1. W funkcji przestrzennej; contra PolAnt, Vulg, Mącz, JanStat, Cn; ad Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; adversus Vulg, Modrz, Cn; ex adverso, super PolAnt (276):

2. Wskazuje na obiekt osobistego ustosunkowania (często uczuciowego) lub traktowania: w stosunku do, w odniesieniu do, wobec kogoś lub czegoś [zarówno w kontekstach negatywnych, jak pozytywnych i obojętnych]; in PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, JanPrzyw, Cn; erga PolAnt, Mącz, Modrz, Vulg, JanStat, JanPrzyw; adversus PolAnt, Modrz, Vulg, JanStat, Cn; ad PolAnt, Vulg, JanStat, JanPrzyw, Cn; adversum PolAnt, Modrz, Cn; super PolAnt, Vulg; de Modrz, JanStat; cum PolAnt (495): MetrKor 46/175v; napomyna Krol ye^go M. pana woyewode abi ſye zachowal wſprawyedlywoſczy y wdobrim ſąſyecztwye przeczywko poddanim K.ye^go M. LibLeg 10/122v (17); á zá ſie przećiwko z przećiwnikowi ſwemu ták ſie ſpráwowáć raczy iáko ná iego ſtan przyſluſſe. RejPs 25 (3); MurzHist M2; MurzNT 43v marg (3); Sará [...] námawyáłá Abrááma/ áby Izmáelá wypędził prze poprzecżne záchowánye/ ktore okázowáłá mátká yego przećiwko oney ſámey GliczKsiąż B3 (6); Leop 2.Reg 15/20 (7); Thám Polacy pokazáli miłość przećiwko pánu ſwemu. LeszczRzecz A6v; Bog nawyzſzy okazáł cudá y známioná przećiwko mnie BibRadz Dan 3/32; Iżbyśćie ſię ieden za drugim nie nádymali przećiwko drugiemu. BibRadz 1.Cor 4/6 (3); iużeśćie ſłyſzeli że Krolowi Polſkiemu [...] otworzoną rękę przećiwko záſłużonym á godnym ludźiom záwſze mieć przyſtoi OrzRozm R3; GrzegRóżn B; Omnes comitatis numeros obibas, Miałeś ſie przećiwko káżdemu wielmi vkłádnie. Mącz 253b (5); OrzQuin Aa5 (2); bo raz pomnię iż ſie byłá pánná/ kthoreiem ſłużył/ przećiwko mnie obruſzyłá/ niewiem ieſli z cżyich plothek/ cży ſie iey ták ſámey zdáło widzieć/ we mnię iákąś odmianę GórnDworz C5v (6); RejPos 285 (7); A chceſzli áby oná [żona] byłá tobie wierna [...]/ thákże [= tak samo] ſie też ty záchoway przećiwko niey RejZwierc 34v; Roſpráwá/ o powinnośći Rodzicow w wychowániu dzyatek/ á Dzyatki tákże przećiwko rodzicom ſwym iáko ſie záchowywáć máią. RejPosWstaw 41v (2); BudBib Eccli 35/14; Pámiętayćie iſz ieſli śię inácżey przećiwko tey Pánnie. Zacnych Krolow [...] oſtátniemu potomkowi [tj. Annie Jagiellonce]/ niedbáłośćią/ y niewdźięcżnośćią záchowaćie/ że Bog mocni ieſt mśćićiel BiałKaz M3v; bo to poſpolićie bywa/ iákiego kto ſercá ieſt przeciwko drugiemu/ tákiego też onego rozumie być przećiwko ſobie. ModrzBaz 20; Niewiáſty też/ zwłaſzcżá ktore w máiętność y w przyiaćioły ſą możne/ zwykły śię hárdźiey niż przyſtoi przećiwko mężom záchowáć. ModrzBaz 32v (12); Nie wedle ſpraw [= czynów] przećiwko nam [Bóg] poſtępuie/ Ani ſye z námi wedle zaſług ráchuie. KochPs 153 (3); Ale X.K. vkazawſzy poſtawkę [pozór] tylko/ iákoby ſłowem Bożym/ przećiwko nam poſtępowáć miał/ zárázem/ go odbiega NiemObr 19; choćia przed ſtárſzymi ty ſłowá [św. Paweł] mowił: wſzákże/ to przed nimi przypomina/ iáko ſię z ſtrony náuki ſwey w Efeźie/ przećiwko wſzytkim wobec rządźił/ y záchował NiemObr 86 (6); nie kazał przećiw nim [Turkom] chrześćijáno^m woyny podnoſić/ powiádáiąc iż oni ſą miecż Boży/ á iż wolą Bożą przećiwko nam ſpráwuią ReszPrz 44; ReszHoz 138; Páweł S. piſze: Mężowie miłuyćie żony ſwoie/ áni ſię ſrożćie przećiwko nim WerKaz 287; PaprUp A2 (3); przyiaciele iego [pana kanclerza] wszyscy znali ze ia wewszytkich punkciech takem się sprawował tu przeciwko Panu Kanclerzowi wodiezdzie iego iako się prawemu przyiacielowi godzi, a nietylko przeciwko iemu Kozdemu ActReg 79 (6); Phil K2; LatHar 218; áby [...] nie zwádliwymi byli/ ále vkłádnymi: wſzelką łágodność okázuiąc przećiwko wſzem ludźiom. WujNT Tit 3/2 (3); DLa zaſług y wiernych poſług vczynionych/ y dobréy woléy wſzyſtkich/ którą nam y náſzému potomſtwu [...] pokazáli/ y ná potomné czáſy [...] przećiwko nam czynić ſą gotowi chcąc téż im oſobliwą łáſkę náſzę Królewſką pokazáć [...] SarnStat 349 (6); proſzę W.K.M. vniżenié/ ábyś W.K.M. dźiatkóm moim Miłośćiwą Pánią bydź raczyłá: iákożeś to W.K.M. zwykłá czynić przećiwko káżdym śiérotóm/ któré ſie iedno pod Miłośćiwą łáſkę W.K.M. vćiekáią SiebRozmyśl [A2].

