[zaloguj się]

116. Sposób notowania struktur.

Poszczególne typy struktur wprowadzamy nagłówkami w następującej postaci:

a. W zakresie składni rządu.

Połączenia w zakresie składni rządu sygnalizujemy, notując wyraz hasłowy w formie podstawowej oraz odpowiednią formę przypadkową zaimków kto, co lub podobnie utworzony schemat odpowiedniego połączenia przyimkowego, np.

czekać czego
czekać na kogo
(rzeczowniki żywotne nieosobowe traktujemy jako co, zbiorowe typu lud, wojsko jako kto).

aa. Zaimki kto, co i ich bliższa charakterystyka.

Należy każdorazowo zwracać uwagę na żywotność lub nieżywotność dopełnień, a nawet, w obrębie nieosobowych, na węższe zakresy znaczeniowe rzeczowników. O ile stwierdzimy, że łączliwość w tym względzie jest nieograniczona i niezróżnicowana funkcyjnie (jak w czasownikach typu widzieć), notujemy zwyczajnie strukturę np.:

... kogo, co (x).
Natomiast w hasłach, gdzie ograniczenia dystrybucyjne i ich wzajemne proporcje wydają się istotnym uzupełnieniem charakterystyki semantyki, notujemy w klamrze uwagi ilościowe o zakresie znaczeniowym dopełnień, np.
... kogo, co [w tym: kogo (x), co (żywotne) (x), co (nieżywotne, zwłaszcza terytorium) (x)] (x).
Liczba ogólna może być niższa niż suma wyszczególnień w klamrze.
Jeżeli żywotność i nieżywotność są związane z różnym miejscem w systemie określeń danego czasownika, tworzymy odpowiednio dwie osobne struktury, np.
karać kogo
i
karać co
(gdyż kogo oznacza osobę karaną, co – przyczynę kary).
Jeżeli w skład danej struktury wchodzą wyłącznie rzeczowniki osobowe lub wyłącznie nieosobowe, notujemy oczywiście tylko jeden odpowiedni zaimek.

bb. Połączenia z wyrazem łacińskim.

Wyrazy łacińskie wchodzące w związek składni rządu z polskimi wyrazami nadrzędnymi traktujemy następująco:
Formę przypadkową bezprzyimkową, jeżeli struktura jest ponadto zaświadczona przykładami polskimi, wciągamy do całości materiału bez żadnych wyróżnień. Jeżeli jest to jedyne użycie tej struktury, piszemy np.:

dodzierżeć co (cum A lat.) (1).

Strukturę w postaci połączenia z przyimkiem również wliczamy do ogólnej liczby analogicznej polskiej struktury, ale zaznaczamy to w nagłówku, np.:
konstytucyja o czym [w tym też: de aliqua re (1)] (39)
– albo:
konkludować o czym a. de aliqua re (2)
(ten drugi sposób wyłącznie dla wypadków stosunku ilościowego 1:1). Jeżeliby polskich odpowiedników takiej struktury nie było wcale, tytulik zawierałby tylko schemat łaciński.

cc. G lub A.

Jeżeli w strukturach z dopełniaczem lub biernikiem materiał wykazuje tylko łączliwość z rzeczownikami osobowymi, przypadki rozróżniamy w następujący sposób:

... kogo (G), ... kogo (A).

dd. Zmiana składni pod wpływem czasownika nadrzędnego.

Jeżeli przy czasowniku w inf, mającym normalną składnię biernikową, ukaże się wyjątkowo dopełnienie typu czego, przy czym można to wyjaśnić wpływem składni czasownika nadrzędnego, postępujemy następująco: np. (dla hipotetycznego zdania: „pragnę czytać tej książki”) s.v. PRAGNĄĆ:

cum inf [w tym: inf cum G w składni zależnej od „pragnąć” (x)]
– s.v. CZYTAĆ:
czytać czego [składnia zależna od „pragnąć”].

ee. Przy funkcji supinum.

