[zaloguj się]
[pdf]

CHĘĆ (629) sb f

Fleksja
sg pl
N chęć chęci
G chęci chęci
D chęci chęciåm
A chęć chęci
I chęcią chęciami
L chęci

sg N chęć (101). ◊ G chęci (137). ◊ D chęci (11). ◊ A chęć (191). ◊ I chęcią (119). ◊ L chęci (21). ◊ pl N chęci (5). ◊ G chęci (16). ◊ D chęciåm (2). ◊ A chęci (24). ◊ I chęciami (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Silne pragnienie czegoś (z odcieniem dodatnim lub ujemnym w zależności od kontekstu): pragnienie, ochota, staranie, zamiłowanie, pilność, zapał, odwaga; życzliwość; wola, zamiar; appetitus Murm, Mymer1, BartBydg; affectus BartBydg; affectus amoris, animus propensus ad aliquem, benevolentia, favor, libido, mens, studium, voluntas Cn (629): przeto wſzytczy yą czczily myloualy y oſoblyuą chączyą ſyą yey baly PatKaz III 122v; Appetitus. Sinnickeit Chęć. Murm 48; Mymer1 21; BartBydg 11b; BierRozm 8; Była tedy wſzyſtkich bogoboinych ludźi żałośc wielką i troſkánié oń a chęc niewymowná/ ktorąby go byli zonyi cięſzkiéi nędze radźi wyrẃali [!] MurzHist T2v, B, K; ZAwácki ſtáry kompan/ lecż młodey pámięći/ Nie ſchodzi mu ku cnocie/ nigdy nie ná chęći, RejZwierz 86; Cicero, quae langvorem adferunt caeteris, illum acuebant, Które rzecżi inym ludzióm chęć odeymuyą/ tyź iſte yemu yei dodawały Mącz 3a; Prot A4; Nie ieſt tu żaden z nas M. kſięże/ kthoryby prośby W. M. bez wſtydu wielkiego ſłucháć/ a roſkazánia nie z dziwną chęcią cżekáć miał. GórnDworz C2v; á ná to Dworzánin ma też mieć piine oko/ [...] iżby áni ſzalenie názbyt/ á ze zbytnią chęcią/ áni też z wymyſloną powagą cżáſu támtemu nieprzyſtoyną/ táńcował. GórnDworz K; przypędziłá go miłość do tego/ iż ią nákoniec vmyſlił [...] wziąć zá żonę. Y poſłał do iey przyiacioł/ opowiedáiącz im/ thę chęć ſwoię. GórnDworz Y6, A3, G3, K6, Q6, Y8v, Bb7, Mm2; BudBib Ier 2/24; MycPrz II C3v; BudNT b3v, 2.Cor 7/6, Kk3; Znam to że dar málucżki ále chęć prawdziwa/ Wſzák też dymem s kádzidłá Bog vbłagan bywa. StryjWjaz A2, A2, A2v; CzechRozm 122; PaprPan Aa3; Day Boże áby tą náſzá pracá z táką chęćią od káżdego dobrego byłá przyiętá/ z iáką ſię iym ode mnie offiáruie. ModrzBaz 1v; A ácżkolwiek to dobrze powiedźiano/ że rozum popędliwe chęći ſerdecżne rządźić/ á pod moc ſwoię podbijác ma/ á wſzákże doznawamy tego/ iż prożno śię rozum o to kuśi ModrzBaz 8; A ſprzyiázna chęć/ áby byłá trwáła y mocna/ trzebá żeby ſię opieráłá o korzeń wiádomości y przyzwycżáienia rzecży vcżćiwych. ModrzBaz 136, 2, 6v [2 r.], 9, 9v, 23 (38); ModrzBazStryj ¶2v; KochOdpr B4v; Zeby muśieli zá pány Wyznáć byli wierné ſługi moie/ W chęć vbrawſzy twarzy ſwoie. KochPs 123, 39, 59, 60, 92, 118 (9); Tá vcżciwy y wielce nabożny/ cnotámi wſzytkimi/ á zwłaſzcżá vmartwienim ciáłá y chęći świeckich/ ozdobiony żywot wiodłá. SkarŻyw 443, 13, 92, 130, 297, 545; KochTr 24; A Potym zápalczywą chęcią Tátárowie grad żelázny z łukow ná Litwę gęſto puśćili StryjKron 416; Ná dźień Piotrá y Páwłá/ Swiętych ſię ziecháli/ Tám Krolowi Oyczyznie chęć ſwą obiecáli. StryjKron 522, 240, 340, 507, 622, 732; KochJez B4; Dayże im/ pánie/ zgodę/ y miłosć ſpółeczną/ Y w twoim poſłuſzeńſtwie Wytrwáć chęć ſtáteczną. KochEpit A4, A3v; KochFr 87, 95, 102, 114; KlonŻal A2; Teraz maſz czás zárazem y chęć życzliwému/ Y nieprzyiaćielowi niechęć oddáć ſwému. KochBr 152; Iuż was nie ſwymi ſłowy (bo do ták wielkiey chęći moiey/ rownych á ſpoſobnych y ſiebie nie náyduię) ále Apoſtołá Páná Chryſtuſowego [...] ſłowy proſzę y nápominam ReszPrz 92, 8, 26; ReszList 143, 144; WerKaz 267; KochPam 87; bo ácz oboie Twóy vrząd nieśie/ wſzákże wyroki twoie/ Ná ludzkiéy chęci wiſzą KochPieś 52; Bo co waży párgámin/ y gęſté pieczęci Przy piſmie záwieſzone/ ieſli niémaſz chęci? KochProp 15; ſzukacie takiego Pana ktorem biſcie podlug miſli ſwey rzadzili/ y wſzitko podlug checi ſwey mieli za yego Panowania PaprUp Ev, Gv; ZawJeft 19; Za co nie odniosłem sam chęci od drugich, y owszem wielkie moie vczynnosci wniwecz poszły ActReg 55; ze wprzewłoce y zapamietaniu niebespieczenstwa, uidzie sieła ludziom chęci y będą oziebleiszy w sprawach Rptey ActReg 135, 32, 54, 69, 79, 113 (10); GrochKal 4; Bowiem tho ſpráwuie/ że ludzie cáłą chęcią zwykli ſie kuśic o rzecży vcżćiwe/ poważne/ y przyiemne Phil B4, B3, E2, S; á zá coby ſie ſpráwnie wſtydáć mieli/ to ſobie nie tylko zá kochánié/ ále y zá chęć poczytáią. KochPij C; Iákoś dał ſłońcu/ ćiepłá moc niezmierną/ Co źrzenicą władnącą Oycowſką chęćią nápełnione wierną/ Cżyni źiemię rodzącą GrabowSet E2v; Chęć prędka we mnie/ śiły nie doſtawa GrabowSet N2, A4, D3v, F4v, G, I2 (33); KochFrag 21, 45; OrzJan 66 [2 r.], 126; KołakCathOkuń A2, A2v; RybGęśli C; WujNT 2.Cor 7/7, s. 638 marg, Philipp 2/5; WitosłLut A2v; Potkáć ſię w boiu, rzecz to iemu miła, Chęć pogotowiu, ieſt ſerce, ieſt śiłá. KlonKr A; KlonKrGum Av; KmitaSpit Av; Po chęći poznáć dźiećię gdźie ſkłonne ieſt. SkarKaz 42a, 120b, 121b; VotSzl A2; CiekPotr 58; PaxLiz Dv, Ev, E4v; SkorWinsz ktv [2 r.]; SapEpit A4; Chęć prziymi wdżięcznie [!] SzarzRyt A2v; SzarzRytLeśn ktv.