Z nadrzędnym rzeczownikiem (334): Bo żaden cżeladnik niema bycz od rzemieſła odrzuczon, lecz by [= chyba] dlia ſwei niewiernośczi albo niecznotliwego zachowania, przecziwko panu Miſtrzowi swemu ListRzeź w. 33; krol ye^go m. zna checz y przichilnoſcz przeczywko sobye pana voyewodj valas⟨kiego⟩ LibLeg 11/49; Alye mami tho dvfanye o prziyaſzny ye^go Czeſarſkyey mczi przeczywko nam. LibLeg 11/187 (16); RejPs 157; dźiękuię wám za tę waſzę przeciwko mnie vczynnośc i życzliwośc MurzHist T4 (6); MurzNT Matth 26/10 (2); LubPs C3 marg (6); [Król Egiptu] nápiſał liſt niżey położony/ ktory w ſobie zámykał wielką łáſkę przećiwko Zydom. Leop 3.Mach 6/37 (5); OrzList b4 (2); w kthorym przykłádźie [...] ieſt zoſtáwiona nauká wſzythkim Krolom y Kſiążętom: iáki ich vrząd ma być przećiwko niedbáłym Kápłánom BibRadz I 216b marg; Gdy tedy Krol vyzrał Eſter [...] ruſzony łáſką przećiwko niey [recepit gratiam in oculis eius]/ śćiągnął ſceptrum złote ku niey BibRadz Esth 5/2 (16); nie máſz wiáry przećiwko Pánu Bogu/ nie máſz vczćiwośći przećiwko Vrzędom/ nie máſz poſłuſzeńſtwá przećiwko Krolom OrzRozm A2v; záráżeniſmy ſą wnętrzną nienawiśćią/ ieden przećiwko drugiemu OrzRozm C4; ktorzy [fałszerze prawa] [...] przez dźiwne fortele/ śmiáłośći iednemu przećiwko drugiemu nam dodáli/ y drogę nam ku cudzemu potwarzą pokazáli OrzRozm E2; áby wſzytká chuć y gotowość/ przećiwko Krolowi náſzá w nas zgáſłá OrzRozm N4v (18); BielKron 258v (2); Ex vultu percipi potest qualem animum erga me gesseris, Z poſtáwy á z obliczá vznałem coś zá vmyſł miał przećiwko mnie. Mącz 37a; Inhospitalitas, Nieludzkość przećiwko gośćiam. Mącz 159a; Odiis alicuius subscribere, Pomágáć ſie komu ná kogo gniewáć/ ſurowić nieprziyáźni cziye przeciwko komu. Mącz 375d; Summum me eorum studium tenet, sicut odium iam caeterarum rerum, Mam wielką chuć [= życzliwość] przećiw ym/ yáko też y wielką nienawiść przećiwko ynſzym. Mącz 446c (28); wiérzże temu/ iáko ty dwá Kośćioły rózné/ nie ſą iednéy wiáry przećiwko Bogu/ ták téż ludźie w tych Kośćieléch dwoch [...] nie ſą ſobie wierni áni życzliwi OrzQuin K4v; która to nowa Ewányelia/ ſkoro iedno w człowieká wſtąpi/ hnet w nim gáśi boiáźń przećiwko Bogu/ miłość przećiwko Bliźniemu/ poſłuſzeńſtwo przećiwko Páſtyrzom/ wiárę przećiwko Królom OrzQuin L2v; bo w Wołoſzéch/ áni wiáry [= wierności] poddánych przećiwko zwiérzchniemu Pánu/ áni ſpráwiedliwośći Páńſkiéy przećiwko poddánym ſwym niemáſz żadnéy OrzQuin S3 (14); SarnUzn F5; iż [Pan Bóg] chce wſzytko wdzięcżnie prziymowáć od nas/ ieſli będziemy ſtátecżnie chowáć á nigdy nie odmieniáć miłośći przećiwko bliźnim ſwoim. RejAp 19; ſpráwy náſze cnotliwe á pobożne/ ták przećiwko Pánu ſwemu/ iáko przećiwko bliźniemu náſzemu. RejAp 45 (7); żeby zoſtáłá pámiątká iáka táka ná ſwiecie/ chęći moiey przećiwko narodowi ſwemu/ [...] wziąłem to przed ſię/ ábych Polſkiego Dworzániná vcżynił/ wziąwſzy go s kſiąg Grophá Bálcerá Káſtiglioná GórnDworz Bv; prośił iey/ áby pomniąc ná tho/ iż ią z duſze miłuie/ nigdy chęći ſwey przećiwko iemu nie odmieniáłá GórnDworz Cc8v; Lecż pánowánie dwoiákie ieſt/ iedno oſtre/ á gwałtowne/ iákie ieſt páńſkie przećiwko niewolnikowi [...]: drugie pánowánie ieſt łágodne GórnDworz Gg3 (16); im więtſzą ſtátecżność [człowiek] w tym záchowywa przećiwko Pánu ſwemu/ tym mu ſie to záſię hoyniey á ſowiciey nágradza. RejPos 72v (16); prawdziwa wiárá nie może być bez miłośći: naprzod przećiwko Pánu Bogu/ potym przećiw bliźniemu ſwemu. RejPosWiecz² 92v; to złącżenie należy w iednośći á w zgodzye iednoſtáyney wiáry/ á iedney nádzyeie przećiwko Pánu Kryſtuſowi głowie náſzey. RejPosWiecz² 94 (5); RejPosWiecz³ 99; bo iáko o wychowániu dźiatek rodźice przykazánia niemáią/ á wżdy powinowáctwá [= powinności] ſwé przyrodzoné przećiwko nim cżynią BiałKat 53v (3); Iż ieſli śię tu [święci] do Bogá modlili zá námi/ dáleko śię tám więcey modlą będąc doſkonálſzymi w miłośći przećiwko nam. GrzegŚm A4 (2); A nierzkąc ſnadź ſynowie lecż y dziewek wiele/ Są pełne tego iádu mogę to rzec ſmiele/ Przećiwko mátkam ſwoim/ że by przyſzło ktemu/ Rádyby vcżyniły doſyć iádu ſwemu. HistLan B3v (3); A tę miłość Bożą Zawiſną [...] wdźięcżną być cżuiemy/ kiedy śie iego wielka y ku wierze niepodobna przećiwko nam dobra wola/ przez táką miłość zawiſną pokázuie. KuczbKat 280; Niech też Pleban vcży/ że ſłuſznie w tym [czwartym] Przykazániu ieſt imię Mátki wyráżone/ ábyſmy iey ſłużby y dobrodźieyſtwá przećiwko nam obacżáli KuczbKat 306; A wyborny to ieſt Iáłmużny dawánia y miłośierdźia cżynienia obycżay/ krzywd zápomnienie/ y przeciwko tym dobra wola/ ktorzy twoię máiętnośc/ álbo ciáło twe obráźili KuczbKat 420 (12); co to ieſt/ á iáko tho ieſt wielka rzecż miłość poddánych przećiwko pánom ſwoim. RejZwierc 45 (2); WujJud 79v; WujJudConf 104v; RejPosRozpr b3; Tu ieſt náuká o powinnoſciách rodzicow przećiwko dziathkom w wychowániu ich RejPosWstaw 41v marg; Práwo rodzicow przećiwko dziatkom. RejPosWstaw [41³]v marg (5); rozweſelą ſie wſzyſcy ktorzy miłuią páná Bogá wprawdzie y wſpráwiedliwośći okázuiąc z weſelem wdzięcżność przećiwko bráćiey [fratribus] ſwoiey. BudBib Tob 14/8 (2); Strum B5 (2); Záprawdę powiádą [lege: powiadam] żeć bych był życżył tego/ temu wielkiemu Krolowi [Zygmuntowi Augustowi]. Aby tu ná tym iego pogrzebie [...] iego záſługi przećiwko rzecży poſpolitey náſzey [...] Iáki Demoſtenes. Albo iáki Cicero [...] opowiedźiał. BiałKaz Hv (3); Ktorey miłośći ſwey przećiwko nam [Bóg] nie mogł w cżym inſzym więcey pokázáć/ iáko w tym że namileyſzego ſyná ſwego iednorodzonego zá nas wydał. CzechRozm 222 (3); KarnNap D3; Y to też niewádźi/ áby tákowy cżłowiek oznaymił [...] że chce Rzecżypoſpolitey służyć [...]. Nieieſtći to łákomſtwo ábo nieprzyſtoyne vrzędow domagánie/ ále to ieſt dobra chęć/ á przećiwko Rzecżypoſpolitey życżliwość. ModrzBaz 43v; iákiey chęći táki vbogi/ ták rozmáićie obráżony/ będźie przećiwko tym/ ktorzi máło ſię łáſkáwiey niżli nieprzyiaćiel [...] záchowáli? ModrzBaz 102v; o záchowániu przećiwko zwyćiężonym y więźniom/ y przećiwko zdraycam/ ábo miaſt wydawcam/ y przećiwko tym ktorzi ſię dobrowolnie poddawáią [...]/ trzebá cżytáć one ktorzi o tem piſáli ModrzBaz 115v (25); Vżiiją dobrzy rádośći/ Z twéy przećiwko mnie litośći. KochPs 207 (2); SkarŻyw 593; Są y drudzy/ ktorzy też ſwey [lege: z swej] dawney przećiwko mnie zazdrośći/ y nienawiśći iádem piorá ſwe [...] oboſtrzyli CzechEp *2v; Ale iż Bog [...]/ vcżynił doſyć obietnicy ſwey/ dawſzy páſterzá iedynego [...]. A nie ieſtże to o brzymka śmiáłość przećiwko ták iáſney rzecży/ chćiec przedśię ſtánowić ſobie páſterzá powſzechnego inſzego? á iákoby ná vpor przećiwko Bogu/ y Chriſtuſowi páſterzowi przezeń poſtánowionemu/ znowu záś wſkrzeſzáć [...] rzecż poſpolitą Izráelſką? CzechEp 332 (6); CzechEpPOrz **v; iż duch Páná Chriſtuſow/ [...] vcży/ doſkonáłey ćierpliwośći/ y dobrotliwośći/ przećiwko naywiętſzym nieprzyiacielom. NiemObr 18 (5); ReszPrz 47; ſmiele onich [Zborowskich] powiada^m ze oni zawzdi z zitzliwoſci ku oitziznie wſzitko tzinia/ y ſtemitilko przijaſn á Braterſtwo maia/ wktorich tez vprzeimoſc przeciwko niei batza PaprUp F3v (4); aby [król] iachał tam wtenKraj gdzie rozumie ze ludzie są iescze duby [lege: dubii, tu: obojętni, tj. niezbuntowani]. wchęci przeciwko niemu ActReg 4; wRusi, w Prusiech, w Litwie, zaprzewleceniem factyi się namnozy gdy teraz iescze odium przeciwko aduersarzom, atimor zawiia się ActReg 72; y wPrusiech affekt iakis niewygasł przeciwko tamtei stronie [tj. Maksymiliana, pretendenta do tronu polskiego]. ActReg 94 (15); Phil D (2); będąc wdźięczen łáſki W.M. którą przećiwko ſobie mimo zaſługi moie doznawa^m/ niemáiąc czym inſzym oddáć/ tę kilká kart piſm Ianá Kochánowſkiégo do rąk W.M. poſyłam KochCzJan A3; GrabowSet A2v (2); KochFrag 49 (2); OrzJan 87; Nie pámiętayże dobrotliwy Pánie ná ſpráwiedliwość twoię przećiwko grzeſznikowi twemu/ ále pámiętay ná łáſkáwość twoię/ przećiwko ſtworzeniu twemu. LatHar 153 (6); A widząc vczniowie iego [że niewiasta wylała drogi olejek na głowę Jezusa]/ zágniewáli ſię mowiąc: Ná coż tá vtrátá? [...] Co gdy poznał Ieſus/ rzekł im: Przecz ſię przykrzyćie tey niewieśćie? gdyż [= wszak] dobry vczynek przećiwko mnie vczyniłá. WujNT Matth 26/10; Obáczże tedy dobroć y ſrogość Bożą: to ieſt/ przećiwko tym ktorzy vpádli/ ſrogość: á przećiwko tobie dobroć Bożą/ ieſlibyś trwał w dobroći WujNT Rom 11/22; A poſłáliſmy [...] brátá náſzego/ ktoregoſmy wielekroć w wielu rzeczách doświádczyli że ieſt pilny: á teraz dáleko pilnieyſzy/ dla wielkiey vfnośći przećiwko wam WujNT 2.Cor 8/22 (17); A iż przerzeczona náſzá ſzláchtá máią przećiwko nam ták oſobliwą chęć: że téż y płeć białéygłowy potomſtwá náſzégo/ iáko y mężczyńzką zá Kśiążę y zá páná [...] przyięli SarnStat 882; áby obfitſzą łáſką byli od nas obywátele Króleſtwá poćieſzeni/ y przećiwko nam więtſzą wiárę y poſługę pokázowáli SarnStat 886 (27); SiebRozmyśl E2 (2); VotSzl Bv (5); wolę chocia iuſz ták Sam nędznikiem zniżonym zoſtánę, áby mi Przedśię ſławy z tey miáry nic nie vwłoczono, Zem przeciwko sieſtrze ſwey nie vżył baczenia Zadnego CiekPotr 54 (2); CzahTr F4 (2); GosłCast 51; [ListyZygmAug 1548/83]. [Zaliczenie poszczególnych użyć do składni z nadrzędnym rzeczownikiem jest czasem niepewne.]

