[zaloguj się]
[pdf]

PRZEZYWAĆ (81) vb impf

e oraz a jasne.

Fleksja
inf przezywać
indicativus
praes
sg pl
1 przezywåm przezywåmy
3 przezywå przezywają
praet
sg pl
3 m przezywåł m pers przezywali
impersonalis
praet przezywåno
participia
part praes act przezywając

inf przezywać (18). ◊ praes 1 sg przezywåm (1). ◊ 3 sg przezywå (16). ◊ 1 pl przezywåmy (3). ◊ 3 pl przezywają (23). ◊ praet 3 sg m przezywåł (4). ◊ 3 pl m pers przezywali (5). ◊ impers praet przezywåno (7). ◊ part praes act przezywając (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. (z Cn).

1. Nadawać nazwę; cognominare Mącz, Vulg; nomen dare, nominare Cn [w tym: kogo, co (36)] (39): RejRozpr G3; (did) Kupiec chce rád Liekarſtwá znowu prżimowacż (–) I ktoż bý tak ſſałony był Co ku zdrowiu by nerad pijł Alecz mi tak theż viecz thuſſył Gdy mi Ziola w ſerop kruſſył A rozlicżnie ye prżeżiwał Bom ya Doctorem niebywał RejKup q3v; Mącz 249d.

przezywać skąd [= na podstawie czego] (1): Qualitas – Iakoſc albo opiſzanie rze czi y iaka ieſt ſtąd przeziwaią. Calep 885a.

Z nazwą w I [w tym: sb (9), sb + ai (1)] (10): Kędy nic inego nie máſz iedno obłudność/ fáłſz/ zdrádá/ obmowiſká/ pochlebſtwá/ ſzyderſtwá/ co dziś wſzytko dworſthwem przezywáią. LubPs X2v; OrzQuin D3; RejAp 14v, 88v, 176; KMiecy Lud poſpolićie Chłopy przezywamy BielSat D4v; w Miernickiéy náuce/ którą/ iáko ia ſłyſzę y ludźie vczeni/ Mátemátyką ią przezywáiąc/ nie lekce ſobie kłádą/ biegłoſći iákiéykolwiek do tego [prowadzenia stawów] przyłożyć muśiſz. Strum A3; CzechEp 58; MOgąć oni przezywáć żony kobietámi/ Aleć też nie dokońcá máią rozum ſámi: Naydzie więtſzą ſtátecżność przy náſzych kobietách/ Niżli przy Pániech Rádnych/ co chodzą w koletách. BielSjem 4; BielRozm 31; [InwSzlachKal 1578 nr 35].

Z nazwą w A (lat.) (4): FalZioł III 2c; Azyſcy [!] [biskupi] tylko zebrawſſy ſye w Epheźye nyechćyeli ſye dáć zeprzeć z dumy ſwey. Dla czego ye Viktor papyeż [...] yáko odſſczepyeńce á kácyrze odrzućił. Y zá to ye wſſyſcy ini krzeſciyánie myeli/ przezywáyąc ye Quartodecymany álbo Theſsáreskedekátitás KromRozm III P7; tonos, ſiue tenores vocum, dźwięki álbo głos ſłowá właſnégo [Grekowie i Łacinnicy] przezywáli. JanNKar C3, B4v.

Z nazwą w N [sb] (2): tho obo dwoye weſſelye ma byczy yednego kxyezycza chtorego przezywamy Rzedzyeb LibLeg 8/161; RejWiz 14v.

Z zaimkiem przysłówkowym (6): RejRozpr Iv; Iáko więc thy niemocy dziwnie przezywáią/ Cżáſem y ſtárzy ludzye o nich nie ſłycháią RejWiz 93v, 14v; BielKron 330; ReszPrz 63 marg; Ale powiédz wprzód iák to siodło przezywáią. (–) Niewiém ſam WyprPl A4v.

W połączeniu z określeniem języka [jakim językiem] (1): Tauros bowiém álbo woły ſtárym ięzykiem Gréckim przezywano Italos. JanNKar B4v.

W charakterystycznych połączeniach: przezywać dziwnie (dziwno) (2), nadobnie, pospolicie (2).