Przykłady o składni typu „biegli gasić pożaru” pod hasłem czasownika, który przybiera formę inf, notujemy pod następującym nagłówkiem (przykład poprawiony w stosunku do wersji wydrukowanej):

gasić czego [funkcja supinum = do gaszenia].
Postępowanie pod hasłem czasownika nadrzędnego por. b.

ff. Struktury dzierżawcze.

Struktury dzierżawcze sygnalizujemy w zasadzie tytulikiem czyj, po którym w klamrze wymieniamy:

[w tym: pron poss (x), ai poss (x), G sb i pron (x), od + G sb (x)]
– w układzie ilościowym (pod ai poss rozumiemy formacje na -ow, -in, -ski, -i itp.). Pod strukturę taką wliczamy bowiem wszelkie współfunkcyjne warianty formalne, a więc zarówno „kochanie ojca” jak i „ojcowe”, jak i „moje", a także (s.v. KOCHANIE nienotowane) „od kogo”. Brak uwagi w klamrze będzie oznaczać, że materiał wykazany cytatami jest jednolity.
Uwaga klamrowa o strukturze dzierżawczej umieszczona po objaśnieniu (jak s.v. MAJĘTNOŚĆ itp.) brzmi:
[w tym czyja (x): pron poss (x), G sb i pron (x), ai poss (x)].

gg. Możliwość odstępstwa od schematu.

Jeżeli zauważymy w materiale powtarzalność pewnego charakterystycznego zjawiska, które nie da się przedstawić za pomocą schematu zaimków kto, co, możemy posłużyć się szerszym opisem, dążąc jednak zawsze do najzwięźlejszych sformułowań. Tak np. s.v. MOC sb będzie zapewne:

cum part praes act
(dla przykładów typu „moc wysuszająca”).

b. cum inf.

Połączenia z bezokolicznikiem wprowadzamy uwagą

cum inf
(bez wymieniania wyrazu hasłowego), podobnie
cum A cum inf
cum N cum inf
cum A dupl (= z podwójnym accusativem).

aa. inf w funkcji supinum.

Jeżeli zależny bezokolicznik wykazuje składnię właściwą supinum (por. a.ee.), tytulik brzmi:

cum inf w funkcji supinum cum G
jeżeli nie miałoby to dotyczyć wszystkich przykładów, uwagę umieszczamy w klamrze:
cum inf [w tym: w funkcji supinum cum G (x)]
Wszystkie takie przykłady powinny być cytowane.

c. Ze zdaniem.

Połączenia ze zdaniem podrzędnym wprowadzamy formułą:

Ze zdaniem dopełnieniowym
– albo:
Ze zdaniem celowym
– albo:
Ze zdaniem przydawkowym
(to pod hasłem rzeczownika) itd.
Jeżeli dokładna analiza składniowa jest trudna, a dla potrzeb charakterystyki łączliwości wyrazu hasłowego mało istotna, można łączyć dwa typy pod jednym tytulikiem, np. s.v. CZAS pod wyrażeniami przyimkowymi »natenczas«:
Ze zdaniem czasowym i przydawkowym [gdy (145), kiedy (66), poki (2), ktory (1), na ktory (1), niż (1), skoro (1)]

W razie potrzeby można przed klamrą podać krótki komentarz uściślający, np. s.v. KONSTYTUCYJA:
Ze zdaniem przydawkowym referującym treść.

Połączenia typu „ukradł, co leżało na stole” oraz „ukradł to, co ...” traktujemy jako struktury Ze zdaniem dopełnieniowym („to” jako zapowiednik, por. aa.).

aa. Zapowiedniki i odpowiedniki.