Z nadrzędnym przymiotnikiem, zaimkiem lub zleksykalizowanym imiesłowem przymiotnikowym (41): Godźien ieſt robotnik ſtrawy ſwoiei [Matth 10/10]) Takci pán mowi/ my zaś ieſtechmy ſkąpi przeciwko prawem robotnikum ſłowa bożégo MurzNT 46; będę bronił przodkow twoich/ ktorzy tákowemi w Polſzcze byli/ y przećiwko Bogu/ y przećiwko ludźiem/ że poczćiwie przed tobą [...]/ o ich ſławne á krzeſciáńſkie żyćie záwádzę. OrzList e3; Ale bądźćie dobrothliwymi iedni przećiwko drugim BibRadz Eph 4/32; A ſługá Páńſki nie ma ſię wádźić/ ále vkładnym być przećiwko káżdemu BibRadz 2.Tim 2/24; [ten mnich] Duchem Swiętym zápalony przećiwko bluźnierzom naświętſzego Sákrámentu ná dźień Bożego ćiáłá/ opłákował vpadek Korony Polſkiey OrzRozm G2v; Nuncubi meam benignitatem sensisti in me claudi, Yzażem ſie kiedy cięſzkim á trudnym zdał przećiwko tobie/ yzali kiedy moyá dobrotliwość przećiw tobie byłá zámknioná. Mącz 56b; Debitam gratiam meritumque referre, Powinne służby komu okázáć. Dać ſie vznać wdzięcznym przećywko cziyem dobrodzieyſtwom. Mącz 78d; Humanus, Ludzki/ łáskáwy. skłonny przećiwko ludziam. Mącz 157b (7); ten ktory miłował/ pocżął vżywáć wſzytkich prośb/ wſzytkich namow/ wſzytkich chytrośći/ áby ią przećiwko ſobie vcżynił ſkłonną GórnDworz Bb2v (2); RejPos 12v (2); że niemáſz nic/ áni wymyślono nieſpráwiedliwſzego nád to być może/ kiedy on cżłowiek ktory ieſt przećiwko ludźiom ták twárdy/ że śie nieda vcżyć nikomu/ zá śię od Páná Bogá ſam prośi/ áby mu łáſkáwym y dobrotliwym być racżył. KuczbKat 420 (2); Strum R3v; áby mogł być miłoſiernym przećiwko tym ktorzy przezeń do Bogá przyſtępuią CzechRozm 251; ModrzBaz 49v (2); SkarŻyw [223]; [Ksiądz Powodowski wydał polemiczne wobec poglądów Czechowica „Wędzidło”] O kázuiąc [!] to iáwnie [...] przed świátem [...]/ zwierzchu/ iákim ieſt przećiwko mnie wewnątrz/ á [...] ieſzcże więcey przeciwko tey prawdźie/ ktorą ia [...] opowiedam. CzechEp *2v; á [prawy chrystyjanin] bacżąc w nich [heretykach i poganach] błąd/ lutośćiwym ieſt przećiwko nim CzechEp 43 (3); A ſłudze Páńſkiemu/ nie trzebá walcżyć/ ále vkłádnym być/ przećiwko wſzytkim NiemObr 18; WRóć mi ſerce Iádwigo/ wróć mi/ prze bogá/ A nie bądź przećiwko mnie ták bárzo ſrogá. KochFr 42; ArtKanc C2; zato laski nieodniesiem zesmy tak ingrati przeciwko krwi [= krewnym] Pana swego ActReg 23 (2); Mężowie/ miłuyćie żony á nie bądźćie gorzkimi przećiwko nim. WujNT Col 3/19 (4); áby [...] nam y króleſtwu náſzému/ iáko przećiwko Stolicy Apoſtolſkiéy/ ták téż przećiwko wſzyſtkiému Krześćiiánſtwu dobrze záchowáłému/ tákiégóż Przywileiu nam pozwolić raczył SarnStat 193; O Dziećiách przećiwko Rodzicom wyſtępnych. SarnStat 1159; iedno tego obawiam ſię [...] áby nie mowiono, [...] że ociec zoſtáwił iey przy tobie poſag; Y, żeś z tey miáry ták ieſt hoynym przeciwko niey CiekPotr 57; [że ma być [pan każdy] [...] przećiwko złoczyńcom [...] niemiłoſierny/ nie uproſſzony LorichKosz 165 (Linde)].

Połączenia: »przeciwko ... przeciw; przeciw ... przeciwko (... przeciwko ... przeciwko)« (3:2): LubPs Y3 marg; A ieſliby wyſtąpił s krewkośći á s cżłowiecżeńſtwá ſwego z iákiey powinnośći ſwoiey/ przećiwko mnie ábo przećiw bliźniemu ſwemu [...] RejPos 302v; trzebá pácholętá vcżyć [...] iáko ſię máią przećiw zacnieyſzym ſtáwić/ iáko przećiw podleyſzym/ przećiw ſobie rownym/ przećiw towárzyſzom/ przyiaćiołom/ krewnym y powinowátym/ przećiwko zwierzchnośći vrzędowey/ przećiwko Pánom/ sługam/ y przećiwko nieprzyiaćiołom/ ták w ſwoich właſnych iáko też y w poſpolitych ábo wſzytkim ſpolnych potrzebách. ModrzBaz 11; Bogá chwalą zá poſłuſzeńſtwo wyznánia wáſzego ku Ewángeliey Chriſtuſowey/ y zá ſzczerość w vdźielániu przećiwko nim/ y przećiw wſzytkim WujNT 2.Cor 9/13 (2).

»w [czym] ... przeciwko« (1): przypominá [Jezus] ſłuchanié ſłowa bożego a iako śię kto wnięm abo przeciwko nięmu: vſłyſzáwſzy ié zachowáł MurzNT 66.

Gra słów wykorzystująca wieloznaczność przyimka „przeciwko” ‘w stosunku do’ (znacz. 2.) oraz ‘agresywnie’ (znacz. 3.) i czasownika „wspinać się” ‘piąć się w górę, chcieć coś osiągnąć’ oraz ‘atakować’; wieloznaczności sprzyja też szyk zdania (1): Co ſye prózno wſpinaćie góry zazdrośćiwé Przećiwko pánſkiéy górze? tu bóg oſobliwé Mieſzkánié ſobie obrał KochPs 98.