cheć czego (20): Pierwſzy yeſt potym ſtopniu poſtepek yżeby ćći y chwały chęćią o nalepſzych ſię rzeczach ſtarali. KwiatKsiąż B2; RejPos 325v; BudNT 2.Thess 1/11; Pychá ieſt przewrotna przewyżſzánia w ktoreykolwiek rzecży chęć/ z nádętośćią ſercá/ á vmysłem wzgárdzenia drugich złącżoná. ModrzBaz 58v, 2, 7, 59v [2 r.], 65, 66 (11); SkarJedn A5; StryjKron 230; ActReg 81; WujNT 233, 526; CiekPotr 26.

chęć do kogo, do czego (48): GórnDworz Ee4; Pátrzayże iáko [...] chęć ludziom Rycerſkim y wſzytkim inym ſtanom do ſpraw poććiwych y do ſłużb Rzecżypoſpolitey pokáźili RejZwierc 194v; WujJudConf 137v; BudNT przedm a3; PaprPan C3v, Ccv; ModrzBaz 9, 39v, 40, 50; SkarJedn 301, 314; Oczko A3, 1v [2 r.]; SkarŻyw 107, 518; StryjKron A3v, 522; CzechEp 109; ReszHoz 122; PaprUp C3, G3v; ActReg 87, 140 [2 r.], 141, 168; Philologia ‒ Chęcz dowimowi. Calep 800b; Philosophia ‒ Chęcz do mądroſci. Calep 800b; Pugnacitas ‒ Checz do walki. Calep 873b; Phil M; Vſkroḿ chęć do złego/ á wźiąwſzy zá rękę/ Wiedź/ gdźie dobrá a twoie GrabowSet K3; OrzJan 3; KołakSzczęśl A2v; WujNT 136, 154, 2.Cor 7/11; SarnStat *8v; SkarKaz 120b, 205b, 207b [2 r.], 209b, 245b; CzahTr L3v; KlonWor 23; SzarzRyt C3.

