[zaloguj się]
[pdf]

RZEŻAWIE (13) sb n

rzeżawie (7), rzeżewie (4), zarzowie (1), [rzarzewie, żarzewie, żerzewie], zarzewie a. żarzewie (1); rzeżawie BudBib (6), BudNT; rzeżewie BielŻyw, Mącz (2); zarzowie BibRadz; rzeżewie : zarzewie a. żarzewie BartBydg (1:1).

Pierwsze e jasne; w rzeżawie: -ża- (4), -żå- (3); -ża- BudNT; -ża- : -żå- BudBib (3:3); w rzeżewie: -że- Mącz (2), [-żé-]; w zarzowie i [żarzewie] a pochylone; [-rze-]; -rzo- z tekstu nieoznaczającego ó; [rza-] z tekstu nieoznaczającego pochyleń; w końcowym e wahania.

Fleksja
sg
N rzeżewié
G rzeżawiå
D rzeżawiu
A rzeżawie
I zårzowi(e)m, rzeżewim
L rzeżawiu

sg N rzeżewié (3); [-é], -(e) (3). ◊ G rzeżawiå (1). ◊ D rzeżawiu (1). ◊ A rzeżawie (1); [-e], -(e) (1). ◊ I zårzowi(e)m (1) BibRadz, rzeżewim (1) BielŻyw. ◊ L rzeżawiu (5).

Sł stp: rzeżewie, Cn: zarzewie, żarzewie, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.: rzeżewie, żarzewie, żarzowie, żarzywie; poza tym w objaśnieniu s.v. żar.

1. Żar, rozpalone węgle; pruna PolAnt, Cn; favilla Mącz, Cn; carbones PolAnt (12): Ignis, ogen vel zarzewye BartBydg 71b; A gdy ſię [Eliasz] obeyrzał/ otho w głowách iego był chleb pieczony miedzy zarżowiem BibRadz 3.Reg 19/6; Subcinericius, subcineribus coctus W rzeżewiu vpieczony. Mącz 425b, 120a; Aza kto chodzić będzie po rzeżawiu á nogi iego nie ſparzą ſię? BudBib Prov 6/28; Kowal (czyni) hebel/ y robi (iy) w rzeżawiu/ y młotámi wyraża iy BudBib Is 44/12, Prov 25/21[22]; [BibRadz Ez 24/11 (Linde); Ignis. [...] Zarzewié. Die glut. Dict 1566 Kv; Nátłukſzy go [ziela skoczka] niemáło záwinąć dobrze w kápuſtne liśćie/ y włożyć pod rzeżewie. Cresc 1571 281; Oto ia [Jehowa] ſtworzyłem kowalá poddymáiącego w ogniu rzeżáwie/ i wyimuiącego nacżynie ſwe ná robotę ſwą BudBib Is 54/16; Rzepę wielką wyskrobawszy másłá álbo oleiu lniánégo náláć, y w rzeżéwie álbo w chlebowy piec włożywszy vpiéc OczkoPrzymiot 407, 52, 370; Favilla, Glnde Aſche Rzarzewie ArtNom Hc; UrzędowHerb 262b; Volck Yyy2v].

W porównaniu (1): Iako wągl rzeżáwiu (należy)/ á drwá do ogniá/ ták mąż zwádliwy do zápalánia ſwaru. BudBib Prov 26/21.

[Fraza: »rzeżewie rozpaliło się«: [pieśń Dawida] Wyſtąpił dym oblicżem iego [Pana]/ á ogień z vſt iego pożyráć będzie/ rzeżewie roſpáliło ſię od niego [carbones succensi sunt ab eo]. BudBib 2.Reg 22/9 (Linde).]
Wyrażenia: [»rzeżewie gorące« [szyk zmienny]: SienHerb 499a; Trzeći obycżay [zmiękczania jabłek]/ rozkroiwſzy tákowe iábłko/ [...] oblepiwſzy w ćiaſto zágrześć w rzeżewiu gorącym ták długo áże śię ćiáſto dobrze ſpiecże Cresc 1571 384.]

»rzeżawie ogniste« (1): Wnidz w pośrzodek kołá pod Cheruwá/ á nápełni garśći twoie rzeżáwia ogniſtego [prunis de ignis]/ z pośrzodku cheruwow/ á ſyp ná miáſto BudBib Ez 10/2.

Szeregi: [»popioł, rzeżewie; popioł z żerzewim«: subcinericius panis chleb podplomyeniem albo na popyelye/ narzezewyv vpieczonÿ TomZbrudzPeryk 3.Reg 19/6; (nagł) Iáko wino jteż ſędy mogą być wolne od pleśni. (–) [...] wyſkrobawſzy cżyśćie ſąd wnątrz iákim nacżynim żelazá oſtrego/ [...] y náſypawſzy támo popiołu z gáłęźi winnych gorącego z żerzewim poſpołu tacżać ſąd Cresc 1571 359.]

»rzeżewie i węgiel gorący« (1): ktorzy [rzemieślnicy Aleksandra] zwierząt y innych obrazow na cżtyrzy tyſiące nadziałali, á ie rzeżewim y węglim gorącim napełnili. BielŻyw 158.

W przen (1): Nie przyidzie też ná ſerce iego [człowieka]/ áni vmieiętność áni rozum rzekąc/ połowicę go ſpaliłem w ogniu/ y ſpiekłem ná rzeżawiu iego chleb BudBib Is 44/19.
Przen (1):
Wyrażenie: »rzeżawie ogniste« (1): Iesli przeto łáknie nieprzyiaćiel twoy/ nakarmi go/ iesli prágnie/ nápoy go. Bo to cżyniący/ rzeżáwie ogniſte [carbones ignis] zbierzeſz na głowę iego. BudNT Rom 12/20; [bo mocna iáko śmierć miłość/ twárda iáko grob rzewniwość/ rzeżáwie iey/ rzeżáwie ogniſte [prunae eius ignitae]/ płomień Boży. BudBib Cant 8/7[6]].
a) [Prochy ludzkie:
Fraza: »kości [czyje] się rosypą rzeżewiem« = ktoś zostanie zapomniany: Miedzi Zámchem [...] a miedzi Krzeſzewem Niechái ſie koſci iego [Jana Szarego, tj. Zamojskiego] roſypą rzeżewiem A iego krwie plugawey niezywcie náziemi Owá ták iego zdrádi rychley zápomniemy PaprPam C3.]
b) [Źródło, przyczyna [czego]: Nowe słowa są nowych sekt żarzewiem PiotrGonTrzech 31.]
2. Palenisko (1): Arula, parva ara seu altare vel patella carbonum, rzezevye, ex carbonibus. BartBydg 15.

Synonim: 1. żar.

Cf RZEŻATEK

MN