3. Wskazuje na obiekt działań nieprzyjaznych, agresywnych, wrogich i zgubnych w skutkach (też przen); contra HistAl, PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat; adversus, in PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; adversum PolAnt, Vulg, Modrz, Cn; ad Vulg, PolAnt, Mącz; ex adverso Vulg, PolAnt; cum PolAnt, Modrz; super Vulg; in occursum PolAnt; erga Mącz (765): BYk [...] Ieſt zwierzę [...] zwierzętom drapieżnym nieprzijazne/ bowiem oni zebrawſzy ſie przeciwko nim walcżą FalZioł IV 13a; Crol [...] wyrokyem swym raczyl nalescz zeszmy przeczywko vam y vrzadv wasshemv barzo wystapyly [...] a raczyl rokazacz [!] abyszmy wasz przeproszyly ZapWar 1535 nr 2413; Iudaſz z kthorymem pokoy miał, cżynił przeciwko mnie wielką zdradę. WróbŻołt Cv (2); Abowiem obſtąpili mię iáko pſi wſćiekliwi ziednoćiwſſy ſie przećiwko mnie wſſytkiemi złoſćiami RejPs 32; á ći powſtáli przećiwko mnie wokrućieńſtwie ſwoiem nic tego niepomniąc żem ia iem nigdy nic złego niezáwinił. RejPs 86v; Ktorzy zá oſtrzyli iáko miecze przećiwko mnie ięzyki ſwoie RejPs 92v; Y coż kolwiek pocznę ſobie miedzy niemi wſſytko ſobie ná poſmiech obrácáią podnoſſąc przećiwko mnie głowy ſwoie RejPs 164 (11); nieradzybismi wydziely abi Krolo⟨wa⟩ yey [miłość] Czessarza Thur⟨eckiego⟩ przeczywko sobie y sinowy swemv swaſſnycz miala LibLeg 11/41v (3); LibMal 1543/67v; [Mówi Sumienie (tu rodzaju żeńskiego według lat. conscientia):] Bom ia ieſt nato ſtworzona By przes mię prawda mowiona. [...] Ale iż bych milcecz miala Gardzo [!] bych ſtraczyć wolala. A tak niewdam ſię wtwą radę Przeczywko bogu na ſdradę. i co kolwiek kto/ by námędrzyi/ ku iego pocieſze przywodźi/ to on na ſwé złé [...] obrácá/ ani się ten naiduie/ ktorego by on mowy przeciwko ſobie nieobrocił MurzHist K2; Przeciwko mnie/ wſzyſtko śię co kolwiek wniebie abo pod niebem ieſt/ ſpiknęło MurzHist L3 (4); przykazuie teſz [Jezus apostołom] aby przeciwko niewdzięcznym niepoczynali nic niebraterſkie^go MurzNT 43v; Ieſliżeć na on czas/ przewrotni ludźie naidowali/ częmby tam mądrośc ſwoię i rzecz przeklętą/ przeciwko dwięma tak zacnem doctorum panu Ieſuſowi i Ianowi świętęmu ſtanowili [...] owſzekié dziwu nięmaſz/ ieſli dziś takowi ludzie zapamiętali ku zatłumięniu práwdy/ przeciwko tem którzy ią miłuią/ niewiedziéć czego tylé niewymyślaią MurzNT 51; [Jezus rzekł:] Ten ktory ijé chléb zemną/ podnióſł przećiwko mnie piętę ſwoię (marg) zdradę (–) MurzNT Ioann 13/18 (5); ktory [Kościół Boży] yeſt ſlup á grunt prawdy/ przećiwko ktoremu brony pyekyelne przemoc nyemogą KromRozm III N5v (2); LubPs G3 (8); rzekłá [Sara] do Abráhámá: Odpraw ſlużebnicę tę/ y ſyná iey: ábowiem nie będzie dziedzicżył Syn ſlużebnice/ z ſynem moim Izáákiem. Przyćięſſym tho było Abráhámowi (ſlyſſec) o ſynu ſwoim. Thedy mu rzekł Bog: Niechay niebędzie przećiwko thobie [Non tibi videatur asperum]/ co rzekłá Sará/ o dziećięćiu/ y o ſlużebnicy twoiey Leop Gen 21/12; Dla tegoſmy wtárgnęli á przyſſli żebyſmy ięli á związáli Sámſoná/ ábychmy mu odczynili to co on przećiwko nam vczynił. Leop Iudic 15/10; [rzekł Abdiasz do Eliasza:] Cożem záwinił przećiwko tobie/ że mię wydáieſz ſlugę ſwego w ręce Achábowe żeby mię zábił? Leop 3.Reg 18/9; zle vcżynili ći mężowie ná wſſem co iedno zbroili przećiwko Ieremiaſſowi Prorokowi/ wpuśćiwſſy go do dołu/ áby tám zdechł od głodu. Leop Ier 38/9 (40); OrzList cv (3); [Bóg ostrzega Izraelitów:] Zgárdźićieli memi vſtháwámi [...]. Tedy ia też to ná was przepuſzczę ſtrách [...]. A oborzę ſie w gniewie ſwem przećiwko wam/ ták iż od nieprzyiaćioł ſwych poráżeni będźiećie BibRadz Lev 26/17; [Adoniasz rzekł do Betszeby:] Proſzę ćie moẃ do Krolá Sálomoná/ [...] áby mi dał Abiſág Sunámithſką zá żonę. [Król nie zgodził się i rzekł:] [...] Niechay mi ták będźie Bog miłoſćiw/ żeć Adoniaſz mowił ty ſłowá ſam przećiwko ſobie [tj. na swą zgubę]. A przetoż teraz oſwiadſzam ſię Pánu/ [...] iż dźiś zábit będźie Adoniáſz. BibRadz 3.Reg 2/23; Wylewa rzeká przećiwko mieſzkáiącym (marg) To ieſt thák iż tám żaden zmieſzkać nie może. (–) BibRadz Iob 28/4 (20); OrzRozm G (8); BielKron 225 (2); GrzegRóżn Ev (3); Nunquam sciens commerui ut caperet odium illa mei, Nicem s wyádomośćią mą przećiwko yey nie wykroczył/ áby miáłá prziczynę ná mie ſie gniewánia Mącz 218a; Ostracismus relegationis genus, Obyczaij wywołánia z ziemie [...]/ który zwłaſzczá Athenienſes przećiwko tym chowáli/ którzi w mieście názbyt bogáćy/ możni/ álbo prziyacielſzczy byli/ obawáyąc ſie áby kiedy Rzeczy poſpolitey mocą ſwą nie obciążáli Mącz 271b; Rodere famam alicuius, Przećiwko cziey dobrey powieśći [= opinii] mówić/ plwáć w káſzę/ w przipowieśći. Mącz 357b; Insurgo Powſtáyę przećiwko komu/ ze złey woley wſiádam ná kogo. Mącz 435c; Quaerere invidiam in aliquem, Szukáć przećiwko komu przicziny gniewánia ſie nań. Mącz 494d (18); OrzQuin C4 (6); dokłádam teraz/ że nie trzebá ſie dziwowáć/ że wſzyſczy Kácerze to ſłowo [Trojca] w nienawiśći máią/ gdyż ie przećiwko im y ich przedſięwzięćiu záſádzono SarnUzn B4; iż nielza iuż było iedno iż Pan muſiał przećiwko nim [złośnikom] wzruſzyć ſie á zátrząſnąć ſwiáthem/ á pobudzić ná nie pogány RejAp 81v (7); Owa ile Alexánder [król żydowski]/ przez długi cżás przećiwko ſobie/ y pothomkom ſwym/ rozlicżnymi krzywdámi ludzi poiątrzył/ tyle ich oná [jego żona] zá iednę godzinę ſynom ſwym przeiednáłá. GórnDworz Y2v; białagłowá cżęſto kroć/ kthorą młodość/ y krewkość vnieść by miáłá/ záſtáwi ſie/ y obroni/ tym wſzytkim rzecżam/ ktore iáko możni nieprzyiaciele vſtáwicżnie przećiwko cnocie walcżą. GórnDworz Bb (5); Iż káżde kroleſthwo ſámo w ſobye roſthárgnione zniſzcżeie/ á dom ná dom vpáść muśi. A thák ieſli y ſzátan ſam przećiwko ſobie będzye rozdzyelon/ á iákoż może trwáć kroleſtwo iego? RejPos [77]; [Piotr spytał Jezusa:] Pánie ilekroć przećiwko mnie zgrzeſzy bráth moy/ á mam mu odpuśćić? RejPos 246 (10); Trzećie lékárſtwo [przeciw zasłużonemu karaniu za grzech]: gdy człowiek krzywdy ſwe odpuſzcza ónym/ kthórzy przećiwko niemu przewinili. BiałKat 171v (3); Gdzie ie [córki] vznano w ich iáwney niecnocie. [...] Ze przećiwko oycowi muſieli czo zbroić HistLan F2; zákazano ieſt ſlowy iáſnymi cudzołoſtwo/ [...] ktorym nietylko ludźie przećiwko bliźniemu/ ále y przeciwko ſpolnośći poſpolitey grzeſzą. KuczbKat 320; RejZwierc 204v (4); WujJud b; ſpráwiedliwość wezmie ſerce przeciwko nieſpráwiedliwośći [...] y będzie iáwnie ná nię ſkárżyć BudBib 4.Esdr 16/51; Záwołáłá przeto wielkim głoſem Zuzánná/ á oni teſz dwá ſtárcy krzyknęli przećiwko niey. BudBib Dan 13/24 (4); kiedy [Dawid] obacżył że przećiwko zdrowiu rádźili ſłudzy Kroliowy w Gyet wydząc niebeśpiecżeńſtwo ſwoie [i bojąc się śmierci]/ [...] z myſlył śię ſzálieć BiałKaz B; W ktorych [księgach] obacżyćie iáko wiele dziwnych/ y chytrych nieprzyiaćioł ma przećiwko ſobie prawdá zbáwienna CzechRozm A3; Gdybyśćie y teraz [...] tákże ſie zgołá iáko przedtym ná mię [tj. na Jezusa] ſpuſzcżáli: tedy [...]: choćby niewiem iáko świát y Szátan przećiwko wam powſtał: przedſięby ſie wam nic nie ſtáło złego. CzechRozm 237; Bo [kłamca] walcży y przećiwko przyrodzeniu/ ktore wſzytkie rzecży ták iáko ſię ktora w ſobie ma/ rodźi: y przećiwko Bogu ſámemu/ ktory ieſt Oycem prawdy ModrzBaz 60; Y to mi ſię podoba/ áby też ten był ſrożey karan/ ktory przećiwko vrzędowey oſobie wyſtąpi/ niżli kto przećiwko proſtey. ModrzBaz 73v; przeto roſkázuie Bog/ [...] áby ſię [król] przećiwko ludźiom ſwoiem hardźie niebeſtwił ModrzBaz 75v; ten mi ſię zda być winien obráżenia máieſtatu/ kto przećiwko Pánu/ ábo przećiwko Vrzędowi/ ábo Rzecżypoſpolitey/ ábo przećiwko temu/ ktoremu cżęść iáka Rzecżypoſpolitey porucżoná ieſt/ vcżynił co złą zdrádą/ zámieſzániem/ záburzeniem iáwnym ModrzBaz 82 (23); Tákże y zdrowie niema ieno iedno Cżłowiek śmiertelny/ á przećiwko temu Niezlicżna lidźbá chorob rozmáitych. KochOdpr B2; [św. Epifaniusz] przyzwan ieſt od Ceſarzowey Eudoxyey/ y Theophilá Alexándryiſkiego Pátryárchy/ do Cárogrodu przećiwko świętemu Chryzoſtomowi: ktorego fáłſzywie v niego obwinili/ iákoby Heretykiem był/ [...] żeby go potępił/ á z innemi Biſkupy/ z ſtolice Cárogrockiey złożył. SkarŻyw 455; iż oto [lege: o to, tj. z tego powodu] naypirwey ten Papież [Aleksander] przećiwko Fryderykowi ſię zwaśnił/ gdy wśiádáiącemu Papieżowi ná koń/ nie lewe/ ále práwe ſtrzemię dźierżał NiemObr 167 (11); WerGośc 248; Złosliwi Plánetowie nád námi przewodzą/ Walki/ głody/ y mory/ y wſzyſtko złe rodzą. [...] Powſtáły przećiwko nam y ſáme żywioły. BielSen 5; ArtKanc Q5v (2); PaprUp Cv (4); ActReg 53 (4); [Ulisses żąda od Andromachy wydania syna, którego ukryła w grobowcu swego męża, Hektora. Ta mówi, że nie wie, gdzie jest syn.] (did) Vly⟨sses⟩ (–) Vlyſſes ztobą mówi/ nic po chytréy mowie/ Tego ty nie oſzukaſz/ byś miáłá dwie głowie. Boginie przećiwko mnie w rozumie vſtáły: Cóż ty z twym rozumem chceſz/ który bárzo máły? GórnTroas 42; Przecżże ták/ przećiwko mnie/ ſwych gniewow vżywaſz [Boże]? GrabowSet F2v; LatHar 139 (4); Ktobykolwiek opuścił żonę ſwą á poiąłby inną: cudzołoſtwá ſię dopuſzcza przećiwko iey. (marg) cudzołoży ku krzywdzie iey. (–) WujNT Mar 10/11; Abowiem od tąd będźie ich pięć w iednym domu rozłączonych; trzey przećiwko dwiemá/ á dwá przećiwko trzem: Oddźieli ſię oćiec przećiw ſynowi/ á ſyn przećiw oycu ſwemu WujNT Luc 12/52; ále porubſtwo płodzący/ przećiwko właſnemu ćiáłu grzeſzy. WujNT 1.Cor 6/18 (16); ſtrzeżćie ſię od ćieleſnych pożądliwośći/ ktore przećiwko duſzy walcżą. WysKaz 6; IZ ktobykolwiek był tu obywátelem króleſtwá Polſkiégo [...] á chćiáłby [...] iákowé niepokoie nam y króleſtwu Polſkiému wyrządzáć/ [...] tedy przećiwko tákowému y tákowym [...] chcemy ku ſkáźie ich powſtáć SarnStat 119 [idem 220]; Kto wieś kupi przećiwko krewnym blizſzym [tj. ze szkodą dla nich], ma dawność trzy látá y trzy mieśiące. SarnStat 689 (8); Bo gdy ten Tyran Turecki pocżął Grecią pośiádáć/ vpomináli mocy iego wiádomi/ áby przećiwko niemu y domowych doſtátkow/ choć nád powinność nie żáłowano. PowodPr 84.

