Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYZNAĆ

Następne hasło: (PRZYZNAMIENOWAĆ) »

PRZYZNAĆ SIĘ (57) vb pf

sie (39), się (18).

a jasne.

Fleksja

inf	przyznać się

praet
	sg		pl
1	m	przyznåłem się	m pers
2	m		m pers	-ście się przyznali
3	m	przyznåł się, jest się przyznåł	m pers	przyznali się
	f	przyznała się, jest się przyznała	m an
	n	przyznało się	subst

conditionalis
	sg
3	m	by się przyznåł

con praet
	sg
3	m	by się był przyznåł

inf przyznać się (19). ◊ fut 3 sg przyznå się (3) [cf też PRZYZNAĆ impers]. ◊ 3 pl przyznają się (2). ◊ praet 1 sg m przyznåłem się (1). ◊ 3 sg m przyznåł się (12), jest się przyznåł (2) LibMal (2). f przyznała się (4), jest się przyznała (2) LibMal (2). n przyznało się (1) [cf też PRZYZNAĆ impers]. ◊ 2 pl m pers -ście się przyznali (1). ◊ 3 pl m pers przyznali się (3). ◊ con 3 sg m by się przyznåł (4). ◊con praet 3 sg m by się był przyznåł (1). ◊ part praet act przyznåwszy się (2).

Sł stp notuje, Cn s.v. przyznawam się do czego, Linde XVII(XVIII) w.

Znaczenia

1. Stwierdzić, powiedzieć coś o sobie (38)
- a. Stwierdzić o sobie coś obciążającego (35)
  - α. Jawnie (potwierdzając czyjś zarzut) (27)
    - αα. W sądzie, śledztwie (7)
  - β. Sam przed sobą, w duchu (3)
- b. Stwierdzić swoje autorstwo (też hipotetyczne) (2)
2. Stwierdzić przynależność (17)
- a. Stwierdzić, że ktoś (coś) jest nasz(e), własny(-e), uznać za swego (swoje) (10)
  - α. O Bogu wobec ludzi (8)
  - β. O obiektach konkretnych: stwierdzić, że coś jest własnością wypowiadającego się (2)
- b. Stwierdzić swoją przynależność, poddaństwo (7)
  - α. O przynależności do społeczności religijnej: uznać się za jej członka (3)
    - W przen (1)
  - β. Uznać za swego Boga (4)
3. Odnieść do siebie, przypisać sobie (1)
4. W funkcji strony biernej: zostać danym, nadanym (1)

1. Stwierdzić, powiedzieć coś o sobie; dicere PolAnt (38):

przyznać się do czego (1): Abowiem gdyby Iezus [...] miał być pierwey Słowem Bogiem/ [...] tedyby ſie wżdy kędyſzkolwiek do tego był przyznał CzechRozm 43v.

a. Stwierdzić o sobie coś obciążającego; profiteri Mącz, Modrz; fateri Mącz, Cn (35):

przyznać się komu (1): Ták ia mniemam/ iż ty toſz rozumieſz co y ia [o fałszywej wolności Polaków]/ ále mi ſię przyznáć niechceſz. GórnRozm C.

przyznać się ku czemu (2): Sámiżeśćie śię przyználi/ Ku gadce ktorąśćie zádáli. BierEz G3; Mącz 85c.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: do tego (1); że, żeby] (2): Izaż on [Abraham] mnie nie powiedźiał/ iż to ieſt Sioſtrá iego/ á oná ſie theż przyznáłá [ipsa dixit]/ że to ieſt Brát iey? BibRadz Gen 20/5; CzechRozm 30v.

