[zaloguj się]
[pdf]

PRZEKAZA (122) sb f

e oraz oba a jasne (w tym w pierwszym a 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N przekaza przekazy
G przekazy przekåz
D przekazie
A przekazę przekazy
I przekazą
L przekazie przekazach

sg N przekaza (15). ◊ G przekazy (25). ◊ D przekazie (9). ◊ A przekazę (4). ◊ I przekazą (4). ◊ L przekazie (48). ◊ pl N przekazy (6). ◊ G przekåz (4). ◊ A przekazy (5). ◊ L przekazach (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde także XVII(XVIII) w.

1. Przeszkoda, zawada, trudność; impedimentum Vulg, Modrz, JanStat, JanPrzyw; obstaculum Mącz, Calep; interclusio, remora Calep (118): Dirupisti vincula mea: [...] Rozerwałes moie związanie miły panie [...] [Ps 115/9] (koment) Rozwiązałes, to ieſt wyzwoliłes mie od wſzelkiey przekazy. (–) WróbŻołt nn; a tak będąc w cierpliwoſci przeſladowania tego doſtąpilibychmy onego beſpiecznego mieſzkania chwały twoiey gdzie iuſz zadna przekaza nigdy mocy niemiewa. RejPs 85; Ma być ſpowiedz nierozdzyełna Też niwczem/ ani omyłna. Bo to ieſt wielka przekaza Gdy na duſſy iaka ſmaza. RejKup n3v; A iuż zá táką ſpráwą ſwą wiedz pewnie/ że żadna przekázá/ żadna omyłká/ nie będzye mogłá do vſzu twoich doydź/ áni do ocżu/ áni do ięzyká twego/ ták iż záwżdy będzyeſz beſpiecżnie chodził przed Máyeſtatem Páná twego RejPos 207, 69; Po rzecży oſądzoney wiele przekázy bywa v nas/ áby wykonánie końcá ſwego niebráło. ModrzBaz 96v; W Niebie ſzczyré roſkoſzy/ á do tego wieczné: Od wſzelákiéy przekázy wolné/ y beſpieczné. KochTr 22; Bo gdyć iuż ná on cżás [Antychryst] ſzedł/ to ieſt/ táiemnicę niezbożnośći ſpráwował/ tedyć to niepodobna/ áby ieſzcże nie miał wykonáć tey táiemnice y przyść. [...] Ale do tego dla przekas niektorych przyść nie mogł CzechEp 354, 355; aza przekazą choc nie mało się rzeczy potrzebnych odprawieło niemało iednak musiało ich zostac tych iescze ktore y my yStany wszytkie zyczelibysmy byli sobie odprawic byy trudnosci takowy y czas sam nas był od tego nieexcludował. ActReg 133; Calep 550a, 718a, 910b; Ci ktorzy ſię niechcą náwroćić do iednośći wiáry/ podobne wymowki przynoſzą/ względow y przekaz świeckich. WujNT 92; [rzeki tak są zamknięte jazami i płotami] iż Kupcy pływáiący tám tędy pływáć nie mogą. A ták ku odięćiu tákowégo błędu i przekázy [skazujemy ...] SarnStat 917; [radą a mądrem dowcipem i baczeniem TM jest sprawiono chociaż przekazy z inąd dochodziły ListyZygmAug 1568 551; Volck Ttt4; BielKron 1597 391 (Linde)].

przekaza czego (7): Co stárzy o Antychriśćie, y oprzekázách nie rychłego iego okazánia ſię trzymáli. CzechEp 355 marg; SarnStat 760, 945; [á ſnadź y ſprzyśięgánié y ſkłádánié ſkárbu iákiégoś poſpolitégo miedzy niektórą Szláchtą/ Praw y Sądów przekázy/ á máło nie rozboie. SolikZiem A2v; Tym przeſtráſzony ſynacżek Krezuſow/ ktory tuż był/ y áż do tám tego cżáſu niemy/ zá rozwiązániem ſię przekázy ięzyká iego/ záwołał [...] BusLic 37; MrowStadło D4]. Cf bez przekazy czego, »przyść ku przekazie«.

