« Poprzednie hasło: PRZEŚCIERADŁKO | Następne hasło: [PRZEŚCIERO] » |
PRZEŚCIERADŁO (89) sb n
prześcieradło (88), prześciradło (1); prześcieradło : prześciradło FalZioł (4:1).
Pierwsze e, a oraz o jasne (w tym w a 3 r. błędne znakowanie); -ście- (7), -ścié- (6); -ście- MurzNT (4), Mącz (2); -ścié- SienLek; -ścié- : -ście- OpecŻyw (5:1).
sg | pl | du | |
---|---|---|---|
N | prześcieradło | prześcieradle | |
G | prześcieradła, prześcierådł | ||
A | prześcieradło, prześcieradła | prześcieradle | |
I | prześcieradłem | prześcieradły, prześciradły, prześcieradłami | |
L | prześcieradle | ||
inne | pl N a. A - prześcieradła |
sg N prześcieradło (9). ◊ G prześcieradła (4). ◊ A prześcieradło (35). ◊ I prześcieradłem (12); -em (3), -(e)m (9). ◊ L prześcieradle (1). ◊ G prześcierådł (6); -ådł (3), -(a)dł (3). ◊ A prześcieradła (14). ◊ pl N a. A prześcieradła (1). ◊ I prześcieradły (4) BudNT, LatHar, WujNT (2), [prześciradły], prześcieradłami MWilkHist (1). ◊ du [N (cum nm) prześcieradle.] ◊ A (cum nm) prześcieradle (2) LibMal 1544/91v, 1545/105.
Sł stp: prześcieradło, prześciradło, Cn: prześcieradło, Linde także XVIII w.
W połączeniu z przymiotnikiem oznaczającym gatunek tkaniny (2): anym wsząl przeszczyeradla ploczennego ZapWar 1513 nr 2126; Przeſczieradlo kitaiczane czerwone do noſzenia ſzath WyprKr 92; [dwie prześcieradle wielkie [z] [poprawka wydawcy zbędna] prostego płótna InwMieszcz 1575 nr 200; 3 obrusy, 4 ręczniki, 2 prześciradle lniane, a 3 paciesne InwMieszcz 1585 nr 264].
W połączeniach szeregowych (1): Kobierce/ przeſciéradla/ roſkoſſné pierzyny/ na to loże ſluſſalo/ gdzie dziéciątko leżalo OpecŻyw 19; [Goſpodarze domow gośćinnych/ cokolwiek pośćieli prześćieradł wezgłoẃ/ j inſzych gośćinnych potrzeb máią/ do dźiedźictwá należą. SzczerbSpecSax 141, 135 (Linde)].
W charakterystycznych połączeniach: prześcieradło czyste (5), mokre, nowe, wielkie (2); prześcieradło kitajczane, lniane, pacześne, płocienne, prostego płotna; prześcieradło kupić (4), często odmieniać, położyć na łoże, porzucić (3), pożyczyć, ukraść (2), włożyć [na kogo], zbramować (2), zjąć; w prześcieradło obleczony, uwinąć (a. zawinąć, a. uwinienie, a. uwiniony, a. obwinion) (15), zawiązać [co]; prześcieradłem obwiązać, obwinąć się (a. obwinion, a. uwinąć, a. uwiniony) (6), odziany, opasać się (a. przepasać się) (2), pokryty, ucierać, uwić głowę, zakryć, związać [co] (2).
»prześcieradło cieniuśkie (a.[cienkie])« [szyk zmienny] (1): Sindon – Czięniuskie przeſczieradło. Calep 982b; [InwMieszcz 1581 nr 235].
»prześcieradło łożne« (1): Zeznala theſch y zdrugiego spidwaſka kthori othworem ſtall dwye poſchwye wyąla y dwyą przeſzczyeradlye lozne dobre LibMal 1544/91v.
»obrus a(l)bo prześcieradło« (2): przyſzli do iedney źiemiánki ná wśi/ rzekli iey: [...] maſz iákie obruſy albo prześćierádłá ku poświęceniu BielKron 420v [idem] WerGośc 218.
»prześcieradło i (a) rańtuch« (2): ZapWar 1527 nr 2534; Iezu kthorys z maſciami przeſcieradłem cżyſtem y rańthuchem byłes obwinion. ſmi⟨łuj⟩ ſie nad nami. TarDuch C7.
»prześcieradło albo rąbek« (1): Sindon, Cienkiey á ſubtilney lniáney przędze prześcierádło álbo rąbek/ ráńtuch. Mącz 395a.
Synonim: płachta.
MN