a. Utwór wchodzący w skład Księgi Psalmów, jednej z ksiąg Starego Testamentu (śpiewany też podczas uroczystości chrześcijańskich); psalmus Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; canticum, cantus PolAnt (2046): Glos yey [Maryi] mylutky gloſzny ſlodky ueſyoly tak yſz roſzlala ſyą byla laſka wuſzczyech yey yako napyſano wpſalmyech. PatKaz III 122, 90v; ktora [modlitwa] ieſtli będzie mowiona cżaſu zaſmuczenia z pſalmy idączemi/ ważi ku dziwno otrzymaniu zwicieſtwa TarDuch D6v, A2v, A4, A5v, D7, D7v (10); Ten ieſt pſalm [Ps 67] ktory miedzy inſzymi trudnieyſzy ieſt ku zrozumieniu WróbŻołt V6; Mowią doktorowie ſwięci iż then Pſalm mowił pan Ieſus po oſtatecżney wiecżerzy. WróbŻołt mm3v, G3, Y2, nn4v [5 r.]; Ten ieſt pſalm w ktorem Dawid opłákawał wyſtępek ſwoi gdy był wziął żonę Vryaſzowi RejPs 76, 54, 67v, 72v, 74, 80 (19); MurzHist Ov, O2, O4; OSobliwa ieſt w tym Pſalmie [Ps 22] modlitwá zá wſzytki przełożone LubPs E3v; BLogoſłáwiony ten Prorok ſwięty/ bárzo pocieſzliwe nam w tym Pſalmie [Ps 32] rzecży opowiádáć racży LubPs H3; TEn wſzytek Pſalm [Ps 63] ieſth práwie iáko vſkarżánie. LubPs P; Drudzy też ten Pſalm [Ps 84] przywłaſzcżáią kroleſtwu Páná Kriſtuſowemu ábo Ewányeliey iego. LubPs T, kt [2 r.], A5v, B [2 r.], Bv, B2 marg (277); Potym Zwon omywaćie wodą y oćieraćie/ á ku temu tzterzy Pſálmy ſſemrzećie/ y mazidłem albo Oleiem wewnątrz ſterzy krzyże [...] tzynićie y ſmaruiećie. KrowObr 103, 103, 119v; W thym Pſálmie [Ps 38] zámyka ſie potuchá y prośbá. Leop Ps 38 arg; Wzruſſa Prorok cżłowieká grzeſſnego ku pokućie ſwym przykłádem/ wtym Pſalmie ktory ná ten cżás mowił Dáwid gdy iuż był Berſábee poznał Leop Ps 50 arg, AAa, Ps 27 arg, 29 arg, 39 arg, 51 arg; BibRadz I 311b marg, 313d marg, II 120c marg; Ten Papież [Damazjusz] vſtáwił w kościele ſpiewáć zá káżdym Pſalmem Gloria patri etc. BielKron 157v, 73v, 330v; Diapsalma, Przeſtánie/ Pauſa w ſpiéwániu/ álbo rozdzielenie pſálmu y wierſzá. Mącz 328c; OrzQuin Bv; tedy pátrzay v Dawidá/ tám máło nie w káżdym Pſalmie naydzyeſz ſwiádectwo o możnośći Boſtwá tego to Duchá s. RejPos 150v, 50, 53v [2 r.], 150, 231, 327v; GrzegŚm A3v [5 r.], 10, 22; KuczbKat 400; [św. Augustyn] Ná one ſłowá z Pſálmu: Niechćiałeś ofiáry/ áleś mi ćiáło ſpráwił; ták piſze: [...] WujJud 149v, 241v; Vtcumque eſt, niewiem co za oracyą poslowie na witaniu krolowi Ie⟨g⟩o m⟨iłoś⟩ci przinioſą na seym, ia się o trzidziesci pſalmow ſtaram KochList nlb 2; RejPosRozpr c4; BudBib I 294a marg; StryjWjaz C4v; Awżdy v ſáme^go iedne^go Nieświeſkiego tłumácżá to naydzieſz/ iż toż iedno ſłowo [tj. skała lub opoka] inácżey v Sámuelá á inácżey w Pſálmie przełożył CzechRozm 128v, 8v, 37, 52, 126, 134, 180v, 196v; Rzecżne mowi Pſalm: bieżenie vweſela miáſto Boze. A kácerſtwo deſzcżowi gwałtownemu podobne ieſt SkarJedn 24, 8, 13, 84; Swięćmy dzień przeświętey dziewice: z iedney ſtrony Pſalmy/ z drugiey cżytánia niech zábrzmią SkarŻyw 67; rozmyślay Pánno w piśmię [!] świętym: miey pſałterz/ y