[zaloguj się]
[pdf]

PRYWATNY (40) ai

priw- (26), pryw- (10), priu- (4).

-å- (35), -a- (3); -a- RybGęśli, WujNT, -å- : -a- SarnStat (6:1).

Fleksja
sg
mNprywåtny fNprywåtnå nN
Gprywåtnégo G Gprywåtnégo
Dprywåtn(e)mu Dprywåtn(e)j D
Aprywåtny Aprywåtną A
Lprywåtnym L Lprywåtnym
pl
N subst prywåtné
G prywåtnych
D prywåtnym
A subst prywåtné
L prywåtnych

sg m N prywåtny (1). ◊ G prywåtnégo (4); -égo (1), -(e)go (3). ◊ [D prywåtn(e)mu.] ◊ A prywåtny (1). ◊ L prywåtnym (1). ◊ f N prywåtnå (1). ◊ D prywåtn(e)j (1). ◊ A prywåtną (3). ◊ n G prywåtnégo (2); -égo (1), -(e)go (1). ◊ L prywåtnym (1). ◊ pl N subst prywåtné (7); -é (1), -(e) (6). ◊ G prywåtnych (5). ◊ D prywåtnym (1). ◊ A subst prywåtné (8); -é (2), -(e) (6). ◊ L prywåtnych (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Osobisty, jednostkowy, indywidualny; dotyczący interesu osobistego; familiaris, privatus Cn (36): gdzie gdy się zkupią stany wszytkie zKorony, zWielkiego Xęstwa Litewskiego [...] pokażę się ciało zupełne Rptey zewszytkiemi członkami, aprywatneone niektorych confederowania, y zpisowania vstaną ActReg 136, 39; Bo ten [Sylla] wielkość Rycerſtwá Rzymſkiego dał pozábijáć y wywołáć/ ták iż też prze one rozruchy y ći ktorzy kiedy do kogo priwatne obrázy mieli/ zá iego pozwoleniem mśćili ſie nád nimi. Phil O; tákem ſię był przez ten wſzyſtek cżás w Pánow ſwoich poſługách ieżdząc/ w dwor Krolá I.M. wmieſzkał/ że nietelko te/ ále y inſze priuátne przedſięwźięćia ſwe ná ſtronę odłożyćiem muſiał RybGęśli A2; CO ſie priwatnych przywileiów Inflantſkich obywátelów dotycze. Wſzyſtkié któré od Arcybiſkupów/ Biſkupów/ y Miſtrzów nádáné ſą/ [...] vtwiérdzamy. SarnStat 1206, 1182; Co [prawo potwierdzone uniwersałami sejmowymi] dáleko więcey waży/ niż priwatne/ nád zezwolenie ſtanu duchownego/ klauzulki Seymowe przećiw dźieśięćinam. PowodPr 24; Tuby iuż nie mowić ále opłákiwáć przewrotność teráźnieyſzego Chrześćiáńſtwá: w ktorym ſnadź rzadka mowá prywatna y naſproſnieyſza ledwie bez przyśięgi bywa. PowodPr 48; Roikázuie Bog w zakonie ſwym/ áby Hetmáni ábo Rotmiſtrze/ w ludźie poſpolitym ná woynę wywiedźionym brák cżynili: ták żeby ſię do domow wracáli/ ktorzy goſpodárſtwo [...]/ ktorzy żonę niedawno poiętą/ ábo inſze priuatne zaćięgi/ do ſercá bárzo przypuśćili PowodPr 62, 77 [2 r.], 78; Wiárá nie śćiąga ſię ná pewność prywatną okrom obiáwienia SkarKaz Oooo3a; VotSzl A2.

W połączeniu szeregowym (1): [pismo prorockie] nie ma być według właſnego, oſobnego, ábo priwátnego duchá y rozumienia człowieczego wykłádáne: ále według poſpolitego rozumienia kośćiołá powſzechnego. WujNT 810 marg.

W przeciwstawieniu: »pospolity ... prywatny« (5): Bo czegóż wżdy brónić będźiemy? pokoiu/ którégo nie mamy? czy wolnośći którąſmy vtráćili? gdy priwatnych rzeczy ſtáránim oderwáni/ bárzoſmy ſie dáleko odſtrzelili od dobrá poſpolitégo? OrzJan 47, 48 [2 r.], 50, 55.

Wyrażenia: »prywatni([-y]) ludzie (a. [człowiek])« = pojedynczy człowiek [szyk zmienny] (1): Iákoż to ſłuſzna/ ogulmą przyśięgę Pánu złamáć/ y powſzechne práwo zgwáłćić/ ábo ie nowym proceſsem záwikłáć/ gwoli nowym iákimśi priwatnych ludźi áffektom y żądzam? PowodPr 44; [jeśliby z tymi szkłami znowu do Poznania przyjechali, żadnemu człowiekowi prywatnemu przedać ich nie będą mogli, tylko tym to budnikom w budach. WilkPozn II 1561 nr 71].

»ordynacyje prywatne« (2): Prżetoż temu złemu niektorży ludźie mądrży z wielkich domow y fámiliey/ zábiegáiąc ordinátie prywatne Seymową Conſtitutią wárowáne/ około máiętnośći ſwych czynią GórnRozm K4, K4 marg.

