[zaloguj się]
[pdf]

PRZEGRAĆ (81) vb pf

e jasne; -grać (3) GórnDworz, GórnRozm, KmitaSpit, -gråć (1) ModrzBaz.

Fleksja
inf przegrać
praet
sg pl
1 m -m przegråł m pers
2 m -ś przegråł m pers
3 m przegråł m pers przegrali
n subst przegrały
plusq
sg
2 m -ś był przegråł
3 m był przegråł, przegråł był
conditionalis
sg pl
3 m przegråłby, by przegråł m pers by przegrali
impersonalis
praet przegrało się
participia
part praet act przegråwszy

inf przegrać (4). ◊ fut 1 sg przegråm (1). ◊ 3 sg przegrå (14). ◊ 1 pl przegråmy (1). ◊ 3 pl przegrają (2). ◊ praet 1 sg m -m przegråł (3). ◊ 2 sg m -ś przegråł (2). ◊ 3 sg m przegråł (27). ◊ 3 pl m pers przegrali (5). subst przegrały (1). ◊ plusq 2 sg m -ś był przegråł (1). ◊ 3 sg m był przegråł (2), [przegråł był]. ◊ con 3 sg m przegråłby, by przegråł (8). ◊ 3 pl m pers by przegrali (1). ◊ impers praet przegrało się (1). ◊ part praet act przegråwszy (8).

Sł stp brak, Cn s.v. zakład przegrać, Linde XVII(XVIII) – XVIII w.

1. Zostać pokonanym przez przeciwnika w działaniach toczonych według określonych reguł; vinci Cn (74):
a. W grze hazardowej (36): vżyway krotochwile z towarzyſtwem, weſel ſie ſluſznie/ gri maiącz z nimi/ ſzachy/ warczaby, Może y w karty/ ale nie o pieniądzą [!]/ aby potym przegrawſzy: nie miał ſie o czo ſmucić FalZioł V 66; WIédzże potym/ opáćie/ iáko gráć z biſkupy/ Bo bacząc/ żeć wygránéy vbywáło kupy/ Pokryłeś dudki w gębę/ czyniąc tę poſtáwę Ześ przegrał: lecz z ráchunku miał xiądz inſzą ſpráwę. KochFr 100.

W przeciwstawieniu: »przegrać ... wygrać« (1): Ani ku iákiéy płacéy álbo doſyć vczynieniu ten który przegrał [victus JanStat 586]/ temu który wygrał nie będźie powinien SarnStat 707.

α. Stracić grając; amittere, perdere JanStat [w tym: co (30) – ile pieniędzy (5)] (33): wye tho ſtad yſch Bothi kthore bill przegrall, przedawſchi the liſſy ſkunamy wikupill LibMal 1549/150, 1543/75v; też w tákowey grze koſterney y w inſzych gdy by kto przegrał konie y inſze rzeczy/ Rękoymia áni iſćiec niema być poćiągnion práwem UstPraw B3; Ia ták w.m. powiádam/ iż kto ſkąpy/ ten gráć nie pomyſla/ á ieſli go kto kiedy ná tho wyciągnie/ thedy hneth málucżką rzecż przegrawſzy przeſtánie GórnDworz M4v; Powiédz mi Iáśiu/ coć ſye w ów czás dźiáło/ Kiedyś był przegráł [!] tálárów niemáło PudłFr 5; SarnStat 586, 706, 707 [2 r.].

przegrać do kogo (5): Item powyedzial yſch 9 wyardunkow, ktore za konya omyenyonego wzyall, do wawrzyncza pylyarza wcząpinyv przegral LibMal 1544/90v; Iablko ſrebrne, krzizik zlothi y ſthuką ſrebra od theſſaka przegrall do Matiſka rzeznyka LibMal 1545/99v, 1550/156v; [Przegrał był Hiſzpan do Hrábie Tęcżyńſkiego ſummę niemáłą/ ktorey on żáłuiąc/ chćiał go przymuśić żeby mu ią wroćił. PaprHerby 35 (Linde)]. Cf przegrać do kogo w czym; »przegrać pieniądze«.

przegrać do kogo w czym [= licząc za jaką sumę] (1): Item wdupyewye dwye ſzukny zle vkradl wſtayny kmyeczya yednego ſtych yedną przegral do myczky chlopa wecztherzech groſſy a druga wlyeſſye zoſtawyl LibMal 1546/121.