Z nadrzędnym rzeczownikiem (65): O Voyewodą Valaſkiego bandzyeſſ sią dowyadowal [...] yeſly nyevczinyl yakiego viſthampkv przeczywko Ceſz⟨arzowi⟩ LibLeg 7/35v; RejPs Ff2v; ComCrac 20v; MurzHist Q4v (3); MurzNT Matth 12/14; YEſt w tym Pſalmie [52] cięſzkie záoſtrzenie y pogroſzká przećiwko okrutnikom á nieprzyiacielom koſciołá Bożego. LubPs N4v (9); A kopáiąc przy ſtrumieniu/ nálezli wodę żywą. Ale y tám ſwar záſſedł páſterzow Gerary przećiwko páſterzom Izáákowym/ mowiących/ Náſſá tho wodá. Leop Gen 26/20; ábyśćie wiedzieli iż prawdziwie ſie z iſzcżą á wypełnią mowy moie [tj. Boga] przećiwko wam ná złe. Leop Ier 44/29; A Menelaus trwał przed ſie ná vrzędzie [...] pomnażáiąc ſie we złośći/ y w zdrádach przećiwko mieſzcżánom. Leop 2.Mach 4/50 (7); BibRadz Ier 3/60 (2); Ale my Ewánielikowie/ iużechmy wyniſzczyli Duchowne chleby/ ieſzcze ktemu tobie Krolu rękę zámkniemy/ áby Synowie Korony krádli/ á zbijáli/ álbo do Turek ná ſłużbę/ żywnośći ſzukáiąc/ przećiwko Koronie twey/ iecháli. OrzRozm C4v; Fortyl Szátáński przećiwko Iednorodzonemu Synowi Bożemu/ y zbáwieniu przezeń ſpráwionemu. (marg) Miáſto iednego Syná Bożego przez ktorego ſámego ieſt odpuſzcżenie grzechow/ y żywoth wiecżny rozmáitych potwor náczynił ſzátan. (–) GrzegRóżn E (5); Damnari nomine coniurationis, Być nálezión wynnym w prziſiężeniu/ álbo w ſpiknieniu przećywko komu. Mącz 77c; Day [kacerzu] ſwaru pokóy/ y piſmu którégo nierozumiéſz/ y w którym fałſzu y łápáczek przećiwko prawdźie ſzukaſz OrzQuin Aa2v (3); S tego przerzeczonego poſtánowienia Plánetow zwierſchnich [...] Przydą częſte dáni/ y ćięſzkie łupieſtwá/ ktorymi pánowie ſwoie poddáne częſto obćiążáć będą/ ták iż ie przypędzą ku potáiemnemu przećiwko im ſpiknieniu LeovPrzep E2; RejPos 32v (2); Złorzecżeńſtwo rozlicżne ieſth. Są bowiem przećiwko Pánu Bogu bluźnirſtwá/ ſą potwarzy przećiwko ludzyom RejPosWstaw [110³]v; Zony z ktorą mieſzkaſz nie miey w podeyrzeniu/ á nie vcż iey żadney chytrośći złey przećiwko tobie. BudBib Eccli 9/1; záiſte nie káżdy wyſtępek ktorego ſię przećiwko Pánu dopuſzcżáią [poddani]/ nie káżde słowo/ nie káżdy vcżynek/ będźie wyſtępkiem przećiw máieſtatowi. ModrzBaz 81v; Bo obycżáie náſze ſkáżone/ wiárá y powinność zániedbána/ żywot nieumieiący ſię káiáć/ wielką á bárzo potężną mocą ieſt nieprzyiaćielſką przećiwko nam. ModrzBaz 128; CzechEp 294; Y ktoż z ludźi pobożnych zádrżeć/ y dźiwowáć ſię nie muśi/ vważáiąc tákie okrućieńſtwo tych świętych oycow [tj. papieży] przećiwko właſnym Pánom ſwym/ y zwierzchnośći świeckiey/ od Bogá wyſtáwioney NiemObr 167 (3); Owá dowćip on Minerwie vkradźiony do wynáleźienia żywośći [...] był ludźiom vżyteczny/ ále do walki prżećiwko źwierżętom máło pomocny GórnRozm N2v; Tenze s Krolem ſie ſpowinowaciwſzi ku wielkiei ſzkodzie R:P: wſzitkie prouenta znim napoli dzielel/ ato iuſz na zmocnienie przeciwko wam tzinili abiſcie wi tzinic muſieli/ co bi wam kazano. PaprUp I3v (2); ActReg 96; Phil S; LatHar 75 (5); A Gdy było ráno weſzli w rádę wſzyſcy Arcykápłani y ſtárſzy ludu przećiwko IEſuſowi/ áby go zámordowáli. WujNT Matth 27/1 (3); SarnStat 119 (2); [Bóg przepowiedział przez proroka:] Kto dáleko ieſt (od ſchronienia ſię) ten powietrzem vmrze: Kto zaś bliſko/ ten przez miecż vpádnie: Ktory też zoſtánie/ ábo oblężony będźie/ ten głodem zemrze: y ták wypełnię zágniewánie ſwe przećiwko nim. PowodPr 7; CzahTr A2v.

~ Z nadrzędnym rzeczownikiem osobowym (1): Ieſliż maćie gorzką zawiść/ y ieſli ſą ſwary w ſercach wáſzych: nie chłubćie ſie/ á nie bądźćie mátácżmi przećiwko prawdzie. Leop Iac 3/14. ~

Z nadrzędnym przymiotnikiem, zaimkiem przymiotnikowym lub zleksykalizowanym imiesłowem przymiotnikowym (5): roſkazacz raczil abi zadni [starosta] nyeprzymowal any chowal [tych] ktorzi bi wczim bily podezrzeny a przeczywko panv woyewodzie wiſtepny. LibLeg 10/120v (2); A ty też Swięty Marćinie/ wielebny Biſkupie/ y mężny przećiwko kácerzom [...]/ rácz nas dźiś wſpomnieć przed Pánem Bogiem. OrzRozm N; Mącz 77c; [chrześcijanie] dużnieyſzymi śie sſtawáią/ przećiwko wſzitkim śiłam y namiętnościam Ciáłá/ Swiátá/ y Szátána KuczbKat 155.