chęć k(u) komu = życzliwość (24): MurzHist D3v; Przeto wiele powinná Polſká W. K. M. zá tę iáſnie dobrotliwą chęć ku ſobie. GórnDworz A2v; Henryká obránego Krolá tám witáli/ Wlzytkich Sármátow k niemu chęć ſzcżyrą wziáwiáli. StryjWjaz A4; KochPs 32, 33; SkarŻyw 31; ReszPrz 3; ReszList 187; Chęc moia ku wm, et sollicitudo orzeczach tamtego kraiu dała mi przyczynę teraznieyszego słauią [!] y pisania dow. ActReg 68, 126; Phil H3; GrabowSet C2, N3v; RybGęśli A2v, D3; WujNT 522, 682; PowodPr 41; SkarKaz 40b, 41a, 454b; GosłCast 7; SkorWinsz A2; SapEpit [B]2.

chęć k(u) czemu = ochota, pragnienie (22): wielka chęc nam vroſcie: ku vſtawicznemu wyznawaniu ſwiętego imienia twoiego RejPs 94v; GórnDworz T3v, Ff6, L12v; WujJudConf 67; StryjWjaz A2; CzechRozm 164; PaprPan N3; wiele ich też ieſt/ ktorzi zbytnią a łákomą chęćią zápaláią ſię ku doſtawániu wielkich y zacnych vrzędow ModrzBaz 5v, 19v, 55v; SkarJedn 189; á ćierpiących panienek chęć ku więtſzem mękom trwáłá. SkarŻyw 22, 201; CzechEpPOrz **2v; ReszList 142, 148; ActReg 54; LatHar 493, 617; VotSzl A2v;SkarKazSej 668b.

chęć przeciw(ko) komu, czemu [przeważnie z odcieniem dodatnim] (36): LibLeg 11/49; GórnDworz Bv, Z2; Tym ſpoſobem vcżyniſz ſobie z nieprzyiaćioł przyiacióły/ y wiela ludźi przećiwko ſobie chęć z iednaſz. ModrzBaz 127, 50v, 58v, 67v, 93v, 102v; Siłá/ wſzechmocny pánie/ twych dźiwów od wieku/ Y znákow chęci przećiw człowieku. KochPs 59, 2; ReszPrz 47; KochProp 15; PaprUp Cv; To dla tego wm piszę abys wm znał niezgasnioną chęc moię przeciwko Panu Gnieznienskiemu ActReg 55, 5, 13, 54 [2 r.], 73, 81, 86, 121; Phil D, Q2; KochFrag 49; OrzJan 87; WujNT 705; SarnStat 9, 882, 889; Morzże ie [ciało] tu nie dopuſzczáiąc mu chęći iego przećiw rozumowi y zakonowi Bozkiemu. SkarKaz 209a; VotSzl B4, Ev; CiekPotr 83; KlonFlis Bv.

chęć na co (2): Ták gdy bitwy wołáli/ Krol ná ich żądánie Przyzwolił widząc w nich chęć z Niemcy ná potkánie. StryjKron 622; KmitaSpit C4.

cum inf (3) : PaprPan G3v; ModrzBaz 72v; PRzednia cżęśći mych dobr/ Pánie/ ſmyſłow moich Ieſt chęć/ záwżdy chodźić/ w ſwiętych drogách twoich GrabowSet O2.

W charakterystycznych połączeniach: chęć dobrotliwa, dziwna, gorąca (3), ludzka (6), łaskawa (2), niemała (2), nieprzystojna (2), nieukrocona (2), ojcowska (4), osobliwa (3), pobożna (2), popędliwa (4), przyjacielska (3), serdeczna (4), sprzyjazna (3), stateczna (2), swiecka (2), szczyra (4), święta (2), uprzejma (14), wdzięczna (2), wielka (38), wrodzona (3), zapalczywa (2), zbytnia (4); chęć chwały, panowania, pomsty (2), sławy, urzędow.

Zwroty: »mieć chęć« [szyk zmienny] (29): ábowiem mierny cżłowiek/ nie dużoſcią/ nie moczą ſtrzymawa ſie od złego/ ále iż wolev/ ani chęći niemiał ku zle cżynieniu. GórnDworz Ff6, M5, T3v, Ee4; WujJudConf 67, 137v; Bo roſkazuie iym/ áby wſobie táką chęć mieli/ iaka byłá w Chriſtuśie. BudNT Kk3, przedm a3; PaprPan N3; áby iáko ſpolnym vżywániem ćiáłá y krwie iego bywamy ſobie rowni/ tákbyſmy też ſpolną a rowną y przećiwko nam ſámym/ y tudźież przećiwko ſprawcy tey ś. vcżty chęć y wolą mieli [voluntatem haberemus]. ModrzBaz 67v, 9, 40; Oczko 13; SkarŻyw 201; StryjKron A3v; CzechEp 109; ReszList 142; KochProp 15; PaprUp I; azawzdy gotowe serce, y chęć maiąc dosłuzby ImPana Gniezninskiego [...] Iednakobym IēM zyczeł, y wprzypadku takim słuzył. ActReg 140, 87, 140; Aversor — Brzidzę ſzie, checziniemąm. Calep 114a; KochCz A3v; GrabowSet Gv, O2v; SarnStat 882; CzahTr L3v; PaxLiz A2v.

