![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.png){kind=logo}
![[SEARCH]](/static/img/icons/magnifier-left.png){kind=icon}
| « Poprzednie hasło: 4. PRZEĆ | Następne hasło: 2. PRZEĆ SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
1. PRZEĆ SIĘ (177) vb impf
się (91), sie (86).
W inf -e- (3), -é- (2); -e- MurzHist, Mącz (2); -é- SarnStat, GosłCast; w formach praet i con e jasne; forma praes z tekstów nieoznaczających é.
| inf | przeć się | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| indicativus | |||||||
| praes | |||||||
| sg | pl | ||||||
| 1 | przę się | przemy się, przymy się | |||||
| 2 | przysz się | przycie się | |||||
| 3 | przy się | przą się | |||||
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | -m się przåł | m pers | |
| 3 | m | przåł się | m pers | przeli się |
| f | przała się | m an | ||
| fut | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | m pers | przeć się będziem | |
| 3 | m | będzie się przåł, przeć się będzie | m pers | będą się przeć |
| imperativus | |||
|---|---|---|---|
| sg | pl | ||
| 2 | przy się | przycie się | |
| 3 | niech się przą | ||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | m pers | bysmy się przeli | |
| 3 | m | by się przåł | m pers | by się przeli |
| n | subst | by się przały | ||
| con praet | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | przåłby się był |
inf przeć się (39). ◊ praes 1 sg przę się (7). ◊ 2 sg przysz się (5). ◊ 3 sg przy się (23). ◊ 1 pl przemy się (2) BibRadz, NiemObr, przymy się RejAp (2). ◊ 2 pl przycie się (10). ◊ 3 pl przą się (41). ◊ praet 1 sg m -m się przåł (2). ◊ 3 sg m przåł się (10). f przała się (1). ◊ 3 pl m pers przeli się (4). ◊ fut 3 sg m będzie się przåł (3) KrowObr (2), KlonWor, przeć się będzie (1) CzechEp. ◊ 1 pl m pers przeć się będziem (1). ◊ 3 pl m pers będą się przeć (1). ◊ imp 2 sg przy się (2). ◊ 2 pl przycie się (1). ◊ 3 pl niech się przą (1). ◊ con 3 sg m by się przåł (4). ◊ 1 pl m pers bysmy się przeli (1). ◊ 3 pl m pers by się przeli (2). subst by się przały (1). ◊ con praet 3 sg m przåłby się był (1). ◊ part praes act prząc się (12).
Sł stp notuje, Cn s.v. tak jest (odpowiadając komu), Linde także XVII w.
- 1. Zaprzeczać, twierdzić, że coś jest nieprawdą (165)
- 2. Wyrzekać się czegoś; wzbraniać się przed czymś, opierać się czemuś (10)
- 3. Zwrot: »przeć się sam siebie« = nie dbać o swoje dobro (2)
przeć się przed kim (1): KrowObr 18v cf Szereg.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (7); iż, że (7), aby (1), zaimek względny (2)] (10): Ty mowiſſ ijże krol ieſtem iá/ iakoby rzékl: Nieprzętz ſie ijże ty mowiſs ijż krol iá ieſtem/ Ale wżdy nieprzyſſedlem iá kralowatz cżeſnie/ iako ty wierzyſs/ ale wiecżnie OpecŻyw 120; KrowObr 52, 208v [2 r.]; Leop Ruth 3/12; BibRadz II 79c marg; BielKron 202v; Piotr S. [...] nieprzał ſię tego iſz białegłowy miał w komorce: ále nie tákie iákie bráćia rozumieli SkarŻyw 372; NiemObr 101; Co wſzytko żeby w papieſtwie nie było/ chybá bezwſtydliwy tożby ſię tego przeć/ y o to ſię záſtáwiáć ważył. CzechEp 87.
W przeciwstawieniach: »wyznawać (2), uczyć ... przeć się« (3): iáko ſie teſz tho s tych twoich kxiąg iáwnie vkázuie/ iż tzego ná iednym mieyſcu vtzyſz/ tego ſie ná drugim mieyſcu záſię przyſz. KrowObr 52; CzechRozm 18v, 61v; Bo gdyby był Bogiem/ nie przałby ſię był nigdy tego: ále iáko prawdźiwy/ owſzem ſámá prawdá iáko inſze rzecży ſzcżyrze záwżdy mowił y wyznawał: tákby też y to wyznał był CzechEp 283.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): MurzHist H4 cf Zwrot.
W przeciwstawieniu: »przeć się ... wyznawać« (1): MurzHist H4 cf Zwrot.
przeć się o co (1): Item o Rzeczy Rvko dayne tho yeſth kwyerney rancze dane abo poſzyczane yeſly zeby syą przal nakogo zaluyą, A ysby then ktho zaluye nyemyalby nany yakiego kolwyek zapyſſv [...] Thedi [...] LibLeg 6/116v.
przeć się przed kim (1): P. Bog [...] drugi raz po grzechu ſpytáć go racżył: Kaimie á gdzie ieſt brát twoy? [...] A on ſię przeć pocżął/ przed tym ktory wſzytko widzi. SkarŻyw 263.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (2); żeby, iżby (5), iż, że (4)] (9): Abowiem ktho ſye przy iż nie ieſt piſmo iego/ táki ma przyſyądz ſámotrzeć/ iż ono piſmo nie ieſt iego/ áni pieczęć iego/ áni kiedy było GroicPorz y3; KrowObr A3v; UstPraw D4v; SarnUzn H2v [2 r.], H3v; CzechEp 72; y gdy był o onę zgubę nápominan/ niechćiał zguby wróćić prząc ſie/ że miéſzká nie nálazł/ y pieniędzy nie miał. SarnStat 681, 1240.