Z przysłówkiem ilościowym zastępującym dopełnienie bliższe (1): By też nawięcey przegrał/ nic go to nieſmući/ Ieſzcze nad to chłopiętom oſtatek rozrzući. KochSat A4v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Wypráwiłem go potym do Dworu: tám miáſto Wyſługi, com mu był dał, y com iedno kiedy Poſłał mu: przegrał, przepił, przeſtroił, przeflarzył, Zbytkámi, wſzeteczeńſtwem záwſze ſię paráiąc. CiekPotr 11.

W połączeniach szeregowych (3): Cokolwiek Syn przegra álbo przelichwi/ álbo ſię zádłuży/ tákowych długow oćiec niewinien zá ſyná płáćić. UstPraw B3v; Oſobny to páchołek; nie ládá pąniątko [!]: Przełotrowawſzy wſzyſtko, przegrawſzy, przepiwſzy; Dopiro chce bydź rządnym: dopiro ráchuie CiekPotr 34, 11.

Zwroty: »przegrać w karty« [szyk zmienny] (2): DOpiéro chcę piſáć żárty/ Przegrawſzy pieniądze w kárty: Ale ſię y dworſtwo zmiéni/ Kiedy w pytlu hroſzá néni. KochFr 12; CiekPotr 32.

»w kostki przegrać« (1): A tego nie ráchuieſz coś w kárty y w koſtki Przegrał: coś rozdał ſzkortom. CiekPotr 32.

»przegrać pieniądze (a. [ile] pieniędzy)« [w tym: do kogo (1)] [szyk zmienny] (4): FalZioł V 66; Item do Kierzka Radomyczkiego kaczmarza przegral kopą pyenyedzi LibMal 1548/141; KochFr 12; [ustawiamy] iż gdj ſyn którjkolwiek/ który ma obádwá rodźice żywé y zdrowé/ przegrałby iáką ſummę pieniędzy [si ... ludo amiserit aliquam pecuniae quantitatem JanStat 559]/ tedy przerzeczonégo graczá rodźice nie będą powinni płáćić temu co wygrał zá ſwé ſyny ábo ſyná. SarnStat 706.

»wszy(s)tko przegrać« [szyk zmienny] (6): RejFig Bb2v [3 r.]; Wſzytko łotr z wiecżorá przegrał/ Niewiem by groſz przy ſobie miał. RejZwierc 236, 236; CiekPotr 34.

Szeregi: »przepić, (a, i) przegrać« (4): LibMal 1544/87; Iaka będze miał wymowę Kiedy vſłyſſy ſſendzego Czin liczbe zwłodorſtwa ſwégo Ano podobno sſafował Iedno przepił druge przegrał RejKup v6v; Pyta go goſpodarz: A cżemużeś wżdy thák odárto przyſzedł s tey woyny? á wſzák tám wyſługuią? Powiedział drab: Y iaciem był wyſłużył/ ále ſie iedno przepiło/ drugie ſie też przegráło. RejZwierc 27; Ow też cháłupę przedał y miłą oycżyznę: Záraz y rozum przepił/ y przegrał iśćiznę. KlonWor 68. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»przegrać albo utracić« (1): Sin będąc w mocy oicowſkiey niewydzielony/ ieſliby co przegrał álbo vtráćił márnie/ tedy tá ſzkodá ná iego częſć ma być poczytaná UstPraw B3.