α. Jawnie (potwierdzając czyjś zarzut) (27): POd pánem obżárty Pies leżąc bárzo ſmrodził/ Pan rzekł/ ty to [tj. ty smrodzisz] drugiemu/ co podle niego był. Ten powiedział/ tedyć ia/ ále nie pámiętam/ Potym wygę pod ſobą nogą námácał pan. Rzekł/ ále ſie ten przyznał/ chociay niewinien był RejFig Cc4, Dd5v; Trefił potem [przebrany cesarz] ná drugie/ bárzo go vbili. Kazał im ráno ſtánąć/ ći ſie nie przyználi RejZwierz 20v, 26; Extorsisti ut faterer, Wyćiſnąłes ná mnie yżem ſie muśiał prziznáć. Mącz 459c, 119c; GórnDworz Q2v.

przyznać się do czego (5): Marczin Dworzinski [...] nayechal na dom pana Rynyewskiego ny doczegoy ssia przyznacz nyechczial ZapWar 1558 nr 2686 [idem] 1558 nr 2686; ModrzBaz 65v; Iedney nowey ſieſtrze myſli wſzytki wypowiedziáłá/ iáko myſląc o vbiorách świeckich/ wyniść chćiáłá: do cżego ſie oná przyznawſzy/ od S. Máłgorzáty wzakonie pośiloná byłá. SkarŻyw 161. Cf Zwrot.

przyznać się k(u) czemu (5): [Jeleń do owcy:] Korzec owſá com w zaiem dał/ By mi dáłá Pan wilk kazał. Owcá śię ku długu przyznáłá/ Iże przed wilkiem muśiáłá. BierEz N2v; RejPos 248v; A máło nie wſzyſcy moglibychmy ſie przyznáć ku wſzytkim gorſzym ſpráwam náſzym/ niżli ći iáwno pokaráńcy od Páná ſwego RejZwierc 260v, 64v, 202.

Ze zdaniem dopełnieniowym (3): Powiedźiał żem ćie widźiał w Wenecyey. Gdyż mi to wyrzekł/ przyznałem ſie żem ieſt rodźic z Rzymá á bywałem w Wenecyey BielKron 457; GórnDworz Ee8v; SkarŻyw 454.

Zwrot: »przyznać się do wszytkiego« (1): w krotkim cżeſie [...] poznano ią winną/ y poimano: przyznáłá ſie hnet do wſzytkiego/ y wźięłá ſwą zapłátę. GórnDworz Bb3.

αα. W sądzie, śledztwie [w tym: k(u) czemu (6)] (7): Theſz kv themv czo ſczepan powyedzial ſzią prziznall LibMal 1544/80v; [InwMieszcz 1575 nr 198].

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: k temu (2); iż] (3): ForCnR Ev; ku nyczemv ynnemv nyeieſth ſzią prziznala thelko kthemv yſch na zamordowanye goſpodinyey ſwy Cleophasky przizwolila LibMal 1543/77v; Phálk ſię przyznał iż mietz y káletę wźiął UstPraw I3v.

Zwrot: »dobrowolnie się przyznać« (3): Iwan woznicza stem tho Iankyem pogimany y dobrowolnye y na oſtrem prawye ku them wſchiczkym rzeczam [...] yeſth ſzye prziznall LibMal 1548/146v; y przeſz thegoſz Mlynka oſkarzoni [...] dobrowolnye ku vkradzyenyu they tho ſvknyey [...] yeſth ſzyą prziznal LibMal 1553/175, 1554/186v.

β. Sam przed sobą, w duchu (3):

przyznać się do czego (1): Trzymałem ſię też oney vſtáwy/ ábym ſtrofuiąc wyſtępki nikogo niemiánował: tákże mi żaden zá złe mieć niemoże/ chybáby ſię ſam pierwey do onego wyſtępku przyznał. ModrzBaz 2.

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): Przyznáć ſie muśimy żeſmy zli. RejZwierc 260 marg, Bbbv.

b. Stwierdzić swoje autorstwo (też hipotetyczne) (2):

przyznać się do czego (1): Skotopáſki twoie [St. Porębskiego] W téy wadze v mnie/ że by ſię mógł do nich Theokryt pryznáć [!] KochFr 67.

przyznać się k czemu (1): Był przy Luterze ieden cżłowiek Schurfius ten roſkazał áby napiſy v Kſiąg cżytano/ gdy to vcżyniono/ przyznał ſie Luter knim BielKron 196v.

