[zaloguj się]
[pdf]

PRZEŚWIĘTY (109) ai

e jasne.

sup przenåświętszy (97), przenåjświętszy (3); przenåświętszy : przenåjświętszy PatKaz III (5:1), LatHar (16:2); -nå- (41), -na- (5), -n(a) (54); -nå-: -na- SkarŻyw (24:4), LatHar (17:1); -nåj- (2), -n(a)j- (1); -tszy (99), -cszy (1) SkarJedn.

Fleksja
sg
mNprześwięty, przenåświętszy fNprzeświętå, przenåświętszå nNprzenå(j)świętszé
Gprześwięt(e)go, przenåświętsz(e)go Gprześwięt(e)j, przenåświętsz(e)j, przenåświętsze Gprzenåświętszégo
Dprzenåświętszemu Dprzenåświętsz(e)j, przenåświętsze D
Aprześwięty, przenåświętszy, prześwięt(e)go Aprzeświętą, przenåświętszą Aprzenåświętszé
Iprzenåświętszy Iprzenåświętszą Iprzenåświętszym
Lprzenåświętszym Lprzenåświętsz(e)j L
Vprzenåświętszy Vprzeświętå, przenåświętszå V
pl
G przenåświętszych
A subst przenåświętszé
I m przenåświętszymi

sg m N prześwięty, przenåświętszy (6). ◊ G prześwięt(e)go, przenåświętsz(e)go (5). ◊ D przenåświętszemu (2); -ęmu (1), -(e)mu (1). ◊ A prześwięty, przenåświętszy (7), prześwięt(e)go (1). ◊ I przenåświętszy (2). ◊ L przenåświętszym (3). ◊ V przenåświętszy (1). f N przeświętå, przenåświętszå (7). ◊ G prześwięt(e)j, przenåświętsz(e)j (23), przenåświętsze OpecŻyw (2); -é- : -e- (1:1). ◊ D przenåświętsz(e)j (5), przenåświętsze (1) OpecŻyw. ◊ A przeświętą, przenåświętszą (9). ◊ I przenåświętszą (5). ◊ L przenåświętsz(e)j (3). ◊ V przeświętå, przenåświętszå (4). ◊ n N przenå(j)świętszé (4); -é (2), -(e) (2). ◊ G przenåświętszégo (1). ◊ A przenåświętszé (9); -é (1), -(e) (8). ◊ I przenåświętszym (2). ◊ pl G przenåświętszych (3). ◊ A subst przenåświętszé (3); -é (1), -(e) (2). ◊ I m przenåświętszymi (1).

Sł stp, Cn, Linde brak.

Intens. od „święty” (109):
1. Odnoszący się Boga i Jego kultu, godny najwyższego uwielbienia, czci (100): SkarJedn 270; iſz y kápłani żenić ſię iáwnie śmieli: święte rzecży przedawáli [...] lichwili/ kupcżyli/ á z tym wſzytkim do kośćiołá wchodzić y przenaświętszych táiemnic vżywáć śmieli. SkarŻyw 291; Boś nam racżył obiáwić cżáſu oſtátniego przenaświętſze ſłowo ſwe żywotá wiecżnego. ArtKanc K17v, M16v; wſzechmocny Bóże [...] Z łáſki ſwey przenaświętſzey/ miłośći niezmierney/ Wyrządzaſz dobrodźieyſtwá náturze mizerney. PaxLiz E2.

[W połączeniu szeregowym: Trójca Przeistotniejsza albo Przebędąca i Przenaświętsza, krześcianom dawca mądrości, postaw Nas na prawdę Twoję i naucz Nas rozkazania Twego DiarPos 259.]

Wyrażenia: »przenaświętsze ciało« = Eucharystia (5): [Jezu] gdy mię przenaświętszym ćiáłem twoim karmisz [...] Dayże mi/ ábych to twoie imię IEZVS nośił w ſercu/ ná ćię mile záwżdy wſpomináiąc SkarŻyw 4, 134, 165, 520; rychleybyśćie z wáſzych ſeymow poćiechę náleźli/ płácząc zá grzechy/ biorąc przenaświętſze ćiáło Chryſtuſowe/ w ktorym boſtwo y Duchá ś. dáry przebywáią. SkarKazSej 661a.