Po tytuliku:

Ze zdaniem ...
następuje w klamrze uwaga:
[w tym z zapowiednikami: ...]
– albo:
[w tym z odpowiednikami: ...]
– albo:
[w tym z zapowiednikami i odpowiednikami: ...]
po dwukropku wyliczenie ich postaci tekstowych wraz ze statystyką. Jeżeli mamy do czynienia z jednym typem zapowiednika lub odpowiednika, uwaga jest w liczbie pojedynczej (różnica między obu terminami, za Klemensiewiczem: zapowiednik = różne formy zaimka „to” w zdaniu nadrzędnym do spójnikowego i pytajno-dopełnieniowego: np. o tym, że lub [nauczał] tego, gdzie (a. jak, a. kto itp.); odpowiednik = zaimek wskazujący w zdaniu nadrzędnym do względnego, np. taki ... jaki; to lub tego itp. ... co).

bb. Spójniki.

Następnie po średniku w tejże klamrze wymieniamy wszystkie spójniki lub wskaźniki nawiązania z podaniem statystyki, w układzie według częstości, a przy równej ilości według alfabetu. Pytajno-dopełnieniowe wskaźniki nawiązania z połączeń typu „wiem, gdzie on jest”, „wiem, co on robi”, „wiem, kiedy on przyjdzie” itp., a więc takich, gdzie postać wskaźnika zależy od treści zdania podrzędnego i nie odgrywa istotnej roli składniowej, liczymy razem i zapisujemy jako zaimek pytajny (x), np.:

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z odpowiednikami i zapowiednikami: tego (5), na to (4), ku temu (3); że (6), zaimek względny (5), zaimek pytajny (2), aby (4)]
Należy odróżnić od tego połączenia z zaimkiem względnym typu „uczynił, co miał czynić”, „nauczał, co mu kazano”, które opisujemy jako:
zaimek względny (x)
(Dotyczy to prawdopodobnie tylko zaimka co.)
Spójnik lub wskaźnik wspólny dla całej pozycji poprzedzamy słowem zawsze: (z dwukropkiem) i nie podajemy po nim liczby. Nie wymieniamy w ogóle zapowiedników ani spójników przy strukturach mało liczebnych (do trzech użyć), jeżeli wszystkie przykłady są cytowane.

d. Połączenia z okolicznikiem.

Połączenia z okolicznikiem uwzględniamy pod hasłami, dla których łączliwość ta jest uzasadniona semantycznie, jak np. okoliczniki miejsca pod czasownikami ruchu. Przy niezbyt wielkim zróżnicowaniu schematów takich połączeń traktujemy je w taki sam sposób jak składnię rządu, tj. umieszczamy w odpowiedniej kolejności wśród wszelkich innych struktur sprowadzonych do schematu.

aa. Tytulik w postaci zaimka przysłówkowego miejsca.

Inaczej postępujemy, gdy liczba schematów strukturalnych okaże się bardzo wielka, a także gdy zauważymy, że różnice w sposobie łączenia nie są wynikiem dowolnego wyboru stylistycznego, lecz zależą przede wszystkim od zwyczaju stosowania pewnych przyimków przy określonych rzeczownikach (por. iść, jechać, ciągnąć, udawać się itp. do lasu, na puszczę, w góry).
Taki materiał łączymy w struktury dające się uogólnić za pomocą określonego zaimka przysłownego, po czym w klamrze wymieniamy schematy konkretnych struktur z ilościami. Siłą rzeczy w obrębie takich typów muszą być zgromadzone też połączenia z przysłówkami o pokrewnych znaczeniach (zapisujemy je w cudzysłowie). Oto przykład:

ciągnąć dokąd [w tym: do czego (235), ku czemu (32), w co (19), pod co (15), na co (13), „tam” (4), „gdzie” (4), nad co (1)] (321):
ciągnąć skąd [w tym: z czego (17), „stamtąd” (5), „stąd” (4), od czego (3), „odtąd” (1), „skąd” (1)] (31):
ciągnąć którędy [w tym: przez co (42), czym (5), nad czym (4), imo co (2), „kędy” (2), w czym (1), „ktorędy” (1)] (56):

e. Postać fonetyczna wrazu hasłowego.

Postać fonetyczną wyrazu hasłowego do zapisu struktury ustalamy według tych samych zasad, jakie stosujemy we frazeologii (por. 223.).