[zaloguj się]
[pdf]

PRYWAT (17) sb m

prywat (16), (lat.) privatus (1) Phil.

pry- (11), pri- (6).

a pochylone.

Fleksja
sg pl
N prywåt, privatus prywåci, prywåtowie
G prywåta prywåtów
D prywåtowi prywåt(o)m
I prywåt(e)m
L prywacie
V prywåcie

sg N prywåt (8), privatus (1). ◊ [G prywåta.] ◊ D prywåtowi (1). ◊ I prywåt(e)m (1). ◊ [L prywacie.] ◊ V prywåcie (4). ◊ pl [N prywåci, prywåtowie. ◊ G prywåtów.] ◊ D prywåt(o)m (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII w. (z Cn).

1. Osoba prywatna, nie piastująca żadnego urzędu, nie sprawująca funkcji publicznych, też zwyczajny człowiek; (homo) privatus Modrz, Cn; publico abstinens, carens luce forensi a. rebus urbanis a. publico, privus, vacans Cn (6): Abowiem/ áni Krol vrzędu Krolewſkiego/ áni żaden vrząd tákże vrzędu ſobie powinnego vżywáć/ áni też żaden Priwat/ to ieſt/ vrzędu żadnego ná ſobie nienoſzący/ vćieſznego á ſpokoynego żywotá mimo Rzecżpoſpolitą/ długo wieść niemoże. ModrzBaz 3; Karánia od Rzecżypoſpolitey vłożonego/ áby żadnemu odpuśćić niebyło wolno/ áni Krolowi/ áni żadnemu vrzędnikowi/ á daleko mniey iákiemu priwatowi. ModrzBaz 96, 96 marg; Thám [w mieście Etrusków] przez poſły do Rzymá poſłáne/ [wygnany z Rzymu cesarz Tarkwiniusz] prośił/ áby mogł do Miáſtá iáko priuatus wniść/ y licżbę ádminiſtrácyey ſwoiey Senatowi y Poſpolſtwu vcżynić. Phil E; [Lecż tego Farnouius przepomniał/ że ná on cżás [kiedy dokonywało się przemienienie Jezusa na górze Tabor] Piotr ieſzcże priwat był. BudArt B6; Zá tego [cesarza Tyberiusza] ſyn Boży był ná vrząd y namázan y posłan [...]. Bo do onego cżaſu ani był posłan/ áni ſynem Bożym zwan/ rzemiosło iáko ktory iny cżłowiek z Ioſefem robił/ [...] lecż po onym obwołániu ſkoro pokuſy wytrwał/ iuż nie priwatem był/ ále záraz vrząd zlecony ſpráwował BudArt X3; Lecż y ſam káżdy przełożony z oſoby ſwey może ſie w wierze y w dobrych obycżáioch pomnażać/ iáko ſie pomnażał Dawid: ktory priwatem będąc niemiał duchá tákiego/ iáko ná on cżás gdy iy Sámuel [...]/ ná kroleſtwo pomázał. BudUrzęd 31, 31, 50 marg; A té Legácyé [do synodu sprawowane] nie były áni á perſonis publicis; áni nomine publico odpráwowáne: ále Priwaći do Priwatów liſty ſwoie [...] poſłáli. ŚmiglAbsurda 8; PlutBBud K4v (Linde); ArtTanat B7].

[W przeciwstawieniach: »prywat... urząd (a. na urząd pomazan), hetman«: Ano y owſzem ſie przećiwna rzecż pokázáłá/ że Dawid poki priwatem był nic nie vmiał/ á ſkoro ná Vrząd pomazan/ dopiro y duchá Bożego otrzymał/ y prorokiem został. BudUrzęd 26; Ponieważ przeto Zakon pomſty vkrzywdzonemu priwatowi nie dopuſzcżał/ chybá Vrzędowi: cżego Fárizeuſzowie nie rozumieiąc/ tak naucżáli/ iakoby káżdemu mśćić ſie ſwey krzywdy wolno BudUrzęd 48v, 48v marg; [Scypion do żołnierzy, którzy po zdobyciu Kartaginy przyprowadzili do niego nadobną pannę:] Bárzobym rad onę wźiął od was/ gdybym był priwatem/ á nie Hetmanem PlutBBud O.]

Szereg: »prywatowie [(jako)] i [urzędnicy] (a. ktorzy na urzędziech są)« [szyk zmienny] (1): A záiſte wielmożna rzecż ieſt/ á wſzem wobec/ y prywatom y ktorzi ná vrzędźiech/ ſą [tum privatis, tum qui in magistratibus sunt] pocżćiwa/ onego ktory ćię nigdy z ſwey ſtrony nieſkrzywdźił obwiniáć ModrzBaz 95; [BudUrzęd 13v].
a. Pojedynczy człowiek (1):

W przeciwstawieniu: »wszytek stan ... prywat« (1): Sromocenia ktoremi wſzytek ſtan ktorykolwiek ſromocon bywa/ ćiężſze bywáią/ niż ktore ſię dźieią priwatom [ordo aliquis totus ... homini priuato] ModrzBaz 77v.

2. Człowiek dbający o własną, osobistą korzyść ze szkodą dla dobra publicznego; w personifikacji (11): Owo pan Priwat zá nim [za panem Superbiją] to pirwſzy pan w rádzye/ A wierz mi iż niemáło y ten ma w pokłádzye. Bo ten niedba o wſzytki gdyby doźrzał ſwego/ By mieli rázem zginąć/ nic iemu do tego. RejWiz 74v; A thu napirwey Rzecżpoſpolita ſkárży ſie ná ſwe nieſzcżęſcie. [...] Ia ſie ſtáram o wſzytki/ ále o mię żadny/ O nieſzcżęſny Prywacie/ thyś thego nábroił RejZwierz A5; [Prywat mówi do Rzeczypospolitej:] Ale ſłyſzę iż káżde/ kroleſtwo w pokoiu/ Szcżęſliwſze ieſt/ powoli/ gdy myſli o boiu. Bo wierz mi gdyby iedno/ burza przyráźiłá/ Byłby Prywat zá pyecem/ wnetbyś ty rządziłá. RejZwierz A5, A5, A5v [3 r.], A6 [3 r.], A6v.

Cf [PRYWATNIK], PRYWATNY

MPi