[zaloguj się]
[pdf]

RYBITW (142) sb m

Fleksja
sg pl du
N rybitw rybitwi, rybitwowie
G rybitwa rybitw(o)w
D rybitwowi rybitwom
A rybitwa rybitwy
I rybitwem rybitwami, rybitwy rybitw(o)ma
L rybitw(a)ch, rybitwi(e)ch
V rybitwie rybitwi
inne pl N a. A - rybitwi

sg N rybitw (34). ◊ G rybitwa (10). ◊ D rybitwowi (6). ◊ A rybitwa (6). ◊ I rybitwem (2); [-em], -(e)m (2). ◊ V rybitwie (3). ◊ pl N rybitwi (26), rybitwowie (7); -owie Prot, CzechRozm, StryjKron (2); -i : -owie BierEz (1:1), BielŻyw (1:1), RejPosWstaw (1:1). ◊ G rybitw(o)w (10). ◊ D rybitwom (5); -om (2), -(o)m (3). ◊ A rybitwy (14). ◊ N a. A rybitwi (1) SarnStat. ◊ I rybitwami (5) MurzNT (2), KrowObr, WujNT (2), rybitwy (5) OpecŻyw, BielKron, RejPos (3). ◊ L rybitw(a)ch (6), rybitwi(e)ch (1) RejPos. ◊ V rybitwi (1). ◊ [du I (cum nm) rybitw(o)ma OpisyPozn.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Ten, kto trudni się łowieniem ryb, też innych stworzeń wodnych, rybak, wędkarz; piscator Murm, Mymer1, BartBydg, Vulg, PolAnt, Mącz, Cn; hamiota Mącz, Cn; scapharius Mącz (133): Rybitw ieden ná ieźierze/ Gdzie więc ryby cżęſto bierze: Sieći tám ſobie rozrzućił/ Aby nimi co vchwyćił. BierEz H4, I2, I2v, I3; OpecŻyw 40; Murm 185; Mymer1 14v; BartBydg 116v; FalZioł II 23, IV 30b, 31c [2 r.], 32c, V 51v; ARiſtipus [...] gdy Dioniſius okrutny nan plunął [...] tak rzekł, Rybitfowie od morza wielkie burze cirpią: chcąc nałowić małich ryb, y cżemuż bych ia też niezcierpiał vplwania [...] abich wielką rybę vłowił, to ieſt, cznotę cirpliwoſci. BielŻyw 56, 1 [2 r.]; WróbŻołt iiv; LibLeg 11/63v, 89; Item Ribithwowi Thomkovi thamze Wpruſzyech gdi zelbyągą yachal 12 gr. vkradl wnoczi na Goſpodzie LibMal 1543/74v, 1543/77, 1552/168; SeklKat A5; MurzNT 133v; KromRozm II f4v; KromRozm III Nv, O4; Leop Is 19/8; Okuń goni Płoćicżkę/ á Okuniá Szcżuká/ A ſámá ſie theż lęka v rybitwá tłuká. RejZwierz 125; BibRadz Hab 1/14, Luc 5/2; Apoſtoły też proſte/ y chude rybitwy ná świát do nas był poſłał/ áby żaden nie rzekł/ áby on mocą albo świecką ſpráwą iáką/ Kośćioł ſwoy zbudował OrzRozm Hv; rybitwi ſnich [mieszkańców pewnej wyspy] niepoſpolići/ łowią ryby báwełniánymi ſiećiámi BielKron 452v, 21, 182v, 442v [2 r.], 462v; Conchyliarius, Rybitw który żołwie morskie łápa Mącz 62c; Scapharius, Rybitw álbo żeglarz Mącz 371a, 50c, 153a, 301a, 467a, 504d; Prot Cv; Iemiołá wodna/ w brzegách ieźiernych á rzék muliſtych rośćie [...]: Figurá [tj. rycina jemioły] niemogłá być ták pretko [!] gotowá: wſzakże Rybitwom ieſt znáioma. SienLek Yyy; [Apollon] Cżwarthego dniá vźrzał iednego Rybitwá á on ryby łowi HistRzym 11v, 11v, 12 [2 r.], 12v, 24, 28 (30); RejPos 159v, 173v, 174, 277, 305v; RejPosWstaw [1432], [1432]v; Zdawná on [Jezus] ſprawy wielkie przes tákie [tj. prostych ludzi] ſpráwował/ K temu ná Apoſtolſtwá rybitwy był pobráł. MycPrz I A4v; CzechRozm 254; Bo ſyn wielkiego Konſtántego/ zá wielką ſobie cżeść pocżytał/ iſz iego oycá ćiáło/ v drzwi rybitwá (to ieſt v kośćiołá świętego Piotrá) pogrzebione leży. SkarŻyw 92; StryjKron 351, 437; ReszPrz 101; WujNT Matth 4/18, Mar 1/16, Luc 5/2; SarnStat 1089; CiekPotr 32; Ná wſzytko pozwaláią zgołá młodym głowom: A dzieći wierzą chytrym y powabnym ſłowom. Ták rybitwi płoćicom popuſzczáią wędy: A rybá ſię obráca zá ponętą wſzędy. KlonWor 55; [abowiem [cesarz] lekki lud poſłał [...] nádoł rzeki/ ktorzy przez rybitwa álbo przewozniká brod nálezli przez rzekę BielKron 1551 113; LustrWpol I 127; Z starodawnego zwyczaju ci wszyscy rybacy albo pro tempore existentes, kiedy jest uchwała wojenna, wyprawują wóz {z} dwiema koniami z sieciami rzemiosłu ich należącymi i z dwiema rybitwoma przy p. staroście poznańskim. OpisyPozn 1564/65 nr 9, 1569 nr 13, 1598 nr 22; StryjKron )()(3v (Linde); ŁaszczRecepta 35; Rybitwi co po ſkáłách nád morzem mieſzkáią/ A żywność z ſámych tylko ryb obmyślewáią/ Vſłyſzawſzy żáłoſny płácż y nárzekánie [...] Wśiadwſzy ná łodźi ſwoie onych rátowáli ZbylDroga E (Linde)].

