Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: (PRZELŻYĆ)

Następne hasło: (PRZEŁADOWAĆ SIĘ) »

PRZEŁADOWAĆ (7) vb pf

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w pierwszym a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

inf	przeładować

praet
	sg		pl
2	m		m pers	przeładowaliście
3	m	przeładowåł	m pers

conditionalis
	pl
1	m pers	bychmy przeładowali

inf przeładować (1). ◊ fut 3 sg przeładuje (3). ◊ praet 3 sg m przeładowåł (1). ◊ 2 pl m pers przeładowaliście (1). ◊ con 1 pl m pers bychmy przeładowali (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (cztery z niżej notowanych przykładów); poza tym XVI(XVIII) i XVIII w.

Znaczenia

1. transit. Przenieść ładunek w inne miejsce (1)
2. intransit. Przebrać w czymś miarę, przesadzić (6)
- a. Przekroczyć miarę ilościową (1)
- b. Wykroczyć przeciw normom moralno-społecznym (5)

1. transit. Przenieść ładunek w inne miejsce [co] (1): Regeſtr/ co z ktorey ſzkuty wymierzáią we Gdańſku/ ma bydź vcżyniony: áby iey nápotym nie przełádował [dla ponownego przemierzenia]. GostGosp 88.

2. intransit. Przebrać w czymś miarę, przesadzić; habere supra Cn (6):

a. Przekroczyć miarę ilościową (1):

Szereg: »przeładować a z miary wyniść« (1): W człowieczym ćiele poki wilgotnozći máią ſwą prżyzwoitą miárę/ ſwoy porżądek/ poty zdrowie człowiecze kwitnie/ ále ſkoro ktora wilgotność prżełáduie/ a z miáry ſwey wynidźie/ záras chorobá náſtąpić muśi. GórnRozm M3v.

b. Wykroczyć przeciw normom moralno-społecznym (5): Lecz pewni tego bydź możećie/ iż iáko zwierżchni Pan gdy prżełáduie/ á sſtánie ſię Tyrannem, prędźiuchno Páńſtwo iego vpáść muśi GórnRozm Hv, Hv.

przeładować z czym (1): A by nie Pan Bog ſtrzegł z miłoſierdzia ſwego/ á czo wiedzieć nacżby nam iuż dawno wyſzły thy opáthrzne niedbáłośći náſze. A wſzákoż trzebá oſtrzegáć/ bychmy mu ſie s tym goſpodárſtwem kyedy nie vprzykrzyli á nie przeładowáli [możliwa też lekcja: sie ... przeładowali]. RejZwierc 186.

[przeładować w czym: Iáko człowiek ma w ſobie wſzyſtkié ſmyſły/ á przećię nie wſzyſcy ludźie ták oſtro pátrzą [...]: tákże téż/ y głupi nie we wſzytkich złych ſztukách ták przełádował/ iáko niektórzy w niektórych. SenekaGórn 207.]

W przeciwstawieniu: »przeładować ... ugadzać w pośrzodek« (1): áby to káżdy znał/ iż ták wiele ieſt [dworna pani] krotochwilną/ trefną/ y ludzką/ iáko theż mądrą/ wſtydliwą/ y ſtátecżną. A przeto muśi áni s they/ áni z owey ſtrony nie przełádowáć/ ále vgadzáć w iákiś poſrzodek/ miedzy dwiemá rzecżámi przećiwnemi GórnDworz V8v.

Zwrot: »na drugą a przeciwną stronę przeładować« (1): to w.m. rácż wiedzieć/ że owo iego niedbánie/ ieſt wydwarzánie ſzcżire [...]. y ktokolwiek tey niedbáłośći ábo nizacżmienia/ nie po przęckę vżywa/ hnet ná drugą á przećiwną/ ſtronę/ przełáduie. GórnDworz E8.

Synonimy: 1. przenieść; 2. przesadzić; b. wykroczyć.

Formacje współrdzenne cf ŁADOWAĆ.

Cf [PRZEŁADOWANIE], [PRZEŁADOWANY]

sSBu