[zaloguj się]
[pdf]

PRZESTĘPNY (28) ai

e jasne.

Fleksja
sg
mNprzestępny
Gprzestępnégo
Dprzestępn(e)mu
Aprzestępn(e)go, przestępny
Iprzestępném
Lprzestępnym
pl
G przestępnych
A m pers przestępn(e), przestępnych

sg m N przestępny (8). ◊ G przestępnégo (6); -égo (1), -(e)go (5). ◊ D przestępn(e)mu (1). ◊ A przestępn(e)go (1), przestępny (1). ◊ I przestępném (1). ◊ L przestępnym (2). ◊ pl G przestępnych (5). ◊ A m pers przestępn(e) SkarŻyw (2), przestępnych (1) GrabPospR.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

1. Postępujący wbrew nakazom, naruszający prawo; delictu obnoxius, delinquens Cn (12): [niektorzi waszi polsczi lotrowie i Kozaczi za waszem niedbalstwem a pozwolenym zebrawszi sie, do panstw naszich wam przileglich przicziągnely, wszi i miasteczka nasze splondrowali i popaly [...], potrzeba tego iest abisczie [...] te przestepne Kozaki poddane wasze karaly CorfusDocum 1593 nr 195.]
α. W funkcji rzeczownika; transgressor JanStat [pl] (3): Aby żaden [rycerski człowiek] niemogł vżywáć żadnych potrzeb cudzoźiemſkich/ áżby pierwey potrzeby do poſpolitego ruſzenia potrzebne pokupił/ y gotowe miał/ o coby wolno pozwáć káżdemu ſzláchćicowi/ toties quoties opus fuerit y paenam ná przeſtępnych záłożyć. GrabPospR K3.
Wyrażenie: »karanie przestępnych« (2): A ieſli ći/ którzy ku brániu álbo zápowiádániu Soli będą zá czáſem náznáczeni/ ináczéy w náydowániu álbo w zápowiádániu Soli/ y tákże w karániu przeſtępnych poſtąpią [transgressores puniendo processerint JanStat 51]: tedy ſkázuiemy tákowé/ którzy ináczéy czynią/ winą cztérnaśćie grzywien káráć SarnStat 926 [idem] 385.
a. Który naruszył przykazanie i prawo boskie [w tym: o Adamie i Ewie (3)] (9): Theſz kyedy baczymy ktorzy byuayą tym grzechem zarazeny yſzczy [lege: iż ci] ktorzy ſyą rodzą obyczayem przyrodzenya z natury pyeruych rodzyczow przeſtąpnych, bozym ſkazanym przeklątym PatKaz I 17v; OrzQuin X3v; Iż gdy thu vpádły brát twoy przećiwko tobie wykrocży/ [...] á prośi cie ábyś mu ono przeſthąpienie [przeciw prawom boskim] iego przepuśćił/ dla imieniá Páná ſwoiego: [...] á weźmieſz záſię w miłość ſwą krześćiáńſką onego omylnie przeſtępnego bráćiſzká ſwoiego/ iużeś go rozwiązał przed oblicżnoſcią Páná ſwego RejPos 120, 133v, 303, 307; gniew ſwoy Pan Bog pierwey ná przeſtępne kápłany/ ktorzy ſię wedle iego woley niezáchowuią obroći SkarŻyw 492; PowodPr 8.
α. W funkcji rzeczownika: grzesznik (1): Nie przepuśćił [św. Benedykt] nikomu ná kázaniu ſwym/ [...] Ná przeſtępne ſrogim ſię ſtáwił. SkarŻyw 310.
2. [Niewypełniający obowiązków [w czym]: Jeśliby ktokolwiek był w powinnościach krześcijaństwa swego przestępny abo też kto by niedbały, [...] tedy jako słuchacza swego minister [...] ma w dyscyplinę wziąć AktaSynod III 604.]
3. Zestawienie: »rok (jest) przestępny« = rok liczący 366, a nie 365 dni; annus bisextilis Murm, BartBydg, Mącz, Cn; annus intercalaris Mącz, Cn; annus est cui ultra 365 communis anni dies, unus praeterea dies additur Cn [szyk 9:7] (16): Murm 7; BartBydg 19b; BielKron 131; Bisextus sive Bissextus, Czwarty á dwudzieſty dzień xiężycá Lutego/ który w przeſtępnym roku dwá kroć bywa liczon. Mącz 25c, 10c, 31c, 102b; że rok przeſtępny bywa ná świećie do wſzyſtkich práwie rzeczy niezręczny: iż pod tym rokiem [...] tákże wody Ciepliczné mniéy pomocné [...]: którym [chorym] zdrowia popráwá ieſliby ſye nie ták/ iákoby trzebá/ zdárzyłá/ áby wymówká roku przeſtępnégo pogotowiu byłá. Oczko 29v, 143; Roku przeſtępnego/ Luty ma dni 29. LatHar [++]v, [++]v, ++7; Tego roku nie będę ſzczepił winnice/ iż ieſt przeſtępny. WujNT 661.
Szereg: »przybysz albo rok przestępny« (1): Tedy náſzé ćieplice téż podobno pod ten czás [podczas wprowadzania w życie posoborowych dekretów w sprawie kalendarza] żadnéy przymówki nie vżywią/ áby miáły odmiánę á niedoſtátek iáki ćiérpiéć/ zá tákim Przybyſzem/ álbo Rokiem Przeſtępném Oczko 30.
Przen (1): (did) Kupieċ narzeka iż nan nie iedna nedza. (–) A boċ na mie przeſtepny rok Skąd czo poczne zewſąd kłopot. RejKup I.

Synonimy: 1. występny; α. złoczyńca; 3. przybysz.

Cf NIEPRZESTĘPNY, PRZESTĄPACZ, PRZESTĘPCA, PRZESTĘPNIK

ZCh