W porównaniach (3): bo iáko trudno ieſt chćiwym Rybitwom w przezroczyſtéy wodźie/ vłowić chytrégo y płytkiégo węgorzá/ tákże téż trudno ieſt/ ludźióm nádęthym/ á ku dobremu mieniu chćiwym/ mieyſtcá doſtáć w ſpokoynéy Rzeczypoſpolitéy zacnégo. OrzQuin C2; CzechEp 205; Vocatio ábo powołánie káżdego cżłowieká/ ieſt łodźią iego ná ktorey pływa/ y iáko rybitw iáki/ łowi ſobie ryby rozmáite w tym morzu KlonFlis A4.

Wyrażenie: »rybitw morski« (1): Poſpolita to ieſt v rybitwow morſkich/ iż gdy iáką wielką rybę vłowią/ tedy ſie proſzą ná vczthy BibRadz I 288d marg.
Szereg: »rybitw i myśliwiec« (1): áż záś potym przez rybitwy y myſliwce przywiedźie ie [tj. lud żydowski] Pan do ziemie ſwey Leop Ier 16 arg.
Przen: O przywódcach duchowych, krzewicielach wiary, kapłanach, apostołach w Kościele chrześcijańskim (w nawiązaniu do słów Jezusa: „uczynię was rybakami ludzi”) (31): Leop Ier 16/16; RejZwierz 125; Oto ślę do wiele rybithwow/ mowi Pan/ áby ie [synów izraelskich] łowili/ Y potym poſlę do wiela łowcow áby ich chwytháli BibRadz Ier 16/16, I 391b marg; Słuchayże iáko mu ſie opowiádáią ći wdzięcżni rybitwi iego: Iż miły Pánie teżciechmy pirwey łowili w nocy á w ciemnoſciach/ to ieſt/ w omylnych náukach y w onych ſrogoſciach zakonu ſtárego ále theraz iuż w imię ſłowá twoiego rozrućimy ſiatki ſwoie. RejPos 176v; Dayże nam przy tych wiernych proſtacżkoch twoich/ á przy thych wiernych ribitwiech twoich vſtáwicżnie ſtać/ á mocnie przy tych náukach ich wytrwáć RejPos [278], 176 [3 r.], 176v [8 r.], 177v [2 r.], 277v, 331; CzechRozm 235v; LatHar 258.
Wyrażenia: »rybitw ludzi, ludski, na ludzi« = piscator hominum PolAnt, Vulg (4:2:1): OpecŻyw 40; MurzNT Matth 4/19; Tákowe ſlugi kośćiołá Swiętego/ tzáſem Duch Swięty zowie Budownikámi/ Sędziámi/ obłokámi roſę y wyroki Boże wipuſztzáiącymi/ Rybitwámi ludzi/ wołmi młocącymi/ y iárzmo Páná Kryſtuſowo noſącymi KrowObr 5; Wierny ſzáfarz ſłow Páńſkich rybitw ná ludzi. RejPos 277v marg, 277v; WujNT Matth 4/19, Mar 1/17.

»mistrz rybitwow« = św. Piotr (1): Do tey ſámey łodzi kośćiołá Pan wſtąpił/ w ktorey Piotr ieſt Miſtrzem poſtánowion: y przetoż też iemu rzeczono; Záiedz ná głębią: nie tylko áby on iáko przednieyſzy ſprawcá y miſtrz rybitwow/ ná łowienie ryb inne wywodził: ále [...] WujNT 211.

[Zestawienie: »pieczęć Rybitwa« = pierścień Rybaka (łac. annulus piscatoris), pieczęć sygnetowa papieży z wyobrażeniem św. Piotra zarzucającego sieć z łodzi: A ten liſt [papieża na Miłościwe Lato] tylko do ſześći mieśięcy odedniá obwieſzcżenia iego/ będzie ważny. Dan w Rzymie v świętego Piotrá/ podpiecżęćią Rybitwá/ dzieśiątego dniá Grudniá. Roku Páńſkiego. MDLXXV. UchańList B3v.]
2. zool. Zestawienie: »rybitw modry« = Alcedo atthis L.; zimorodek zwyczajny, ptak z rodziny zimorodków właściwych (Alcedinidae) o mieniącym się upierzeniu niebieskawozielonym i szafirowym; gavia, larus Cn (2): Rybitw modry: Iſpida, Eisuogiel. SienLek 246, Xxx3v.
3. n-loc Miejscowość a. dzielnica Poznania: »Rybitwy« (7): Item vkradl szyeſtrzenczevi ſzwemv Schimvnovi 2 koſſuli, kthore za 8 kwarthnyk na Rybithwach nyewyeſzczie yedney przedal. LibMal 1545/106; pothemze mv organiſtha kazal zdomv precz, y przenyoſl ſzye do pyekarky na Ribithwy LibMal 1547/125, 1544/81v, 1547/136v, 1551/160, 162, 1554/184.

Cf RYBAK, RYBOŁOW

JR