przekaza do kogo, do czego (11): RejWiz 132; Trudno nam krom kożuchá ná dworze źimowáć. Nie żáłuią Polacy w potrzebie żelázá/ Ale głod do zwyćięſtwá wielka ieſt przekázá. Prot B4; ModrzBaz 141 [2 r.]; A zátym te folgi y przypodobywánia, Przemagáią przyſtoyność: y do wiela rzeczy Są przekázą, hámuią ták ludzkie domowe, Iáko y wſzyſtkie ſpráwy Rzeczypoſpolitey. CiekPotr 5; [Iż pochlebſtwo ieſt wielką przekázą do dobrego Rzecżypoſpolitey/ y do vpádku Krolá káżdego ieſt pewną ſámołowką WerReguła 113]. Cf »by(wa)ć na przekazie«.

przekaza od kogo, od czego (1): Kozmográfi Metodius Mártin/ Iordanus Gottus/ Paulus diakonus [...] piſzą iż [z Finlandii wiele ludzi wyszło] ktorzy dla nędznych źieḿ álbo przekaz iákich od wody/ od ludzi/ ćiągnęli ſie tám gdzie ſłyſzeli o żyznych á ſpokoynych źiemiách. BielKron 294.

przekaza z strony kogo (1): Będą tedy vcżyć Páſterze/ iż Bierzmowánie álbo potwierdzenie/ tę rzecż z inſzymi Sákrámenty ſpołecżną ma/ áby nową łáſkę dawáło/ ieſliby iáka przekázá z ſtrony onego cżłowieká ktory ie prziymuie/ niebyłá. KuczbKat 155.

przekaza komu, czemu (35): [Bóg może ziemię] prze niedoſtátek ożywienia iey vczynić niepłodną ná przekázę ludowi ſwemu gdy záſluży rozgniewánie iego RejPs 160v. Cf Zwroty, »ku przekazie«.

przekaza czego a. czemu (3): Ale w noci gdi tam żadnej nie maſz przekazi oney ſwiatłoſci, ktorą przerzecżone zwierzęta w ocżu maią, przeto ſie ona tam iawniey vkazuie, iakoby im ſwiecżki z ocżu pochodzlli [!]. GlabGad B6v; CZęſtokroć przydawa ſie/ iż poddani náſzy bywáią oſzukáni przez zapiſy dóbr vczynioné ná zdrádźie y ku przekáźie ſpráwiedliwośći przećiwko tym/ którzy co wyſtąpili. SarnStat 760, 945.

[przekaza na czym: Vmárł Mikołay Láſocki/ zápowietrzywſzy ſie w Rzymie v Kamorynu. Przetoſz Gruſzcżyńſki ná Biſkupſtwie Włocſławſkim iuż żadney przekázy nie miał. BielKron 1597 391 (Linde).]

przekaza w czym (3): Y rzekł [Asa] do ludu Iudſkiego: Pobuduymy te miáſtá/ á obtocżmy ie mury/ á vmocnimy ie wieżámi [...] poki wſzyſtkie rzecży máią pokoy od woien/ [...] Budowáli tedy/ niemáiąc żadney przekázi w budowániu. Leop 2.Par 14/7; ActReg 133; SarnStat 171; [Bo y ná mále nierząd/ tedy y wwiętſzych rzeczach może być przekázá/ y zły przykład/ A máłych błędow wiele/ tedy czyni błąd álbo nierząd wielki TarnConsil 25].

przekaza czyja [= kogo dotyczy] (1): A gdźieby [pozwany] przekázę ſwoię przes Poſłá oznaymił/ tedy y Poſeł [...] áby przyſyągł iáko iego Pan ták bárzo chor ieſt/ iż do Sądu przydź niemoże. GroicPorz q3v.

przekaza czyja [= kto powoduje] [w tym: G sb (7), pron poss (1), ai poss (1)] (9): WróbŻołt 118/26; RejPs 186; Gdy kościoł Ierozolimſki tákież miáſto niemogły być dokońcżeni przez złych ludzi przekázę/ [...] prośił Zorobabel Kámbiſeſá wielekroć [...]/ áby dopuśćił kościołá budowáć BielKron 115v; vcieką wſzyſcy zli ſtrożowie á przećiwnicy twoi od ciebie/ ktorzy cie ſtrzegą áby cie odwiedli od wiáry twoiey y od Páná twego: á żadne ſtáránie ich áni żadne przekázy ich tobie záſzkodzić nie będą mogły RejPos 110; Abowiém gdy Szláchtá przychodźi do Zup/ tedy Zupnik pożytków Iego M. Królá nie może ták pilnie doględáć/ dla przekázy pánów do Zupy przyiéżdżáiących. SarnStat 372. Cf bez przekazy czyjej.

