Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [CHŁOŚCIĆ SIĘ]

Następne hasło: CHŁUBCA »

CHŁUBA (112) sb f

chłuba (87), chluba (25); chłuba LubPs (2), RejWiz (8), RejZwierz, BibRadz (5), GrzegRóżn, RejAp (8), GórnDworz (15), RejPos (16), BiałKat, HistLan, RejZwierc (2), BudNT (2), CzechRozm (2), ModrzBaz (6), Oczko, KochPs (3), KochBr, KochMuza, Calep (4), Phil, KochFrag (3), KlonFlis, KlonWor; chluba OrzRozm, BielKron, OrzQuin, SkarJedn, Calag, StryjKron (2), GórnRozm, PαprUp, GórnTroas, GrabowSet, WujNT (7), SkarKaz (3), CzahTr (2); chłuba : chluba SkarŻyw (1 : 2).

Fleksja

	sg	pl
N	chłuba
G	chłuby
D	chłubie	chłubåm
A	chłubę	chłuby
I	chłubą
L	chłubie
V	chłubo

sg N chłuba (35). ◊ G chłuby (29). ◊ D chłubie (15). ◊ A chłubę (17) [w tym: -e (1)]. ◊ I chłubą (10). ◊ L chłubie (2). V chłubo (2). ◊ pl D chłubåm (1). ◊ A chłuby (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

1. Chwała, duma, sława, poczucie własnej wartości (106)
- a. Chwała, sława, zaszczyt (z odcieniem dodatnim) (45)
- b. Pycha, próżność, przechwałka (z odcieniem ujemnym) (61)
2. Przedmiot, powód dumy (6)

1. Chwała, duma, sława, poczucie własnej wartości (106):

a. Chwała, sława, zaszczyt (z odcieniem dodatnim) (45): Chłubá ſwoich przodkow omylna RejWiz Cc4v [idem] 97v marg, 179; O iákieżby to było wielkie kochánie iego á wielka chłubá iego RejPos 72, 85v, 273v [2 r.], 277v; HistLan F5v; RejZwierc 262v, Aaa3v; BudNT Rom 4/2, Gal 6/16 [14]; CzechRozm 211v; SkarJedn 204; KochPs 73; Lecż podobno pohániec tą moią chłubą gárdzi. SkarŻyw 92; KochMuza 27; GórnRozm N3; KochFrag 42 [2 r.]; WujNT Rom 3/27, 4/2, s. 624 marg; KlonFlis E2.

Zwroty: »chłubę czynić« (1): Wierzęć ia/ że w téy gęſtwie/ zacnych bród niemáło Będźie ſobie mym rymem chłubę czynić chćiáło KochBr 150.

»pragnąć chłuby« [szyk zmienny] (2): á w rzecży nie prágnąc właſney chłuby GórnDworz D7v; RejPos 90.

»szukać chłuby« (2): A w thym nie ſzukał/ áni roſkoſzy żadney/ áni ſwey właſney chłuby/ ktorą ſie przyrodzenie iego hydziło GórnDworz B7; RejPos 85v.

Szeregi: »chwała a (ani) chłuba« [szyk 2 : 1] (3): Anyeli [...] á wſzákoż od nas żadney chwały áni chłuby tu nie potrzebuią RejAp 55v; RejPos 85v, 224.

»radość i chluba« (1): vcżynilibyśćie wielką rádość y chlubę nieprzyiaćielom ſwoim? BielKron 254v.

»sława a chłuba« (1): Bo iedni wyſtháwuiąc rozumy á mądrośći ſwoie/ á potrzebuiąc ſławy á ſwieckiey chłuby ſwoiej [...] záwżdy ſie pilnie ſtáráli o to/ áby mogli ſwiátu co nowego poſtánawiáć RejPos 187v.

Wyrażenie przyimkowe: »k(u) chłubie« (10): gdyż to ſláchectwo/ nie przychodzi/ [...] á rychley ieſt ku chłubie náſzym przodkom/ niż nam ſámym GórnDworz D3v, D7v, H, O3v, Q5, Q5v (9); Toś z litośći vczynił/ á k chlubie to wznośiſz GórnTroas 27.