2. Stwierdzić przynależność (17):

a. Stwierdzić, że ktoś (coś) jest nasz(e), własny(-e), uznać za swego (swoje) [osoba lub rzecz przynależąca wyrażona jest dopełnieniem] (10):

α. O Bogu wobec ludzi (8):

przyznać się do kogo (3): RejPos 173; CzechRozm 187v; Bo ſię [Bóg] do nas nie przyzna/ gdy tey twarzy ſwey ná nas nie ogląda. SkarKaz 278b.

przyznać się do czego (1): O ſłodki Iezu/ rácż ſię przyznáć do tego co we mnie ieſt twe^go LatHar 25.

przyznać się k(u) komu (4): KromRozm III E6; Gdyż ſie on [Pan] nie chce przyznáć ku żadnemu złemu. RejWiz 158; áby ſie tákież on [Chrystus] przyznał k tobie/ iáko też ty radbyś go miał zá właſnego krola ſwego. RejPos 3v, 3v.

β. O obiektach konkretnych: stwierdzić, że coś jest własnością wypowiadającego się [k czemu] (2): Bog mu więc śrebną [siekierę] vkazał/ A zaliby ſie k niey przyznał. Ale on y śrebną wzgárdził BierEz L2; Zábłądzi też iáłowicá Ná ſtároſtę połowicá [...] Nie záwżdy też będzie wołał Iżby ſie kto kniey przyznał RejRozpr C4.

b. Stwierdzić swoją przynależność, poddaństwo [osoba przynależąca wyrażona jest podmiotem] (7):

α. O przynależności do społeczności religijnej: uznać się za jej członka [do kogo, do czego] (3): wſzytcy [chrześcijanie] ſię do Mátki ſwey do Kośćiołá Rzymſkiego iáko corki przyználi. SkarJedn 326, 171.

W przeciwstawieniu: »zaprzeć się ... przyznać się« (1): SkarŻyw 478 cf W przen.

W przen (1): Tedy młodzieniec S. poſtáwił mocnie w ſercu ſwym/ [...] ſławą wielką rodzaiu Krolewſkiego/ wzgárdzić [...] mátki ſię ſwey Krolewny záprzeć/ á do vbogiey ſię ſwey y wzgárdzoney [tj. do kościoła katolickiego] przyznáć SkarŻyw 478.

β. Uznać za swego Boga; confiteri PolAnt (4):

przyznać się do kogo (1): Zácżym [Aaron] kroleſtwem y roſkoſzámi Egipſkiemi [...] zbrzydził ſię/ á do narodu ſię ſwego v ludzi wzgárdzonego/ y do Páná Bogá oycow ſwoich przyznał SkarŻyw 489.

przyznać się czemu (1): lecż ſię modlić będą [Izraelici] ná mieyſcu tym/ y przyznáią ſię imieniu twemu BudBib 3.Reg 8/35.

przyznać się k komu (2): tedy będzie zábit Kriſtus/ á ktorzy ſie kniemu nie przyznáią/ nie będą właſnym ludem iego. RejPos 67, 259v.

3. Odnieść do siebie, przypisać sobie [ku czemu] (1): A właſniebychmy ſie mogli wſzyſczy przyznáć ku onemu Prorockiemu vpominániu RejZwierc 260v.

4. W funkcji strony biernej: zostać danym, nadanym (1): vniuerſałmi Seymowemi kuźni ich [ewangelików]/ przyznáło ſie nie raz práwo y poſseſsia nievſtawáiąca dźieśięćin duchownych PowodPr 24.

Formacje współrdzenne cf 1. ZNAĆ.

Cf PRZYZNANIE

LWil