[zaloguj się]

RUNO (38) sb n

runo (38), [rono, runno, rumo].

o jasne.

Fleksja
sg pl
N runo
G runa run
A runo
I run(e)m
L runie

sg N runo (13).G runa (8).A runo (14).[I run(e)m.]L runie (3).[pl G run.]

stp, Cn notuje, Linde XVIXVIII w.

1. Wełna owcy lub wielbłąda, także skóra z tych zwierząt; vellus PolAnt, Cn (35): Orzeł niegdy lecąc z wyſoká/ Wźiął z ſtádá máłego báránká: Vźrzawſzy to kruk hnet śię wzbudził/ Ná ſtárego śię báráná rzućił. Y wrzepił mu páznogty w runo BierEz H2v; [rzekł Gedeon do Boga:] Niechay popędliwość twa nie poruſza ſie przećiwko mnie/ [...] proſzę niech tylko ſámo runo [położone na ziemi na znak sprzyjania Boga] będźie ſuche/ á ná wſzytkę źiemię niech pádnie roſá. BibRadz Iudic 6/39, I 138d marg [2 r.], Iudic 6/38, 40; RejZwierc 205v; CzechEp 178, 309; Strzydz owce porządnie/ y pierwey zważyć wiele/ niż ſchowáć: [...] á ſtrzygąc owce/ káżdey runo związáć. GostGosp 160; [Jest obyczaj, iż dwakroć strzygą wełnę z owiec starych, a kożde rumo szacując po dwu groszu LustrMaz II 55, II 9; LustrRaw 77, 142].
Wyrażenia: [»z jagnięcia rumo« : Owiec młodych uchowało się w tym folwarku 35, które tylko raz strzyżono; uczyni z każdego jagnięcia rumo takież gr 1. LustrRaw 55.

»runo owcze, z owcy(-e), u owce« [szyk zmienny]: a za każde rumo z owcy, gdy ją postrzygą, gr 2 dadzą LustrMaz I 23; Beło tego roku owiec starych 72, które wedle zwyczaju dwakroć strzyżono do roka [...]; każde rumo u owce uczyni gr 1. LustrRaw 55, 61; Abowiem w tym Vpominániu/ y przeſtrodze pod owcżym runem/ że wielce nabożna oſobá Kátholicka wſzyſtkim Polakam życżliwa [...] zbáwienia y dobrego ludzkiego rzkomo ſzuka/ [...] znácżnie ſię pokázuią iego wilcże kły ſrogie Respons przedm A2.]

»runo wełny« = vellus lanae PolAnt (3): BibRadz Iudic 6/37; Niechay położę to runo wełny ná ziemi/ ieſliże runo będzie mokre á zięmiá ſucha/ tedy vwierzę żeś ty ieſt czo wſzytko możeſz. RejZwierc 205v [przekład tego samego tekstu BibRadz], 205v; [Jest ten obyczaj iż owce stare strzygą dwakroć do roku, a młode raz; uczyni od starych owiec run wełny 172, a od młodych owiec uczyni run 70, szacując każde runo wełny po 1 gr, uczyni to ... fl. 8/2/0 LustrMaz II 141].

»runo wielbłądowe« (1): Też gdy po białey albo po mlecżney vrinie vkaże ſie blada/ albo taka iakie ieſt runo wielbłądowe. Znamionuie vmocznienie ciepła przyrodzonego FalZioł V 4v.

mit. »złote runo« = runo barana złożonego przez Fryksosa w ofierze Zeusowi w Kolchidzie, cel wyprawy Jazona i Argonautów; aureum vellus Modrz (21): Iazon [...] chćiwy ſławy dobrey/ vmyſlił tám iecháć s towárzyſtwem/ á doſtáć złotego runá. BielKron 54; Co ſie tycże tego złotego runá/ ſtąd to runo ſławę wzyęło/ iż w tym kroleſtwie Kolchis [...] były owce z wełną bárdzo dobrą/ nád ktorą ſwiát lepſzey nie miał BielKron 54v; A dał mu był Apollo odpowiedź/ iż ták długo miał być krolem poki złotego runá nie wezmą z iego kroleſtwá. BielKron 54v, 26v marg, 53, 53v [2 r.], 54, 54v [5 r.], 269v, 474; ModrzBaz 125v; KochFrag 41; (marg) Aureum vellus złote runo. (–) Zá morzem futro zdáło mu ſię złote/ Choćia iuż było wiotche y nadprote. Mogłby był domá cudnieyſzego doſtáć/ By mu mogł ſproſtáć. KlonFlis C4v, C4v; [StryjKron 63 (Linde)].

[Szereg: »runo albo wełna«: rácż nas [Panie] tákim cudem pośilić. położę runo ábo wełnę na dworze: ieśli w nocy roſa ná nię ſpádnie/ á źiemiá wſzytka ſucha będzie: poznam/ iſz [aluzja do Vulg Iudic 6/37] [...] SkarŻyw 562 (Linde).]
[Przen: Bogaty ubiór:
Wyrażenie: »złote runno«: Obacżywſzy bogacżá człowieká nikcżemnego/ vbránego w świetne ſzáty/ rzekł: Onoż mamy owce ze złotym runnem. PlutBBud 71v.]
2. Gleba porośnięta trawą, łąka (3): LubPs Q4 marg cf niżej.

W porównaniach (2): Iáko gdy obfity deſſcż ná runo vpádnye/ Ták też twoye kroleſtwo rozhoyni ſie ſnádnye [Vulg Ps 72/6] (marg) [...] Runo rozumie bożnicę/ á niepłodną zyemię koſcioł s pogánow. (–) LubPs Q4; Sſtąpi iáko deſzcż ná runo: y iako deſzcżowe kropie ná ziemię kápiące. LatHar 399.

3. [n-pr Nazwa herbu:
Zestawienie: »Złote Rono«: bo v nich [u Gotów] naprzednieyſze to były dwie zdawná Fámilie/ Baltorum ktora Wiſzygoty rządźiła/ á Amalorum co Oſtrogoty/ y tá złote rono nośiłá za Herb. ma bydź Báránek złoty z rożkámi tákże złotemi. BielKron 1597 555.]

Synonimy: 1. wełna; 2. łąka.

JR