»chęć niechęcią oddać« (1): Chęć mi niechęćią oddał: y dźiś mię ſromoći/ Zem przyiaćielem záwżdy dobroći. KochPs 56.

»(p)okaz(ow)ać chęć« [szyk zmienny] (22): iż poki nie widzi pewney dziory/ kthorąby go ná ſzyię zepchnąć mógł/ poty nic nie pokázuie nieprzyiáźni/ y owſzem rychley chęć/ á życżliwość GórnDworz Cc7; ModrzBaz 50v; SkarJedn 314; KochPs 209; pocżęli ſię do tego iáłmużnámi ſwymi przykładáć/ áby mieli z cżego tę chęć y chrześćijáńſką w podeymowániu y opátrowániu pielgrzymow miłość pokázowáć ReszList 167, 187; WerKaz 277; ieſcze on Krol wtijm wielka chec pokazal poddanem ſwoim ze dziatki ſwe iuz podroſle zlecil do nauki dwiema Polakom PaprUp C3v; Patrzcie co zachec i iaka mieloſc okazowal poddanem PaprUp G3; WujNT 522, 682, 705; SarnStat 9, 136, 437, 450, 889, 1140; KlonKrGum Av; Ale chęć y miłość ku Pánu Bogu/ ná rzeczy było trudney y ćięſzkiey pokázáć. SkarKaz 41a, 40b, 454b.

Wyrażenia: »chęć cielesna« (1): á máiąc záś z drugiey ſtrony/ falſum quendam appetitum, chęć iákąś ćieleſną do vſtaw y wymyślnych nałogow ludzkich/ nie mogą inácżey mowić y cżynić CzechEp 109.

»dobra chęć« [szyk 10 : 1] (11): BudBib 4.Reg 12/4; Sławá wnawyſzſzych Bogu/ a ná ziemi pokoy/ w ludziach dobra chęć [in hominibus bene placitum]. BudNT Luc 2/14, 2.Thess 1/11; bo dobre ſpráwy z dobrego vmysłu y z dobrey chęći [a recta voluntate et cogitatione] pochodzą. ModrzBaz 10v; A ácżkolwiek/ nicby był nád obycżay nieucżynił/ choćby był zſwey dobrey chęći [se ambitioni] o ten Vrząd ſtał/ ále iż był cżłowiek myśli wielkiey/ y ztąd lekce ſobie te vrzędy [...] ważył ModrzBaz 43v; A przeto nikim gárdźić niemamy: każdego dobrą chęćią [benevolentia] y powinnośćiámi záwżdy náſzemi vſzánowáć ModrzBaz 69, 43v, 137; KochFr 29; GrabowSet M2v; rácż dobre chęći/ y myśli náſze [...] do końcá ſzcżęśliwego prowádźić. LatHar 358.

»zła chęć« [szyk 6 : 1] (7): ModrzBaz 25v, 136, 136v; SkarJedn 189; Ieſlim przyiáźni nie ſzczyrze záchował/ A do złéy chęći dał z śiebie przyczynę KochPs 9, 81; SkarKaz 245b.

Szeregi: »affekt i chęć« (1): w ktorym nie tylko áffect y chęć ku ſobie znácżną praeter mea merita proprio motu W. M. wzbudzoną/ im dáley tym więtſzą iáśnie vznawam RybGęśli A2v.

»chęc i gotowośc« (2): Vżyłem tedy Páná Erázmuſá Otwinowſkiego/ áby ſzedſzy do Páná Chyckiego/ chęć y gotowość moię opowiedźiał NiemObr 24; ActReg 150.

»łaska, (i) chęć« [szyk 9 : 2] (11): bo komu ieſt táyna Twa łáſká przećiwko mnie/ y chęć niezwyczáyna? KochPs 2, 74; PudłFr 40; KochProp 5; ActReg 13, 65, 116, 121; KołakSzczęśl A2v; RybGęśli A3v; SapEpit [B2].