»prywatne potrzeby« (2): To też oſobliwie wáruiąc/ áby ták Hetmáni iáko y Rotmiſtrze/ tákże y towárzyſtwo ich/ ná żadné ſwé y przyiaćiół ſwych priwatné potrzeby/ ſéymiki álbo ziázdy żołniérzów tych nieważyli ſie vżywáć SarnStat 436, 366.

»prywatny pożytek« [szyk 2:1] (3): OrzJan 48, 50; cokolwiek by ich [pieniędzy] zbywáło/ wiernie Rzeczypoſpolitey dochowam/ y onych indźiey nie obrocę/ iedno kędy wola y zdanie ſtanow Rzeczypoſpolitey ná Seymie będźie: y tych to pieniędzy ná ſwoy prywátny pożytek nieobrocę. SarnStat 445; [ŚmiglLichwa 70].

»rzecz prywatna« [szyk 4:3] (7): Teraz kiedy Szláchtá tákiey Wolnośći [...] doſtáłá/ wáſze rzeczy priuatne lepſze ſie sſtáły/ ále Rzeczpoſpolita wielką vymę wźięłá. GórnRozm B2v; ábyśćie W.M. odrzućiwſzy ná ſtronę obmyślawánié o rzeczach priwatnych/ wſzyſtko ſtáránié ſwoie/ wſzytkę pieczą y pilność do téy woyny obróćili OrzJan 71, 47, 48, 55; JanNKar B2; A przetóż wſzytkié priwatné rzeczy, iáko ſą nárrácię długié rei geſtae, Tranſáctię, Ordinácię, Przywileie, Incorporácię, Dyſkurſy vczónych Iuriſtów, Anormitanów. [...] Té wſzytki rzeczy do Metryki ſtátutowéy odſyłamy [...]: która ná końcu Státutu będźie przydána SarnStat 101.

»prywatne życie« = interior et familiaris a. privata a. umbratilis vita Cn (1): gdyż z nierżądnego prywatnego żyćia/ śiłá rżeczy nowych ku zgubie Rzeczypoſp: vrość może. GórnRozm C2.

Szeregi: »publiczny i prywatny« (1): vfam bácznym w rzeczach publicznych y priwatnych rozſądkom/ którym wſzyſcy wiele powiérzáią. JanNKar B2.

»prywatny i własny« (1): W tym myślawániu [przodkowie] ták rozumieli/ zátrzymać go [króla] wſzyſtkimi ſkárby ſwoimi: pilnie tego ſtrzegąc/ by záś zá iáką przygodą od tego pożytku poſpolitégo/ vdawſzy ſie do priwatnégo y właſnégo pożytku ſwégo/ nie tykał ſie twégo OrzJan 50.

α. [W funkcji rzeczownika: Pojedynczy, zwykły człowiek: gdyż tu ſobie on ſam zoſtáwił pomſtę/ á żadnemu oſobiſtemu ſwego miecżá nie dał ku obronie/ bo y Piotrá o tho zgromił/ gdy chciał krzywdy iego bronić/ mowiąc iemu: że ten kto prywatny miecżem woiuie/ od miecżá zginie. GilPos 89v.]
a. Będący czyjąś osobistą własnością, należący do kogoś (4): ábowiem źle ſię tám dzieie/ gdźie Rzeczp: vboga ieſt/ prywatne bogáctwá roſtą/ y z nimi łákomſtwo. GórnRozm I3v; PowodPr 53.

W przeciwstawieniach: »pospolity ... prywatny« (1): ſrozſze káránie ma bydź ná tego/ ktory ná mieyſcu poſpolitym/ ná drodze weźmie co gwałtem komu/ niżli ná tego/ ktory podkopawſzy ſię do domu prywatnego/ vkradnie wielką pieniędzy ſummę GórnRozm G4v; Miáſto tego [cnót przodków] my mamy zbytki/ á chciwość: dobrá poſpolitégo vboſtwo/ á priwatne doſtátki PowodPr 78.

2. Nie związany z pełnieniem funkcji publicznej; domesticus, privatus Cn (4):

W przeciwstawieniu: »stan prywatny ... koło radzieckie« (1): Przetożem y tę xiążecżkę ninieyſzą pod imieniem W. M. wydáć vmyślił/ żeby byłá iednym świádectwem dobrego przyiaćielſtwá y ſąśiedztwá miedzy námi/ ták w ſtanie priwatnym iáko y w kole Rádźieckim. KlonWor ded **2.

Wyrażenie: »prywatny(-a) człowiek, osoba, persona« = privatus homo Cn (1:1:1): Záthym máiąc go [Solona] Krol zá błazná/ że przekłádał żywot y zeſcie priwatnego cżłowieká/ nád niezámierzoną moc y pánowanie Krolewſkie/ ieſliżby po Telluſie kogo drugiego nieſzcżęſliwſzym rozumiał? Phil M4; STátut Anni Domini 1543. o niedawániu Gléytów/ ſługam y poddánym przećiwko pánóm: iáko mieſczánóm/ ták [...] y priwatnym oſobóm przećiw ſzláchćicóm y ich poddánym/ ápprobuiemy SarnStat 243; Zeydźie ſie w Polſzce priuatney perſonie przygánić etiam publicè Vrzędom/ Ziázdom/ Práwu/ y ſámemu cżáſem zwierzchniemu Pánu PowodPr 85.

Synonimy: 1. domowy, osobisty, osobliwy, osobny, własny.

Cf PRYWAT

MPi