[zaloguj się]
[pdf]

DOSIĄC (116) vb pf

W inf: -dz (34), -c (21), -cz (7), -ć (2) NiemObr, -ć (1) RejKup.

o jasne.

Fleksja
inf dosiąc
praet
sg pl
1 m -em dosiągł m pers
3 m dosiągł m pers dosięgli
f dosięgła m an
n dosięgło subst dosiągły
plusq
sg
3 m beł dosiągł
conditionalis
sg pl
1 m m pers by(s)my dosięgli
3 m by dosiągł m pers by dosięgli
f by dosięgła m an

inf dosiąc (65). ◊ fut 1 sg dosięgę (1). ◊ 3 sg dosięże (19); -e (6), -é (1), -(e) (12); -e SienLek, KochPs (3), KochTr, KochPam, -é KochProp. ◊ 3 pl dosięgą (4). ◊ praet 1 sg m -em dosiągł (1). ◊ 3 sg m dosiągł (11). f dosięgła (1). n dosięgło (1). ◊ 3 pl m pers dosięgli (3). subst dosiągły (1) OrzQuin. ◊ plusq 3 sg m beł dosiągł (1) PaprUp. ◊ con 3 sg m by dosiągł (4). f by dosięgła (1). ◊ 1 pl m pers by(s)my dosięgli (1) WujNT. ◊ 3 pl m pers by dosięgli (2).

Sł stp notuje, Cn s.v. dojrzę, Linde XVI – XIX w.

1. Sięgając dotknąć, chwycić, wziąć; dotknąć się; attingere BartBydg, Cn s.v. dosięgam (44): Widzę krew na oblicżé iego plynątzą/ a doſiądz niemogę OpecŻyw 148v; BartBydg 211b; BielKron 331.

dosiąc kogo, czego [w tym: czego czym (3)] (19): Kmieć widząc lwá nieſtroynego/ Doſiągł kijá dębowego BierEz K4v; FalZioł IV 5d; a wtey nedzy [= słabości]. Wie bog czo ſſobą mam poczać Ledwe moge noſſa doſyać. RejKup h6v; HistAl M5; RejWiz 167; BielKron 21; GrzepGeom N3v, RejZwierc 64; BielSpr 53v; Zytá dotknął/ żyto wnet złotem zákwitnęło: Iábłká dosiągł/ a iábłko świéćić ſye poczęło KochDz 107; KochPhaen 10; KochPam 88; WujNT 39; KlonWor 57. Cf dosiąc czego komu; kogo za co, Zwrot.

dosiąc czego komu (3): Pies ięzykiem ſwe y czudze rany goij / á gdzie rany ſobie doſiącz niemoże/ tedy nogę oſliniwſzi dotika FalZioł IV 6d; RejFig Aa6v; SienLek 58v.

dosiąc kogo za co (1): Thu yeſly pana za wloſſy theſz yako doſzyągl powyada yſz nyepomny. LibMal 1545/102v.

dosiąc ku czemu (1): Rękę drugą gdy przybitz chcieli/ niemogla doſiądz ku drugié przewierciané dziurze OpecŻyw 139.

dosiąc czym (4): gdy ty rzecży zawinieſz na ſzije pſią iżby gębą niemogł doſiiącz/ tedi ſie będzie wkoło obracżał FalZioł I 25d, IV 5d; BielKron 21; KochPhaen 10.

dosiąc z czym (1): á coć niſkośći przybędźie ták żebyś iuż nie mógł dosiąc z wagą/ miéy przy ſobie łokieć ná czwierći rozmierzóny Strum C.

Zwrot: »(do) nieba dosiąc« (2): BierEz F3v; pocżęli budowáć wieżę Babel cżwororożną [...] kthoreyby wierzch áż do niebá doſiągł GrzegRóżn Hv.
Szereg: »dosiąc i dotknąć« (1): drugi Klin táki ma być áby go zewſząd mógł dośiąc y dotknąć GrzepGeom N3v.
W przen (9): Bo ná zachod y ná wſchod ſzpetnie macha [śmierć] koſą/ A gdy namniey doſięże/ wnet káżdego nioſą. RejWiz 86v.

dosiąc czego (8): á nie podnoſcie ręku wáſzych na wyſokoſći/ kthorych nie możecie doſiądz HistAl D7v, D8; Gdźie iéy [unijej] áni mól ruſzy/ áni pleśń dośiężé/ Ani wiek wſzytkokrotny ſtárośćią dolężé KochProp 15. Cf Fraza, Zwroty.

