[zaloguj się]
[pdf]

PRZYWALIĆ (18) vb pf

a jasne.

Fleksja
inf przywalić
praet
sg pl
3 m przywalił m pers przywalili
n subst przywaliły
imperativus
pl
2 przywålcie
conditionalis
sg pl
3 f by przywaliła m an
n subst by przywaliły
con praet
sg
3 m przywaliłby był
impersonalis
praet przywal(o)no
participia
part praet act przywaliwszy

inf przywalić (1). ◊ fut [3 sg przywali.] ◊ 3 pl przywalą (3). ◊ praet 3 sg m przywalił (4). ◊ 3 pl m pers przywalili (2). subst przywaliły (1). ◊ imp 2 pl przywålcie (2). ◊ con 3 sg f by przywaliła (1). ◊ [3 pl subst by przywaliły.] ◊ con praet 3 sg m przywaliłby był (1). ◊ impers praet przywal(o)no (1). ◊ part praet act przywaliwszy (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

1. Tocząc coś ciężkiego, przybliżyć, przysunąć; advolvere PolAnt, Vulg [co] (5):
Zwrot: »przywalić kamień« [w tym: do czego (4), ku czemu (1)] = advolvere lapidem PolAnt, Vulg; advolvere saxum Vulg [szyk zmienny] (5): A Iozef wźiąwſzy ćiáło/ vwinął ie w czyſte prześćierádło. Y położył ie w nowym grobie ſwoim/ kthory był w ſkále wykował/ y thámże przywáliwſzy ku drzwiam grobu kámień wielki/ odſzedł. BibRadz Matth 27/60 [przekład tego samego tekstu LatHar, WujNT]; (did) Mária Sálome. (–) A namilſze/ coż pocżniemy? Kiedy do grobu przydźiemy? Wiećie iáko wielki kámień [...]. Ktory do drzwi przywálono Kiedy miſtrzá w grob włożono MWilkHist G4; LatHar 702; WujNT Matth 27/60, Mar 15/46.
2. Przygnieść, przytłoczyć, przydusić [w tym: kogo (11), co (2)] (13):
a. Padając, waląc się na kogoś a. na coś; cadere Vulg (12): [król Ludwig] będąc we zbroi nie mogł z błotá wyniść gdy go Koń przywálił BielSpr 56v; Tym [piorunem Jupiter] vderzył w pośrzodek zuchwálców ſwowolnych [tj. olbrzymów chcących dostać się do nieba poprzez stawianie góry na górze]/ A ći ná ſzyię ſpádli áż do kráiów dolnych. Támże ie roſtrzáśnioné góry przywáliły KochMuza 27; Abowiemći oto/ przyidą dni/ w ktore będą mowić: Szczęśliwe niepłodne/ y żywoty ktore nie rodźiły/ y pierśi ktore nie karmiły. Tedyć poczną mowić goram; Przywalćie nas: á págorkam; Przykryićie nas. WujNT Luc 23/30, s. 830; SkarKaz 7a; [A kozłowie [...] usłyszą żałosny głos Syna Człowieczego, [...] gdy będą sami na się żałośnie skarżyli i na góry wołali, by je przywalily przed obliczem Baranka, sędziego strasznego OtwinPis 179].

przywalić czym (1): Niech wzywa [kto chce] Krolá ktory wiátry ſkáłą Przywálił [tj. boga wiatrów Eola] KlonFlis B3; [Dách ſtał wielki ná bálkách/ łátwy ku zwątleniu/ [...] Z ogromnym tám rumorem ku źiemie ſie wáli/ A ſobą śiłá Gréków ſzéroko przywáli [Danaum super agmina late incidit II 467]. VergKoch 50].

Zwroty: »przywalić ciężarem« (1): Nieſczęśćié mégo ſyná [syna Andromachy, Astyanaksa] dochodźi pożarem: Niżby go miał przywálić oyćiec [tj. Hektor] ſwym ćiężarem/ Wolę/ iż zginie indźiéy gdźieżkolwiek mu pádnie GórnTroas 48.

[»ku ziemi przywalić«: Potym wbieżał miedzy Nogi Słoniowe/ tamże pod nim będąc/ zábił go: ták że go [słoń] ku źiemi przywálił [cecidit in terram] Leop 1.Mach 6/46 (Linde).]

Przen (5): GDy był Pan Bog Lutherá wzbudźił/ chciał áby Antykryſtow Kośćioł był przezeń obálon/ ták żeby nie od fundámentu pocżął/ inácżey ten zgniły dom przywáliłby go był obáleniem ſwem/ ále od dáchu pocżął [...] wálić ten dom. GrzegRóżn F4; Y rádniey ſobie obieráć vtrapienie z wiernymi Chriſtuſowymi: niżli Sodomſkie roſkoſzy/ y Egiptſkie przyſmáki/ w tym záwiedźionym/ y pomieſzánym Bábilonie/ ktoremu w rychle tych iego wcżáſow/ y roſkoſzy wytchnąć przyidźie/ gdy go plagi gniewu páńſkiego/ áż do końcá przywálą NiemObr 180; Ktorey [ziemi węgierskiej] gránice ſą wam murem práwie mocnym/ Kráiom ták południowym zachodnym pułnocnym. Ktore mury ieżliże ſię ná was obálą/ To pewna że was ćięſzko hániebnie przywálą. CzahTr E4, G2.

przywalić czym (1): Aták tą ſwoią rzecżą nową y ſłowy nowymy ſwymi/ iáko gliną dźiwnie vmieſzáną fundáment prawdźiwy w ſłowie Bożym opiſány gwałtownie przywálili y przed ludźmi zákryli CzechEp 232.

α. [Powalić się, rozłożyć się, rozciągnąć, wypełniając sobą jakąś przestrzeń [czym]: Wieſczká/ ſztuki ze zboża z miodu przypráwioné Dla vſpienia porzući: on [Cerber] zgłodzony wiele/ Porwie te/ otworzywſzy trzy wielkié gardźiele: Zátym ſie wnet ogromny ná źiemię obáli/ A śiłá ſrogim grzbietem iáſkiniéy przywáli [fusus humi totoque ingens extenditur antro VI 424]. VergKoch 165.]
b. Spychając a. rzucając coś ciężkiego na coś, zablokować wejście, gdzie ktoś się znajduje (1):
Zwrot: »przywalić kamieniem« (1): Nieprzyiaćiele moi ſrodze mię przeſládowáli/ łowiąc mię iáko ptaká bez przyczyny. Zámknęli żywot moy w ſtudni y przywálili mię kámieniem [proiecerunt lapidem]. BibRadz Thren 3/53.

Synonimy: 2. przygnieść, przylec, przypaść, przytłoczyć, przytłuc.

Formacje współrdzenne cf WALIĆ.

Cf PRZYWALONY

MPi