»chęć, (i, a) miłość« [szyk 17 : 3] (20): GórnDworz E3v, O6v; ModrzBaz 55v, 67; Bo tych dwu ſkrzydeł nie mamy/ ktorymi ſię on ták wyſoko ná tákie cnoty wynośił: to ieſt ták wjelkiey chęći y miłości ku Bogu/ y ták wielkiey á oſobney łáſki iego ná ták cudowny żywot. SkarŻyw 31; CzechEpPOrz **v, *; NiemObr 167; ReszPrz 47; ReszList 167; PudłFr 47; PaprUp G3; Phil D; GrabowSet A2v; LatHar 23; Krol też Iego M. Pan náſz/ z chęći ſwey y miłośći poddánych pańſtw twoich/ żaden w tym nie wątpi/ iżby też nie zániechał tákiey wypráwy/ z ſwego ſkárbu wedłuk chęci y woley ſwey hoynie dopomoc. GrabPospR L2v; SkarKaz 41a; dla odbieránia tego coby Ich M. Pánowie Duchowni/ z chęći á z miłości ſwey przećiwko oyczyznie dáwác poſtąpili/ niechby ſię zieżdżáli VotSzl Ev, B4; SapEpit B4.

»więcej z muszenia niżli z chęci« (1): Tak mami baczicz po yey m. yz to wyeczey zmvſchenia vczinila nyszly schęczy LibLeg 11/40v.

»myśl, (i) chęć« [szyk 5 : 1] (6): GórnDworz M4; StryjKron 522; ábyś do onych cżterech przerzecżonych modlitwy S. pożytkow myślą y chęćią zmierzał LatHar +11, 18, 358; WujNT 263.

»chęc, (i) nabożeństwo« [szyk 2 : 2] (4): SkarJedn 382; Ale Pan Bog nabożeńſtwo y chęć pobożną Boleſłáwowę/ cudem wielkim vcżcił SkarŻyw 356; WujNT 136, 281.

»chęć abo namiętność« [szyk 2 : 1] (3): Vſtáwicżna w rzecżách vcżćiwych zabáwá/ záwiſłá ná miárkowániu ý hámowániu chęći ábo namiętnośći złych [affectibus perversis]. ModrzBaz 5v, 7v [2 r.].

»chęć abo niechęć« (1): á około też vznawánia o cżyich przymiociech/ ábo godnoſciach śiłá do chęći/ ábo niechęći náſzey/ dobra/ ábo zła/ tám tego ſławá iemu v nas poſłuży GórnDworz D5.

»chęć i ochota« (2): Albo więc przynamniéy chęć moię y ochotę, ku ſobie W. M. vważ GosłCast 7; SkorWinsz A2.

»chęć, (staranie i) pilność« [szyk 4 : 2] (6): CzechRozm A8; Záś nie dobrze á porządnie niemoże ucżynić ten/ ktory máiąc władzą/ nie wſzytkę by ſwoię chęć/ ſtáránie/ pilność y myśl/ w náuce y w mądrośći położył [suum studium, curam, diligentiam, cogitationem in docirina et sapientia posuerit]. ModrzBaz 46v, 64, 136; SkarJedn 270, 301.

»z chęci czyli (a nie) poniewoli« (2): Będą mu wſzytcy posłuſzni z chęći á nieponiewoli [non inviti] ModrzBaz 23v; Ty ſię w tym pomni/ maſzli mię miéć gwoli/ Z méy dobréy chęći/ czyli po niewoli. KochFr 29.

»chęć i powolność« (3): Vpewniali KIM wstateczney wierze chęci y powolnosci Panow swych, do wszytkiego wczymby ich kiedy Koronata y KIM vzywac chciał. ActReg 168; że téż y przećiwko ſynóm náſzym zacnym kśiążętóm Włádyſłáwowi y Káźimiérzowi chęć y ſczérą powolność okazáć nie zápomnieli SarnStat 9 [idem] 889.

»chęć i pozor« (1): te ſwoie zabáwy Wam poſyłam/ proſząc o chęć y pozor łáſkáwy. KlonŻal A2v.

»chęć i pożądliwość« (1): á záprzeć togo nie mogę w ſercu ſwym/ żem ieſt tákowey chęci y pożądliwośći pożytkow iego. RejPos 325v.

»chęć i przychylność« (1): yz w tim oſtrzeganiv a obwyeſzczanyv takowich rzeczi krol yego m. zna checz y. przichilnoſcz przeczywko sobye pana voyewodj LibLeg 11/49.

»chęć i (albo) serce« [szyk 2 : 2] (4): á iáko wołowie iednáką chęćią/ y ſercem iárzmo ſłodkie Chryſtuſowe poćiągnęli. SkarŻyw 131; ActReg 140 [2 r.]; OrzJan 3.

»skłonność i chęć« (1): rácż dáć ſercom náſzym nieodmienną ſkłonność y chęć ku (Boſkiey) miłośći twey LatHar 617.

»chęć i służba« (1): A tych którzy. [...] chęći y ſłużby znáczné będą nam pokázowáć/ iáko ná baczeniu im więtſzym będźie miał/ ták nam wedle powinności zálécáć powinien będźie. SarnStat 437.