W przeciwstawieniach: »pomagać, być z pomocą, [być na pomocy] ... by(wa)ć na przekazie« (2): Ráynoldus rzekł: miły S. Stániſłáwie odpuść/ ilem był ná przekáźie/ tyle będę pomagał. BielKron 362v; Wiele też ieſt obycżáiow ſtánowienia woyſká/ ktorymi gdy ſie rządnie ſpráwi á ſzykuie ku potrzebie [...]/ ſnádnie może nieprzyiaćielá pożyć/ wźiąwſzy przed ſie ty rzecży z bacżeniem dobrym/ ktore ſą s pomocą/ á ktore ná przekáźie bywáią. BielSpr 20; [BielKron 1597 177 (Linde)].

W połączeniu szeregowym (1): Iż iuż ktorzy iemu dufamy/ á ſtátecżnie przy nim á przy náuce iego ſtoimy/ iuż żadna ſrogość/ żadna przekázá/ żadna zła nádzieiá/ nie tylko nad námi/ ále y nád domy náſzemi/ nigdy mocy mieć nie może. RejPos 141v.

Frazy: »nie masz nic na przekazie« (1): A Filip rzekł: Ieſliże wierzyſz ze wſzyſtkiego ſercá/ godźi ſie/ to ieſt niemáſz nic ná przekáźie [quid prohibet Vulg Act 8/36]? CzechRozm 258.

»przekazy przeszkadzały« (1): gdy ſie wypełniáły proroctwá o Pánu á Zbáwicielu náſzym/ iż przyść miał iuż práwie ná ſkońcżeniu ſwiáthá/ á [...] rozſzyrzyć możność kroleſtwá ſwoiego ſwiętego/ ktorą miał poráźić/ Cżártá/ Smierć/ Grzech/ y wſzytki ine przekázy/ kthore przeſzkadzáły ku zbáwieniu narodowi ludzkiemu. RejPos 1.

