[zaloguj się]
[pdf]

PRZEWOŹNIK (35) sb m

e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N przewoźnik przewoźnicy
G przewoźnika przewoźnik(o)w
D przewoźnikowi przewoźnik(o)m
A przewoźniki
I przewoźniki(e)m
V przewoźniku

sg N przewoźnik (21). ◊ G przewoźnika (4). ◊ D przewoźnikowi (1). ◊ I przewoźniki(e)m (1). ◊ V przewoźniku (2). ◊ pl N przewoźnicy (3). ◊ G przewoźnik(o)w (1). ◊ D przewoźnik(o)m (1). ◊ A przewoźniki (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII(XVIII) w.

1. Człowiek trudniący się zawodowo przewożeniem przez wodę łodzią lub promem; porthmeus Mącz, Calep, Cn; portitor Mącz, Calep, Cn; vector Mącz, Cn; lintrarius, ratiarius Cn (24): Nie sromał ⟨s⟩ie [Eneasz] wziąć paczyny [tj. wiosła], Robił jak przewoźnik iny BierRozm 25; LibMal 1545/102v; BielKron 413v; Porthmeus. Latine transfretator, Przewoźnik który przes wodę przewoźi Mącz 313b, 313b, 477b; NIewola [lege: nie woła] dźiś przewoźnik/ wśiáday kto ma wśiádáć/ Niebeſpieczno ſię woźić/ gdy mrok pocznie pádáć. KochFr 89, 89; Calep 824a, b; A przewoźnik [...] bez ſzkody z końmi woz przepráwił KlonFlis C3v, C3v [2 r.]; [abowiem lekki lud poſlał [cesarz] [...] nádoł rzeki/ ktorzy przez rybitwa álbo przewozniká brod nálezli przez rzekę BielKron 1551 113; ArtNom M5v; Na przewozie przewoźnik od niego nic wziąć nie chciał. [Cytat nieskolacjonowany.] SenekaGórn 433 (Linde: błędna lokalizacja)].

W porównaniu (1): NYe inácżey ſie wthym rodzicom przytráfia záraz ſkoro bez náuki yákyeſzkolwyek/ [...] gdy ſyny ſwe ná ſlużbę w chłopyętá dáyą/ yákoby też onym ktorzy bez przewoźniká y wyoſlá cżołn ná wodzye do yákyego pewnego myeſcá zápycháyą. GliczKsiąż H5.

Szereg: »przewoźnik albo marynarz« (1): Przewoźnik álbo márinarz też ten y ludziom dobrze cżyni y ſobie/ bo ſobie dobrze cżyni iż mu płáczą/ y onym też niezle iż ie przewiozł po potrzebach ſwych ná drugą ſtronę. RejZwierc 94v.
W przen (1): Wiſłę/ która niezáwżdy przewoźniká ſłucha/ Moſtem ſpętał [król August] KochFr 89.
Przen (2): A tá [Europa] dopiéro zlękłá ſye niebogá/ Gdźie poyźrzy zewſząd morze/ zewſząd trwogá. Brzegu niewidác/ przewoźnik [tj. byk, który ją porwał] nie pewny KochPieś I6v.
a) O Noem (1):
Szereg: »szyper i przewoźnik« (1): Noe wſzytkiego świátá ſzyper y przewoźnik. KlonFlis D3v marg.
a. O przewożącym dusze do krainy zmarłych (6): To ma dáć [zmarła Libusa] ieden [grosz] przewodnikowi á drugi przewoźnikowi zá pracą. BielKron 319; RejZwierc 120v.
α. O Charonie (4): Bowiem ta kraina [piekło] wszytka N[ic] nie jest przez przewoźnika. BierRozm 24, 24; Zebych ia [...] on bród mógł przebyć/ przez który Srogi iákiś przewoźnik woźi bládé ćięnie KochFr 13.
Wyrażenie: »przewoźnik piekielny« (1): Charon, Wrótny á przewoźnik piekielny/ który duſze przes piekielną rzekę przewodźi. Mącz 51a.
2. Marynarz, żeglarz, też wioślarz na galerze; navigator Mymer1, BartBydg; nauta BartBydg, Mącz; navita Mącz; navicularius, naviculator, naviticus Cn (11): Mymer1 36; Nauta, qui ducit et gubernat navem, zeglyarz, przevoznyk BartBydg 96b, 96b; BielKron 175; Nauta, Et navita, Lodźnik przewoźnik. Mącz 242c, 163b; A w ty cżáſy wzburzył ſie wiátr wielki ná morzu/ á przewoźnicy [...] pocżęli prośić Apolloná/ áby dał żywot żywym/ rzekąc: Krolu niewyrzućiſzli z korabiu vmárłego/ wſzyſcy zátoniemy HistRzym 16, 18, 128v; Transtra – Lawki na ktorich prieżnici [!] ſziadaią. Calep 1081a.

przewoźnik czyj (1): tedy pan okrętu kinął ná przewozniki ſwe áby go [Eustachiusza] w morze wrzućili HistRzym 128v.

Synonimy: 2 łodźnik, marynarz, sternik, żeglarz.

Cf PRZEWOŹNY

ALKa