W przeciwstawieniach: »za [kim] (10), z [kim] (7), o [kogo, co] (4), za [kogo] (2), ku obronie [czego] (1) ... przeciwko« [w tym: za kogo abo o kogo (1)] [szyk 17:6] (23): LubPs ee5; ábowiem wſzyſcy Sofiſtowie teraz zá thy ábo o ty Bogi nie znáiome záwſze z wiernymi wálcżą/ przećiwko Iednemu prawdziwemu Bogu Oycu Kryſtuſowemu GrzegRóżn E3v (3); A gdyż to czyniſz/ niſzcząc Máieſtat Królá Polſkiégo [...]. Przeto ſpráwiedliwym Sądem Królewſkim/ odniéść ná ſobie maſz tę winę y tę kaźń [...]/ y Przywileie Króleſtwá Polſkiégo poſpolité [...]/ y w Polſzce ná wieczné czáſy poſtáwióné/ przećiwko Niewierze wáſzéy Kácérſkiéy/ ku obrónie Polſkiéy Korony. OrzQuin Aa3; [papieżnicy] wſzyſcy głoſem wielkim wołáią. [...] Zetrzy Pánie moc nieprzyiaćioł kośćiołá twoiego. Antychriſtyány ſię y w tym pokázuiąc: Bo co Chriſtus kazał ſię zá nimi modlić/ to oni przećiwko nim. CzechEp 45; iádowite piſmá niektorych ludźi vcżonych/ więcey krwią niż inkauſtem piſáne/ ktorzy ſię o chwałę ludzką/ przećiwko chwale Bożey/ o wymyſły ludzkie/ przećiwko iáſnym wyrokom Bożym záſtáwiáią. NiemObr 4 (3); ActReg 23; WujNT 869. Cf Frazy.

Połączenia: »przeciwko ... przeciw; przeciwkoć ... przeciwko« [szyk 5:2] (6:1): LubPs ee5; Leop Ps 49/20; Przećiwkoć niemu [Aaronowi] ſię wzruſzyli ludźie obcy/ á przez zazdrość powſtáli przećiwko niemu ná puſzczy męzowie BibRadz Eccli 45/21; y wzruſzył [Ezechiasz] gniew przećiwko ſobie przećiw Iudzie y przećiw Ieruſzalimowi. BudBib 2.Par 32/25; CzechRozm 162v; CzechEp 75; KochPam 85.

Gra słów wykorzystująca dwuznaczność przyimka „przeciwko” ‘w kierunku odwrotnym do biegu rzeki’ (znacz. 1.B.a.β.) oraz ‘wrogo, aby walczyć’ (znacz. 3.) (1): Niechay nas przytknie Boreas cnotliwy Do znáiomego lądu przez ten krzywy Gośćiniec wodny/ niech ſwe woyſko wyśle Przećiwko Wiśle [By wspomóc żeglugę pod prąd w drodze powrotnej z Gdańska]. KlonFlis H4.

4. Wskazuje na obiekt działań obronnych, chroniących przed kimś lub przed czymś; contra Vulg, Mącz, Modrz, JanStat; adversus Modrz, Vulg, JanStat; in occursum PolAnt; in Modrz (180): (marg) Przeciwko przeſladowniko^m. (–) BOże wſſechmogący [...] obroń mię od krzywdy moiey RejPs 80 (5); ComCrac 18 (4); Chriſtus/ ſwoię kreẃ i śmierć [...] przeciwko wielkiem bożyi pomſty wałum iakoby groblą zaſtawiá/ aby ludźie miſerni/ nie byli prze wielkośc grzéchow zaláni. MurzHist Lv; Racz nas [Boże] Duchem ſwym nawiedzyć/ a przećiwko grzechom zmocnić SeklPieś 32; OrzList e2v; BibRadz Ps 34/1 (2); Przecz on [król Wacław czeski] [...]/ mieczem ſwym Krolewſkim [...] Ołtarzá Swiętego przećiwko kácerſtwu Huſyanowemu niebronił. OrzRozm C2v (8); GrzegRóżn G; Tutus ad omnes ictus, Dobrze ubrány przećiwkó każdemu ſztichowi. Mącz 486a; Munire et Vallare contra feras, Opátrzić á obſzáńcowáć przećiwko źwierzu. Mącz 475a; OrzQuin E2v (5); Przyiaciele [...] ięli námáwiáć Kámmę/ áby w tym [żeby zostać żoną Sinorixa, zabójcy swego męża] cięſzką/ á vporną nie byłá: opowiedáiącz to nákoniec/ iáko ich nie było s to [tj. nie mieli dość sił]/ áby przećiwko mocy/ á gwałthowi Sinorixowemu oney bronić mogli. GórnDworz Y6; BiałKat 146; WujJud 16v (3); chreśćyáńſkym cżłowiekiem będąc/ maſz ſwe oſobne poćiechy/ ktore ćię vmácżńiáć máią/ przećiwko ſtráſliwey śmierći. BiałKaz Cv; KarnNap E3; iż cżęſtokroć rády więcey ważą przećiwko ludźiam záráźliwym [tj. buntownikom, siejącym niepokoje] niżli broń. ModrzBaz 129v; A to o iego [stanu szkolnego] zacnośći dla tego powiedam/ ábychmy ták rozumieli/ że ten ſtan/ wſzelákim ſpoſobem ma być bronion/ przećiwko przewrotnośći ſądow ModrzBaz 131 (5); Który [Bóg] czáſu potrzeby ſtał przy vbogim/ Y bronił go przećiwko Tyránnom ſrogim. KochPs 169; [Pismo Św.] ieſt on opocżyſty fundáment/ ná ktorym kto ſię z nátchnienia Bożego [...] buduie/ pewien być może/ iż iego budowánie/ przećiwko burzącym wiátrom/ y nawałnośćiam wod oſtáć ſię może NiemObr 7 (2); Wywodźiſz [Boże] y chleb z źiemie/ ludźiom k náſyceniu/ Wino, inne napoie przećiwko prágnieniu ArtKanc T10; [Polacy] oderwali od WXL^go [= Wielkiego Księstwa Litewskiego] [cztery] woiewodztwa [...] zkąd wielką potęznosć y pomoć przeciwko nieprzyiacielowi WXL. miało, tak iz przedtym przeź [!] cudzey pomocy nieprzyiaciołom [...] się bronili ActReg 40; Calep 715a; (nagł) [Modlitwa] Przećiwko łákomſtwu. (–) NAkłoń Pánie/ ſerce moie/ do przykazánia twego/ á nie do łákomſtwá. LatHar 607 (12); Drugie Annotácye dłużſze [...] oſobliwie te mieyſcá pokázuią/ y krotko wykłádáią [...] ktore wiárę náſzę Kátholicką przećiwko ich błędom znácznie potwierdzáią. WujNT przedm 26; Nákupiły máśći [Mar 16/1].) Iáko dobry y święty nakład Mágdálená byłá vczyniłá ná máśći/ ktorymi ćiáło Chriſtá Páná ieſzcze żywiącego pomázáłá [...]/ ktory zá nią mowił/ y vczynku iey przećiwko Iudaſzowi [= przed Judaszem] bronił WujNT 186; Tákże téż Literae moratoriae, aliâs Zelázné liſty/ mieſczánóm y Zydóm przećiwko ſzláchćie z ſtrony niepłácenia długów/ nie máią bydź dawáné. SarnStat 243; będźiemy ie [obywateli Ziemi Bełzkiej] Práwem bronić/ ſpráwowáć/ trzymáć/ y z nieprzeſpieczeńſtw wyrywáć przećiwko kożdéy oſobie SarnStat 1053 (10).

Z nadrzędnym rzeczownikiem (40): [Boże] vczyń mi pokoy od ſprzećiwnikow moich: ábowiem ſlába możnoſć moiá przećiwko iem bez ćiebie. RejPs 210; PIoſnká tá [tj. Psalm 34[35]] zámyka w ſobye proźbę przećiwko tym kthorzy bez przycżyny ludzi cnotliwe á pobożne w nienawiśći máią LubPs I2v (6); GrzegRóżn A4; Auxilium afferre alicui malo, Pomoc komu przećiwko yákiey ſzkodzie. Mącz 22b; Poddáni w Kśięſtwách/ przećiwko krzywdźie zwiérzchniégo Páná obróny niemáią żadnéy OrzQuin P (3); A thy iedno przezwał [Chrystus] właſnemi owiecżkámi ſwoiemi/ kthorzy [...] vmieią rozeznáć głos naiemnicży/ ktory żadney obrony nie vmie vcżynić przećiwko wilkowi onemu ſrogiemu RejPos A5v (2); KuczbKat 430; to ieſt poćiechá nie máła/ przećiwko grzechowy/ iż gdy pożywąmy ciáłá Páńſkie^go mamy żywot wiecżny BiałKaz B2v (9); Proſzę ćię [Boże] o to/ áby święte Ciáłá y Krwie Páńſkiey pożywánie [...] [było] przećiwko zdrádom nieprzyiaćioł moich ták widomych iáko y niewidomych mocnym obronieniem LatHar 225; Oſtátecżna/ ále doſyć pożytecżna obroná przećiwko pokuſom/ niechay będźie modlitwá LatHar 581 (11); WujNT 498 (2); SarnStat 1069 marg; SiebRozmyśl D3v; [[H. Pociej]. (nagł) Antirresis abo apologia przeciwko Krzysztofowi Filaletowi (–) PociejAntir kt].

