Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEPUKŁOŚĆ

Następne hasło: PRZEPUKNĄĆ SIĘ »

PRZEPUKŁY (13) part praet act

e jasne.

Fleksja

sg
m	N	przepukły	f	N		n	N
	A			A	przepukłą		A	przepukł(e)

pl
N	m pers	przepukli
G		przepukłych
D		przepukłym
A	subst	przepukł(e)

sg m N przepukły (3). ◊ f A przepukłą (1). ◊ n A przepukł(e) (2). ◊ pl N m pers przepukli (1). ◊ [G przepukłych.] ◊ D przepukłym (2). ◊ A subst przepukł(e) (4).

Sł stp brak, Cn notuje.

Znaczenia

1. Pęknięty, rozerwany, przerwany (zwykle o wrzodach) (5)
2. Mający przepuklinę (zwłaszcza mosznową), cierpiący na przepuklinę (hernia) (8)
- a. W funkcji rzeczownika (6)

1. Pęknięty, rozerwany, przerwany (zwykle o wrzodach); diruptus, ruptus Cn (5): [Pirula] Też przepukłe rzecży albo przerwanie ſpaia/ owrzedzenie w miechierzu y w maciczy goij. FalZioł I 116c; Też gdy gi [pirulę] na mieſtcze przepukłe prziwiąże/ albo vwarzywſzi tę iuchę ſnie^go pije/ przepuknienie ſtwarza FalZioł I 116d.

Wyrażenia: »bolączka przepukła« (1): Nowego orzecha iądra rozeżwać w vſtach á przyłożyć na bolącżkę przepukłą ktora bywa z melankolijey/ goij ią FalZioł III 18d.

[lek. »wrzody przepukłe« = czyrakowatość (furunculosis): Wrzodow przepukłych lecżenie/ ſzukay wrzodow ćiekących. SienHerb C#4b, C #4b.]

Szeregi: »przepukły albo przerwany« (1): [list i żołądź, i dębianki] zwieraią mieſthcza przepukłe albo przerwane. FalZioł I [1152]a.

»zebrany i przepukły« (1): Kamień ktory w nich [gąbkach] nayduią, ma moc kamień łamać w cżłowieku/ bolącżki nie zebrane rozgania/ zebrane y przepukłe wyſuſza FalZioł I 142b.

2. Mający przepuklinę (zwłaszcza mosznową), cierpiący na przepuklinę (hernia); herniosus Vulg; diruptus, ruptus Mącz (8): W Bárcynonie [św. Wincentemu] przepukłe mu dziećię podano proſząc/ áby ie krzyżem S. przeżegnał. ſkoro to vcżynił dziećię vzdrowiáło. SkarŻyw 311, 581.

[W połączeniu szeregowym: Człowiek [...] ktorybykolwie miał plánę ábo iáką wádę ná ćiele ſwoim/ nie będzie offiárował chlebow ſwięconych Bogu ſwemu/ [...] ieſliby theż vſtháwicżny świerzb miał/ ábo liſzáie/ ábo był przepukły. Leop Lev 21/20 (Linde).]

a. W funkcji rzeczownika (6): NIechay nie wchodzą do zgromádzenia páńſkiego przepukły áni trzebieniec [laesus testium, et abscissione membri]. BibRadz Deut 23/1; Ruptis perquam utile, Przepukłim bárzo pożiteczno. Mącz 293a; Diruptus homo, Przepukły. Mącz 361a; Calep 479b; [BudBib Deut 23/1 (Linde)].

[W połączeniu szeregowym: [nie ma ofiar sprawować] Tákże gárbáty/ y ten coby był mdłego wzroku/ ábo bielmo ná oku máiący/ ábo kroſtáwy/ ábo párſzywy/ ábo przepukły [contusus testiculo]. BibRadz Lev 21/20 (Linde).]

Szeregi: »przepukły i przerwany« (1): [dębowa wódka] rany y wrzody cżyſci y zawiera/ z wyſoka vpadłym/ przepukłym y przerwanym barzo ieſth dobra ku piciu FalZioł II 5a.

»przepukły albo wypukły« (1): Rupti etiam vocantur, Przepukli álbo wypukli zwłaſzczá w łonie. Mącz 360c.

Synonimy: 1. przerwany; 2. wypukły.

Cf PRZEPUKNĄĆ SIĘ

SBu