[zaloguj się]
[pdf]

PRZYWARA (22) sb f

Oba a jasne.

Fleksja
sg pl
N przywara przywary
G przywary przywår
A przywarę przywary
I przywarą

sg N przywara (6). ◊ G przywary (2). ◊ A przywarę (8). ◊ I przywarą (1). ◊ pl N przywary (1). ◊ G przywår (2). ◊ A przywary (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

To, co przywarło, przypiekło się do dna lub ścianek garnka podczas gotowania; też plama, skaza; cremium Mącz; crusta pultis quae exuritur Cn (22): Mącz 68a; [Cremium, angebrente ſpeiſe. P. przywárá. Volck 140].

W porównaniu (1): Y dla tegoż R.P. náſzá/ może bydź názwána Ciuitas ſanguinum, Miáſtem roźlania krwie: ktore tám Bog przeklina/ dla tego/ iż iáko z gárncá záſtárzáła przywárá/ tak niekárność przelewánia krwie/ oney ſie puśćić niechce. PowodPr 67.

Przen (20):
a) Przywara, wada; labes, macula, vitium Cn (13): á iż ná ſię cżuie/ Coby ludzye gánili/ więc mu trzebá tego/ Aby mogł przycukrowáć cżym ſtanu ſwoiego. Aby nic nie bacżono ná onę przywárę/ Kłádzye co napyęknieyſzą gdzye może máſzkárę. RejWiz 91v; owa káżdi y chwali/ y gáni káżdą rzecż/ wedle ſwego zdánia/ pokrywáiącz záwdy przywárę/ płaſzcżem cnothy: á cnothę/ płaſzcżem iákiey nietrefney ſztuki GórnDworz D, Ee3v.

przywara czego (1): Bo ácz kto bywa w piękné zwyczáie ozdobny/ Rad nierad vléc muśi/ choć y człowiek godny: Gdy z przywáry oyczyſtych [= ojcowskich] złych ſpraw ieſt wiádomy GosłCast 33.

przywara w kim, w czym (4): Y przeto Pan Bog chciał mieć w wychowániu miárę/ Iż cżuł thę w przyrodzeniu ſzkodliwą przywárę. Bo gdzye ſie ty wilkośći názbyt przylewáią/ Iuż záwżdy przyrodzeniu wſzytko złe dzyáłáią (marg) Niemiernego ywotá [!] ſzkody. (–). RejWiz 118; RejZwierz 20; Iſcie to ſzpetna w poććiwym przywárá/ Gdzye vſtępuie wſzetecżnośći miárá. RejZwierc [213]; BielSjem 30.

Ze zdaniem przydawkowym (1): Tę przywárę młodość ma/ iż popędliwośći Hámowáć ſwéy nie vmié/ ni możnéy krewkośći. GórnTroas 22.

W charakterystycznych połączeniach: sprosna przywara, szkarada, szkodliwa (2), szpetna.

Przysłowie: A ták/ iabym chciał/ áby tá náſzá grá byłá/ iżby káżdy powiedział/ ktorąby oſobliwie cnotą/ chciał mieć ozdobionego tego cżłowieká/ ktoregoby miłował. A gdiż bez przywáry nikt nie ieſt/ iákąby też tę w nim chciał widzieć GórnDworz C4.
Fraza: »[komu] przywrzała przywara« (1): Bo iákoż ták ieſt/ iż choćby też thám iáka inſza pocżćiwemu cżłowiekowi ná umyſle iego przywrzáłá przywárá/ tedy tym ſláchetnym płaſzcżem s ſławney prawdy vrobionym ſnádnie záwżdy może być pokryta RejZwierc 83.
Szereg: »przywara i wada« (1): WSzákem ia to mowiłá/ y tákem mieć chćiáłá/ Aby z námi tá Páni w Rádzie nie śiedziáłá: Bo ma w ſobie ſzkodliwą przywárę y wádę/ Niechuć k nam okázuie/ przekaża nam rádę. BielSjem 30.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu dwu- lub wieloczłonowym: »i ine przywary« (2): á ná drugą ſtronę [dworzanin będzie mógł pokazać swemu panu]/ iáko wiele zelżywośći/ y ſzkody z nieſpráwiedliwośći/ z łákomſthwá/ z nikcżemnośći/ z nádętośći/ y z inych ſzkárádych przywar przychodzi. GórnDworz Ee3, K3v.

b) Plama, skaza hańby, winy (1): [Zefira mówi do Potyfara:] Y daſz ſie gnieſcz marnie gnidzie [tj. Józefowi] O cięcż o ſamego idzie Gdy tę przywarę żoſtawiſz Przy mnię wierz mi cżyſcie ſprawiſz RejJóz H7v.

[W połączeniu szeregowym: macula non est in te nathobie nyemaſz zadney maculy. plugaſtwa. przyvarj TomZbrudzBrul Cant 4/6.]

c) Grzech (3):
Fraza: »przywara przywrzała« (2): RejKup ſ3; przedſię go [Bóg człowieka] y ná ciele y thu ná docżeśnych rzecżach káráć á treſtáć nie zániechał/ gdi iuż będąc onym pirworodnym grzechem záſlepiony/ sſtał ſie ſwowolnym ciáłem á złym narodem przed ocżymá Páná ſwego/ á záwżdy ſie iuż ſpráwy iego ſciągáły ku złośći: iáko y dziś tá przywárá ná nędznym narodzye ludzkim mocno przywrzáłá RejPos 102.
Zwrot: »zetrzeć, zgładzać przywarę« (1:1): Zbawicżiel naſz ſſwey miłoſczij Prziyął naſię yego [człowieka] złoſczij Ciało ſwe ophiarowaphſy Zanas ſwięthą krew roſzliawſy Anij przeż zupełną wiarę Zgladzamy ſtarą prziwarę RejKup Qv, ſ3.
Wyrażenie: »przywara stara« [szyk 1:1] (2): A tak y ty nicz niemieſſkay A panu ſię wopiekę day A duffay mu prawą wiarą Tak zetrzes˙ przjware ſtarą Ieſlicż gdie kſerczu prziwrzała RejKup ſ3, Qv.
d) Błąd (3): áby ſie niewierny ſwiát przypátruiąc temu/ náwrácał ſie do ciebie [Panie Jezu]: á ſzukał cie z miłoſierdzyem thwoim/ áby tá nędzna przywárá nápotym ná nim nie zoſtáłá/ iż gdy nie poznał ciebie áni tego ktory cie tu poſłáć racżył/ iż iuż żadney wymowki mieć nie może przy żadney pomſcie twoiey RejPos 336.

przywara czego [= skąd pochodząca] (1): CzechRozm A8 cf Wyrażenie.

przywara czyja (1): Bo náſz Kátholik łáie ludźiem rożney wiáry/ Ci záſię nárzekáią ná Rzymſkie [tj. Kościoła katolickiego] przywáry. Prot D.

Wyrażenie: »stara przywara« (1): Abowiem ony [rozmowy] [...] máło nie wſzytkie ſtáre przednieyſze przywáry przędziwá ſzátáńſkiego/ y Antichriſtowego/ wam ſnádno pokażą. CzechRozm A8.

Synonimy: blak, makuła, przyskwara, skaza, zmaza.

Cf PRZEWARA

MPi