~ Z nadrzędnym rzeczownikiem osobowym (1): [Panie Jezu] wyrwi mię z mocy [...] ſzátáná: niech ſie nie ćieſzy z vpadku moiego: ty ſam bądź obroncą moim przećiwko iemu y wſzyſtkim chytrośćiam iego. SiebRozmyśl B3v. ~

Z nadrzędnym przymiotnikiem (6): In philosophiae portum conferre, Vdáć ſie ná naukę która naypewnieyſza yeſt przećiwko wſzem przigodam. Mącz 314a; Wizerunk práwéy Wiáry Chrześćiáńſkiéy [...] przećiwko wſzytkim obłędliwośćiam tych czáſów/ bárzo pożyteczny. BiałKat kt (2); żadna rzecż ták zle obwárowána nie ieſt/ przećiwko rázowi/ á vderzeniu/ iáko głowá. GórnDworz I; byſmy obrony tylko Bożey przećiwko złemu prośili: á tę vprośiwſzy/ iuż przećiwko wſzyſtkim rzecżam/ ktore Szátan y świát ſpráwuie/ ſwobodni y beſpiecżni być możemy. KuczbKat 430; do domow ich przy namniey cżterzy kroć przez rok niech náglądáią [urzędnicy]: áby obacżyli ieſli przećiwko ogniowi ſą dobrze obwárowáne/ á ieſli nacżynia do gáſzenia potrzebne máią. ModrzBaz 84.

W przeciwstawieniu: »za [kim] przeciwko« (1): Defendere aliquem contra iniquos obtrectatores, Wſtáwyć ſie zá kiém przećiwko złoſliwym omowcóm. Mącz 80a.

5. Wskazuje na osobę, której się zarzuca coś złego, którą się uważa za winną; contra PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, JanPrzyw; in Mącz, Modrz, Vulg, JanStat, Cn; adversus PolAnt, Vulg, JanStat, Cn; adversum PolAnt, Vulg, Cn; cum PolAnt, Modrz, JanStat; super PolAnt, JanStat; coram PolAnt; in contrarium JanStat (274): Blogoſlawieniſcie gdyż by zlorzecżyli wám ludzie [...]/ a mowili wſſytko zlé przeciwko wám lgątz/ dlá mnie OpecŻyw 42; A zaſię przeciwko tym ſkarżytz będą pomſty żądaiątz/ ktorzy nie chcieli bożé wolé pelnitz. OpecŻyw 193; ieſli bi sye on ku thim slova^m znal [= przyznał się], ktore do nas przez thego tho Caſtellana Sendomirſkie^go wſkazal przecziwko Marczinovi zborowskiemu MetrKor 61/223; a on [Franciszek Spiera] ſám śiebie potępiá/ wymową rzádko słychaną przeciwko ſobię wywody czyni MurzHist Kv (2); MurzNT 18v; Leop Matth 5/11; BibRadz Deut 31/21 (4); Mącz 19c (2); OrzQuin S2v; BiałKat 298v; Izali łzy wdowie nie płyną po iágodách iey? á wołánie iey przećiwko temu kto ie wzbudził? BudBib Eccli 35/16; CzechRozm 78; Ieden gdy mu zádano złodźieyſtwo/ powiedźiał/ że mu to źle zádano: á ten ktory przećiwko niemu mowił/ dał mu pięśćią zá ſzyię. ModrzBaz 61; Iż nie ći ſą ſzcżęśliwi ktorzy drugich prześláduią/ onym vrągáią: wſzelákie złe przećiwko nim mowią: ále ći ktorzy to wſzytko ná ſobie odnoſzą CzechEp 20 (2); Cże^goby dźiś nie wdźięcżnie przyiął Papież Rzymſki/ kiedyby w rożnicách kośćielnych/ Biſkup przećiwko Biſkupowi ſkárżąc/ do Krolá ktorego/ ábo Ceſárzá/ á nie rácżey do Papieża ſię vćiec miał. NiemObr 58 (2); Prziſiagl bi tam bel ztich [świadków] kazdi przeciwko bogu bi mu bel diabel dal pieniedzi PaprUp I2; ActReg 51 (2); PAnie/ iáko bárzo błądzą/ Którzy ćię niedbáłym ſądzą: [...] Przećiwko nim świádczą niebá: Swiádczą gwiazdy niezliczoné/ Ná powietrzu zápaloné. KochFrag 18; ktorzy [nieprzyjaciele] ſkoro ſię záchwieią nogi moie/ wielkie rzecży przećiwko mnie mowili. LatHar 163 (2); WujNT Matth 5/11 (4); Rzekłem będę wyznawał przećiwko mnie nieſpráwiedliwość moię Pánu WysKaz 16.

Z nadrzędnym rzeczownikiem (33): MetrKor 61/223v; Bo będą zágłuſſone niemoſćią wárgi ich/ kthorzy zwykli czynić przymowki kłamliwe przećiwko ſpráwiedliwemu zwielkiem nádęćiem á podnieſieniem pyſſnych myſli ſwych. RejPs 45; A owſſemem práwie zámilknął/ y od ſlow pożytecznych áczkolwiek mi to ſpracą przychodzi/ áby oni y ſtąd nienábyli przećiwko mnie potwarzy. RejPs 59 (3); MurzHist C3v (2); MurzNT 51; LubPs V3; BRzemię [= kara] (przećiwko miáſthu) Niniwen. Leop Nah 1/1 (2); Tedy roſkazał [Bóg] Lewithom [...]. Weźmićie Kſięgi Zakonu tego/ y włożćie przy iedney ſthronie do Skrzynie przymierza Páná Bogá wáſzego/ áby tám były ku ſwiádectwu przećiwko wam. BibRadz Deut 31/26 (5); Bos in lingua, Proverb. Przypowieść przećiwko tym którzy dla przedárowánia nie mowią prawdy. Mącz 26b; obácż/ iáko ſrogie ſentencie przećiwko tym wyſzły/ kthorzyby iemu wierzyć á ſłow iego [Chrystusa] ſłucháć nie chcieli. RejPos 4 (4); Oſme Przykazánié. Nie móẃ przećiwko bliźniému twemu świádectwá fałſzywégo. BiałKat 64 [nawiązanie do tego samego tekstu] KuczbKat 335; BudBib Dan 13/43; CzechRozm 214v; [Uczniowie Chrystusa gotowi byli znosić każde zło od ludzi] Nie mſzcżąc ſię wzgárdy ſwey y prześládowánia [...] oprocż oświádcżániem ſię przećiwko nim przez otrząśnienie prochu z nog ſwoich CzechEp 21; ActReg 109; gdzieby iáka offenſá z odnieſienia [= oskarżenia] przećiwko komu poſzłá/ nie vmie thák cżłowiek w ſpráwie ſwey áffekty ſwymi rządzić/ iáko komu inſzemu w tym rádzićby vmiał. Phil S3; Abowiem [pełniący urząd] ieſt ſługą Bożym: mśćićielem ku gniewu przećiwko zle czyniącemu. WujNT Rom 13/4; Oto przyſzedł Pan z tyśiącmi świętych ſwoich/ áby czynił ſąd przećiwko wſzytkim WujNT Iudae 15 (3); Ale iż w niektórych oſobách świetckich Króleſtwá náſze^go ták wielka ſie wkorzeniłá złość: iż win y klątw przećiwko tákowym ták przez Kánony kośćielné/ iáko téż od ludźi wydáné/ [...] nie boią ſie ná ſobie znośić SarnStat 897 (3).

Połączenie: »przeciwko ... przeciw« (1): [Franciszek Spiera] będąc niewinnem/ ſám przećiwko ſobie nie kto inſzy przećiw ięmu/ ſkargę położył MurzHist C3v.