»smak i chęć« (1): y tho też ſmáku y chęći ku cżytániu Patreſow nie cżyni: iż ich nie tylko ták wiele ieſt: [...] ále iż też ták wiele kśiąg rozmáitych nápiſáli CzechEpPOrz **2v.

»chęć, (i) uczynność« [szyk 2 : 1] (3): WerKaz 277; GrabowSet A2; ták mi chęć y vczynnośc płáciſz? CiekPotr 33.

»umysł i (abo) chęć« [szyk 2 :1] (3): Ale y tákowe zábiegánia/ nie ták z chęći ſzcżyrey/ ábo z vmysłu [animi inductione aut voluntate]/ iáko z pochlebſtwá/ ábo z boiáźni cżęſtokroć bywaią cżynione ModrzBaz 39v, 10v; SarnStat 881.

»wdzięczność i chęć« (1): ieſliż ie iedno z táką wdzięcżnośćią/ y chęćią ſercá wáſzego/ przyimiećie/ y pilnie cżytáć będziećie/ z iaką chęćią y pilnością/ ia ie wam oddawam. CzechRozm A3v.

»wiara i (ani) chęć« = fides et affeetio JanStat [szyk 3 : 1] (4): ActReg 168; Iakoż iednák o wierze y chęći gotowéy Céſárzá Iego M. Piątégo/ namniéy wáſzá kro: M może niewątpić OrzJan 126, 30; SarnStat 1053.

»chęć, (i, a, ani) wola (a upodobanie)« [szyk 7 : 2] (9): LibLeg 11/43v; GórnDworz Ff6; ModrzBaz 3, 67v, 86; ReszHoz 122; WujNT 313; Stároſtowie y dźierżawcy dóbr náſzych wolnych/ z chęći y z dobréy woléy ſwéy/ poſtąpili nam y poſtępuią/ drugą táką Quártę SarnStat 359; GrabPospR L2v.

»chęć, (a) zwyczaj« = voluntas et consuetudo Modrz (2): ModrzBaz 60; Lecż/ z wnętrznych świętych promieni/ znáżony/ Leżałem: máiąc zá wodze/ y pány/ Sproſną chęć/ Zwycżay zły/ głupią nádźieię. GrabowSet I3v.

»chęć, żądość« (1): Przetoż ták ſerce moie ſam rácż kierowáć/ By ták ſwą chęć/ ſwą żądość mogło miárkowáć/ Żeby nie odepchnione/ ále przyięte Wzdychánia iego były w twe vſzy święte. RybGęśli D2v.

»chęć, (a) żądza (chciwość)« (2): BartBydg 6; á temu ná iáwi Z onych ſkárbow ieno chęć/ á żądzą zoſtáwi. KochTr 13.

»chęć i (a) życzliwość« = voluntas et cogitatio Modrz [szyk 5 : 4] (6): GórnDworz Cc7; CzechRozm 122; ModrzBaz 43v; To zá ſwoię życzliwość/ y chęć odnoſzę KochPs 167; PaprUp F3v; ActReg 137.

Wyrażenia przyimkowe: »z (swej) chęci« = dobrowolnie, samorzutnie (27): GórnDworz F8v, L; RejZwierc 241; A po tym cáłopalenie vſtáwicżne/ y co mieſiąc/ y ná káżde vrocżyſte święto Iehowy/ y zá káżdego z chęći oddawáiącego (co) Iehowie. BudBib 1.Esdr 3/5, 4.Reg 12/4; PaprPan L2v; ModrzBaz 43v; Ludzie/ widzę/ v Bogá ſzcżęśćia ſobie proſzą/ A ia kiedy mie z chęći ſwey tym potykáli/ Miałem gárdzić? KochOdpr B4; KochPs 41, 117; ActReg 83, 126; GrabowSet I4, T4, X3; Bo cóż nam pomoże mieć Królá mądrégo/ ieſliż my práwem náſzym odmawiáć będźiemy Woyny/ któréy z chęci y dármo pozwolić mamy? OrzJan 69; SarnStat 359; GrabPospR L2v; SkarKaz 579a; VotSzl Ev; CiekPotr 11, 45; PaxLiz A3v; ZbylPrzyg B3. Cf »więcej z muszenia niżli z chęci«, »z chęci czyli poniewoli«.

»z (swej) chęci« = umyślnie (3): Tákowąż grácią ma [... ] biała nogá w ochędożnym trzewiku/ kiedy ſie trefi/ iż ią s przygody vkaże białagłowá/ nie s chęći GórnDworz G2v, N3v; CzechEp [416].

»ze wszystkiej, ze swej chęci« = usilnie (4 : 4): A ia z wámi [...] com do tych cżáſow [...] ze wſzyſtkiey chęći moiey/ cżynił/ to dali Bog y cżynic tákże będę w Rzymie ReszPrz 111; GórnTroas 8.