Zwroty: »[jakim] imieniem, przezwiskiem przezywać« (2:1): dziwnemi przezwiſki zyołá przezywáią/ Ano więc pełne kąty tákich báby máią. Bugloſſá/ Centaurea/ więc Celidonia RejWiz 61; BibRadz I 4d marg; wſzyſtkié náuki wyzwoloné imięniem Gréckim przezywano y dotąd przezywáią JanNKar B3v.

»na kształt [czego] [czym] przezywać« (1): Poder byłá to v kápłanow ſtárego zakonu ſzátá s płothná białego lniánego ſpráwiona/ á podobno ná kſtałth tego dziś komżą to iákąś przezywáią. RejAp 14v.

»prawdziwą mową [= słusznie] przezywać« (1): złą myślą/ ále iednák prawdźiwą mową/ Páná náſzégo Sámáritanem/ (któré ſłowo od ſtróżá v Zydow wyſzło) źli oni ludźie przezywáli. OrzQuin D3.

»sobie przezywać« (1): rozlicżnych przyſmákow ieſzcże náſtáwiáią/ A ktoż wie iáko ie więc ſobie przezywáią. Oliwki/ limunije/ muſtárdy/ kápáry RejWiz 14v.

a. Nadawać imię własne; appellare, nomen a. cognomen imponere, praenominare, vocare Cn [w tym: n-pers (3), n-ethn (1), inne (5)] (9):

Z nazwą w I [w tym: sb (3), ai (1)] (4): A ſlowo Páńſkie roſlo y mnożyło ſie. Bárnábaſz theż y Páweł/ wroćili ſie z Ieruzálem/ wypełniwſſy poſługę/ wźiąwſſy kſobie Iáná ktorego przezywano Márkiem [qui cognominatus est Marcus]. Leop Act 12/25; RejPos 348v; ták téż Ruś ieſcze przykłádem nas tákże Wláchámi (którym ſłowem nas y Grekowie zową) odiąwſzy piérwſzą literę/ Láchámi przezywáią. KochCz B2; LatHar 715.

Z zaimkiem przysłówkowym (1): Item dawali pywo ſpywnycz thegoſch pana ſwego zduncze za garncze okrom wyadomoſczi panſkyey Alye nyewye yak yą przeziwaya. LibMal 1546/116.

Zwrot: »przezywać [jakim] imieniem, przezwiskiem [czyim]« [szyk zmienny] (1:1): tho miáſto [Cezarea Filipowa] było poddáne Ceſárzom Rzymſkim/ á máło nie káżdy przezywał á odmieniał ie przezwiſkiem ſwoim. Iáko też oto y dziś náſze nędzne Konſtántinopolim/ ktore pirwey było zwano Bizáncium. RejPos 300; [o rodowodzie narodu tureckiego] nie naydźiećie nigdźiéy áni narodu áni ludu/ żadnégo/ áni fámiliéy żadnéy/ náoſtátek áni człowieká/ którégoby tym imięniem przezywano. OrzJan 26; [JanWróż 12].
α. Nadawać przydomek [z nazwą w I: sb (1), ai (1)] (2): The pyenyadze na nym ſamym wiludzill woycziech wilyag kramarzs skracowa, kthorego theſz kothlarzem przeziwaya LibMal 1547/128; Leop Act 13/1.
b. Oznaczać literowo (w geometrii) (1):
Zwrot: »literami przezywać« (1): Niechay będźie KLin iáki który literámi przezowiém a.b.c. bo tu będźiem wſzytko/ ták Linié/ ták Punkty/ ták téż Figury/ literámi przezywáć. GrzepGeom E.
2. Przypisywać coś komuś a. czemuś, uznawać za kogoś a. za coś używając w odniesieniu do niego pewnego wyrazu (określenia) [w tym: kogo, co (37)] (41):

cum inf „być” czym (2): [Pan] nie chce pátrzyć iney chwały [...] iedno tey kthora pochodzi s ſercá niewinnego á wiernego iemu. A zwłaſżcżá gdyż on thákie ſerce przezywa ſobie być koſciołem ſwoim RejPos 198, 349v.

