[zaloguj się]
[pdf]

PRZESTĘPCA (80) sb m

przestępca (78), przestąpca (1), przestępca a. przestąpca (1); przestąpca OpecŻyw.

e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N przestępca przestępcy, przestępce, przestępcowie
G przestępc(o)w, przestępcy
D przestępcy przestępcóm
A przestępcę przestępce
I przestępcą przestępcami, przestępcy
L przestępcåch
V przestępcy
inne pl G a. A - przestępc(o)w; sg a. pl A - przestępcę, przestępce

sg N przestępca (15). ◊ D przestępcy (3). ◊ A przestępcę (3). ◊ I przestępcą (13). ◊ pl N przestępcy (7), przestępce (5), przestępcowie BibRadz (2); -y RejZwierc, BudBib, CzechRozm, SkarJedn; -e RejPos, BiałKat, SarnStat (2); -y : -e WujNT (3:1). ◊ G przestępc(o)w (4), przestępcy (1) CzechRozm. ◊ D przestępcóm (6); -óm (1), -(o)m (5). ◊ A przestępce (15). ◊ G a. A przestępc(o)w (1). ◊ I przestępcami (1), przestępcy (1) BibRadz (1:1). ◊ L przestępcåch (1). ◊ V przestępcy (1). ◊ sg a. pl A przestępcę a. przestępce (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

Ten, kto postąpił wbrew obowiązującemu prawu lub zarządzeniu; transgressor BartBydg, Vulg, PolAnt, JanStat, Cn; praevaricator Mymer1, BartBydg, PolAnt, Mącz, Cn; claudicator BartBydg, nocens, reus Calag; delinquens JanStat; violator iuris a. legis Cn (80): Mymer1 35v; BartBydg 123; Abowiem [Chrystus] wydał żywot ſwoy ná ſmierć á policżon ieſt w pocżet przeſtępcow BibRadz Is 53/12; Mącz 475d; Nie odwlaczay [!] karánia przeſtępcy iáwnemu Prot D2v; [cesarz Tytus] rzekł iemv: Miſtrzu Wirgiliuſzu/ wydałem to práwo [śmierć za nieświęcenie dnia urodzin syna cesarskiego]/ ále wiem że ie ludzie cżęſtokroć będą przeſthępowáć/ nie będęli ia miał iákiego dowiádowánia dla tákowych przeſtępcow. HistRzym 48v, 2v [2 r.], 48v; Calag 427b; Abowiém potrzebuie tego częſtokroć śmiáłość złych/ ábyſmy nietylko zákázowáć co mieli/ ále téż y winę ná przeſtępce włożyli. SarnStat 183, 81, 195.

przestępca czyj [= wobec kogo] (1): [komentarz do przypowieści o nielitościwym dłużniku Matth 18/23-35] Pocieſzliwa náuká/ iáko nam Pan náſz dobrowolnye odpuſzcżáć racży. A iáko nie ieſt bez grzechu záwżdy cżłowiecżeńſtwo náſze/ y iáko ieſth ſrogie ku przeſtępcom ſwoim. RejPos 246 marg.

Zwroty: »karać przestępcę« = punire transgressorem JanStat (2): Ale tobie Krolu niegodzi ſie nanas poriwac popedliwie/ tilko wedlug praw naſzich mozes karac przeſtepce PaprUp G; SarnStat 204.

»sądzić przestępcę« (1): HETMAN ma moc ſądźić y exequowáć przeſtępcę, z Artykułów w woyſcze vchwalonych, obwołánych, y przybitych. SarnStat 439.

Wyrażenie: »przestępca statutu, prawa, przeciw prawam« = transgressor legis JanStat (3:1:1): HistRzym 4; (nagł) W zółtych czapkách Zydowie niech chodzą po vlicách [...] (–) [...] A ieſli kto z Zydów iáko przeſtępcá tego práwá/ nie noſząc czapki żółtéy ná głowie/ będźie oſkárżón y przekonan/ tedy wedle zwyczáiu źiemie káżdéy [...] winy złoty zápłáćić będźie powinien SarnStat 262, 902, 904, 1171.
Szeregi: »gwałtownik a przestępca« (1): A przedśię on mężobóycá zbiegły y gwałtownik á przeſtępcá Státutu tego y zwyczáiu ſtárégo/ y pokoiu poſpolitégo/ przez Vrząd Stárośći ma bydź ſzukan y iman/ y gárdłem karan. SarnStat 1171.

[»przestępca i łamarz«: dopusczilisczie ludziem waszem polskim pokoiu pospolitego przestepczom i łamarzom Bekieszowy Casprowy, Taranowskiemu [...] i inszem zloczinczom s tem lotrem wisszey mianowanym towarzistwo miecz CorfusDocum 1593 nr 195.]

