[zaloguj się]
[pdf]

PRZYSIĘŻNIK (69) sb m

Fleksja
sg pl
N przysiężnik przysiężnicy
G przysiężnika przysiężników
D przysiężnikowi przysiężnik(o)m
A przysiężnika przysiężniki
I przysiężniki(e)m przysiężniki, przysiężnikami
L przysiężniku przysiężnikach
inne pl G a. A - przysiężnik(o)w

sg N przysiężnik (8). ◊ G przysiężnika (3). ◊ D przysiężnikowi (2). ◊ A przysiężnika (1). ◊ [I przysiężniki(e)m.] ◊ L przysiężniku (2). ◊ pl N przysiężnicy (14). ◊ G przysiężników (17); -ów (1), -(o)w (16). ◊ D przysiężnik(o)m (4). ◊ A przysiężniki (7). ◊ [G a. A przysiężnik(o)w.] ◊ I przysiężniki (8), przysiężnikami (1) GostGosp. ◊ L przysiężnikach (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVII(XVIII) w.

1. Ławnik, członek kompletu sądzącego w sądach miejskich i wiejskich prawa magdeburskiego (niemieckiego); iuratus Mymer1, BartBydg, JanStat, Cn; scabinus Mymer1, BartBydg, Cn; iurator Cn (66): Mymer1 12v, 13; BartBydg 77b; ComCrac 21; iáko ná wielu mieyſcach/ then ieſt dobry á ſpráwiedliwy obyczay/ iż cokolwiek płácą v Sądu/ kłádą przed Przyſyężniki/ potym po Sądźie trzeći groſz Piſárzowi z onych pieniędzy oddźieláią GroicPorz d3v; Ráyce z Woythem y s Przyſyężniki/ Piſárſkie mieyſce ludźmi ktemu nieſpráwnymi záſadzáią GroicPorz d4v; POdwoyſki ma być obieran przes Woythá y Przyſyężniki z oſyádłych ludźi GroicPorz g2v; IA. N. przyſyęgam Bogu wſzechmogącemu/ iże Pánu Woytowi y Pánom Przyſyężnikom/ chcę być poſłuſzny y wierny w ſłużbie moiey GroicPorz g3v; Abowiem w Krákowie y we Lwowie gwałty Woyt s Przyſyężniki zwykł ſądźić. GroicPorz k; GDy iuż Burgrábiá ma wſtáć z mieyſtcá Sądu ſwego/ zda w moc Sądy wſzytki Woytowi y Przyſyężnikom GroicPorz k2; Zátym Woyt s Przyſyężniki powſtawſzy y podniowſzy káżdy práwą rękę/ á ſpuſćiwſzy dwá pálcá ná doł/ ſkaże go [oskarżonego] ná vpad y poniży práwo iego GroicPorz n2, c3 [2 r.], c3v, dv, d2, d2v [4 r.] (39); ZapKościer 1587/70v; Przyśiężnicy co cżtery Niedźiele máią chodźić po wśi/ oględuiąc kominy/ ieśliże ie Kmiotkowie rządnie opátruią/ dla ogniá. GostGosp 24; Páſterz ma mieć karb wſzelákiego bydłá/ y Páni Stára/ Vrzędnik regeſtr: á Przyśiężnicy to máią oględáć/ gdy co zdechnie GostGosp 116, 40, 51; A gdźie Wóytá z Przyśiężniki Teutonico iure oſádzáią, tám áppellácia idźie do páná ſámégo onéy wśi SarnStat 1276, 215, 1276; [KsięgaSądTrześ 1557 nr 1086; Ieſliby ſie tráfiło żeby Przyſiężnicy w Máydeburgu wymárli/ [...] tedy mogą Ráyce z przyzwoleniem Biſkupiem/ Przyſiężniki ná cżás obráć/ y práwo oſadźic. SzczerbSpecSax 205; ienże przysiężnik Stanisław Dziegiel i z drugiem przysiężnikiem Maciejem Głąbiem wyznał, iż [...] KsięgaSądIwk 1586 nr 96; A dla rzeczy pewniejszej wypłacenia tego wszytkiego długu stawiał Małek rękojmię jejmośći paniej Potockiej dwu przysiężników, Wojciecha Suta i Grzegorza Dudę KsięgaSądIwk 1590 nr 159].

przysiężnik czego (3): Conſtitucią anni 1581. która Krákowſkim y Poznáńſkim vrzędóm ſłuży/ extenduiemy: Iż ma tákże comprehendowáć Rádę y przyśiężniki miaſt Lwowá y Wárſzáwy. SarnStat 505 [idem (2)] 961, 1179.

Zestawienia: »przysiężnik młodszy« [szyk 2:2] (4): PRzyſyężnik młodſzy/ tho ieſt/ nowo obrány/ ieſt Sprawcą ſpraw Przyſyężnicych: przeto záwżdy ma być obliczny/ y oczekáwáć drugich Przyſyężnikow. GroicPorz d3 [idem [SzczerbSpecSax]], d3, i2v, nnv; [SzczerbSpecSax 205 (Linde s.v. przysiężniczy)].

»starszy przysiężnik« (7): Abowiem gdy iuż Lawnicy ná Sądźie záſyędą/ thedy Woyt zwykł pytáć Stárſzego Przyſyężniká GroicPorz lv; Ale poſpolićie ſtárſzy Przyſyężnik Woythowſkie mieyſtce wſzędy záſyada. GroicPorz n; Albo miáſto tákowey przyſyęgi/ iáko w Krákowie ten ieſt obyczay/ z roſkazánia Stárſzego Przyſyężnika/ podnieſye dwá pálcá y záś ſpuſći GroicPorz x3, l2, l3, x3 [2 r.].

Szereg: »przysiężnik albo ławnik« (1): PRzyſyężnicy álbo Lawnicy ſą perſony ná Sądźie ſyedzące/ kthorzy wyſłyſzawſzy/ á dobrze wyrozumiawſzy Spráwę obudwu ſtron/ Sentencyą Sędźiemu przes ſwoie porządne votá/ náyduią GroicPorz dv.
2. Urzędnik senatu w starożytnym Rzymie [czyj] (1): ále ſie to cżęſto tráfowáło od nich [inkwizytorów]/ iż też drugie potwarzáli/ przeto Senat Wenecki knim przyſádził ſwoie przyſiężniki/ áby byłá pewnieyſza Inkwizycya. BielKron 233v.
3. Ten, kto przysięga (2): wſzytkim iednáko rzecży przychodzą/ [...] cżyniącemu obchod kościelny y pośmiewáiącemu ſie s tego/ ſwiętemu y grzeſznikowi/ przyſiężnikowi y chroniącemu ſie przyſięgi. BielKron 81v.

Iron. (1): A więc ty ieſztze nieboże będzieſz/ [...] od tákowych rzetzonych/ y duſz ſwoich zápámiętáłych Biſkupow/ ſzukał/ nowego ſwięcenia/ mázánia/ y ná urząd Apoſtolſki pothwierdzeniá? vćiekay od thákowych przyſiężnikow vćiekay co nadáliey. KrowObr 132v.

4. [Sprzymierzeniec [czyj]: Król Łokietek, gdy granice miał z Litwy spokojne, Z ich pomocą już śmiele jął przemyślać wojnę. Chcąc Krzyżaków niezbożnych i ich przysiężników Rozłączyć zaś Mazurów, Czechów z hardych szyków. StryjPocząt 251.]

Synonimy cf PRZYSIĘGŁY.

Cf PRZYSIĘGŁY, PRZYSIĘŻCA, PRZYSIĘŻNY, [PRZYSIĘŻONY]

MN