Fraza: bibl. »nie może ręka [czyja czego] dosiąc« = ktoś czegoś nie posiada, nie może osiągnąć (1): A ieſliby vbogi był/ á niemogłáby ręká iego tego [całopalenia i ofiary] doſiąc [attingens (marg) apprehendens (–)]/ tedy wezmie báráná iednego ná ofiárę BudBib Lev 14/21.
Zwroty: »dosiąc (głową) nieba« = być wywyższonym, osiągnąć sławę [szyk zmienny] (3): Krwią płynącą będźie pił wodę pátokową: Przeto niebá dośięże wyſokiégo głową. KochPs 170; A ieſli mé niſkié progi Będą godné twoiéy nogi [...] Dośięgę iuż głową niebá. KochPieś 34; Krotko mowiąc/ długie by páſmo tu wić trzebá/ Stárſzych y świeżſzych ktorzy tą [cnotą] doſięgli niebá. RybGęśli D4.

»słońca palcem dosiąc« = zrobić coś niemożliwego (1): Bo łácnieyby tym Haeretykom Słońcá pálcem dośiąc/ [...] á niſzli tę prawdę około byćia Piotrá S. w Rzymie z fałſzowáć SkarJedn 84.

a. Wyciągnąć, wyjąć, wydobyć (4):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): y nye inácżey by z onego rogu kozy Amáltij [...] łácno będzye doſiąc cżego by chcyał á zámyſlił yedno GliczKsiąż N.

W przen [co czym] (1): ábyś ty té odrobiny w tych głębokich á ćiemnych koſzách/ álbo okiem ſwym vpátrzyć/ álbo ręką dośiądz mogłeś: krótką rękę/ y tępé oko ty ná to maſz. OrzQuin F4v.
Przen: Zrobić wydatek, wyasygnować, wydać pieniądze (2):
Zwrot: »mieć z czego dosiąc« (1): Pánowye kthorzy máyą ſie dobrze/ máyą też s cżego doſiądz/ wolą komu inſſemu [...] dáć/ dárowáć/ náłożyć/ niż kthorego młodzyeńcá ná náuki wychowániem yákiem opátrzyć. GliczKsiąż M7v.
Szereg: »dać albo dosiąc« (1): kthorzy ácż potrzebá im yeſt wydáć [pieniądze]/ przedſię iż im żal/ nye smyeyą: y kyedy yuż dáć álbo doſiądz/ tedy pocżąwſſy bráć żás [!] położą/ cżynyąc to ná rázow kilká GliczKsiąż M2v.
b. Uderzyć, trafić, zaatakować, napaść (o walce) [kogo, czego] (5): Z tąd wedla ćiebie tyśiąc głów polęże/ Z tąd drugi tyśiąc: ćiebie nie dośięże Miecz nie vchronny KochPs 138; KochSz B3v; ieſtze miebel Tatarzin niedoſiagl/ yako wiele niſzich [lege: naszych] ſaſiad y Bracij naſzey poſzkodzil PaprUp E3.
Zwrot: »dosiąc pięścią gęby [komu]« = uderzyć w twarz (1): więcći téż dośiągł pięśćią gęby/ Ze z niéy dudki wypádły: dźiękuy że nie żęby [!]. KochFr 100.
Przen: Sprzeciwić się, zaatakować, skrytykować; invadere Mącz (1): In arcem causae invadere, Naywiętſzego ártikułu cziyey rzeczy doſiąc. Mącz 473a.
2. Dojść, dotrzeć do określonego celu, punktu (21):

dosiąc czego (4): z boleſcią wrzod ſie potym cżyni/ za kthorym ropa z rany: plynie/ y ręka ſie kurcży/ á to gdy ſuchey żyły doſięże/ ktora ieſt przy ſamey Bazylicze. FalZioł V 58v; Potym weſzło tho w ſerce Alexandrowo áby mogł doſiądz głębokoſći morskiey HistAl M5v; Oczko 14v, [40].

dosiąc do kogo, do czego (2): nie będźiem ſię chlubić bez miáry/ ále według práwidłá miáry/ ktorą nam Bog wymierzył/ ábyſmy áż y do was dośięgli [pertingendi usque ad vos]. WujNT 2.Cor 10/13. Cf dosiąc czemu do czego.

dosiąc czemu do czego (1): wiedź go [konia] potym w wodę ćiekącą/ iż mu do poł bokow dośięże SienLek 189.