Zwroty: »by(wa)ć na przekazie, ku przekazie, przekazą« [w tym: komu, czemu (32), do kogo, do czego (6), ku czemu (1); aby, że, iż (6)] = przeszkadzać; perdere PolAnt; impedimento esse Mącz; impedire JanStat [szyk zmienny] (47:3:1): PatKaz III 111v; Dwie rzecży ſą radzie na przekazie, vkwapienie á gniew. BielŻyw 16; RejPs 172; TRzy rzeczy ſą ná przekáźie áby kto niebył Sędźiem: Przyrodzenie/ Práwo/ Zeńſka płeć. GroicPorz b2v, q4; BibRadz Is 11/9, II 7a marg, 77a marg; [Bolesław Wstydliwy] latá 1243. przyiechał do Polſki. Konrad Mázowieckie Kſiążę będąc mu ná wſzyćkiey chytrośći y przekaźie/ vcżynił Seym ná pány Krakowſkie [...]/ ná kthorym poimał przednieyſzą rádę miánowánych źieḿ BielKron 361, 57, 204, 207v, 252v, 362v; Afficio te fortassis molestia, Ieſtemći ſnadź ná przekázie/ záwádzamći. Mącz 229; Nihil moventur nuptiae, Nic nie bywa weſelu przeſzkodzono/ nic nie ieſt ná przekázie weſelu. Mącz 233d, 113c, 115c; SarnUzn H; GórnDworz Hh2; BielSat N; Bo też tám śiłá poſtronnych przypadkow názbieráćby ſie mogło/ ktore też ſą ná przekázie wiekowi temu/ chociay iuż w lepſzym bacżeniu poſtánowionemu. RejZwierc [121], 45; BielSpr 16v, 20, 44; Strum P; A iesliby iym też ktore mieyſce [w Biblii] ná przekázie było/ tedy ie albo precż wyrzucáli/ álbo ná ſwoy obycżay przetwarzáli BudNT przedm b8; Oto wodá coż ieſt ná przekáźie ábym niemiał być ponurzony? CzechRozm 258; Aby nam iuż grzechy náſze drogi do Bogá zágrádzáć nie mogły/ áni złego ſumnienia/ y niepokoiu ná vmyſle náſzym cżynić. Ani nam być ná przekáźie bieżącym do niebá tą drogą ktorą nam Pan Chriſtus [...] vtorował. CzechRozm 260v, 227, 240v, 267; Ma ſię tedy wyſtrzegáć káżdy człowiek [...] obcowánia z pochlebcámi/ ktorzi wielką przekázą bywáią do tego/ áby cżłowiek ſámego śiebie poznał. ModrzBaz 17v; Wielekroć wpotrzebie konie ná przekáźie były: cżęſtokroć też poráżce przycżynę dawáły. ModrzBaz 110; A iż byto tym ſnádniey/ co ſię o tym piſáć będźie/ káżdy poiąć y wyrozumieć mogł: z obácżeniem ták fałſzu/ iáko y prawdy: [...] o tym naprzod/ co ieſt ná przekáźie porządnemu budowániu náuki zbáwienney o Bogu y Chriſtuśie/ mowić ábo piſáć pocżnę CzechEp 105, 107, 151, 202, 267, 354; Wſzákże [...] mi cżęſto y goſpodárſtwo domowe/ y potrzeby przyiaćielſkie bywáią ná przekázie CzechEpPOrz *3v; BielSjem 36; OrzJan 7, 85, 88; WujNT 52, 256; SarnStat 28, 594, 1040; [Iż muśiſz miłośćiwy Krolu dobywſzy miáſtá tego/ mocno ie opráwić/ bo ieſt nam ná wielkiey przekázie. WerReguła 56; wſzák theż tu ieſt doſzyć złych áſpektow/ ktore ſię nam rownáią/ náſtępuiąc slońce y mieſiąc nánie/ cżynią odmienność ná źięmi wpowietrzu ku ſzkodzie ludzkiey/ ták że ia też ſwego mieyſcá będe ná przekáźie/ ludziem ná źiemi PostępekPrCzart 60v; Mihi impedimento estis, Ieſtesćie mi ná przekázie. TerentMatKęt C2; ListyZygmAug 1552 236, 1571 597; AktaSynod I 27; BielKron 1597 177 (Linde), 180 (Linde); HerburtStat 10 (Linde)].

»przyść ku przekazie [ komu czego]« = przeszkodzić (1): trzebá żeby nie przyſzło náń co z ſtrony/ ku prżekáźie iemu tego / co ſobie záczął. GórnRozm B.

Szeregi: »przeszkoda i przekaza« (2): A ták z támtąd wielkie przeſzkody/ y przekázy mieyſcu święthemu były czynione [Et fuit in insidias sanctuario]/ á ná káżdy czás nieprzyiaćiel złoſćiwy tuż záwży był nád Izráelczyki. BibRadz 1.Mach 1/38; BudBib 1.Mach 1/38.

»rozerwanie i przekaza« (1): yvstawiczne wiadomosci oniebezpieczenstwie od niego miewaiąc yod prawuiąc przeci wniemu Hetmana zwoiskiem wielkie rozerwanie y przekaza, wrzeczach y sprawach wszelakich dziac się musiała ActReg 133.

»przekazy i trudności« (1): A żeby wſzyſtkié przekázy w dawániu rády dla dobrégo poſpolitégo vſtáły/ y trudnośći były odćięté/ y áby mocna ſtałość Rad w Króleſtwie náſzym zoſtáłá: obádwá przerzeczeni Praełaći máią ieźdźić [...] ná Séymy zá czáſem złożoné SarnStat 171.