»przenaświętsza ofiara (a. ofiarowanie), msza, obiata« (10:1:1): weſrziſſ ted[i] panye ſwᾳyti oycze s ſwyᾳtego ſtolca twego [...] a patrz natᾳ przenaſwyᾳtſſᾳ obyatᾳ ktorᾳ tobye ofyeruye wyelky naſſ byſkup ſwyᾳte dzyecyᾳ twoye pan naſſ Ieſus BierRaj 22v; Chrześćiánie przeſzłey y ſpráwioney ofiáry Páná Chriſtuſowey pámiątkę obchodzą/ przenaświętſzym ofiárowániem y pożywániem Ciáłá y Krwie Páná Chriſtuſowey. WujJud 236v, 242v; SkarJedn 366; [Piotr z Abrucu, kuszony przez szatana] Ztego wątpienia [...] ieſli ſię wten dzień godzi przenaświetſzą Mſzą mieć/ gdy cżłek ieſt ták nágábány. Rádził ſię ztym inych zakonnikow SkarŻyw 471, 263, 471, [474], 536; RAcż weyźrzeć Pánie [...] z świętego páłacu twego [...] ná tę przenaświętſzą ofiárę LatHar 271; SkarKaz 155a, 159b.

»przenaświętszy sakrament, hostyja« [szyk 16:4] (19:1): Wyznawam też/ że ná Mſzy bywa ofiárowána Bogu prawdźiwa/ właſna/ á vbłagáiąca Ofiárá zá żywe y za vmárłe/ y że w przenaświętſzym Ciáłá Bożego Sakrámenćie ieſt prawdźiwie iſtnotnie [!] á ſámą rzecżą Ciáło y Kreẃ WujJud 26v; Wielki to cud ieſt ták zgodne w Kośćiele Bożym o Bogu w Troycy iedynym/ y práwym boſtwwie [!] y cżłowiecżeńſtwie Chryſtuſowym/ o przenaświętſzym Sákrámenćie [...] wyznánie SkarJedn 18, 241, 274, 345, 346; Iſz wprzáſnym chlebie/ Mſzą y ofiárę przenaświętſzego Sákrámentu/ kośćioł święty zachodny y wſchodny ſpráwował SkarŻyw 456, 29, 36, 165, 203, 290 (10); iáko y S. Bernárd ſámym przyłożeniem y dotknieniem tey przenaświętſzey hoſtyey/ raz niewieśćie opętáney [...] zdrowie przywroćił LatHar 648, 27, 199; Iáko nie ma być trudne piſmo ś. á w nim ſą rzeczy ták trudne/ o Troycy ś. o wćieleniu Syná Bożego/ o przenaświętſzym Sákrámenćie ołtarzá. SkarKaz 81a.

»przenaświętsza świętość« = Eucharystia (2): WujJud B7v; [św. Małgorzata, królewna węgierska] Dzień ten ktorego vżywáłá przenáświętſzey świątośći/ wſzyćiek ná modlitwie trawiłá SkarŻyw 160.

Zestawienie: »przenaświętsza Trojca« [szyk 9:4] (13): A w przedmowie záś do I.K.M. fundámentem przednieyſzym Troycę przenaświętſzą z perſon iey nierozdźielnym Boſtwem ſtánowi CzechEp 224, 70; Modlitvvá ſ. Auguſtyná y Koſciołá wſzytkiego do Troyce przenaświętſzey. LatHar 16, 38, 106 [2 r.], 375, 635; Oto y trzećia oſobá przenaświętſzey Troyce. WujNT 307, 123, 129, 471; W Litwie zwłaſzczá/ w Lubelſkiey źiemi/ w wielkiey y w máłey Polſzcze/ w Pruśiech/ bluźnią przenaświętſzą Troycą Bogá Chrześćijáńſkiego. SkarKazSej 703a; [DiarPos 25].
Szereg: »przenachwalebniejszy i przenaświętszy« (1): Dźiękuję tobie/ zá poſtánowienie przenachwálebnieyſzego y przenaświętszego Sákrámentu Eucháryſtyiey LatHar 27.
a. O Chrystusie (15): SKoro ſie przenáſwiętſſy Iezus narodzil/ nie zlicżoná wielkoſtz aniolow ſwiętych weſolym ſpiewanijm iego miloſtz chwálili OpecŻyw 16v, 19v, 46, 101, 163; Dał ſwoie ręce przenaświętſze okrutnie zránić/ y ná krzyżu ćiáło ſwe rozbić/ chcąc nas ránámi ſwemi wiecżnie vzdrowić. ArtKanc D17v; TObie cżeść [...] Pánie IEzu Chryſte/ zá wſzytkie przenaświętſze kropie krwie twoiey/ kthoreś wylał dla nas LatHar 99, 99; SiebRozmyśl C3.
Wyrażenia: »przenaświętsze brzemię, płod« [szyk 1:1] (1:1): panna náſwiętſſá [...] cżuiątz ſie iuż przenáſwiętſſym plodem bytz brzemienná/ bogu oyttzu poklęknąwſſy na kolana pokornie dziękowala OpecŻyw 9v, 10v.

