Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYKŁADAĆ

Następne hasło: PRZYKŁADAJĄCY »

PRZYKŁADAĆ SIĘ (13) vb impf

sie (7), się (6).

W inf oba a jasne; w pozostałych formach -kład- (5), -kłåd- (2); -kład- Mącz, MWilkHist, JanNKar, SkarKaz; -kłåd- SarnStat; -kład- : -kłåd- GliczKsiąż (1:1).

Fleksja

indicativus
inf	przykładać się
praes
	sg	pl
1	przykładåm się
3	przykładå się	przykładają się

praet
	pl
3	subst	przykłådały się

conditionalis
	sg		pl
3	n	by się przykłådało	subst	by się przykładały

inf przykładać się (6). ◊ praes 1 sg przykładåm się (1). ◊ 3 sg przykładå się (2). ◊ [3 pl przykładają się.] ◊ praet 3 pl subst przykłådały się (1). ◊ con 3 sg n by się przykłådało (1). ◊ 3 pl subst by się przykładały (1). ◊ part praes act przykładając się (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. przyłożyć.

Znaczenia

1. Dołączać się ze swoim udziałem finansowym (4)
2. Zajmować się czymś, dokładać starań; przyczyniać się do czegoś (3)
3. Przyzwyczajać się, przywykać, uczyć się (4)
4. W funkcji strony biernej (2)
- a. O ofierze: być składanym (1)
- b. Być dodawanym, dokładanym (1)

1. Dołączać się ze swoim udziałem finansowym; conferre Modrz (4):

przykładać się do kogo (1): A drugié miáſtá/ miáſteczká po ſtronách leżącé/ od tych podwód vlégáły/ á do drugich [miast] ſie nie przykładáły. SarnStat 971; [LustrSand 70].

przykładać się do czego [= na jakiś cel] (1): ktorą ludzkość y miłość/ gdy w tych to Sláchćicach [prowadzących szpital] inni ludźie obacżyli/ pocżęli ſię do tego iáłmużnámi ſwymi przykłádáć ReszList 167; [Którą intratę [...] obracają na oprawę miescką i jeszcze się do tego przykładać muszą. LustrLub 96].

[przykładać się do czego [= rodzaju podatku]: Item/ w Miáſteczkách mnieyſzych/ rzemieſłnicy po cztéry groſze/ á towárzyſze ich po pułgroſzku/ ći tylko rzemieſłnicy którzy ſie do Szoſów nie przykłádáią płáćić to máią JanPrzyw 81].

przykładać się z czego (1): że ták był támtą woyną wynędzony ſkarb Wenecki/ że muśiał ſye kożdy Wenet [z] ſwego właſnego ná támtę woynę przykłádáć. OrzRozm N2v.

przykładać się na co (2): OrzRozm N2v; ModrzBaz 125v; [Przykładają się do radziec na stacyją. LustrSand 70].

przykładać się czym (2): ktory [obywatel] widząc/ że drudzy ſą w wielkiey niebezpiecżnośći dla Rzecżypoſpolitey/ choćiaby mogł/ niechce áni woyny służyć/ áni ſię ná poſpolitą potrzebę cżem przykłádáć. ModrzBaz 125v; ReszList 167.

2. Zajmować się czymś, dokładać starań; przyczyniać się do czegoś; praestare Modrz; applicare se Cn (3):

przykładać się k czemu (1): To wſzytko my vwazáiąc Y k temu ſię przykłádáiąc. Tochmy ſobie vmyſlili Y ná to ſię przypráwili. Iżbychmy [...] MWilkHist A4.

przykładać się czym (1): niechce iednák [Bóg] ábyſmy ſię też pracą náſzą do tego przykłádáć nie mieli/ áby to co poſtánowił ſkutek ſwoy wzięło WujNT 505.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze z zapowiednikiem: do tego; aby, żeby] (2): Ma śię też do tego pilno przykłádáć Senator [Praestandum est etiam senatori] káżdy/ żeby tę rzecż o ktorey ma być rozbieránie w rádźie/ dobrze wyrozumiawſzy/ wſzytkie rády ſwoie ku pocżćiwey przyſtoynośći obrácał ModrzBaz 27; WujNT 505.

Zwrot: »pilno się przykładać« (1): ModrzBaz 27 cf Ze zdaniem.

3. Przyzwyczajać się, przywykać, uczyć się; suescere Mącz; assuescere, assuefieri, consuescere, insuescere, in consuetudinem venire Cn (4): Sueo, antiquum verbum non amplius est in usu, sed Suesco, Nákłádam ſie/ przikłádam ſie. Mącz 427a.

przykładać się ku czemu (2): Nyechayby ſie dzyecyę pokąd dzyecyęcyem yeſt/ ku myernosći á ſtátecżnosći y ſſcżyrosći przykładáło GliczKsiąż F5v. Cf Ze zdaniem.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: ku temu (1); jakoby] (2): [Pitagoras nakazywał swoim uczniom] yedno milcżeć á ſlucháć gotowego/ áż wyſzło dwye álbo pyęć lat/ á tho dla tego/ áby milcżąc przykłádáły ſie/ iákoby theż potym myeli mowić. GliczKsiąż H5v, K4v.

4. W funkcji strony biernej (2):

a. O ofierze: być składanym [na co] (1): [odpuszczenie grzechów musi poprzedzać ofiara] Nie onym ſpoſobem ná krzyżu [...]: ále w tym drugim pod oſobą chlebá/ w ktorym ſię oney raz vczynioney krwáwey ofiáry ſkutek y pożytek przez tę niekrwáwą odpráwuie/ y ná grzechy y potrzeby náſze przykłáda. SkarKaz 158a.

b. Być dodawanym, dokładanym (1): cz/ ináczéy iuż brzmi, niż któré z owych dwu [c lub ć]: á to względem litery téy/ z/ która dla tego ſie przykłáda, áby ſie syllábá miąſzo wymiawiáłá. JanNKar E2.

Synonimy: 2. przyczyniać się, starać się; 3. przyzwyczajać się, uczyć się; 4.b. przydawać się.

Formacje współrdzenne cf KŁAŚĆ.