[zaloguj się]

PUSTELNIK (141) sb m

e jasne.

Fleksja
sg pl
N pustelnik pustelnicy
G pustelnika pustelnik(o)w
D pustelnikowi pustelnik(o)m
A pustelnika pustelniki
I pustelniki(e)m pustelniki
L pustelniku pustelnikåch
V pustelniku pustelnicy

sg N pustelnik (58).G pustelnika (18).D pustelnikowi (7).A pustelnika (9).I pustelniki(e)m (8).L pustelniku (3).V pustelniku (1).pl N pustelnicy (15).G pustelnik(o)w (12).D pustelnik(o)m (3).A pustelniki (2).I pustelniki (2).L pustelnikåch (1).V pustelnicy (2).

stp, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów).

Człowiek żyjący w miejscu niezamieszkałym, z dala od ludzi (141): [Postawa mówi do Pokory:] Zegnay mię krzyż s tobą puſtelnikiem/ Vciekę precż przed twoim ięzykiem/ Niechay modlitw prożnać twa robotá BielKom F6; A Niechcąc go [Bóg Adama] ták zániecháć iáko puſtelniká/ powiedzyeć racżył: Iż zle mu być ták ſámemu RejZwierc 1v; Solitarius, Solus agens, solivagus, frequentiam vitans – Puſtelnik, ſammieſzkaiąci. Calep [991]a.
a. Prowadzący taki żywot z pobudek religijnych; eremita Murm, Mymer1, Mącz, Cn; anachoreta Mącz, Cn (138): Puſtelnik ſie z drabem potkał/ A łáſkáwie go námawiał: Iuż przeſtań ſynu żołdowáć/ Bo maſz cżás cnot náſládowáć. BierEz P; Murm 20; Mymer1 9v; KłosAlg D4; Niebieſka Regułá we Włoſzech/ od niebieſkiego piątego álbo Celeſtynuſá Papieżá wezwaná náſtáłá: ktorą then Niebieſki Papieſz będąc pierwey ná puſztzy puſtelnikiem wymyſlił KrowObr 136; RejWiz 131v [2 r.], 132 [2 r.]; RejZwierz 113; Gdy nań [Swatoboja] klątwę dáno/ z wielkiey roſpácży ſzedł ná puſzcżą: tám żywotá dokonał miedzy puſtelniki. BielKron 322v; Poſłáli tedy po puſtelniki ktore oni [mahometanie] máią zá ſwięthe męże BielKron 458, 170v, 437, 458v, 459; Nieucżyłem ſię w Lipſku/ ani w Pradze wiari/ [...] Wſzitko mam z Puſtełnikow/ co mieſzkaią znami Miedzy laſy/ i miedzy puſtimi gorami. KochSat Bv; Anachoresis, Eremus latine, Puſzcza. Unde monachi Anachoretae, eremum incolentes, Puſtelnici Mącz 8d, 8d, 107d; HistRzym 28 [2 r.], 28v [4 r.], 29, 29v [2 r.], 30 (25); A byli nie dáleko oney wśi dwá puſtelnicy w leſie RejZwierc 174v, 174v [3 r.], 175 [7 r.], 175v [6 r.], 176 [2 r.], Aaa3 [2 r.], Aaa3v; [Pan Bóg] przepuśćił táką myſl ná ſługę ſwego drugiego Antoniego/ ná on cżas pierwſzego w wiádomośći ludzkiey puſtelniká: iákoby ná deń nie było doſkonálſzego ſługi Bogu. SkarŻyw 51; Przyſzło do niego [św. Wilhelma] kiláś towárzyſzow/ ktorzy mu chćieli onego żywotá pokutuiącego pomágáć: ále gdy widział ich niepoſłuſzeńſtwo/ á inákſze myſli/ niżeli puſtelnikom y ſługom Bożym przyſtoi/ poſzedł od nich SkarŻyw 167; żądał pilnie [św. Antoni] żeby go do klaſztoru/ ná puſzcżą gory świętego Páwłá/ gdzie niektorzy bráćia iáko puſtelnicy żyią/ poſłano SkarŻyw 543, 13, 50, 165 [4 r.], 471, 487, 569; Sen Maiowy/ Pod gáiem źielonym iednego Puſtelniká. Przez Marćiná Bielſkiego nápiſány BielSen 1, 5, 6, 10 [2 r.], 19; BielRozm 2; Calep 671b; WujNT 11, Bbbbbb3; Moyzeſz y Heliaſz y ſynowie Proroccy/ y Ian Chrzćićiel w ſtárym zakonie/ dla tego ná puſtych mieyſcách przemieſzkiwáli: y w nowym zakonie ták wiele puſtelnikow: woleli wſzytki nędze ná puſzczy znośić/ y ná źiołkách y korzonkách źiemnych przeſtáwáć: niżli modlitew ſwoich rozerwánie w mieſzkániu miedzy ludźmi ćierpieć. SkarKaz 609a, 39b, 514b, 609a marg.