Z wyrazem określającym w I [w tym: sb (15), sb + ai (5), ai (3)] (23): GliczKsiąż H6v; prorocy fáłſzywi [...] kośćioł ſwięty Apoſtolſki y krześćijáńſki/ kośćiołem przezywáią Dijabelſkim. KrowObr C4; SObki więc w przypowieſciach/ tákie przezywano/ Co k ſobie wſzytko gárną/ y zá to ie miano. RejZwierz 65v, 26v; RejAp 42v; obiecuie káżdemu wiernemu Prorokowi ſwoiemu/ á wyznáwácżowi prawdziwemu ſwiętych ſłow ſwoich/ [...] nogi iego błogoſłáwić [...] y pięknemi ie przezywa/ ktore chodzą po tych gorach ſwiáthá tego RejPos 189, 65v, 253; RejZwierc 217v; CzechEp 65; ArtKanc L4. Cf cum inf „być” czym, Z wyrazem obelżywym, Z wyrazem użytym przenośnie.

Z zaimkiem przysłówkowym (10): RejAp 101v; Pámiętayże też/ iákąmeś roſzcżką ábo látoroſlą/ y iákie maſz kwiatki podawáć s ſiebie/ gdyżeś ieſt wſzcżepion w Kriſtuſá Páná ſwego/ gdiż on ciebie ſam ták przezywáć racży. RejPos 173; A ty ktorzy dzyurámi á dziwnemi wymyſły á dziwnym zábiegániem włáżą do owcżárniey tey ſwiętey/ iuż wieſz y náſłuchałeś ſie iáko ie przezywáć racży RejPos 346v, 64v, 197, 263; Máły dziw iż zli bywáią/ Gdyż złe vcżynki zyſk máią/ [...] Tylkoſz dobrzy zyſku máią/ Iże ie ták przezywáią RejZwierc 232v, 33v, 40v, 139.

W połączeniu z określeniem źródła pisanego [w tym: w podmiocie: Duch Św. (1), apostoł (1), pismo (a. pisma) (św.) (6)] (8): od pocżątku ſwiátá cżárt on ſprzećiwnik náſz ieſt wiecżnym nieprzyacielem narodu ludzkiego/ iáko to y thu s tych przezwiſk iego iáko go tu Apoſtoł przezywa możemy pocżęśći rozumieć. RejAp 101v, 80v, 105, 189; A tubyś ſie mogł obacżyć nędzniku/ ieſliże nie chodziſz wedle powinnośći Páńſkiey/ iż cye [tj. cesarza świata tego] ſzpetną miotłą á márnym bicżem piſmo ſwięte przezywa/ vcżynioną od Páná ludowi iego. RejPos 253, 228, 349v; Czytayże záſię iáko [żonę] złą/ ſwowolną á plugáwą piſmo też plugáwie przezywa. RejZwierc 33v.

Z wyrazem obelżywym [I] (3): Bo gdy był ták cżyſtem á záwołánym Rycerzem/ bárzo by to było nyextałtownye/ áby go bękártem myano przezywáć/ poniewaſz iż niepoſpolitym cżłowiekyem záwżdy ſye pokazował. GliczKsiąż B6v; RejPos 13v; Bo niewiem ábyś y W.M. [...] mogł to pochwalić: gdy kto/ máiąc z kim przą [...] tego z ktorym ma przą/ [...] beſtyą/ świnią dziką/ kocżkodanem/ morſkim kotem/ niemotą/ mięſzáńcem Szląſkim/ Cżeſkim/ Cygáńſkim/ á inſzych wſzytkich zbiegámi y tułakámi y niewiedzieć iáko [...] przezywa CzechEpPOrz *3v.

Z wyrazem użytym przenośnie [I] (7): TEn wſzytek Pſalm [tj. 63] ieſth práwie iáko vſkarżanie. Bo then ſwyety Krol gdy ſie przed Saulem krył/ thedy był wyłącżon z oney ſpołecżnośći ludu Bożego y chwały Bożey/ ktora ſie dzyałá w Ieruzalem. A ták tu nadobnie przyrownawa á przezywá [Dawid siebie] zyemyą ſpuſthoſzáłą/ ktora nie ma żywych wod LubPs P; Pan náſz práwie ſie z nich [tj. z naszych niedbałych serc] ſmieie/ przezywaiąc ie złą rolą/ opoką ná ktorey ſie nic nie rodzi iedno głog á ćirnie. RejPos 64v; Ale ſie przypátruy/ cżemu tu Pan tę rozność ludzką dzyewicámi przezywa/ á iż ie ku ſtanom pánieńſkim przyrownywa. RejPos 342v, 65v, 175v, 338v, 342v marg; [NaprJan 43].

