[zaloguj się]
[pdf]

SADNO (31) sb n

sadno (31), [sedno].

W sadno a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie); sedno z tekstu nieoznaczającego é; o jasne.

Fleksja
sg
N sadno
G sadna
A sadno
I sedn(e)m
L sadnie

sg N sadno (4). ◊ G sadna (1). ◊ A sadno (25). ◊ [I sedn(e)m.] ◊ L sadnie (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.: sadno, XVII w.: sedno.

Rana na skórze, zwłaszcza u konia, powstała na skutek otarcia; intertrigo Mącz, Cn; attritus, tritura, petimen Cn (31): Intertrigo, Sádno/ to yeſt gdy ſie od chodu álbo od yázdy zedrze yednemu skórá ná pośládku/ też otręt. Mącz 173a; Paratrimma, Latine intertrigo, Stárcie álbo odpárzelina/ oſádnienie/ ſádno. Mącz 277b; Weźmi końſkiey piány á tym pomázuy wnet zgoiſz wſzelákie ſadno człowiecze. SienLek 120; á wſzákże w onę dźiurę w podkład wetkay ſkorkę świéżą záięczą/ áby ná ſádnie śćiérwiſkiem/ á nie śierćią leżáłá SienLek 180; Dobrze téż przykłádáć ná ſádno pácynę tłuczoną/ z octem á z miodem ćiepło. SienLek 180v, 120, 180 [5 r.], 180v [2 r.], Aaaav; [SprLek D4; Sadno petimia sunt ulcera in humeris iumentorum ReuchlinBartBydg z6v; (nagł) O ſadnie y inſzych vrazach na grzbiecie. (–) [...] naprzod przydawa ſie koniowi vraz na grzbiecie od ſiodła iż czaſem ſie mu skora tilko przetrze/ cżaſem będzie przetarcie aże do koſći od ſiodła lub od inſzego brzemienia/ kthory vraz poſpolicie ſednem [ſádnem Cresc 1571 540] zową. Cresc 1549 536 (Linde), 537; StatorGramm F5v].

sadno na czym (1): Y ten [koń] też ſnadź nie dobre będzye miał wyſpánie. Bo po koſtki we błocie/ á ná grzbyecie ſádno RejWiz 72; [UrsinGramm 191].

W porównaniu (1): bo gdy ſzkápá ábo woł ma owies w żłobie przed ſobą iuż to v niego nawiętſze dobro ná ſwiecie/ áliśći pochwili iednemu boki wybodą á sádno iáko źwierciádło ná grzbiecie RejZwierc 105.

[Szereg: »sadno albo wrzod«: (nagł) HETEROCLITA NOMINA Quartae Declinationis (–) [...] Hic Ficus Sádno/ álbo wrzod ná poſládku/ fidze podobny. UrsinGramm 191.]
Przen (15): (nagł) Kſięża poſpolići. (–) S Tym rádſzey niż zwády/ záwżdy ſzukam mieru/ [...] Y nie trzebá ſzácowáć/ co rozeznáć ſnádno/ Pewnie pod tym woyłokiem/ záwżdy znaydzieſz ſádno. RejZwierz 104v; Więtſze ma ſádno, y tym znáczniey ſię odkrywa, Kto inſzem ſzczuie, ſam ſię w rzeczy vtáiwa. CiekPotr )?(3v.
Zwroty: »[kogo] dolec w sadno« = boleśnie urazić (1): Iáwnie to znáć ná wſzytkich y s poſtaw káżdego/ Bo niechay iedno przydzye gdzye co ſprzećiwnego/ Zeby go co doległo áby namniey w ſádno/ Vkaże to s poſtáwy káżdy bárzo ſnádno RejWiz 174.

»w sadno [kogo (G a. A)] (do)tknąć (a. [dotykać]), [tknąć się dawać]« = urazić, dotknąć, dokuczyć [szyk zmienny] (3): Perstringere aliquem, Liſtem/ piſániem álbo słowem kogo ruſzyć/ tknąć go w ſádno/ dáć mu znáć Mącz 422a; GórnDworz R; RejZwierc 91; [ſtróny [lutni] łácniéy náćięgáć niżli ludźie/ kthórzy nie rádźi ſye w ſádno tknąc dáią. SolikZiem Bv; Przetoż nie mieyćie [słuchacze kazania] zá złe/ ieſli was kiedy w ſádno dotykamy [my słudzy kościelni]. Abowiem to pochodzi z powinnośći náſzey/ á nie z nienawiśći náſzey. WujPosN 1584 I 407 (Linde)].

»[kogo] prawie w sadno dotykać« = boleśnie doświadczać (1): Y gdy nas to Pan Bog ták práwie w ſádno dotyka/ że go nam przez Kápłany bárzo pilno błagáć potrzebá/ ſpodźiewałem ſie/ że záraz ná tym Seymie/ więtſze niż kiedy bacżenie ná ſtan Duchowny pokazáć ſię miáło. PowodPr 59.

»ruszać [kogo] w sadno, [komu] sadna« = dokuczać; iugulum petere Mącz (1:1): Taxo, [...] Metaph. Karzę/ ruſzam kogo w ſádno/ przicinam komu. Mącz 441d, 177b.

»ruszyć [kogo (G a. A)] w sadno« = przygadać (2): Ulcus tangere, Ruſzyć kogo w ſádno/ to yeſt przirznąć mu kápturká/ przimówić komu Mącz 439c, 501b; [Bo cie widzę zágádłá [żona] też ſwoimi práwy/ Ieſli iey w thym vſłuchaſz/ będzieſz Rycerz práwy. O tuś iey ruſzył w ſadno/ około tych pſtruſzek/ Kędyſz będzie pátrzyłá/ gdyż nie ná fártuſzek. PaprPrzykaz C3v (Linde)].

»ruszyć [kogo] w sadno« = rozgniewać (2): movi hominem, Ruſziłem go wſádno/ to yeſt rozgniewałem. Mącz 233d; Executią też odbieránia dzierżaw Imion Krolewſkich grożono. Co nie iednego ruſzyło w ſádno StryjKron 762.

»ruszyć [kogo] w sadno« = przekonać (1): Ale iuż pátrz ná ty proroki Heliaſze/ Awenyeliki: gánią chrzeſt máłych dźiatek/ powiádáiąc iż nie ieſt wedle myſli y roſkazánia páná Chryſtuſowégo: czemu ich to nie ruſzy w ſádno: iż ieſli nie wedle woléy Chryſtá Páná ieſt chrzeſt máłych: A dla tego świątośćią ieſt/ iże ma znák zwiérzchni: [...] niewidoméy łáſki Bożéy BiałKat 261.

»trefić na sadno« = utrafić w czuły punkt (1): Ponieważ/ [...] wiele ieſt/ [...] ktorym trzebá vſtá zámknąć [...]. Co cżyniąc/ nie myślę nigdy złym zá złe oddawáć: áni páznokćiámi zá páznokćie groźić. Bo to nie Chriſtiáńſká. Lecż ſolo epistomio Christiano, verbi Dei, vtar. Choćiażći y to/ gdy kędy trefi ná ſádno/ obrázáć będźie. CzechEp *4.

Synonimy: odparzelina, otarcie, przeczos, rana, starcie.

MN