Przen (2): á przeto takiemu nalepiey ieſt oddalać ſie od gri/ aby tak pienędzy y zdrowia z nimi nie przegrał. FalZioł V 66.
Zwrot: »restu [= wszystko do ostatka] przegrać« (1): (marg) Flus zle s śmiercią gráć. (–) A káżdemu ſie ták zda by miał buiáć wiecżnie/ A iáko ná trzy tuzy ták każe beſpiecżnie. Alić pan reſtu przegrał álić go iuż nioſą/ Bo miáłá cżterzy krole oná páni s koſą. RejZwierc 270.
b. Na wojnie (18): RejZwierz 28v; thych tho pyta Ceſarz iáko ſie mu potocży fortuná kiedy iedzie ná ktorą woynę/ podadzą mu [prorokowi] dwá kęſy chlebá/ ieden od nieprzyiaćioł/ á drugi od Ceſárzá/ ony obá kęſy włoży ſobie ná wierzch głowy/ idzie przez kośćioł/ ktory kęs chleba ſpádnie/ tá ſtroná przegra BielKron 260v; GórnDworz Y7v; Niemcy do kupy/ náſzy bitwę śmiele dáli: Ale ſpráwy nie było/ nie dźiw że przegráli. KochProp 11; [Katylina] zebrał woyſko z tákichże iáko y ſam/ ná kóniec zwiódł bitwę/ á iáko Bóg chćiał przegrał/ y ſam ná plácu zoſtał KochWr 34; [zmiękczył serce Herkulesowe] Onégo mężá/ którégo gwałtownéy Mocy żaden mąż/ ni źwiérz nie podołał: Przegrał káżdy/ kto z nim ná woynę wołał. GórnTroas 50; KmitaSpit B4.

przegrać co (3): á s táką ochothą [białegłowy] pomagáły obrony mężom ſwym/ iż nieprzyiaciel ze ſromothą/ y ze ſzkodą przegrawſzy niemáło ſzthurmow/ odciągnąć muſiał GórnDworz Z5. Cf Zwrot.

przegrać z kim (1): Podáli tył Pigmei te [tj. żurawie] náſtępowáły/ Tákże ich w one błotne ieźiorá wegnáły. A ći w błocie wrzeſzcżeli prze ſwoy vpad ſłáby/ Iáko z myſzámi mowne gdy przegráły żáby. KmitaSpit C2v.

W przeciwstawieniu: »przegrać ... wygrać« (3): GórnDworz Ii4v; nie idźie nam o Litwę z Moſkwą/ z którémi wáſzá kró: M. iáko chceſz woynę wiedźieſz: nie idźie o źiemię Pruſką z Niemcy/ ktorzy tak ćię właſnie miłuią przegrawſzy/ iáko ſie lękáią wygrawſzy. OrzJan 100; CzahTr H2v.