W połączeniu z imieniem [imię + pustelnik (17), pustelnik + imię (3)] (20): Ian Máttá y Stzeſny Puſtelnik wymyſlili y zátzęli Kogułę [!] nową Troytzakow KrowObr 135v; BielKron 160v; Zywot S. Withelmá [!] Kxiążęćiá Aquitáńskiego/ á potym Puſtelniká SkarŻyw 163, 34, 200, 569, 570 [4 r.]. Cf Zestawienia.

W połączeniach szeregowych (6): botz on byl s puſtelniki puſtelnik/ s pannámi panitz/ z męcżenniki męcżennik/ z ſpowiedniki ſpowiednik/ s proroki prorok. OpecŻyw 47v; TarDuch D6; SkarŻyw [474]; ReszPrz 20; A co też ieſt niezlicżona moc onych S. Biſkupow/ Opátow/ Zakonnikow/ Puſtelnikow/ ktorzy ſię w tym pánieńſtwie y w cżyſtośći zákocháli áż do śmierći. WerKaz 294.

W porównaniu (1): Tem ſpoſobem ſie też máyą ći myedzy ſobą/ ktorzy myedzy gromádą yáką ſtudentow ſtuduyą/ od thych ktorzy domá tylko ſámi/ yákoby yácy puſtelnicy ábo mniſſy w klaſtorze ſzkołuyą. GliczKsiąż K4.

Wyrażenie: »pustelnik turecki« = derwisz (1): Są też v nich [u Turków] rozmáite nabożeńſtwá/ bo niektorzy mieſzkáią w puſtyniách od ludzi/ áby ſie thák ſwiętſzemi zdáli (marg) Puſtelnicy. Tureccy. (–) BielKron 260.
Zestawienia n-pers: »Antoni(jusz) pustelnik« (4): BielKron 462; Piſze święty Auguſtyn/ iako dwa dworzánie tylo cżytáiąc żywot świętego Antoniuſzá puſtelniká wnetże zgrzechow powſtaiąc żywot odmienili. SkarŻyw A3v, 55; Co Konſtántynus Antoniemu Puſtelnikowi/ przycżyniáiącemu ſię zá Atánázym odpowiedźiał: [...] NiemObr 128.

»Jakub pustelnik« (1): LatHar [++]; [Zywot S. Iákubá puſtelniká [...]. Zył około roku P. 450. SkarŻyw 153].

»Paweł (pierw(sz)y) pustelnik« (5): [Jan Długosz] ná Skałce w Káźimierzu pochowan/ gdzye thám nádánie vcżynił niemáłe brátom zakonnym S. Páwłá puſtelniká pierwego. BielKron 396v; WSzytkim puſtelnikom przodek y powod był/ Páweł z Thebáidu pierwſzy puſtelnik. SkarŻyw 50, 50, 471; LatHar [++].

Szeregi: »mnich a(l)bo (i) pustelnik« [szyk 12:2] (14): GliczKsiąż K4; Swięta pánno nád pánnámi/ y wſzyſcy ſwięći Mniſzy/ y puſtelnicy/ modlćie ſie zá námi. KrowObr 162, 133v, 160v; GórnDworz Ff7; Bárzo wiele ludzi do żywotá zakonnego pozyſkał [św. Romuald]/ iſz o nim mowili ták poſpolićie: iuſzći świát wſzyćiek w mnichy y puſtelniki obroći. SkarŻyw 574, 52, 332, 570 marg, 571 marg; Ian S. przodkiem mnichow y pustelnikow. WujNT 11 marg, 11, Zzzzz, Aaaaaav. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»zakonnicy i pustelnicy« (2): Wſzyścy Swięći Zakonnicy y Puſtelnicy modlćie ſię zá námi. LatHar 175, 654. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu wieloczłonowym: »i inni pustelnicy« (1): Dźiwuiemy ſię onym Antoniom/ Hiláryonom/ Arſeniuſzom/ y innym puſtelnikom/ iż świátem y ſławą iego gárdząc/ y przykłádem Heliaſzá y Ianá od ludźi ſię kryiąc/ pokoiu ná bogomyślność ſzukáli SkarKaz 38b.

Przen (w nawiązaniu do opowieści s. 174v-176) (1): A niechći ſwieći vſtáwicżnie puſthelnik v brzegu twoiego oną wdzięcżną láternicżką/ to ieſt prawdziwym ſłowem Páńſkim RejZwierc 177.

Synonim: eremita.

Cf [PUSTENNIK]

AN