a. Ten, kto naruszył prawa boskie lub kościelne: grzesznik, też: wiarołomca (58): Preuaricantes reputaui omnes peccatores terrae: ideo dilexi teſtimonia tua. Iam Wſzytki grzeſzniki ziemskie miał zaprzeſtępce/ á przethom ſie rozmiłował ſwiadecztwa twego. (koment) To ieſt zakonu. WróbŻołt 118/119; BibRadz Ps 58/6, Prov 26/10, Is 53/12; A thu pilnie vważay ſtan/ powinność/ á ſumnienie ſwoie/ á obacżywſzy iżeś przeſtępcá/ á ſnadź gorſzy niżli pogánin/ gdyż pogánin nic nie poſlubował/ áni złamał żadney wiáry Pánu ſwemu. RejPos 76, 218; WujJudConf 166v; BudBib Prov 26/10, Gal 2/18; Moyżeſz w vrzędzie ſwym/ przeſtępcy żadnemu choćiaby ſie nie wiem iáko káiał [nigdy nie folgował] CzechRozm 95, 175, 175v, 219; Gdyby tedy był kwás ná wiecżerzy Páná Iezuſowey/ ábo żeby go on y vcżniowie iego ſkuſili: ſłuſznieby iáko przeſtępcy zginęli. SkarJedn 248; CzechEp 364; LatHar 165; ieſli zakon krolewſki pełnićie według piſmá: Będźieſz miłował bliźniego ſwego iáko ſámego śiebie: dobrze czynićie: lecz ieſli oſobámi brákuiećie/ grzeſzyćie/ y karánie od zakonu iáko przeſtępcy odnośićie. WujNT Iac 2/9, s. 559, Gal 2/18; WysKaz 7.

przestępca czego (34): tak wielé świąt wkościelé bożem naczynili [odszczepieńcy, tj. katolicy]/ że ledwa niewięcyi niſz dni powſzednich i ſtaką ié niewolą święćić roſkazuią/ że teſz przeſtępce ich/ na potępięnié i bezecność więczną iakoby heretiki i niezbożné ludzie oſądzaią MurzNT 56; widzimy iáwnie żechmy ſą iáwni przeſtępcy á práwie wzgárdzáce ſwiętego imieniá Páńſkiego RejZwierc 261v; KochPs 180. Cf Wyrażenia.

W połączeniu szeregowym (1): á Kryſtus tylko prácuiącym przeſtępcom/ obćięzliwym/ grzeſznym/ y niezdrowym/ do ſiebie każe przychodzić. KrowObr 144.

W przeciwstawieniach: »przestępca ... sprawiedliwy (3), pilnujący rozkazania bożego« (4): BibRadz Prov 21/18; boć drogi Páńſkie proſte ſą/ przeto też w nich ſpráwiedliwi chodzić będą: ázáś przeſtępcy/ odtrącą ſie ná nich. CzechRozm 116v, 175; Z iedney ſtrony żywot pilnuiącym roſkazánia Bożego obiecuiąc/ á z drugiey ſtrony śmierćią przeſtępcom grożąc CzechEp 114.

Wyrażenia: »przestępca przykazania (a. rozkazania), [mandatu] (bożego a. pańskiego)« (6): RejPos 218; BiałKat 48v marg; ten iż Bogá obcego przyimuie/ báłwochwálcą ieſt/ przeſtępcą roſkazánia Bożego ieſt CzechRozm 13v; CzechEp 5; WujNT Hebr 2 arg [2 r.]; [Zarobił bjł Adam oćiec náſz ná śmierć y potępienie wiecżne/ przeſtępcą Mándatu Bożego ſię ſtawſzy ArtTanat E8].

»przestępca słowa bożego« (2): Zachowywa [Pan Bóg] ſwieczkie przełożone wzczęſliwoſci y dlugym panowaniu/ ktorzi bronia ſlowa Bożego/ á bluſnierze/ y przeſtępcze ſłowa Bożego karza [!] SeklKat H4v; CzechEp 115.

»przestępca ustaw [boskich]« (2): RejWiz 176; Tarnę [= drętwieję] wſzytek/ ná przeſtępce pátrząc vſtaw twoich KochPs 181.

»przestępca wolej [boskiej]« (1): Iáko pan bog miał ſrodze pokáráć przeſtępce woley ſwoiey LubPs T5 marg.

»przestępca zakonu« = transgressor legis Vulg; praevaricator legis PolAnt [szyk 19:1] (20): OpecŻyw [123]v; Vidi preuaricantes [...] Widziałem przeſtępcze zakonu twego/ á dla tego ażem zdrętwiał iż twoiego przykazania nie ſtrzegli. WróbŻołt 118/158; Leop Rom 2/25, 27; Ku ktorym ſię wiele ich z ludu zebráło/ á zwłaſzczá wſzytcy przeſtępcowie zakonu [omnis qui dereliquerat legem]/ ktorzy ſię dopuſzczáli złoczyńſtwá w źiemi. BibRadz 1.Mach 1/55, I 116v żp, 4.Esdr 9 arg, 2.Mach 5/8, Rom 2/25, 27; RejPos 180, 225, 243v; WujJud 79v; BudBib 1.Mach 1/55; A ktobykolwiek záchował wſzytek zakon/ á w iednymby vpadł/ sſtał ſię winien wſzytkiego. Bo ktory rzekł/ Nie cudzołoż; rzekłći też/ Nie zábiiay. A ieſlibyś nie cudzołożył/ ále byś zábiiał: sſtałeś ſię przeſtępcą zakonu. WujNT Iac 2/11, Rom 2/25, 27, Hebr 10 arg, Iac 2 arg.

Synonimy: gwałtownik, łamacz, łamca, prawołomca, występca, złoczyńca; a. grzesznik.

Cf PRZESTĄPACZ, PRZESTĘPNIK, PRZESTĘPNY

ZCh