Zwrot: »bitwy (G sg), bitwę przegrać« [szyk zmienny] (3:2): RejZwierz 13; BibRadz 2.Mach 12 arg; powiedz mi w.m. cży nie roboćiłoby ſie to w dobre/ y náſzym ktorzyby wygráli bitwy/ y onym ktorzyby iey przegráli? GórnDworz Ii4v; Mniemieli żeby ták vciekał/ iáko ono Sigmunt Ceſarz y Krol Węgierſki/ gdy przegrawſzy bitwę z Turki do Conſtantinopolá pierwey [...] z ſtráchu vciekał. StryjKron 608 marg; SkarKazSej 685b.
Przen (2): Wzywałem go [Boga] w przygodźie/ á ón w méy ćięſzkośći Vżył nádemną litośći. [...] Wielki lud mię był oblégł: ále proſząc bogá/ Nie vſzłá ich áni nogá. Zewſząd mię byli práwie/ zewſząd obégnáli/ Bóg mi zdárzył/ że przegráli. KochPs 177.
a) W dyspucie (1): Ale ieśliby więc zcżym ſie pokázáć śmieli/ niech ſie ſtáwią poki ten ziazd trwa. Zezwolili [lege: zezwoli-li] zwierzchność moiá kośćielna/ proſzę znim o poſpolity plác. Theſes moie niech będą Symbolum Apoſtolſkie/ ktoregom im tu zgwałcenie ſłuſznie zádał. Potym ieśli ſie z tego wypráwią [...] poydą zá tym ártykuły/ ktore znimi w Werificácyey mam záłożone/ y prawdą przekonáne. Ieśli ia przegram/ niech Lubelſki Dekret odnoſzę: alias oni ſámi. PowodPr 37.
c. W turnieju lub w pojedynku (7): iáko gdy dwiemá zacnym ludziom w Moráwie przyſzło do tego/ że ſie w ſzránkach bić mieli: ieden z nich będąc bárzo ſtárym/ miał dáć ná ſwe mieyſce zaſtępcę ſyná [...]. Ale ſyn [...] żadną miárą ná tho zezwolić nie chciał [...]. Przyiaciele krewni widząc onę nieſtworę/ y rozumieiąc/ ieſli ſam ſtáry/ w ſzránki wnidzie/ że pewnie przegra: [...] pocżęli go [syna] námawiáć: áby [...] GórnDworz O7; [a miaſto ſiana daway iemu [koniowi] p⟨...⟩żnik a bowiem ſię on thym haruie/ [...] by trzewa nie zaſchły/ bo by koń przegrał gdy by gi przemorził SprLek [E3v]].
Przen (6):
Zwrot: »przegrać zawodu« (1): Przypowieść ſtáropolſka po ſzkodźie polak mądr. IAm też ná tę przypowieść nic nie pomniał zmłodu/ Przecż widzę żem też przegrał dźiś bárzo zawodu. CzahTr C3v.
a) Okazać się gorszym w rywalizacji (5): Bo tho znaydzie y miedzy młodemi ludźmi/ iż będzie ieden byſtrzeyſzy á ſzaleńſzy niż drugi. Ale by ſie ná kogo ſtátecżnego przypuśćili co komu lepiey przyſtoi/ pewnieby ow motylicżká przegrał co ſkacże iáko kozieł po płociech. RejZwierc 164; KochEpitCat 110.

W przeciwstawieniach: »odnieść palmę, plac otrzymać, wygrać ... przegrać« (3): A kto ſie w thym ſemną nie zgadza/ ten niechay cżeka tákiey diſputáciey/ gdzie żołnierzom będzie wolno vżywáć ſwego nacżynia/ á vcżonym przećiwko nim takież/ vźrzy to ná oko/ iż żelázo wygra/ á kſięgi przegráią. GórnDworz G7v; IAm przegrał/ ia miłosći/ tyś plác otrzymáłá/ Tyś mię práwie do źimnéy wody iuż dognáłá. KochFr 109; O Sczeſny, ty odniozłeś [errata zmienia: odnioſłeś] pálmę, A ten przegrał; przemogłá twoiá Komoedia, Y w ſporze ze wſzyſtkiemi Komoediántámi, Wedle roſſądku ſędziow, nádewſzyſzkie inne, Ktorzy ſą y byli, maſz bydź vznány więtſzym CiekPotr [55].

d. W zakładzie (2): Słyſząc tho ow kthory przegrał [zakład]/ y rozumieiąc po ſmiechu/ iż krol wie o wſzytkim/ bárzo ſie ſromáć muſiał/ á od tych cżáſow cżárnokſięſtwu dał pokoy GórnDworz T5v.
Zwrot: »zakładu przegrać« = sponsione vinci Cn (1): Owa ſie záłożyli y ſádzili/ po 30. cżerwonych złotych. [...] Tegoż dniá krolowi ten co wygrał/ wſzytkę rzecż powiedział. Názáiutrz krol/ vcżynił ſobie rzecż o cżárnokſięſtwie z onym dworzáninem/ ktory zakłádu przegrał GórnDworz T5.
e. W losowaniu; przen (1):
Zwrot: »[czego] losem przegrać« (1): Kácyrze kośćiołá y loſem przegráli. PowodPr 54 marg.
f. W sądzie (10): á zá tym prżyjáćiele owego więżniá Szláchćicá/ ták ſię zgotuią/ iż wſzyſtko będą mieć teſtes oculatos, á chłopi wykrętow nie vmieiąc/ á proſto iáko wiedzą powiedáiąc/ záwżdy prżegráią/ y ieſcze prżypłáćić muſzą GórnRozm H; ActReg 72.

przegrać czym (1): SarnStat 1285 cf Przysłowie.