pſalmow ſię náucż. SkarŻyw 393, A3, 141, 142, 161, 193 (14); Tedy ten [Dawid] zgołá we wſzytkim tym Pſálmie nie mowi o Chriſtuśie ſynu ſwym y Bożym/ ale o Bogu oycu ſámym. CzechEp 170, 124, 149, 155, 159, 160 (24); NiemObr 21 [3 r.], 117, 167; KlonŻal B3v marg; ReszPrz 82; Náſtępuie żal/ gdźie Himny ćieſzyły/ A láment z łkániem/ gdźie Pſálmy śpieſzyły GrabowSet S3; Te Pſálmy niektorzy ták rozdźieláią/ że káżdy iáko przyſtoyne lekárſtwo iednego z śiedmi głownych grzechow pokłádáią. LatHar 158, kt, +3, +3v, +8, 86 (27); WujNT 121, 388, 404, 526, 760; WysKaz 4, 9, 16, 28; Pſálmów kilká Słowieńſkich, Orthográphią Ie^go M. Páná Górnickiégo piſánych, które mi potym poſłał, ná końcu przy Orthográphiiéy iego położoné kożdy znaydźie. JanNKar D4v, H2; SiebRozmyśl E4v; Nád to lepák nic nie máſz pewnieyſze^go/ iáko to/ iż P. IEZVS był kápłanem wedle porządku Melchiſedechá. bo ták Pſalm mowi/ y Páweł ś. ſzeroko przywodźi. SkarKaz 156a; Wie P. Bog wſzytko co ma być/ y przyſzłe myśli náſze y poſtępki wſzytki náſze/ iáko Pſalm mowi/ y drogi y ſtopy náſze policzył. SkarKaz 610b, 2a, 40a, 41b, 82b, 83b (22); Gory iáko Pſalm mowi/ przyimuyćie ludkom pokoy/ y págorki ſpuſzczayćie im ſpráwiedliwość. SkarKazSej 665b, 658b, 660a, 661a, 663b, 665a (11).

psalm na kogo (1): Pſalm na przełozone iakoby ſie myeli zachowawac przeciw poddanym RejPs 122v marg.

psalm o co (1): 17 pſalm O vtwierdzenie vmyſlu dobrego á ſtałego. RejPs Ff2.

psalm o kim, o czym (10): Pſalm o poſadzeniu pana Ieſuſowym na prawici bożey/ O iego narodzeniu wiecżnym z boga otcza/ y cżeſnym z panny cżyſtey. WróbŻołt ll7; 45 pſálm O wywyſſeniu kryſtuſá. RejPs Ff3, Ff2, Ff3 [3 r.], Ff4v, Ff5v; Pſalm Dawidow o Kriſtuſie. RejPos 231 marg; LatHar 364.

psalm czyj [w tym: ai poss (68), G sb i G pron (25), pron poss (3), ai (1)] (97): To ieſt pſalm pokutuiącego człowieká ktory vznawſſy złoſći ſwoie ſam ſie karze przed pánem ſwoiem RejPs 56v; Pſalm XLVII. Synow Chore. LubPs M4; Pſalm LXXIII. Aſſáphow. LubPs R; Pſalm LXXXIX. Etháná Ezráhity. LubPs T4, L3v, M2v, M3v, N, Nv (25); Pſalm Aſáphow. 74. Leop CCc4; Pſalm Hemaná Eſráithy. Leop CCc6v, CCc4 [2 r.], CCc6v; BibRadz Ps 75/1, 76/1, 82/1, 83/1; BielKron 73v; A tu dopirko wnet ſłuchay/ gdy Pan przypomina Dawidá y Pſálmy iego RejPos 116v, 116v; BudBib Ps 47/1, 86/1, 87/1; Iákoż to w Pſál⟨mie⟩ 72. Sálomonowym/ ábo o Sálomonie vcżynionym/ ieſt wyráżono/ iż przed nim miano vpádáć/ źiemię lizáć/ y dáry przynośić. CzechRozm 192, 207v; LatHar 511; gdy ich [anioły] do ſłużby Bożey wzywamy/ proſząc áby z námi chwalili ſpolnego Páná/ iáko Dawid częſto w ſwoich Pſálmách czyni: wielką im y wdźięczną poſługę oddáiem. SkarKaz 636b. Cf »Psalmy Dawidowe«.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym, też zapisanym cyframi arabskimi lub łacińskimi [w tym: jako nagłówek (530), jako przypis, odsyłacz, zwykle na marginesie (486)] (1384): PatKaz II 87; Psalm. 