6. Wskazuje na obiekt krytyki i protestu, to, czego (rzadziej: kogo) się nie chce, co (kogo) się odrzuca, co się uznaje za niesłuszne; in Mącz, Modrz, Cn; adversum Vulg, Cn; ad, super Vulg; contra JanStat (252): Przećiwko fáłecznemu ięzykowi prorok nárzeka RejPs 17 (2); [Franciszek Spiera był przeciw odpustom] Na oſtatek teſz/ był tamże oskarżon/ że i przećiwko inſzem wymyſłam ludzkiem ſmiele mowił i nauczáł. MurzHist C2v; MurzNT 126; Iż gdy Ceſarz pogáńſki Iulianus/ vſlyſzał ſlugę iednego mowiąc náprzećiwko temu kropieniu álbo omywániu/ tedy go kazał wſádzić dla tego/ iż przećiwko tákowey Swiątośći mowił. KrowObr 72; Leop Am 7/16; OrzList g; [Amos] Prorokuie przećiwko czterzem niepráwośćiam Dámáſzku. BibRadz Am 1 arg (3); OrzRozm E2v (6); kthoremu [Lutrowi] gdy ſie wiele rzecży niepodobáło w náſzym Kośćiele/ piſał y mowił przećiwko vſtháwam Papieſkim ogromnie BielKron 290v (5); GrzegRóżn D2 (4); Confutare alicuius scripta, Piſáć przećiwko cziyemu piſániu y odpór vczinić. Mącz 141c; Coniicere maledicta in vitam alicuius, Przećiwko dobremu záchowániu cziyemu mówić. Mącz 205c (7); OrzQuin I2v (4); Otoż przećiwko themu co ſie dzieie zá ſkáżeniem nátury náſzey/ od onego ieſzcże iábłká/ ktorego Adam niefortunnie ſkoſztował/ trudno co mowić GórnDworz C6; ten niechay cżeka tákiey diſputáciey/ gdzie żołnierzom będzie wolno vżywáć ſwego nacżynia [tj. broni]/ á vcżonym przećiwko nim takież/ vźrzy to ná oko/ iż żelázo wygra/ á kſięgi przegráią. GórnDworz G7v (13); CZáſow onych/ gdy ſie iuż mnożyłá licżbá zwolennikow náuki Páńſkiey/ sſtháło ſie ſzemránie miedzy Greki przećiwko Zydom/ iż wdow ich nie dopuſzcżáli ku poſpolithey ſłużbye miedzy ſobą. RejPos 22; A gdy tho oni Doktorowie á oni Miſtrzowie zakonu ſtárego widzyeli/ iż on żadnym ſthanem nie gárdzi [...]: tedy ſzemráli przećiwko iemu/ iż to nie Meſſyaſz/ iż to muśi być zwodnik ábo omylnik iáki. RejPos 324 (7); Nadtho przećiwko thym wymyſlonym duſzom tę wielką rzecz mamy/ iż nam piſmo okázuie ſkąd wierni powſtháną wzbudzeni/ á o duſzach gdźieby były teras/ y ſkąd przyść máią nie máią nic pewnego GrzegŚm 13 (3); BiałKat 123 (5); Iż przećiwko prawdzie wymowki nie máſz. RejZwierc 44 (2); Bo ták Pan mowi: Nie cżyń ſobie obrázu żadnego/ ábyś gi miał chwálić [...]. Nic to tedy przećiwko nam/ ktorzy nie obrázy zá Bogi mamy/ ále przez nie vpomnieni Bogu ſámemu/ álbo Swiętym iego cżeść wyrządzamy. WujJud 46v; Tenże też Apoſtoł [św. Paweł] zowie Dyabelſką náuką brákowánie y przebieránie pokármow. (–) Nic to przećiwko poſtom y vſtáwam kośćielnym/ o przebierániu pokármow. WujJud 198 (9); WujJudConf 64v (2); RejPosWstaw [21³]v (4); BiałKaz D; á przetoż co v nich [drugich] cudnego widzą/ to ſzpecą: co vcżćiwego/ to plugáwią/ co pochwały godnego/ to gánią [...]. A ieſliby kto/ chcąc ſię przećiwić/ mowił przećiwko temu [contradicat]/ zá to máią że im krzywdę vcżyniono. ModrzBaz 56v (3); CzechEp 254 (4); Szemráli Zydowie przećiwko niemu [Jezusowi] gniewáiąc ſię/ iż Bogá zwał Oycem ſwoim NiemObr 104; Było wiele ludźi zacnych y vcżonych onych cżáſow/ ktorzy tę cżártowſką pychę w Papieżách Rzymſkich/ gánili/ y przećiwko iey piſáli NiemObr 154 (18); ſámi przećiwko ſobie [teologowie protestanccy]/ ták wiele/ ták wielkich/ ták długich kſiąg piſzą/ że ſię ſprzykrzy/ tylko ich tytuły/ oſtrośći/ y bluźnierſtwá pełne/ cżytáć. ReszPrz 67 (3); BielSjem 10; Nie wiem iżbyś co prżećiwko práwu náſzemu mogł mowic ſłuſznego/ zewſząd ono chwálebne ieſt/ y nie máſz w nim lábiryntu. GórnRozm D4v (3); ze Ian Zborowſty [!] Kaſztelan Gnieznienſki Prziwileiem Alexandra Krola/ bronic chcial ſpotwarzonich braciei ale [...] [król] nieprzijal obroni iego [...] Woyewoda Poznanſki [...] tile ile mogl y godzilomu ſie przeciwko onemu gwaltowi ſie opanowal [lege: oponował] y rzek Krolowi oten Prziwilei Alexandrow abi go wcale [= w całości] zachowal PaprUp I (3); A iż przeciwko pospolitemu ruszeniu chcieli się protestowac Sandomirscy Posłowie [...] przywiodł ie do tego Marszałek Koronny, ze [...] tylko pocichu prostestowali się przed Krolem anie publice ActReg 74; Phil K3; Przećiwko błędowi pogánow y Sáduceuſzow, ktorzy przeli ćiał zmártwychwſtánia, tu Páweł diſputuie. WujNT 616 marg (5); WysKaz 24; ſámi Kommiſsarze przedśię gránice kończyć y konáć będą powinni/ niedbáiąc nic ná to: choćby [...] y ón który ſie ſkárży o krzywdę gránic/ przećiwko temu mówił/ álbo ruſzał y ápellował SarnStat 841 (3); Was też moi cnotliwi Słuchácże łáſkáwi/ Ktorych tu me wierſzyki chwielecżká zábáwi. Odpuścżćie proſzę iż tu ták beſpiecżnie piſzę/ Przećiwko temu co ia hayw od łudźi [!] ſłyſzę. CzahTr K2; [z jakim ja sumnieniem służyć mogę świątośćmi [= sakramentami] tym, którzy są zjewni odpornicy Krystusewemu żywotu cnemu, ślachetnemu, pobożnemu etc. przeciwko któremu się postawują na odpór złymi, nieślachetnymi uczynkami, niewiarą AktaSynod I 97].

Z nadrzędnym rzeczownikiem (21): KromRozm III P4; ſą tu [w mojej libraryjej, tj. bibliotece] rozlicznych ludźi przećiwko rozlicznym kácerzom piſmá OrzRozm P3v (2); GrzegRóżn M3v (2); Mącz 271b; OrzQuin Q2; Iam mnimał pánie Boiánowſki/ żeś W.M. z białemigłowámi chciał wſtąpić w iednánie/ iż to chwiłkę niebyło ſłycháć od w.m. bárzo vſzcżypliwego ſłowá przećiwko im GórnDworz Dd5; Przećiwko fáłeſznikom/ á ludziom pyſznym y podſtępnym náuká piękna iż Pan wzgardza wynioſłe myſli káżdego ſercá pyſznego RejPos 224 marg; WujJud 51; CzechEp 8; Názbierał X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ z tego Ignácyuſzá/ nie máło ſentenciy przećiwko nam/ o ſynu Bożym/ ktorych ſię my nie lękamy NiemObr 123 (3); ReszPrz 45; LatHar 115; Y więtſze nád te [uczynki czynić będzie] [Ioann 14/12].) Chryſoſtom S. w cáłych kśięgách przećiwko pogánom pokázuie/ iż ſię to ſpełniło nie tylko [...] w chuſtkách Páwłowych/ ktorymi choroby były vzdrawiáne: ále też y w reliquiách y przy grobiech S. męczennikow WujNT 365 (3); Przećiwko tym wſzyſtkim Confȩderáciiam, záwſze proteſtáciȩ bywáły niemáłé ná Séymiéch. SarnStat 115; niewinné ludźi práwuiący ſie oſzukawáli [niektórzy spośród sprawujących sądy] ſumpty/ pracámi/ wydatki/ nakłády ich morduiąc nieſpráwiedliwie: przećiwko którym rzeczom w króleſtwie náſzym wołánié powſtáło SarnStat 954.

Z nadrzędnym przymiotnikiem lub zleksykalizowanym imiesłowem przymiotnikowym (2): Ten pſalm [48] ieſt nádobny przećiwko łákomſtwu á doczeſnemu náſſemu prácowániu [tj. trudowi podjętemu dla osiągnięcia dóbr doczesnych] RejPs 72v; LubPs M.

W przeciwstawieniu: »przeciwko ... przy [kim]« (1): Kto ná mię ták ieſt łáſkaw/ y ná mé zdrowié/ Ze ſye przećiwko grzéſznym przy mnie opowié? KochPs 142.

Połączenie: »przeciw ... przeciwko« [szyk 2:1] (3): Gdyż ten Pſalm nie tylko przećiwko tym kthorzy nienawidzą prawdy Bożey ieſt właſnie położony/ ále też y przećiw Turkowi okrutnemu LubPs M; WujJud 195; ReszPrz 45.

7. Wskazuje na to, co zostało (lub ma być) naruszone, pogwałcone, zaprzeczone czyimś działaniem lub orzekaniem; contra Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat, JanPrzyw, Cn; adversus Modrz, Vulg, JanStat, Cn; in Vulg, PolAnt, Cn; adversum Vulg, Mącz, Cn; praeter Mącz, coram PolAnt; in contrarium JanStat (400):