b. Pycha, próżność, przechwałka (z odcieniem ujemnym); gloriatio Calag, Cn; iactantia Calep, Cn; salaconia Calep (61): LubPs V2; RejWiz 83v, 98v, 192; BibRadz Deut 18/22, Iob 20/5, Bar 4/33; OrzRozm Cv; Poyzry mądry co chłubá niepotrzebna vmie GrzegRóżn O; O ſtráſzny vrzędzie á márna chłubo ſwiecka/ rozumieć ſie tym álbo cżynić ſie tym/ cżym ktho być nie może. RejAp 18, BB8v, 25v, 92v marg, 150v [2 r.], Dd2v; A przeto ſtárzy oni ludzie/ kthorikolwiek godność wielką w ſobie znał/ rzadko ſie ſtrzymáć mogł od właſney chłuby GórnDworz D7; Iáko ſtárzy/ ći niechay ſie ſtrzegą zbytniey chłuby/ á powiedánia o ſobie GórnDworz K3v, G2v; RejPos 185v [2 r.], 201v, 267v, 316 marg; CzechRozm 211v; ále żeby tym wſzytkim ſtanom chłubę niepotrzebną/ nadętość/ pychę/ y inſze zarázy towárzyſtwo ludzkie przerywáiące/ ábo pſuiące od iął. ModrzBaz 19, 19v, 50v, 62; Calag 397b; StryjKron 657 marg; Iactantia ‒ Chłuba, ſiebie ſamiego zaliecanię. Calep 496b; Salaconia ‒ Chłuba, chełpliwoſc. Calep 939a; O chłubie ſiebie ſámego y wynioſłośći/ iáko ieſt ſzkodliwa. Phil I; GrabowSet L; WujNT 1.Cor 5/6, Yyyyy; SkarKaz 351b; CzahTr B4v.

W charakterystycznych połączeniach: chłuba kłamliwa, marna (6), niepotrzebna (2), świecka (4), wielka, własna, zbytnia (2); chłuba świata tego (4).

Zwroty: »chłubę czynić« (2): Ták rozmáite chłuby miedzy ſobą zwykli cżynić [thrasonismi ab istis proferuntur]/ ábo z herbow ſtárodawnych/ ábo z iákich inſzych plotek nikcżemnych ModrzBaz 60v; PaprUp L3v.

»chłuby szukać« [szyk zmienny] (2): LubPs N2; Ale drudzy z rádośći/ á z łákomſtwá złego/ Więcey chłuby ſzukáią/ niżli Páná ſwego. RejZwierz 43v.

Wyrażenia: »fałszywa chłuba« (2): Fáłſzywa chłubá ſláchectwá RejWiz Cc5v, 97 marg.

»prożna chłuba« = inanis iactantia Modrz (6): OrzQuin L4v; ModrzBaz 59; á iż to ięzykiem náſzym/ nie próżna chłubá/ ále pożytek poſpolity/ przed oczymá był Oczko A4v; StryjKron 657; PRózna twa chłubá/ niekochay ſie w ſobie/ Nie wſzytkoć prawdá/ com piſał o tobie. KochFrag 27; SkarKaz 274a.

Szeregi: »butność i chłuba« (1): áby nikt zrodzáiu świeckiego/ by dobrze y krolewſkiego/ butnośći y chłuby nie ſzukał SkarŻyw 241.

»chełpienie albo chłuba« (1): hámuie theż w nas chełpienié álbo chłubę z grzéchów BiałKat 378v.

»pycha i (a) chłuba« (3): BibRadz Matth 18 arg; Acż nam te^go dziś nie dopuſzcżą zbytki náſze/ bo wolimy to popſowáć/ cżyniąc doſyć pycham á ſwieckim chłubam náſzym RejPos 113; WujNT 31.

Wyrażenia przyimkowe: »ku chłubie« (2): GórnDworz G6v; Tego nie piſzę wierz mi ku ſwey chłubie bráćie CzahTr C.

»z chłubą« = iactanter, iactuose Calep (3): lactanter ‒ Hardzię, z chłubą. Calep 496b, 496b; Zebyś ſię z támtąd wroćił prawdźiwym Pielgrzyme^m. Nie z chłubą/ nie z nikcżemnym prożney chwały dymem. KlonWor 53.

2. Przedmiot, powód dumy (6): Thákże y ty Azya/ ktorąś też vfáłá w towárzyſtwie Bábilońſkiem/ á ktoraś byłá chłubą oſoby iego. BibRadz 4.Esdr 15/45; Niechay téy zemnie niéma nieprzyiaćiél chłuby KochPs 18, 157; SkarKaz 280a.

Szeregi: »chluba i ozdoba« (1): ktorzy ſą chlubą y ozdobą náſzą SkarŻyw A3v.

»chluba abo sława« (1): iż ieſteſmy pochwałą wáſzą (marg) chlubą abo sławą. (‒) WujNT 2.Cor 1/14.

Synonimy: 1. a. chwała, cześć, duma, sława, sławienie, zaszczyt; b. buta, butliwość, butność, chełpa, chełpienie, chełpliwość, pycha.

Cf CHLUBIENIE, CHLUBLIWOŚĆ, CHŁUBIENIE SIĘ