4. Pienie 4. WróbŻołt B4, D5v, E, E5v, Gv, H2v (47); Pſalm Dziewięćdzieſty pierwy. RejPs 136, 16, 17, 23v, 27, 29v (265); A Dauid ſwięti pomſty proſy naty ktorzy fałſziwie mowią w pſalmie v. y xxxiij. SeklKat M3, O2v, Qv; MurzHist kt; Zaiſtéć śię za co lękac mámy a tego czekáć co pán ku takowęm [grzesznikom] w pſal⟨mie⟩ 49. mowj. MurzNT 18v, 3v; Tákże ofyáry yákye Bog lubi/ przez Dawidá ná wyelu myeyſc dawa znáć: Yáko w Pſálmye XLIX. KromRozm II l2v, b2; (nagł) Pſalm XXXIII. (–) Exultate iuſti in Domino rectos etc. LubPs H4; Tę notę [= nutę] naidzieſz przy pſalmie XXXV. LubPs M; Pſalm cżterdzyeſty ſſoſty. LubPs M3v żp, B [2 r.], Bv [2 r.], B2 żp, B2v [2 r.], B3 [2 r.] (268); W wtorym Pſálmie Papieſz y Mniſzy Syná Bożego z máieſtatu iego właſnego zepchnęli/ á pánnę Máryą ſtworzenie iego/ ná to mieyſce poſádzili KrowObr 152, 151v, 152 [3 r.]; (nagł) Pſalm Dawidow. 1. (–) Opiſuie w pierwſſym Pſálmie drogę ku wiecżnemu Błogoſláwieńſtwu. Leop AAa, AAa [2 r.], AAa3v, AAa6 [4 r.], BBb2v [2 r.], BBb5 [2 r.] (28); Ieſli będę łáknął nie rzekęć nic o to/ abowiem ieſt moy ſwiát y wſzytko co ná nim ieſt (marg) w Pſal⟨mie⟩ 24. v. 1. (–). BibRadz Ps 50/12; Abowiem nápiſano w Kſięgách Pſálmow: Niechay będźie mieſzkánie iego opuſtoſzone (marg) Pſálm. 69: v. 26. [...] (–) BibRadz Act 1/20; Y záſię/ Pan zna iż myſli mędrcow ſą prożne (marg) Pſáł⟨m⟩ 94. v. 11. (–) BibRadz 1.Cor 3/20, I 1a, b [3 r.], c, 12b, 38d (101); Rzekł Pan Panu memu/ ſiądź po práwicy moiey (marg) Pſa⟨lm⟩ 109 Pſál⟨m⟩ 45 (–). GrzegRóżn C3v, Bv marg, B3 marg, Gv; OrzQuin Bv marg, E2 marg; SienLek T[tt]4v; Dziś ieſłi [!] głos iego [Pana] vſłyſzycie/ nie zátwárdzaycie iemu ſercá wáſzego (marg) Pſal⟨m⟩ xCiiij (–). RejAp 46, 6v marg [2 r.], 8 marg, 8v marg [2 r.], 9 marg, 9v marg (28); Abowiem iáko Prorok powieda: (marg) w Pſalmie xxiij. (–) Iż Páńſka ieſt ziemiá y wſzytko nápełnienie iey. RejPos 139; Iáko y ſam tenże Dawid w Pſalmie ij. w oſobie Bogá Oyczá do niego/ chociay ſie był ieſzcże nie národził/ wołał głoſem ſwoim RejPos 272v, 2 marg, 3v marg, 9v marg, 13v marg, 16v marg (183); A Pſalm CXLVj. Thák śię pocżyna. Chwal duſzo moiá Páná GrzegŚm 22, A3v marg, 2 marg [5 r.], 10 marg, 14 marg, 22 [7 r.] (25); Tákże y o Duchu ſwiętym Dawid powiáda (marg) Pſal⟨m⟩ C iiij. (–): Iż [...] RejZwierc 11; Złym dobre ná złe ſie obráca. w Pſal⟨mie⟩ xxxvj. RejZwierc 174v marg, 1v marg, 8 marg, 11 marg, 33 marg [2 r.], 36 marg (28); Y ná ono mieśce Pſ⟨alm⟩ 98. Chwalćie podnożek nog iego: ták mowi [św. Augustyn]/ że żaden Ciáłá Páńſkiego nie pożywa/ áż mu pierwey cżeść y pokłonę vcżyni WujJud 176v, 17v; RejPosRozpr c4 marg; Ku cżemu [wyznawaniu Chrystusa jako Boga] należy y ono ſwiádectwo iáſne Dawidá krolá y Proroká w Pſalmie CX. Rzekł Pan Pánu moiemu ſiądź ná práwicy moiey RejPosWstaw [21³]v; Niech ſię mowię onym wirſzom w Pſalmie 131. przypatrzą/ tám naydą oſobliwy przykład BudBib b2; Przednieyſzemu muzykowi ſynom Koráchowym Pſalm. 47. BudBib Ps 46/1; Wſpomináć będę ſpráwy Boże (marg) wł: Iahowe/ bo też Iá/ ieſt iedno z imion Bożych/ iáko maſz wjżſzey przy pſálmie. 