[zaloguj się]
[pdf]

PRZERZEC (20) vb pf

Pierwsze e jasne; -rzekł (3) MurzHist, Mącz, KochPs, -rzékł (1) ForCnR; w impers praet drugie e jasne; inf oraz pozostałe formy z tekstów nieoznaczających é.

Fleksja
inf przerzec
praet
sg pl
1 m -m przerzekł m pers
2 m -ś przerzékł m pers
3 m przerzekł m pers przerzekli
f przerzekła m an
conditionalis
sg
3 m by przerzekł
f by przerzekła
con praet
sg
3 m przerzekłby był
impersonalis
praet przerzeczono jest, było przerzeczono
participia
part praet act przerzekszy

inf przerzec (3). ◊ fut [1 sg przerzekę.] ◊ 2 sg przerzeczesz (1). ◊ 3 sg przerzecze (2). ◊ praet 1 sg m -m przerzekł (1). ◊ 2 sg m -ś przerzékł (1). ◊ 3 sg m przerzekł (3). f przerzekła (2). ◊ 3 pl m pers przerzekli (1). ◊ con 3 sg m by przerzekł (1). [f by przerzekła.] ◊ con praet 3 sg m przerzekłby był (1). ◊ impers praet przerzeczono jest SarnStat (3), było przerzeczono (1) KuczbKat [może N sg n od PRZERZECZON]; ~ -ono (3), -(o)no (1). ◊ [part praet act przerzekszy.]

Sł stp notuje, Cn s.v. przemawiam, Linde także XVII w.

1. Powiedzieć, wypowiedzieć; odezwać się, wymówić; verbum facere Modrz; adicere Vulg; loqui PolAnt; effari, eloqui, expromere, praeloqui, proferre, proloqui, promere Cn [w tym: co (13)] (16): y owſſem nye wyedzyał co á yáko myał przerzec gdy mu Ariſtipus powyedzyał. Bo by ſnadź był wyedzyał/ ták głupye á nicżemnye nye przerzekłby był. GliczKsiąż M5, E; ktoremu [człowiekowi] ſię nic nie podoba/ iedno co ſam przerzecże/ álbo vcżyni: zowią go Philonicum, y Eriſticum, ktory ſwą dumę ná wierzchu chce záwſze mieć ReszPrz 64; BielSjem 10; [A choćia cżęſtokroć [panowie] wiele brzydkich złośći płodzą/ á ieſſcże ktemu iáwnie/ iednákby káżdi zginął/ ktoby ſmiał tzo przerzetz/ á namniey gębę rozdziewić. LorichKosz 111v (Linde); Gdy tak o sobie uczynił obmowę, z płaczem przerzekszy, zwiesił na dół głowę. Otwin(?)Erot 114; BudBib Gen 18/33[32] (Linde); ŁaszczPogrom 14].

przerzec do kogo (1): ieſli co do ſługi ſwey przerzecże [białogłowa]/ tá wnet przedárowána/ vcżyniwſzy naprzod obmowę/ poda liſtek/ poda vpominek od miłego GórnDworz Bb4.

przerzec ku komu (1): [mówi Skarbek] Chce mi ſię iuż przyſtąpić y przeyźrzeć [errata zmienia: przerzec] ku niemu [słudze]. Ale miło mi ſłucháć. boię ſię gdybym co Przemowił, żeby indźie rzeczy nie odwrócił. CiekPotr 78.

Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikami: tak (1), ty słowa (1), [to]] (3): gdy przerzekł Chleba naſzego: to przydáł [...] MurzHist l4v; Stanąwszy tedy blisko Iris nieleniwa tak przerzekła: „Wstań a podź, Nimfo urodziwa [...]” KochMon 23; Niżli miecż w ſię wráźiłá/ thy oſtátnie ſłowá/ Przerzekłá tuż przed ſmiercią/ nędzna białagłowá. O wdzięcżne łupy: poki Bog s fortuną byli/ Ná mię nędzną niebogę ták ſie nie zwaśnili. PudłDydo B6; [TomZbrudzBrul Gen 24/19].

[W połączeniu szeregowym: adiecit/ to ktemv przydala przerzekla powyedzala donec cuncti bibant aſz wſzithci ſze napyv TomZbrudzBrul Gen 24/19.]

Zwroty: »(i) słow(k)o (a. kilka słow) przerzec« [w tym: (ani, i, [by]) (jednego) słow(k)a (nie) przerzec (4), nie dać by słowka przerzec (1); z kim (1), o czym (1), [na co]] [szyk zmienny] (6): aniś iednego ſłowa s nijm przerzékł ForCnR C2v; Singultim pauca loquutus, Szczkáyąć kilká słów przerzekł. Mącz 395a; á o práwie Bożem przećiwko mężoboycam y słowká [posłowie] nieprzerzekli [verbum fecerint nullum]. ModrzBaz 140v; KochPs 56; Ięzyk bowiem wſciągáć/ [...] nie mnieyſza ieſt mądrość/ iáko ſie cżyta o Apolloniuſie/ ktory przez pięć lat y ſłowá iednego nie przerzekł. Phil G; PudłDydo B6; [StatNorb 10v; Teraz ná pokoy rádzicie/ á kiedy było wdáć ſie w pokoy/ tedyſcie ná tho nie dáli by ſłowká przerzec/ ſami ieſteſcie przycżyną tey walki HistTroj K4v].

»zaledwie śmieć przerzec« (1): Zdrygáli ſie záſię oni ktorych ná karánie Alexánder żądał/ y záledwie ſmieli przerzec/ poniewaſz zá ich ſmiercią inſzy rozumieli ſwe zdrowie być záchowáne. Phil R2.

2. Napisać, wymienić w poprzedniej części tekstu; praemittere JanStat (4): SKázuiemy téż zá zwoleniem wſzyſtkich Rad y Poſłów/ od czáſu ſczęśliwéy koronáciiéy náſzéy/ áż do tego czáſu ze wſzyſtkimi mężobóycy tákowémi/ iáko przerzeczono ieſt/ obyczáiem przerzeczonym poſtąpić y káráć SarnStat 607, 541, 1218.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia dalszego w zdaniu nadrzędnym; o kim (1): W onych thedy [ludziach] ktore dawno tym imieniem [Jezus] názywano było/ widźimy że Pan Chriſtus był figurowan/ [...] A inſze imioná/ o ktorych było przerzecżono/ iż Synowi Bożemu od Bogá dáne być miáły/ ku temu iednemu imieniu Ieſus/ wſzyſtki śie śćiągáią. KuczbKat 25.

Synonimy: 1. powiedzieć, przemowić.

Formacje współrdzenne cf RZEC.

Cf PRZERZECZENIE, PRZERZECZONY, PRZERZEKĄCY

MN