W przeciwstawieniach: »znać (a. wyznawać) (2), non negare ... przeć się« (3): A przeſto nieprzę ſie tego/ ále tho iáwnie przed pánem Bogiem wſzechmogącym ſtworzyćielem moim przed wſzyſtkimi Anioły Bożymi/ y przed wſzyſthkim ſwiátem/ iawnie wyznawam [...] iżem ſie ſtał Apoſtatą. KrowObr A3v; UstPraw D4v; Odpowiedział P.Podskarbi insenatu odwu Poimanych przyktorych signa naleziono. ze monetę robili fałszywą ypytał coby znimi czynic gdyz ieden factum nonnegat drugy się przy ActReg 25.
W przeciwstawieniu: »przeć się ... stanowić« (1): Pirwſzy tedy owoc zły s tey náuki pochodzi zá thym podániem/ Abowiem zá nią tho idzie/ że bez ochylenia trzech bogow muſzą ſobie vbudowáć. Przą ſie tego niektorzy/ ále ſłowy tylko/ gdyż rzecżą tho ſtánowią. SarnUzn G8v.
[Ze zdaniem dopełnieniowym: WujPos 1590 235 (Linde) cf W przeciwstawieniu.]
[W przeciwstawieniu: »przeć się ... wierzyć«: [św. Augustyn mówi:] O ſzalonośći odſzcżepieńſka/ cżego nie widźiſz to wierzyſz zemną: á tego ſię przyſz co widźiſz WujPos 1590 235 (Linde).]
przeć się przed kim (2): NiemObr 40; Ktemu obácz/ iáko ſię Pan tymi brzydzi/ ktorzy ſię go przą przed ludzmi. WujNT 44.
W przeciwstawieniu: »wyznawać ... przeć się« (3): Ci go [Baranka] teſz iedzą nieſtoiąc/ ktorzy Kryſtuſá wyznawáią tzáſu ſſtzeſliwego/ á przą ſie go tzáſu nieſztzeſliwego KrowObr 186v, 193v; WujNT 44 marg.
»nie tylko nie przeć się ale i wyznawać« (1): Bo iáko ſłyſzyſz iż nie tylko nie przeć ſie imieniá Páńſkiego/ ále y iáwnie ie wyznawáć/ ieſtechmy powinni w náwiętſzym przećiwieńſtwie tey ſtolice ſzátáńſkiey RejAp 25v. [Ponadto w przeciwstawieniu 3 r.]
W przeciwstawieniach:»wyznawać (9), powiadać, uczyć ... przeć się« (11): Będzie teſz vtzył/ iż przes Kryſtuſowo Imię/ bierzą ludzie odpuſztzenie grzechow/ ále ſię tego imieniá będzie ſkutkiem przał/ ábowiem inſze imioná rozmáite/ będzie wymyſlał/ y ludziom okázował. KrowObr 51, 51, 88, 193; GrzegRóżn M4; Wſzyſcy ći ktorzy wyznawáią Bogá vſty/ ále ſie go przą vcżynkámi/ ktorzy ſą obrzydłemi/ przemierzłemi/ á nie godni ku żadney dobrey ſpráwie. RejPosWiecz2 92; WujJud kt; CzechEp 157, 414; NiemObr 116; WujNT 63; [FlinsCunDzień E3].
»uczynkami, skutki(em), sprawami przeć się« [szyk zmienny] (8:4:1): Będzie też Kriſtuſá/ miedzy Bogiem á ludzmi/ Iednatzem vſthy wyznawał/ ále ſie go ſkutkiem będzie przał KrowObr 51, 51, 88, 193; RejPosWiecz2 92; Wyznawáią/ żeby Páná Bogá ználi/ ále ſie go przą vcżynkami: bo ſą brzydkimi y niewiernymi/ y ku wſzelkiemu vcżynkowi dobremu nieſpoſobni. WujJud kt; SkarŻyw 320; CzechEp 157, 413, 414; NiemObr 116; WujNT 63, Tit 1 arg; [Drudzi zapomniawſzi dobrodzieiſtw Bożych/ acz vſtnie Pana Boga wiznawayą/ ale złemi ſprawami ſwemy barzo ſie go przą. FlinsCunDzień E3].
»i przeć się i sprzeciwiać się« (1): Abowiem Antychrist wrzkomo też o Bogu mowi Izráelskim onym [...] wſzákże ſię go skutkiem y przy. y iemu ſię ſprzećiwia: onego niſzcży y wygładza CzechEp 413.
»słowy przeć się« (1): Ktoż ieſt mátká moiá [Mar 3/3].) Tymi ſłowy nie przyć ſię Pan Chriſtus mátki ſwoiey/ áni vczy niewdzięcznośći przećiwko rodzicom: ále vczy przekłádáć mátkę duchowną wſzytkich wiernych/ [...] nád rodzice y krewne ćieleſne. WujNT 136.
przeć się przed kim (1): A iż ia ćiebie wyznawam/ iżeś ty ieſt Bóg móy/ y ſtworzyćiél móy/ nie przy ſie téż mnie o móy namilſzy pánie przed oycem twoim niebieſkim SiebRozmyśl Ev.
»przeć się i wyrzekać« (1): Są thedy znáki/ iż ſie pierwſzey przyſięgi Pánu Bogu vtzynioney przyćie/ y wyrzekaćie KrowObr 138v.
Synonimy: 1. negować, przeczyć; 2. wyrzekać się.
Formacje współrdzenne cf 1. PRZEĆ.
JR