68. (–) BudBib Ps 76/11[12], I 8d marg, 23d marg, 33d marg, 41a marg, 82a marg (32); Naprzod maſz v Mátheuſza w 27. gdzie iedne kśięgi przywodzą ono mieyſce z pſalmu 22. BudNT przedm b3; Błogi mąż ktoremu nie policży Pan grzechu (marg) Pſál⟨m⟩ 32. (–). BudNT Rom 4/8, N5 marg, O7 marg, Q marg, Q3v marg, Z2v marg (19); iż to widzę z Pſálmu oſmego iż tám ániołowie názwáni ſą Elohimem CzechRozm 51; Potym maſz miedzy inſzymi mnogimi nie poſlednieyſze o teyże rzecży świádectwo w Pſál⟨mie⟩ 110. gdźie ták Dawid Krol w duchu mowi: [...] CzechRozm 177, 5, 5v, 10, 22v, 28 (68); Chwalćie Páná bębnem y piſzcżałką: chwalćie go ná ſtrunách y ná orgániech [...]: wſzelki duch niech chwali Páná (marg) Pſalm 150. W wirſzu 45. (–). ModrzBaz 55v, 37, 124v; (nagł) PSALM XIIII. (–) Dixit inſipiens in corde ſuo, non est Deus. GŁupi mówi w ſercu ſwoim/ Niémáſz Bogá/ przécz ſye boim? KochPs 18; (nagł) PSALM CII. (–) Domine exaudi orationem meam. VSłyſz prośby moie boże litośćiwy KochPs 151, 3, 4, 5, 6, 7 (150); Pſalm 23. Podnieśćie kśiążętá forty wáſze/ y otworzćie ſię brany wiecżne/ á wnidźie Krol chwały. MWilkHist D4, ktv, D4; kto záś práwie w breẃ prawdźie ſzkárádźie bluźnierſtwámi przećiw Bogu wyie: wilkiem ieſt. Iáko o tákich mowi prorok: (Pſal 73.) Mowili niepráwość ná wyſokośći: położyli áż ná niebie vſtá ſwe. CzechEp 37; Nie mniey zły [u księdza Powodowskiego] ieſt fol. 96. y tych ſłow Dawidowych Pſal⟨m⟩ 39. wedle Vulgati, á wedle Hebreyſkiey prawdy 40. v 8. wykłád y przełożenie CzechEp 157; Otoć prośił Dawid gdy ták przedtym mowił: Pánie nákłoń niebios twoich á zſtąṕ/ dotkni gor/ á wypuſzcżą dym (marg) Nákłoń niebios y zstąp Pſal⟨m⟩ 43. (–) CzechEp 161 ; Złe z Pſálmu 19. o słońcu do Christuſá przystoſowánie [tj. porównanie]. (–) CzechEp 166, 32, 57, 58, 60, 83 (47); O cżym [o chwaleniu Mesjasza] známienite świádectwo duch Boży/ w Pſálmie 72. wydał NiemObr 117, 21, 155; Szátan Bożym ſłowem przećiw BOgu walcży. Matt: 4. Pſal⟨m⟩ 90. ReszPrz 10 marg, 8 marg [2 r.], 13 marg [2 r.], 21 marg, 27 marg; ReszList 147; Siedmkroć przez dźień chwałę P. Bogu Dawid oddawał/ iáko w Pſálmie ſetnym y oſmnaſtym mowi LatHar 302; Pſalm 147. nadobnie dobrodźieyſtwu świętá tego ſłużący. LatHar 383; Vah, po Láćinie/ po Zydowſku Heah: miáſto ktore^go ſłowá/ w Pſál⟨mie⟩ 34. położono Eheu. LatHar 700 marg, ktv, 4, 41 marg, 61 [2 r.], 62 (31); KołakSzczęśl B3 marg, B3v marg [4 r.], B4 marg [3 r.], B4v marg; Y hymn odpráwiwſzy (marg) Ten himn ſnać był Pſalm 113. ktory ſię ták poczyna: Gdy lud Iſráelski wychodził z Egiptu. (–)/ wyſzli [uczniowie] ná gorę oliwną. WujNT Matth 26/30; Iáko też ieſt nápiſano w Pſálmie wtorym (marg) pierwſzym (–): Syn moy ieſteś ty WujNT Act 13/33, s. 193, Zzzzzv; PowodPr 44; (nagł) IIII. PSALMV CXXVI. Paraphraſis. De profundis clamaui ad te Domine. (–) W Grzechách ſrogich ponurzony Ze wnętrznośći ſercá mego/ Wołam/ Boże niezmierzony SzarzRyt Bv, A3, A4, A4v, B2, B2v. Cf »psalm(y) pokutny(-e)«.