»przena(j)świętsze ciało« [szyk 2:2] (4): drugá rota niemalá k nim ſie z miaſta przybliżá/ nioſątz [...] ſto libr mirry ij aloes ku pomazaniu ciala przenáſwiętſſégo Iezuſa milégo. OpecŻyw 154, 37; RejPos 187; [Helena] drugą [część krzyża] do Rzymu y z trzemi gwozdzmi/ ktoremi było przenaświętſze ćiáło Bogá náſzego przebite/ nioſłá SkarŻyw 397.

b. O Maryi (27): y mouy alexander deales O czyſta byla naſza myla panna w yey począczyu wzyuoczye ſzwyątey anny, y przenaſzwyąthſza w yey narodzenyu PatKaz II 70v; Pátrz ná wielką doſtoyność tego Iozephá/ ktory godnym ſię ſtáie widzenia y náuki Anielſkiey. ktoremu on prętko ſerce ná wiárę otworzył: y dopiero ſię pokłonił przenáświętſzey małżonce ſwoiey SkarŻyw 243.
Wyrażenia: »prześwięta Dziewica« (1): Swięćmy dzień przeświętey dziewice: z iedney ſtrony Pſalmy/ z drugiey cżytánia niech zábrzmią SkarŻyw 67.

»prze(na)święt(sz)a Matka, Rodzicielka« [szyk 11:3] (12:2): PatKaz II 71; Y tám wſzedwſzy/ nalezli dzieciątko powite z Mátką przenaświętſzą. SkarŻyw 27, 111; PRzenaświętſzey rodźićielki twoiey oblubieńcá [tj. św. Józefa]/ niechay nas Pánie/ prośimy cię/ zaſługi porátuią LatHar 448; Iezu/ ktoryś mátkę twą przenaświętſzą/ nád wſzytkie chory Anyelſkie/ w niebie podwyżſzyć racżył. LatHar 550, 242, 510, 680; Co nas ná tey drodze z mátką przenaświętſzą potyka boleśći y ćięſzkośći/ niech wſzytko w miłośći y ćierpliwośći znośim. SkarKaz 45b, 38a, 45a [2 r.], 489b, 580b.

»prze(na)święt(sz)a Panna (Maryja)« [szyk zmienny] (11): Dźiś też ieſt przenaſwiętſſe panny Marié ſwięto OpecŻyw 9v, 14; PatKaz II 27, 69v, 70v, 72v; Wtey pieśni pokázuie ſię naprzod práwa á ſzcżera wiárá kátholicka/ wſzytki kácerſtwá głownieyſze potępiáiąca: á to w tym iednym słowku y tytule Pánny przenaświętſzey/ Bogárodzicá. SkarŻyw 358, 373, 398; LatHar 247; Anyoł tę przeświętą Pánnę nad wſzytki niewiáſty z poruczenia Bozkiego przekłáda. SkarKaz 578b.

»przenajświętsze poczęcie« (1): atedyczyem bylo yey [Maryjej] przenayczyſthſze czyalo y przenayſzwyąthſze y naynyeuynnyeyſze yey począczye PatKaz II 69.

2. Nabożny, świętobliwy (o ludziach) (8): przeto iż na nim [synodzie] trudnieyſze wątpienie/ rozbieráne ieſt: y ludzie przez ktore ſię to dzieie/ wielgiey cżći godni ſą: á zwłaſzcżá nawyżſzy Biſkup/ y ktemu Pátryárchá náſz przenaświęcſzy. SkarJedn 289; Prześwięty mąſz ná imię Ekwicyuſz/ w vkráinie Wáleryą názwáney/ był z cnoty ſwey y żywotá/ v wſzytkich w wielkim podziwieniu SkarŻyw 211, 102, 317, 318; iż żaden ſąd pewnieyſzy być nie może/ iáko ten ktory od człowieká przeświętego z ſumnienia niepokalánego pochodźi. SkarKazSej 700b.
α. O zwierzchności kościelnej (2): Bo ziáchawſzy ſię Láćinnicy y Grecy ná then prześwięty powſzechny Synod/ wielkiey pilnośći y chęći vżyli/ áby miedzy nimi on też Artykuł/ o pochodzeniu Duchá S. [...] był rozebran. SkarJedn 270; to ná cżym wſzytko zbáwienie twoie/ Narodzie Ruſki/ należy. Trzech by tylo rzecży (mym zdánim nic mędrſzym/ á zwłáſzcá przenaświętſzey ſtolicy Apoſtolſkiey nie vwłocząc) potrzebá SkarJedn 368.
3. Nietykalny ze względów religijnych lub państwowych (1): Dicebatur, teste Budaeo, quod iureiurando interposito erat institutum, ut qui violasset, morte poenas penderet. [Cf Sacrosanctum, Co wyſoko/ ſrogo á cięſzko zákázano yeſt pod gárdłem/ nayświętſza rzecż nienáruſzona. Mącz 363c.] Sacrosanctum – Prżenąſwiętſzę. Calep 936a.

Synonimy: przebłogosławiony, przechwalebny.

DDJ