[zaloguj się]
[pdf]

PRZYŁBICA (50) sb f

a jasne.

Fleksja
sg pl
N przyłbica przyłbice, przyłbicy
G przyłbice
D przyłbicy
A przyłbicę przyłbice
I przyłbicą
L przyłbicy przyłbicach

sg N przyłbica (9). ◊ G przyłbice (6). ◊ D przyłbicy (1). ◊ A przyłbicę (20). ◊ I przyłbicą (3). ◊ L przyłbicy (4). ◊ pl N przyłbice (1), [przyłbicy]. ◊ A przyłbice (5). ◊ L przyłbicach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII (z Cn) – XVIII w.

Rodzaj hełmu osłaniającego głowę i twarz; galea BartBydg, HistAl, Vulg, Mącz, Modrz, Calag, Calep, Cn; cassis Mącz, Calep, Cn (50): Item Aby kaſdy proporzecznyk czo ych kolwyek bandzye byl godny pacholek, aby myal przedny y zadny kuſz tha [!] przylbyczą MetrKor 38/287; BartBydg 63; Zefir/ nálazł w iednym kámieniu wydrożonym throchę wodi/ [...] á nábrawſzy iey w przyłbicę ſwoię przinioſl przed Alexandrá. HistAl H4; BielKom G2; Stzepan Fráncus noſząc zá pokutę przyłbicę wielką ná gołey głowie/ Grándymonteńſką Regułę vſtáwił [...] y Benedyktową názwał KrowObr 134, 130v [4 r.]; OrzRozm N4; Dalekoſcie ſie od ſwych przodkow odſtrzelili [...] Skowáliſcie oycowſkie granati na pługi [...] Wprziłbicach kwoczki ſiedzą KochSat A3; Mirmillo, Był nieyáki zapáſnik álbo ſzermierz Francuskim obyczáyem we zbroyę vbrány/ miał ná prziłbicy miáſto herbu wymálowáną rybę Mącz 223b, 27d, 40a, 142a [3 r.], 230; GórnDworz D6; Powiedział mu on Rycerſki cżłowiek: Thák tuſzę miłośćiwy Ceſárzu kiedyś oſoby nie poznał iżbyś pewnie y przyłbice nie poznał. RejZwierc 99v, 99v [3 r.]; ModrzBaz 110; Calag 473a; Przyłbicę leguchną maſz/ nieobćiążyć głowy WyprPl Bv; Na tarcży wronę nieśie ná przyłbicy łyſka/ A przezeń powieſzona byſtronoga liſzká. KmitaSpit B2; [InwMieszcz 1585 nr 271].

W połączeniach szeregowych (6): Poſpráwiał też Ozyaſz/ wſſyſtkiemu woyſku tharcże/ y włocżnie/ y przyłbice/ y páncerze/ y łuki/ y proce Leop 2.Par 26/14; Mącz 142a; Naydźie nie iednego co okrom titułu śláchectwá niema nic cżemby śię zálećić ábo popiſáć mogł [...] Ten poſpolićie sług niemáło y z końmi chowa: w iego domku nic niemáſz/ iedno oſzcżepy/ przyłbice/ ruſznice/ miecże/ y wſzeláka inſza broń ModrzBaz 32; Dziś ieſzcze tám w tych polach náyduią Ruſnice ſtároſwieckie/ ſzpady/ przyłbice/ y miecze/ tákże oſtrogi zárdzewiáłe StryjKron 487; PudłFr 69; Calep 169a; [Záprzęgayćie konie/ á wſiádayćie iezdni/ ſtoyćie w przyłbicách/ poleruyćie włocżnie/ obłocżćie ſie w páncerze. Leop 1577 Ier 46/3 (Linde)].

Zwrot: »przyłbicę na głowę włożyć, dać; przyoblec głowę w przyłbicę« = induere galeam Mącz [szyk zmienny] (2:1;1): Mącz [169]b; Tá [hetmańska dziewka] wnet ſkocżywſzy popádłá oicowſki miecż/ y przyłbicę ná głowę włożyłá/ y krzyknęłá ná ludzi ktorzy iuż byli pocżęli vciekáć RejZwierc 86; Ná wierzch mu [św. Wilhelmowi] dał grubą włośięnicę/ y przyłbicę ná głowę ták przywiązáną/ iſz ſię ziąć nie mogłá. SkarŻyw 166; KAzimierz zdiąwſzy ſzeroką kápicę, A przyoblokſzy głowę ſwą w przyłbicę [...] Ná nieprzyiázne podnioſł potym zbroie KlonKr C2v.
Szeregi: »przyłbica i pancerz« [szyk 1:1] (2): Andrzeyowy Berlynskyemv na ten czas wzyetho dwa konya y wſyedlech przilbycze y panczerz LibLeg 11/98v; ludźie rozpieſzcżonego żywotá/ niegodzą ſię ná rycerſki ſtan: páncerzá y przyłbice [nec loricae, nec galeae] niemogą długo nośić ModrzBaz 109v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»tarcza i przyłbica; przyłbica z tarczą« = clipeus et galea Vulg, PolAnt [szyk 2:1] (2;1): byli w woyſku twoim mężowie waleczni thwoi/ Tarcżą y przyłbicę záwieſili w tobie ku okráſie twoiey. Leop Ez 27/10; Perſowie/ Murzynowie/ y Libyjcżykowie ſniemi: wſſytcy w przyłbicy z tarcżą [scutati et galeati]. Leop Ez 38/4[5]; BudBib Ez 38/4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»zbroja i przyłbica; zbroja z przyłbicą« (1;1): Zbroiá z przyłbicą/ będą iáko ſmelcowáné WyprPl C2; Nadźwigam ſię tłomoczká, zbroie, y przyłbice CiekPotr 41; [zbroja zupełna z przyułbicą, [h]alabard 1, oszczep 1 InwMieszcz 1579 nr 222].

Przen (6): przyłbicę też zbáwienną weźmićie/ y miecz duchá (ktore ieſt ſłowo Boże) WujNT Eph 6/17, k. Aaaaaa2.

przyłbica czego (3): Ieſſcze y páncerz ſpráwiedliwośći/ y przyłbicę nádzieie gdy weźmiemy/ á gdy ták przypáſawſzj biodrá ſwe gotowo ſtać będziemy: koniecznie żadny ſie nieprzyiáćiel o nas nie pokuśi Leop *A3v; Też przyłbicę zbáwienia przyimićie/ y miecz duchowny/ to ieſt ſłowo Boże. BudNT Eph 6/17; WujNT 1.Thess 5/8.

W połączeniu szeregowym (1): nas Paweł S. vpomina/ żebyſmy/ ná ten czás gdy nas będźie czárt/ y ſwiát/ y ćiało wálczyć/ á przećiwko nam ſzturmowáć/ wźięli miecz w rękę duchowny/ tarcz też/ y przyłbicę. Leop *A3v.

Szereg: »(i) pancerz a (i) przyłbica« (2): Leop *A3v; Lecz my będąc dniowi/ bądzmy trzeźwi/ oblekſzy páncerz wiáry y miłośći/ á przyłbicę nádźieie zbáwienia [loricam fidei et charitatis, et galeam spem salutis]. WujNT 1.Thess 5/8.

Synonimy: hełm, łapka, łepka, szyszak.

Cf PRZEŁBICA

DDJ