»z (wielką) chęcią« = hospitaliter Mącz; libenter Calep (60): Nigdy nieproznowala/ ale albo ſie nábożnie modlila/ albo s pilnoſcią robila/ albo ſie w zákonie bożym zwielką chęcią vcżyla OpecŻyw 3; MurzHist I3; Hospitaliter, Skłonnie s chęćią s czyſtą wolą. Mącz 159a; Ieſt też ten obycżay v drugich pań/ iż bárzo rády y ſámy mowią/ y ſłucháią s chęcią GórnDworz X, E4, K8v, Y7, Z4, Aav, Bb3; BudBib b, c3; StryjWjaz A3v; Bo á ktoż nie zchęćią [libenter] da raz ten dochod/ áby ná potym wſzytkie dochody brał? ModrzBaz 139, 17v, 22, 25, 89v, 102v, 116; ModrzBazBud ¶5v, ¶6v; SkarJedn 227; KochOdpr A4; KochPs 177; SkarŻyw 3, 41, 130, 152, 171, 193, 573; StryjKron 51; CzechEp 302; ReszList 157, 171, 174; PudłFr 36, 60, 73; ActReg 53; Invite ‒ Nie zchęczią. Calep 560a; Libenter ‒ Z chęczią. Calep 600a; GostGosp 26; Phil R3; GrabowSet D; RybGęśli Cv; SarnStat 941; KmitaSpit Bv; SkarKaz 488b; CiekPotr 23, 69, 71; CzahTr L4; PaxLiz B4, B4v, D, E2v; KlonWor 49; PudłDydo B4.

a. Pragnienie posiadania dóbr materialnych, chciwość, zachłanność; animus, studium Modrz (6): By tám napełniey było przedſię chęć żądliwa/ Tym więcey chce im więcey wſzytkiego nábywa. HistLan E4.

chęć czego (4): HistAl K2; wſzákże chęc oná kopowánia towáru/ nie dla vżywánia/ ále dla zyſku/ przedśię wyſtępku niemoże być prozna ModrzBaz 34, 82v; GostGospSieb + 2v.

chęć do czego (1): gdy ludźiom nowe záſmákowáło práwo/ [...] chęć też do nábywánia máiętnośći prżyſtąpiła/ dopiero ſię rozſzeryl [!] Státut GórnRozm Ev. [Cf b. KlonFlis A4v].

W charakterystycznym połączeniu: chęć żądliwa.

Zwrot: »mieć chęć« (1): HistAl K2 cf »żądza i chęć«.
Szeregi: »chęć a pragnienie« (1): Y widźim iáko ſie rozżarzyły chęci á prágnienia máiętnośći GostGospSieb + 2 v.

»żądza i chęć« (1): A ty tákową maſz żądzą y chęć nábywánia/ iż nigdy nie możeſz być ochłodzon wielkimi bogáctwy HistAl K2.

b. Pożądanie erotyczne; żądza; miłość, skłonność; libido Modrz (36) : Ktho go trochę ſkuſi z trochą wina/ nie będzie naſyczon tey to luboſcł cieleſney, [...] A nie przeſthanie chęć takowa: aż będzie pił ſok z lactuki FalZioł IV 39d, III 19d; GórnDworz M8, Aa5v, Bb8v, Dd, Dd2 (8); ModrzBaz 113v; KochFr 114; GosłCast 49; PaxLiz D4, E3.

chęć do kogo, do czego (4): GórnDworz Z6v, Cc4v; Pierwſzy wiátr ieſt Pożądliwośc/ toieſt chęć do roſkoſzy ábo do bogactw. KlonFlis A4v. Cf »chęc do cielesności«.

chęć k(u) komu, ku czemu (5): FalZioł II 11b; GlabGad P7; drugi záſię nie będzie vmiał nicz inego/ iedno o thowárzyſzu ſwym zle mowić/ zwłáſzcżá ieſli bacży białeygłowy chęć iáką kniemu GórnDworz Cc6, Mm3v; PudłDydo B4v.

chęć przeciw(ko) komu [z odcieniem dodatnim] (4): prośił iey/ áby pomniąc ná tho/ iż ią z duſze miłuie/ nigdy chęci ſwey przećiwko iemu nie odmieniáłá GórnDworz Cc8v, Dd4; KochFr 98, 125.

W charakterystycznych połączeniach: chęć dobrotiiwa, serdeczna, szczera, wielka, żądliwa.

Zwroty: »miec chęć« (3): GlabGad P7; iáko iedná białagłowá niemáiącz przed thym żadney chęći/ do mego iednego powinowátego/ ſtąd ſie go telko dziwnie rozmiłowáłá/ iż ludzie o tym mowili/ iákoby ſnim miáłá mieć porozumienie. GórnDworz Cc4v, Mm3v.

