Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYUCZYĆ

Następne hasło: PRZYUKRWAWIEŃSZYM »

PRZYUCZYĆ SIĘ (23) vb pf

sie (13), się (10).

Fleksja

inf	przyuczyć się

praet
	sg		pl
1	m	-m się przyuczył	m pers	-smy się przyuczyli
2	m	-eś się przyuczył	m pers
3	m	przyuczył się	m pers	przyuczyli się

plusq
	sg		pl
3	m	był się przyuczył	m pers	byli się przyuczyli

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś się przyuczył	m pers
3	m	by się przyuczył	m pers	by się przyuczyli

inf przyuczyć się (1). ◊ fut 2 sg przyuczysz się (1). ◊ 1 pl przyuczymy się (1). ◊ praet 1 sg m -m się przyuczył (1). ◊ 2 sg -eś się przyuczył (1). ◊ 3 sg przyuczył się (5). ◊ 1 pl m pers -smy się przyuczyli (1). ◊ 3 pl przyuczyli się (2). ◊ plusq 3 sg m był się przyuczył (3). ◊ 3 pl m pers byli się przyuczyli (2). ◊ con 2 sg m byś się przyuczył (1). ◊ 3 sg by się przyuczył (1). ◊ 3 pl m pers by się przyuczyli (1). ◊ part praet act przyuczywszy się (2).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. przyuczyć.

Znaczenia

1. Osiągnąć jakąś wiedzę, znajomość czegoś, umiejętność (7)
2. Przyzwyczaić się, przywyknąć (16)

1. Osiągnąć jakąś wiedzę, znajomość czegoś, umiejętność [w tym: czemu (5)] (7): A tákowych mieyſc ieſt wiele w piſmie ſwiętym/ ktoreby ſie tu przytocżyć mogły/ ktorym Apoſtołowie ſwięći bárzo dobrze rozumieli/ y im ſie byli przyucżyli RejPos 89v; SkarŻyw 293.

przyuczyć się do czego (1): SkarKazSej 663a cf »przyuczyć się a przyłożyć«.

przyuczyć się co (cum A lat.) (1): Iam náwet zebrał y Formularze terminátur Piſárſkich/ co owo więc Dekrétá ná pozwiéch króćiuchno terminuią confignuiąc: áby ták młodſzy przyuczył ſie ſtylum Cancellariȩ, gdy będą od ſwych ſápientów z inſtructiámi posyłáni do Grodu, álbo do Ziemſtwá SarnStat *5v.

Zwrot: »naukom się przyuczyć« (2): Zá tákim żywotem w Anthyochiey ſię náukom świętym przyucżywſzy/ y wielki w nich nád inne pochop wziąwſzy/ [św. Lucjan] kápłanem zoſtał. SkarŻyw 46; ArtKanc Q3.

Szeregi: »przyuczyć się a przyłożyć« (1): Ale rządzenie ludźi ieſt iáko śiekierá z młotem/ y koń z ſzáblą y woyſkiem: do ktorych ieſli ſię nie przyuczyſz/ á rękámi ſwemi nie przyłożyſz: nic nie będźieſz vmiał. SkarKazSej 663a.

»przyuczyć się i przysłuchać« (1): A iáko Apoſtołowie ſwięći doſtátecżnie ſie byli przyucżyli y przyſłucháli ſłowom Páná Kryſtuſowym/ iż on figurate á nie właſnie wielekroć z nimi mowić racżył RejPos 89v.

2. Przyzwyczaić się, przywyknąć; assuefacere Modrz [w tym: komu, czemu (10)] (16): Będącz więzniem pana ſwego [Józef] Przyſzedł w taką łaskę iego Ze mu ſie tak był przyucżył Iż mu wſzytek dom porucżył RejJóz A3, D4v; RejKup z8; Bo ácżbyś z nim [z młodym] chciał mowić też co ſtátecżnego/ Prożno/ bo ſie myſl wierći záwżdy do onego/ Cżemu ſie iuż przyucżył RejWiz 89v; BielSpr 2v; tám [w cieplicach] dźień ieden/ álbo dwá/ odpocząwſzy/ á támtemu wiátru ſye przyuczywſzy/ w wodźie w imię Bożé vśieść Oczko 26; Gdy ſie mu przyucżymy/ dobre ſukno Polſkie/ Płotno ſwoiey roboty ſtoi nam zá Kolńſkie. BielSjem 20; Wſzákóż ieſliby komu był ták bárzo porządek miły obiecádłowy/ tedy y ten ſie tu kłádźie ná końcu. Bo drudzy mówią/ żeſmy ſie iuż ták przyuczyli. SarnStat 1306, 550 [2 r.]; SkarKaz 518a; [Leop 1.Reg 17/39 (Linde s.v. przyuczyć); PostępekPrCzart 7v; PlutMKoch 259v].

przyuczyć się do czego (1): Do czego ſię kto przyuczył/ mowi piſmo/ z młodu/ to w nim y ná ſtárość trwa. SkarKaz 420b.

przyuczyć się czym (1): Ale ná tákie obráżenie niemoże być ſkutecżnieyſze lekárſtwo/ iedno gdybyś chęćią á zwycżáiem przyucżył ſię prawdę mowić/ á niemiał v śiebie ſproſnieyſzey wády iáko łeż. ModrzBaz 60.

cum inf (3): gdy ktho ſie nye przyucżył milcżeć/ nie zdoła też porządnye wymáwyać. GliczKsiąż H6; ModrzBaz 60; SkarŻyw 271.

W przeciwstawieniu: »oduczać się ... przyuczyć się« (1): (marg) Dozwolił P. Bog ludziom mięſo ieść po potopie. (–) chybá to obwárował/ áby zábijáiąc zwierzętá/ y nieiákie nád nimi okrućieńſtwo cżyniąc [...] áby ſię ludzi y towárzyſzow ſwoich/ oducżáiąc ſię nieiáko w mordowániu zwierząt miłośierdzia/ zábijáć nieprzyucżyli SkarŻyw 271.

Zwrot: »obyczajom się przyuczyć« (1): Vmárł Krol o Polacy [...]. Krol niecudzoźiemiec/ ále ktory śię tu vrodźił/ tu śię ſwámi wychował z młodośći obycżáiom wáſzym/ prawom wáſzym/ ſpráwom wſzem wáſzym był śię przyucżył. BiałKaz H2v.

Synonimy: 2. przysposobić się, przywyknąć, przyzwyczaić się, wprawić się.

Formacje współrdzenne cf UCZYĆ.

AĆ