[zaloguj się]
[pdf]

[PUŁCZWARTEK sb m

pułczwartek a. połczwartek, pułćwiartek a. połćwiartek, pułczwiertek a. pułćwiertek.

a prawdopodobnie pochylone (tak w czwartka), e w -ek prawdopodobnie jasne (tak np. w czwartek); -wier- z tekstu nieoznaczającego é.

Fleksja
sg pl
G pułczwiertku pułczwårtk(o)w
A pułczwårtek pułczwårtki

sg G pułczwiertku. ◊ A pułczwårtek. ◊ pl G pułczwårtk(o)w. ◊ A pułczwårtki.

Sł stp: połuczwartek, Cn, Linde brak.

Połowa czwartej części dowolnej jednostki miary, tj. ósma część czegoś:
a. Ziemia uprawna o powierzchni jednej ósmej typowego pola chłopskiego (włóki, łanu, śladu): Bartosz Debnÿ [...] ÿest zeznał, ze szie mu dosÿcz stalo od przerzeczonego Marcina Dÿdaka s thego pulczwiertku, ktorÿ bil zastawil Blazek Yendrzeiowÿcz w czterech grzÿwnach KsięgaSądTrześ 1585 nr 1399, 1573 nr 1255.
Wyrażenie: »pułćwiertek rolej«: Stanÿslaw Sliepÿk wÿznal przed prawem, ysz zasthawÿl Jacubowÿ Jasionkowÿ pul czwierthek roleÿ we trzech grzywnach [= za 3 grzywny] KsięgaSądTrześ 1563 nr 1166, 1553 nr 1069.
b. Naczynie i miara objętości rzeczy płynnych i sypkich równe ⅛ beczki, tj. ok. 36 l: Iż często się trafia, że wiele ludzi na publiczne targi [...] rozmaite rodzaje do żywności ludzkiej należące przywożą, sprawiedliwych i pewnych miar nie mając, [...] to przodkowanie [= tę władzę (pilnowania)] przerzeczonemu bractwu [budniczemu, tj. zrzeszającemu kramarzy] [...] dajemy, aby wszyscy i szczególni w przerzeczonych budach mieszkający mieli sprawiedliwe, zupełne, śrzednie i ćwiartaki miar, to jest ćwiartki, półćwiartki, wiertele, półwiertele cechą naszą miejską naznaczone. WilkPozn II 1561 nr 71; Cechowe. – [piwowarowie] Płacą od każdego słodu cechowego per gr 1 za półczwartki, które dawali do dwora LustrMaz II 84.

połczwartek czego (sg): Od piwowarów kotłowego i za półczwartki piwa, które biorą, przychodzi pożytku do roku c.v.u. [= citra vel ultra ‘mniej więcej’] ... fl. 7/0/0 LustrMaz I 5, I 105; [w Ciechanowie] Przy każdym słodzie [piwowarowie] dawają cechowego gr 1 1/2, nie dawają półczwartków piwa, jako w inszych mieściech. LustrMaz II 2, 42; da im szeląg na dzień, kupi sobie za to półczwartek ryżu PawłList 181.

Synonim: b. achtel.

Cf [PUŁCZWIERĆ]]

MFr