Zwroty: »[jakim] przezwiskiem przezywać« (1): A thuby ſie mogł rozmyſlić/ w iákiey łáſce táki ieſt v Páná thego/ kogo ſobie on tak wdzyęcżnemi przezwiſki miánowáć á przezywáć racży. RejPos [323].

»sobie przezywać« [szyk zmienny] (4): to wdzyęcżne Ieruzalem Páná tego/ thá oblubienicá iego/ ták iáko ią on ſobie przezywáć racży/ ten dziſieyſzy koſcioł iego [...] iuż zewſząd á zewſząd ieſt vćiſniono á vdręcżono od thych ſrogich Rzymiánow ſwiátá tego RejPos 197, 198, 263, [323].

Szeregi: »przezywać a mianować« [szyk 1:1] (2): O Iáko wdzyęcżne poſelſtwo á iáko wdzyęcżna obietnicá Páná náſzego thu dochodzi do vſzu wiernych iego/ á wdzięcżnych przyiacioł iego/ thák iáko ie on ſobie przezywáć á miánowáć racży. RejPos 263, [323].

»i przezywać, i przeklinać« (1): A iáko thákie ſercá Pan y przezywáć y przeklináć racży/ iedne ćirniem/ drugie opoką/ trzecie podle błędney drogi zyárnem pádáiącym. RejPos 65v.

»zdobić a przezywać« (1): Abowiem poćći ſobie u Mátheuſzá ſwiętego w V Kapit. iáko Pan Bog człowieká práwie błogoſłáwionego zdobić á przezywáć raczy RejZwierc 139.

W przen (1): Słuchayże iáko tu Pan náſz ſercá náſze przezywa/ ktorzy niedbále prziymuiemy á ſłuchamy święthey náuki iego RejPos 64v.
α. Wymyślać komuś, wyzywać kogoś; [aliquem] contumeliose appellare, [alicui] cognomen ridiculum vel probrosum imponere a. affingere Cn (4):

[Z nazwą w N: TerentMatKęt R2v cf Szereg.]

W połączeniu szeregowym (3): Ieſliż tedy y w ták máłey rzecży [...] nie dopuſzcżał im nád inſzymi zwierzchnośći ſobie przywłaſzcżáć: coż rzecżemy żeby im drugich prześládowáć/ potwarzáć/ oſkarżáć/ mordować/ przezywáć/ z ludźi beſtye dźiáłáć etc. dopuſzcżáć miał? CzechEp 28, 30 [2 r.]

Zwrot: »[czyim] imieniem przezywać« (1): miáſto Boga/ duſnego nieprzyaciela wzywaią/ albo go mienia [!]/ y iego ymięniem dziatki/ albo czelać ſwoię przeziwaią gdi ſie nanie gniewaią/ mowiąć wſtań zly duchu/ piy diable/ yć doſkoły zly duchu SeklKat F2v.
[Szereg: »urągać, przezywać«: Yeſli ktora [dziewka] vdátnieyſſa będzie/ wnet iey vrągáią/ wnet ią zápáſniczká przezywáyą. TerentMatKęt R2v.]
3. Wymieniać, podawać nazwę [co] (1): Ale pátrz moy miły brácie [...] ná náſze zbytki ták w piciu iáko y w iedzeniu/ thákże też w náſtrzępionych á dziwnych przypráwach/ y w chodzeniu/ y w poieździech náſzych/ ták iż iuż drugich y przezywáć y w nich ſłuſznie chodzić nie vmiemy. RejZwierc 57v.

Synonimy: 1. krzcić, mianować, nazywać.

Formacje współrdzenne cf ZWAĆ.

Cf PRZEZYWAN, PRZEZYWANIE

JR