»nie zaszkodzić ani być na przekazie« (1): [ludzie skażeni] Nie zaſzkodzą áni będą ná przekáźie [Non nocebunt, et non perdent] ná wſzytkiey gorze moiey świętey BibRadz Is 11/9.

»przekaza, (i) zawada« [szyk 1:1] (2): A nád to ieſliż ſię kto do końcá z rzecży źiemſkich nie wymotha [...] odłożywſzy precż ná ſtronę wſzytki przekázy y zawády/ nie vda ſię zá rozmyſlániem rzecży niebieſkich BibRadz *4; Obstaculum, Zawádá/ przekázá. Mącz 419a.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu wieloczłonowym: »... i (wszytki) ine przekazy« (2): RejPos 1; áby przełożeni kośćielni [...] mieli zobopólnie z ſtolicą Apoſtolſką ſześć Mieśięcy wolnych: w których żadné iákiekolwiek reſerwácie/ żadné ácceſsy/ y regreſsy/ y coádiutorie/ y iné przekázy z Dworu Rzymſkiégo/ w prowiziach y podawániu ich nie mogli przekázowáć/ áni ſie im przećiwić. SarnStat 193.

Wyrażenia przyimkowe: »(o)krom przekazy« = sine impedimento JanStat (3): Bowiem ich [sępów] mozg ieſt barzo ſuchi, także wiatr ktori wonią noſi bezpiecnie wchodzi do ich mozgu, okrom żadney wilgotney przekazi, thak iż hnet dotika ſie nacżynia powoniania ktore ieſt przi mozgu położone. GlabGad B8v.
~ Wyrażenie: »krom prawnej przekazy« (1): A nie będźie wolno Sędźióm króm ſłuſznéy przyczyny/ álbo práwnéy przekázy [sine ... legali impedimento JanStat 466]/ to ieſt woyny/ ábo Wálnégo Séymu Roków odkłádáć SarnStat 729.
Szereg: »okrom przekazy i uciskow« (1): [niech będzie wolna droga obywatelom ziem] Zmudzkich/ Mázoweckich/ y Ruſkich z ich kupiámi y z zbożmi którégokolwiek źiárná/ y rzeczy którychkolwiek y máteriiéy okrom przekázy y vćiſków [sine impedimento vel angaria JanStat 905] przez źiemie/ y morzá SarnStat 1121. ~

»przez, bez przekazy« = sine impedimento Vulg, JanStat; absque impedimento JanStat (8:3): SarnStat 1073; [Zaczym [Turek, tj. wojsko tureckie] przyciągnął do Konstantynopola bez żadnej przekazy, gdyż się Grekowie zdrady nie spodziewali StryjPocząt 468].

~ bez przekazy czego (3): Ale tho ku vżytkowi wáſzemv mowię: [...] ktemv co ieſt poććiwego (vpominam) y ktemu coby wam dodáło zwoleńſtwá bez przekázy modlenia ſie Pánu. Leop 1.Cor 7/35; Naprzod z dobr Krolewſkich y Duchownych/ potym z dobr wſzelákich ſzlácheckich oſob/ bez przekázy wolnośći y ſwobod/ iákąkolwiek władzą komużkolwiek nádánych/ tych ktorzyby zátrzymáli táki podatek/ Stárośćie onego mieyſcá deferuię. SarnStat 347, 1072.

bez przekazy czyjej [= kto powoduje] [w tym: G sb (3), ai poss (1)] (4): [ustawiamy] áby w Bydgoſczy ſzláchćie było wolné przedawánié y zwożenié zboża przez przekázy iákiéy mieſczan onych SarnStat 294; tedy Státutá piérwſzé w tym vczynioné/ ták decláruiemy/ że defensio nie ma ſie rozumieć pſowániém laboris proprij, ták ośiéwków/ iáko y budowánia/ y káżdéy roboty/ któraby przez rok bez przekázy Stárośćinéy ſtałá SarnStat 847, 1077, 1111.

