[zaloguj się]
[pdf]

SAJDAK (43) sb m

sajdak (33), sahajdak (7), sejdak (3); sajdak Mymer<sup>1</sup>, BartBydg, LibMal, GliczKsiąż, Leop (3), StryjWjaz (4), PaprPan (2), KochPs, StryjKron (3), KochJez, NiemObr, KochEpit, KochFr (2), KochMuza, BielSjem, PudłFr (2), BielRozm, Calep (3), PowodPr; sahajdak ZapWar, RejZwierc (2), Calag (3); sejdak BielKron; sajdak : sahajdak : sejdak LibLeg (1:1), Mącz (1:–:2).

W sajdak: saj- (23), såj- (3); såj- KochEpit; saj- : såj- StryjKron (1:2); w sahajdak pierwsze oraz drugie a jasne; w sejdak e jasne; -åk.

Fleksja
sg pl
N sajdåk sajdåki
G sajdåka sajdåk(o)w
D sajdåk(o)m
A sajdåk sajdåki
I sajdåki(e)m sajdåkami, sajdåki
L sajdåku

sg N sajdåk (14). ◊ G sajdåka (2). ◊ A sajdåk (11). ◊ I sajdåki(e)m (4). ◊ L sajdåku (3). ◊ pl N sajdåki (2). ◊ G sajdåk(o)w (2). ◊ D sajdåk(o)m (1). ◊ A sajdåki (2). ◊ I sajdåkami (1), sajdåki (1) StryjWjaz (1:1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII i XIX w.

1. Skórzany lub drewniany pokrowiec na łuk i strzały (z rus. саадакъ ← tur. sadok); pharetra Mymer<sup>1</sup>, BartBydg, Vulg, Calag, Calep, Cn; corytus Calep, Cn; theca seu repositorium sagittarum BartBydg; scranteum Mącz (42): ZapWar 1523 nr 2225; Mymer1 15; BartBydg 113; LibLeg 11/97; Leop Ez 27/11; iechał mu [kniaziowi] po práwey ſtronie Scheal Krol Tátárſki [...]/ miał Seydak przypáſány. BielKron 435; Pharetratus, qui pharetram fert, S Seydakiem yeżdżący. Mącz [297]a; Scranteum, pellem vocant in qua sagittae reponuntur, Sáydak Mącz 374a, [297]a; Bo daſzli myſliwemu lutnią/ [...] białey głowie oſtrogi/ álchimiſcie ſáháydak/ tedy tho żadnemu s tych nie będą wdzięcżne vpominki RejZwierc 97v; Sáydaki złotem/ śrebrem s proporcy ſie łſniáły StryjWjaz B3, B2v [2 r.]; (nagł) Iákub Pretwic z Gáwron [...] (–) Z Diogeneſem obá w iedney ſzkole byli/ Y iednákie im zmyſły Bogowie ſpráwili/ [...] Ten do piorá był chćiwy á náſz do ſáydaká PaprPan H4v; Kcher anlegen. Sáháidak przypáſáć. Cingere pharetram. Calag 310b, 310b, 311a; Nie ieden twóy [Radziwile] grot zoſtał w hárdym Moſkwićinie. Y Tátárzyn nie odnióſł w ſaydaku twéy ſtrzały KochEpit A3; Miley pátrzyć gdy dziewká [...] pięknie iedzie ná koniu z ſáydakiem/ Niż kiedy ſie oćiągnie ćiáſnym inderakiem [= spódnicą]. BielSjem 21; BielRozm 6; Calep 265a, 798a [2 r.]; [Thul, Saydak pharetra, ubi portantur sagitte, teca sagittarum ReuchlinBartBydg z7; Skorośmy zsiedli, przybieżał czausz samoczwart, ubrany z sahajdakiem RadzPodróż 42; Pharetra, ein kcher. P. ſeydak. Volck 469].

W połączeniach typu szeregowego z nazwami różnych rodzajów broni oraz innych akcesoriów wojennych (12): LibLeg 11/157; Páthrzayże czo ſą zá przypadki á czo ſą zá vbiory á inſtrumenthá iego [człowieka rozgniewanego]/ Miecż/ kiy/ ſiekierá/ árkábuz/ ſáháydak RejZwierc 79; StryjWjaz A4; PaprPan D2v; Ciáło iego [księcia Kiejstuta] Skirgayło Synowiec/ Brát Iágełow do Wilná vczćiwie obyczáiem Xiążęcym przyprowádził/ [...] támże vbrawſzy go we zbroię y w ſzáty Xiążęce z ſzáblą/ z włocznią y z ſáydakiem/ położyli go ná ſtos drew StryjKron 467, 155, 411; A Mars wſzyſtkie furie ná Moſkwę wywróćił Iuż/ bo z Luków nieſtrzela/ ſáydak mu y ſtrzały Ogniem Królá Polſkiégo wſzyſtkié wygorzáły. KochJez B; Luk/ y ſáydak twóy/ Phaebe/ niech będźie/ lecz ſtrzáły Wſercách nieprzijacielſkich w dźień boiu zoſtáły. KochFr 12, 6; Nie pomogłyćby łuki/ ſtrzały/ y ſáydaki/ Káráceny/ y zbroie/ żelázné ſyſzaki/ Bechtery/ y páncérzé/ y łſniącé przyłbice: Wywroći miłość wnetże káżdégo ná nice. PudłFr 69, 14; [Oſtrzćie (marg) Albo Napierzayćie/ álbo wyćierayćie/ lub poleruyćie. (–) ſtrzały/ nápełniayćie ſáháydaki BudBib Ier 51/11; PaprHerby 106].

W porównaniach (2):

~ Jako comparatum (1): [Bóg mówi:] Oto ia przywiodę ná was poháńſtwo/ narod możny [...]. Sáydak iego iáko grob rozſzyrzony: wſzyſcy ſą mężni [Vulg Ier 5/15-16]. PowodPr 8.

Jako comparandum (1): Cżemu ſzcżyry Chriſtyáńſki proſtacżek tych náſládowáć ma/ ktorzy z byſtrych rozumow ſwoich/ iáko z ſáydaká iákiego wypuſzcżáią/ rozmáite mowy y powieśći/ iákoby nieiákie ſtrzały/ ktorymi chcą w táiemnice Boże vgodźić NiemObr 96. ~

Wyrażenie: »sajdak pełnostrzały« (1): Byłeś y ty Apollo nád zaſtępy śmiáły/ Wyniſczyłeś do czyſtá ſáydak pełnoſtrzáły. KochMuza 26.
Przen (4): Yákye ſą ſtrzały w rękach dużego cżłowyeká/ tákye ſą dzyatki/ ſſcżęſliwi tho rodzicy/ ktorzy tákowych ſtrzał máyą doſić w ſáydaku/ ábowyem oni nye omylą ſie áni vſtáną/ gdy będą myeć potrzebę z nyeprziyacyoły ſwemi [cf Ps 126/4-5]. GliczKsiąż C5v; A Theraz poſmiewáią ſie zemnie młodſſy niżli ia [...]. Brzydzą ſie mną/ á dáleko vćiekáią przedemną/ y niewſthydzą ſie plwáć mi ná twarz. Abowiem ſáydak ſwoy otworzył [zły człowiek]/ y vtrapił mię/ y włożył mi w vſtá wędzidło. Leop Iob 30/11, Is 49/2; KochPs 191.
2. n-pers (1): Eodem die Petrus Czieſzlya y Mielczarczik Saydak dictus de Calisz oriundus recognovit. LibMal 1544/80v.

Synonimy: 1. kołczak, łubie, tuł.

JR, (LW, MC, MN)