W połączeniach szeregowych (11): [Arianie] chcą być zbawieny bierzać nadaremnie ymię Boże mrucząć nierozumnie pacierze/ godziny/ pſalmi/ y yne wymiſli luczkie/ albo ſzatańſkie cziniąc SeklKat F3v; Vſtáwił theż [papież Grzegorz] we mſzy ſpiewánia wſzelákie/ kirye eleyzon/ ofertorzyą/ komunią/ pſalmy/ y wiele inego ſpiewánia. BielKron 164; RejPos 116v; Był ten święty [Piotr Celestyn]/ w modlitwie/ w śpiewániu godzin/ w pſalmach/ w pośćiech/ w nocnjm cżućiu/ y podnoſzenim [!] myśli do Páná Bogá nieprzerobiony. SkarŻyw 471, 293; NiemObr 88; ReszHoz 116; ReszList 158; Maſz tu naprzod modlitwy z piſmá S. wyięte: iáko Pſálmy rozmáite/ Modlitwę od Chryſtá Páná twego podáną: Pozdrowienie Anyelſkie: Hymn B.P.Máriey LatHar +6; Słowo Chriſtuſowe niechay mieſzka w was obfićie/ z wſzeláką mądrośćią/ náuczáiąc y ſámi śiebie nápomináiąc/ przez Pſálmy/ y pieśni/ y śpiewánia duchowne WujNT Col 3/16, Eph 5/19.

W charakterystycznych połączeniach: z psalmu(-ow) brać przedsię [co] (3), brać (wziąć) świadectwo (pożytki) (3), brać (wziąć) w rozum (w pamięć) (3), czytać, mieć świadectwo (wiadomość) (2), modlić się, nauczyć się, obaczyć (obaczać, wybaczać) (6), obierać, pojąć, pokazać (pokazować) się (3), przytaczać przed oczy, przywodzić w (na) pamięć (2), słyszeć, widzieć, wyjęty, wykładać (2), wywodzić (2); psalm(y) brać na świadectwo, czynić, czytać (przeczytać) (7), dać (2), gotować (2), (z)mowić (8), mruczeć, napisać, odprawować, przytoczyć, przywłaszczać, przywodzić na świadectwo, sprawować, szemrać (2), ustawić, wykładać, zacząć; na psalm pisać (4); przez psalm(y) napominać (4); psalmom przypatrzyć się; o psalmie rozumieć; w psalmie(-ach) (o)baczyć (obaczać) (13), czynić (2), czytać (5), dziękować, mieć świadectwo, mowić (powiedać, rzec (rzeczony)) (20), naleźć, (na)pisać (opisować, wypisać) ((na)pisany, opisany) (26), okazować się, opowiadać, położyć przed oczy, poznać, prosić, przełożyć, przypatrzyć (przypatrować) się (3), przypisać [co komu], przysłuchawać się, przytaczać się, przywodzić się, stać (napisano) (3), styskować, uczyć, ukazować, upatrować, upominać, wołać, wydać świadectwo, wyłożyć, wyrazić, wysławiać (3), wyświadczać, wywiadować się, wyznawać (wyznawanie) (2), zalecać, zamykać się (2); psalm cudny, słowieński (2), wdzięczny; psalmu(-ow) napis, rejestr, rozdzielenie, (wy)rozumienie (zrozumienie) (5), tytuł (3), używanie, wykład (4).