Wyrażenie: »przez wszelkiej przekazy« = absque a. sine omni impedimento JanStat (3):tedy obywátele y którym to należy/ źiem y pańſtw Króleſtwá náſzégo wolnie przez wſzelkiéy przekázy mogą oné [złodzieje] gonić gdźieby iedno mogli SarnStat 1112, 657, 1121. ~

»ku przekazie [czemu]« (1):

~ Szereg: »ku przekazie i szkodzie«: [aby kupcy spiżę] nie gdźie indźiéy/ ieno w mieśćie Sądeckim ſkładáli/ y przedawáli: á nie dáléy z rzeczámi y kupiámi przerzeczonémi ieźdźili/ álbo téż drógámi krzywémi ku przekáźie y ſzkodźie ſkłádowi Sądeckiému ieźdźili SarnStat 966. ~

a. lek. O stanach fizjologicznych organizmu: dolegliwość (6):

przekaza czego (2): wilkoſci zbytnie [...] ſą przekazą pocżęcia FalZioł II 83; Mocz blády/ známionuie niedoſtátek żołądká/ á przekázá wtorego trawienia w wątrobie. SienLek 26v; [Ale gdy przyydźie nieiáka przekázá/ tedy z tákowego źimná zbytniego przychodźi zemdlenie cżłonkow y żył/ tákież chrápotá y przekázá mowy wielka. Cresc 1571 4 (Linde)].

przekaza w czym (1): A Kiedy w Pierśiách niekthora ieſt przekázá/ tyć ſą známioná: Pot ſye ná wſzyſtko ćiáło miece/ [...] ięzyk zgrubieie/ śliny ſłone y gorzkie będą SienLek 15v.

przekaza czyja [= czego dotyczy] (1): Auicenna piſze iſz [ziele dłoń Krystowa] ieſt gorącze y ſuche w wtorym ſlopniu/ mocz ma ocieraiączą/ cżiſtoſczą ciała, cżłonkhom pomaga w ich przekazach FalZioł I 112b.

Fraza: »[ku czemu] przekaza zawadza« (1): Naprzod ku poczęćiu gdy nieiáka táiemna przekázá záwádza: Weźmi ſádłá wężowego [...] SienLek 111v.
Szereg: »niezdrowie a przekaza« (1): KWietnia mieſiącza krew puſzcżay, dla niezdrowia wątroby á dla inney przekazy FalZioł V 46c.
2. Naruszenie, uszczerbek, skażenie, skaza (4): pyerue yey narodzenye bylocz przesz uybranye od troycze ſzwyątey aboczyem nachwalebnyeyſcha y naczyſthſcha oddalayącz od nyey wſzytky przekazy y chczyal yą [Bóg Maryję] myecz z rodzayu nayuyſſzego PatKaz II 43; [Też drugie przyſłowie: gdyby kto ſłoiek nośił/ iáki mienią że miał [!] Pándorá/ w ktorym by też więcey złych rzeczy było/ niż tám wtym [!]/ było/ to ieſt ſkázá/ álbo zarázá wſſytkim/ álbo wielu ludziem/ y też nie mniey/ y owſſem ćięzſſych [!] przekás/ vmyſłom álbo duſſam ludſkim ErazmJęzyk B3 (Linde)].
Przysłowie bibl.: Bo byś też ſobye y wſzytek ſwiát zákupił/ iáko ſam Pan o tym powieda/ á duſzy ſwey iáką przekázę vdzyáłał/ ſzpetnyby to był hándel [Vulg Matth 16/26]. RejPos 133v.
Szeregi: »wada i przekaza« (1): Y [Chrystus] nie mogł tám [w Nazarecie] vczynić cudu. [Mar 6/5] Nie iżby on nie mogł/ ále iż z ſtrony ich wádá y przekázá byłá/ że nie byli ſpoſobni ku przyięćiu wiáry. WujNT 147.

»przekaza ni zmaza« (1): A ten ſie nieboracżek chociay w łeb záſkrobie/ Lecż ſie potym vznawſzy iuż żadney przekázy/ Nie będzye do ſumnienia miał/ ni żadney zmázy. RejWiz 132.

Synonimy: 1. przegabanie, przeszkoda, szkoda, trudność, turbacyja, zawada; a. dolegliwość; 2. skaza, wada, zmaza.

Cf 1. PRZEKAZANIE

JR