Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PRZEGRANIEC]

Następne hasło: PRZEGRAWAĆ »

PRZEGRANY (25) part praet pass pf

e oraz a jasne.

Fleksja

sg
m	N		f	N	przegranå
	G			G	przegranéj
	A			A	przegraną
	I	przegran(e)m		I	przegraną
	L			L	przegran(e)j

pl
G		przegranych
A	subst	przegran(e)
I	m	przegranymi
inne formy
sg f A a. I - przegraną

sg m I przegran(e)m (1). ◊ f N przegranå (3). ◊ G przegranéj (6); -éj (1), -(e)j (5). ◊ A przegraną (3). ◊ I przegraną (1). ◊ A a. I przegraną (1). ◊ L przegran(e)j (6). ◊ pl G przegranych (2). ◊ A subst przegran(e) (1). ◊ I m przegranymi (1).

Sł stp brak, Cn s.v. nieruchomy, Linde XVIII w.: przegrana.

Znaczenia

I. W funkcji właściwej (22)
- 1. W którym poniesiono klęskę (21)
  - a. W bitwie (19)
    - α. W funkcji rzeczownika: »przegrana« (1)
  - b. W pojedynku; w funkcji rzeczownika: »przegrana [czyja]« (1)
  - c. W sądzie; w funkcji rzeczownika: »przegrana [czyja]«; przen (1)
- 2. Stracony w zakładzie (1)
II. W funkcji czynnej: który przegrał, został pokonany (2)
- a. W losowaniu; przen (1)
- b. W sądzie (1)
III. W funkcji rzeczownika: »przegrana« = niepowodzenie (1)

I. W funkcji właściwej (22):

1. W którym poniesiono klęskę (21):

a. W bitwie (19):

W przeciwstawieniu: »wygrany ... przegrany« (1): [Skanderbeg] trzydzieśći bitew miał wygránych ná Turcech/ iednęż przegráną v Biłágrodu. BielKron 258.

Wyrażenie: »przegrana(-y) (jest) bitwa, szturm« [szyk 12:6] (17:1): BielKron 258, 354, 390; á tákże y drugim otuchy dobrey y ſercá przydáie/ przywodząc im ná pámięć iáko ludzie z morzá ná deſkach wypływáią/ iáko s przegránych bitew y z dobytych miaſt zdrowo komu cżego Bog nie obiecał wychodzą RejZwierc 85v; BielSpr 66; PAumechus Egipſki krol bedąc [!] w niewoli/ Płákał ſiedząc gdy pátrzał s ciemnice powoli/ Ono wiodą Rycerze po bitwie przegráney PaprPan Aa4; obaczywſzy prożną pracą/ y vśiłowánie ſwoie dáremne/ tákże vtrátę w ludziach pod częſto przegránymi ſzturmámi/ muſiał ſię do Prus wroćić. StryjKron 427; Koribut zbitwy przegráney vciekł. StryjKron 497 marg; Lecz zbroynym Niemcom ręczney bitwy nie wytrwáli/ Tylko z łukow vffy ich z boku przerywáli/ Część ich w pole pierzchnęłá/ áż do ſámey Litwy/ Powiedáiąc przegráney ſzkutek náſzych bitwy. StryjKron 527, 340 [2 r.], 437, 497, 667; Vchoway Boże tu prżegráney raś/ ábo drugi bitwy (iákoż kto walczy/ trudno ſobie záwżdy zwyćięſtwo ma obiecowáć) cożbyśćie wy poczęli ſobie GórnRozm L3v; ActReg 75; OrzJan 116; CzahTr przedm A2v.

Szereg: »wygrany albo przegrany« (1): Są dobrzy mężowie miedzy nimi [Węgrami]/ bo cżęſtho w potrzebách bywáią/ y obácży zárázem wygráną álbo przegráną bitwę/ przeto niechcą z innym Narodem w Ordynku ſtáwáć iedno ſámi s ſobą BielSpr 66.

α. W funkcji rzeczownika: »przegrana« (1): Bo iáko Długoſz y Miechouius [...] y Cromerus [...] ſwiádcżą/ [...] iż [Jatwieżowie] áni vćiekáć/ álbo nogi vmknąć ná woynie/ áni też bitwy/ choc przegráną widzieli/ zwłoczyć álbo wzbraniáć byli zwykli. StryjKron 340.

b. W pojedynku; w funkcji rzeczownika: »przegrana [czyja]« (1): A jeśli Menelaus Parisa pożywie, Helena [z] skarby ma być nasza niewątpliwie [...]. A gdzieby za przegraną Parisa butnego Znikał mi krol nagrody i synowie jego, Ja jednak będę swego chciał dochodzić zbrojnie KochMon 29.

c. W sądzie; w funkcji rzeczownika: »przegrana [czyja]«; przen (1): O ty/ co niechceſz/ áby grzeſzny ginął/ Lecż prágnieſz/ bym twym/ náwrocony ſłynął/ Nie wchodź w ſąd zemną/ bo przegrána moiá GrabowSet S3v.

2. Stracony w zakładzie (1):

Wyrażenie: »przegrane pieniądze« (1): Owa ſie záłożyli/ y ſádzili/ po 30. cżerwonych złotych [że po wypowiedzeniu kilku zaklęć baba potłucze wszystkie garnki]. [...] Zdumiał ſie ow/ co ná to pátrzał [jak baba tłukła garnki]/ á nic nie żáłuiąc przegránych pieniędzy/ vcżniem iego być/ y dáć co námienił obiecał. GórnDworz T5.

II. W funkcji czynnej: który przegrał, został pokonany (2):

a. W losowaniu; przen (1):

Wyrażenie: »losem przegrany« (1): Lecż ten v ſzcżęśćia ieſt loſem przegránem/ Co dla łákomſtwá chce być rychło Pánem. KmitaPsal A4.

b. W sądzie (1):

Wyrażenie: »przegrana strona« (1): Sacramentum etiam, Pewna ſummá pieniędzy/ którą obiedwie ſtronie do ſędźiego álbo biskupá kłádli/ á która ſtroná wygráłá/ tá záś ku ſwey ſummie przichodźiłá/ ále przegráney ſtrony ſumma/ ku kościołowi á bozey służbie przipadáła. Mącz 363b.

III. W funkcji rzeczownika: »przegrana« = niepowodzenie (1): Nie trać y w ten cżás ſercá/ kiedyć álbo przed przyięćiem/ álbo przy ſámym przyięćiu/ álbo po przyięćiu tey świątośći/ pokuſy iákie dokucżáią/ ieſzcżeć to nie przegrána. LatHar 250.

[Fraza: »[komu] o przegraną przyszło« = został doprowadzony do kresu, do ostateczności; ad incitas(-os) redactus Cn: Ad incitas res rediit. vel: Ad incitas redactus, per Ellipsin, lineas. Iuż mu o przegraną przyſzło. Iuſz o oſtátecżną przyſzedł. UrsinGramm 109.]

Synonimy: II. zwyciężony; b. pokonany; III. niepowod, nieszczęście.

Cf PRZEGRAĆ