W przeciwstawieniu: »wygrać ... przegrać« (2): Lácnyć też ieſt y ten ráchunek/ ktorego ſtároſtowie náſzi vżywáią: gdy wedle wyroku poſyłáią tego co práwo wygrał/ do máiętnośći tego ktory práwo przegrał [iure victi]/ ná w więzowánie ModrzBaz 120v; SarnStat 1285.

Przysłowie: Ale gdy pozywáią ku inſcriptiiéy, tedy nie dáią Dilátiiéy Ad Munimenta, iedno ad Quietationem. Alias ieſli nie dowiedźie, tedy wedle przypowieśći. Czym kto chce wygráć ſpráwę, tym przegra naprędzéy. SarnStat 1285.
Zwroty: »prawo przegrać« = causa cadere, condemnari Modrz (3): A ieſliżeby ſię tráfiło możnemu práwo przegrać/ tedy y ſędźiemu y ſtronie odpowieda/ y niebezpiecżeńſtwem groźi. ModrzBaz 94v, 94v, 120v.

»u sądu, na sądzie przegrać« (1:1): Gdyż owszem to lepiej przystało, aby IchM jeśli w sprawach swych nie wątpią, inym je dać raczej obaczyć, wedle słowa bożego osędzić dopuścili, aniż sami tylko et actores et iudices zostawać, boby snadnie każdy u takowego sądu przegrał Diar 87; Słyſzałem iednego zacnego cżłowieká/ á ſądow dobrze świádomego/ gdy powiedał/ iż miedzy możnemi á podłego ſtanu ludźmi/ żaden táki ſąd od dawnego cżáſu niebył/ ná ktoremby możny choćia winny/ práwo przegrał [in quo [sc. iudicio] potens quamvis nocens condemnaretur] ModrzBaz 94v.

Przen (3):
a) Stracić na koszta związane z prowadzeniem sprawy [co] (2): Tám ná Trybunale ieſli nie ſtánie on pozwány/ to go zmyią/ á ieſli ſtánie/ to zá niem nie winnem ſkażą: ále to wniwecz/ co vtráćił/ bo o ſzkody tákie/ wáſze práwo poźywáć nie káże. (–) Azaz mało wygrał tęn/ że go niewinnem náleźiono? (–) Ale prżegrał vtráty/ ktorych był prżegráć nie powinien GórnRozm Iv.
b) O sądzie bożym [na czym] (1): Nie wchodź zemną Pánie w práwo y ſąd/ bo káżdy ná tym przegra. SkarKaz 3a.
2. Doznać niepowodzenia, porażki, klęski (7): Smiáłemu wſzędy rowno: á o wolność miłą Godźi ſye oprzéć by więc y oſtátnią śiłą: Nie przegra/ kto frymárczy ná ſławę żywotem: Azaby go lepiéy dał w ćieniu darmo potem? KochPieś 51.

przegrać czym (4): (nagł) Czym ten Pháryzeuſz przegrał. (–) NAprzod/ nie tym przegrał iż dobre vczynki czynił SkarKaz 349-350a, 350a marg. Cf przegrać czym u kogo.

przegrać czym u kogo (1): Przypátrzmyſz ſię: czym ten ták święty v ludźi/ v Páná Bogá przegrał: á czym ten ták grzeſzny wygrał/ y do łáſki Bożey y vſpráwiedliwienia/ tego co pierwey wyſzedł/ vbieżał. SkarKaz 347b.

przegrać na czym (2): Ná niſkim o ſobie rozumieniu nikt nie przegra. [...] gdy máłe to źiárno [Saul] miał w ſercu/ máłe o ſobie rozumienie/ Bog go wynioſł y vczynił go wielkim drzewem nád inne wyżſzym. SkarKaz 83b, 83b marg.

W przeciwstawieniu: »przegrać ... wygrać« (1): SkarKaz 347b cf przegrać czym u kogo.

Synonimy: 1., 2. stracić, utracić.

Formacje współrdzenne cf GRAĆ.

Cf PRZEGRANIE, PRZEGRANY

MP