Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: (PRZEPITY)

Następne hasło: PRZEPLATAN »

PRZEPLATAĆ (7) vb impf

e oraz drugie a jasne; w inf -plå- (1), [-pla-]; w part praes act -pla- (2) RejWiz, LatHar, -plå- (1) Mącz; w pozostałych formach -plå-, [-plé-].

Fleksja

indicativus
inf	przeplåtać
praes
	sg
1	przeplåtåm
3	przeplåtå

praet
	sg
3	f	przeplétała

inf przeplåtać (1). ◊ praes 1 sg przeplåtåm (2). ◊ 3 sg przeplåtå (1). ◊ [praet 3 sg f przeplétała.] ◊ part praes act przeplatając (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.; poza tym XVIII w.: przeplatać się.

Znaczenia

1. Wplatać w coś na przemian jakieś elementy (zwykle zdobnicze) (2)
- Przen (1)
2. Umieszczać na powierzchni czegoś w pewnym porządku coś różniącego się od reszty (2)
3. Przewiązywać czymś w celu złączenia, obwiązywać (1)
4. Robić kolejno różne rzeczy, obejmować różne osoby (2)
- a. Mówić na przemian co pewien czas (1)

1. Wplatać w coś na przemian jakieś elementy (zwykle zdobnicze); interplicare, interponere, interserere, intexere Cn [co czym] (2): [Piękne panienki] Przechodzą ſie ſpiewáiąc miedzy kwiatecżkámi/ Rozlicżnemi fárbámi wianki przeplátáiąc RejWiz 24; [[Tanchelinus] ſam złotem ſię vbieráiąc/ y włoſy ſwe przeplatáiąc/ iadł/ pił/ y w ocżách mátek/ corki/ y przed mężmi żony brał y wſzetecżność znimi pełnił. SkarŻyw 525; W tym wynieśie koſztowné dwoie ſzáty złoté AEneaſz/ przedtym wdźięczną Didony roboté [!]/ Która [!] ſwemi rękomá oná mu vtkáłá, A ćienkiem złotem iedwab pięknie przeplétáłá [tenui telas discreverat auro XI 75] VergKoch 309].

Przen (1):

W porównaniu (1): á náuki ktoremi ſam [autor, Grzegorz papież] ten żywot/ iáko kwiáty wonnemi y pięknemi przeplata/ ſam ſobie ku zbáwienney pomocy zbieray. SkarŻyw 253.

2. Umieszczać na powierzchni czegoś w pewnym porządku coś różniącego się od reszty; distinguere Mącz, Cn; interpungere Cn [w tym: czym (1)] (2): Distinguere, Vpárzyć/ rozſádźić/ przeplatáć. Mącz 416a.

Szereg: »przedzielać albo przeplatać« (1): Strio, Laskuyę/ laskowániem przedzielam álbo przeplatam. Mącz 420d.

3. Przewiązywać czymś w celu złączenia, obwiązywać (1): Internecto, Przeplatam/ przeſádzam/ przewięzuyę. Mącz 244b; [Volck Vvv].

4. Robić kolejno różne rzeczy, obejmować różne osoby; dispungere, distinguere, interpungere Cn (2): Permiste, Przeplatáyąc. Mącz 224b; [A gdy się to [próżniacze życie] náprzykrzy/ iákoś cżáſem miło przeplátáć/ to ládá ſye cżym śmieſſnym zábáwiáią LorichKosz 24v].

[przeplatać kogo (pl): racz W⟨asza⟩ K⟨rolewska⟩ M⟨iłość⟩ około rozdania dostojeństw i szafowania łaski swej acz nic ale [= przynajmniej] alternate [może: alternatę] na pamięci mieć, przeplatając jednego a drugiego personę ListyPol III ⟨1550⟩ 73.]

a. Mówić na przemian co pewien czas [co z czym] (1): Y ták áż do odpráwienia ſześćidźieśiąt Zdrowych Máryi/ nabożeńſtwo ſwe prowádźić/ przeplátáiąc wierſze położone máło co wyżſzey/ w tymże rozdźiale/ w Litániey B.Pánny Máryey/ z Anyelſkim pozdrowieniem LatHar 525.

Synonimy: 3. przepinać, przewięzować.

Formacje współrdzenne cf PLEŚĆ.

Cf PRZEPLATANIE, PRZEPLATANY

SBu