»chęć pokazać« (3): ábowiem iż káżdy kto miłuie/ ſtára ſie o to/ áby chęć ſwą/ y ſerdecżną miłość/ czo náibárziey miłey ſwey pokazał GórnDworz Dd2, Aa4v, Cc4v.

Wyrażenia: »chęc cielesna, do cielesności« (1 : 1): [Rzodkwiana wódka] pobudza chęć cieleſną małżonkom ku krotochwili FalZioł II 11b; SkarŻyw 178.

»chęć przyrodzona« (1): ále tych białychgłow śiłá/ kthorych áni chęć przyrodzona/ áni miłość zwyciężyć może. GórnDworz Bb3v.

Szeregi: »chęć a chciwość« (1): Powiada Albertus [...] iż chciwoſć złączenia przyrodzonego ku wywiedziemu płodu po nogach ſie ſprawuie, tak iż trudno kto może mieć chęć á chciwoſć ku temu aż mu ſie nogi zagrzeią. GlabGad P7.

»chęć, (i) miłość (służba)« (4): ábowiem ten zápomniawſzy ſwey wiáry/ łotroſtwem/ á niewdzięcżnoſcią/ dobrotliwą chęć/ y miłość płáći oney chudzinki GórnDworz Aa4, Cc3, Cc5, Dd2.

»chęć i uprzejmośc« (1): Iuż ia ná tym przeſtánę bych iedno po tobie/ Znáłá chęć y vprzeymość z miłoſcią ku ſobie. PudłDydo B4v.

»wola a chęć« (1): tedy niechay [...] thák oſtrożnie cżyni/ iżby telko kuśił/ á mácał iey woley/ á chęci/ ſłowy oboiętnymi GórnDworz Cc3v.

c. Apetyt, łakomstwo; adephagia Calep (60): FalZioł I 149a, IV 46b, V 83; Cżemu lekarze radzą przeſtawać iedzenia tak iżby ieſzcże chęć nie iaka zoſtała. GlabGad G3, G4, I5 [2 r.], K4, K7v; Oczko 32v; KochPs 116; SkarKaz 121b; KlonWor 70.

W charakterystycznych połączeniach: chęć przyrodzona, wielka (5), zła.

Zwrot: »mieć chęć« [szyk zmienny] (10): Wſtawać od ſtołu poki ieſzcże cżłowiek nieczo chęci ma ku iedzeniu FalZioł V 65v, III 13d, V 65v; Cżemu iednego cżaſu więtſzą mamy chęć ku nie ktorim pokarmom á drugiego ku inſzim GlabGad G3, G2v, G3, G3v, G4 [3 r.].
Wyrażenia: »dobra chęć« (1): á to iż zimno powietrzne [...] cżyni lepſzą ſtrawnoſć w żołądku á thák ludzie lepſzą chęć maią GlabGad G3.

»chęć ku jedzeniu (a. jedłu), do jedzenia (a. jedła), jedzenia« (29 : 5 : 4): Z Winnych ſkorek woda albo z liſcia, gdi ią pije w gorącżkach/ chęć ku jedzeniu dawa FalZioł II 13a, I 40b, 50c, 110d, 112d, II 8b (19); Bowiem chęć iedzenia ieſth znamię proznego żołądka GlabGad G2v, G2 [2 r.], G2v [4 r.], G4, I5, K3v; MurzHist D4v; SienLek 169v; ModrzBaz 52v; Oczko 32, 32v [2 r.]; GórnRozm D4; Addephagia ‒ Checz wiélką, doiedzenią. Calep 22a.

»chęć do potraw, ku pokarmom« (2 : 1): GlabGad G3; y wielką pokuſę/ wſpárci łáſką Chryſtuſową/ zwyćiężamy/ morząc w ſobie gorącość chęći do zákazánych ná ten czás potraw. SkarKaz 121a, 121b.

Szeregi: »apetyt a chęć« (1): Co ieſli appetit/ á chęc do iedzénia ginie/ wzbudzáć ią co rychléy Oczko 32.

»chęć albo skoma« (1): O Chęci albo skomie ku iedzeniu. GlabGad G2.

»chęć i smak« (1): Cżynią z domowey gorcżycze przyſmaki w kthorey ryby y mięſo macżaią/ daie chęć y ſmak ku iedzeniu FalZioł I 50c.

Wyrażenie przyimkowe: »z chęcią« (1): Vescus etiam, Chętki/ to yeſt co s chcęćią [!] bywa yedzono. Mącz 489c.

Synonimy: afekt, apetyt, chcenie, chciwość, gorącość, gorliwość, łakomość, łakomstwo, łaska, miłość, namiętność, ochota, pożądanie, pożądliwość, pragnienie, przychylność, skłonność, skwapliwość, uprzejmość, żądanie, żądza, życzliwość.

Cf [CHĘTKOŚĆ], CHĘTNOŚĆ, CHUĆ, CHUTLIWOŚĆ, NIECHĘĆ

MM