W przen (1):
Zwrot: »pewnego portu dosiąc« (1): á [człowiek] pewnégo portu dośiąc y mocnégo máſztu viąć ſie niemoże KochFragJan 4.
Przen: Objąć zasięgiem działania (14): RejPos 242v; Oczko 17v; Wſzędzie moc twa wiecżny Pánie/ Prętko dosięże/ Nikt nieulęże WisznTr 27.

dosiąc kogo, czego (7): Prawdę mowiſz [o podatkach, opłatach] miły kxięże Dobrzeć gdzie wſſytkich doſięże Ale coſz temu mamy rzec Trudnoć ſuche łyká odrzeć RejRozpr G2v; záwżdy możność iego [Boga]/ Tuż mi nád głową ſtoi/ doſięże mię wſzędy RejWiz 113; RejPos A5; Ták iż Tátar ſtráſzliwych/ Moy rym dośięże/ y w kray Maurow mśćiwych. GrabowSet E2v, B4v. Cf dosiąc kogo, czego czym.

dosiąc kogo, czego czym (2): RejPos 242v; nie ieſt Dom żaden ſláchecki w polſzcże ktoregoby dobrodźieyſtwem ſwym [król i przodkowie] niedośięgli BiałKaz H2v.

Szereg: »dojść i dosiąc« (1): Więc niecżyſtość moiá/ iák bez zmázy/ ćiebie Doydźie z chwałą ſwoią/ y dośięże w niebie? GrabowSet B4v.
a) Dolecieć (o głosie) [kogo] (2): A niechay ćię móy głos dośięże teſkliwy KochPs 151; Ieſli z płácżem głoſy ćiebie nie dośięgą: Ktoż ćię chwalić będźie GrabowSet B4v.
b) Dojrzeć (o wzroku) (2):
Zwrot: »oczyma dosiąc; oczy dosiąc mogą« [w tym: czego (1), gdzie (1)] (1 : 1): A my ácż tego ocżymá cieleſnemi doſiądz ábo widzieć nie możemy/ ále ocżymá duſznemi á wiárą tego doſięgáć mamy. RejPos 130v; Coż gdźie náſzé oczy Dośiąc niemogą? KochFrag 23.
3. Osiągnąć, otrzymać, znaleźć, uzyskać, zdobyć, skorzystać; wystarać się (12): ile [...] władza iego przy łáſce páńſkiey doſiącz mogłá. GórnDworz Dd8.

dosiąc czego, kogo (11): Z tądże każdy pożitek tych lekarzkich kxiąg po ⟨...⟩ może/ gdzie lekarza y apteki doſiądz nie może. FalZioł +2v; BibRadz I *5v; Rádziłem ſię rozmáitych Káſtigatorow/ Kommentatorow/ Theologow/ Hiſtorykow/ y inych wſzelákich Autorow álbo piſárzow/ ilem iych ná ten cżas dośiąc mogł. BudNT przedm dv; Iż nádźieiá Chriſtyáńſka/ tylko z ſámego piſma świętego/ poćiechy dośiąć/ y ſtwierdźić ſię może. NiemObr 79; aze przez siedmigrodzką ziemię mozem zawzdy co Celnieiszych ludzi zWęgier dosiądz. ActReg 64; JanNKar D2v; SarnStat 435 [2 r.]; Będąc w cżym vkrzywdzony: gdźie niemoże práwnie Spráwiedliwośći dośiąc/ Cżyni o nię iáwnie. KlonWor 30. Cf Zwroty.

Zwroty: »dosiąc nieśmiertelnej sławy« (1): Miałeś ná pieczy wſzytki moie ſpráwy/ Z kądem ia dośiągł nieśmiertelnéy ſłáwy. KochPs 109.

»sprawami dosiąc« [czego] = urzeczywistnić coś (1): To imię cnotá w vśćiech máią/ ále rzecż ſámę/ [...] bárzo rzadcy znáią/ á ieſzcże tych mniey/ ktorziby iey ſpráwámi doſięgli [agendo attingunt]. ModrzBaz 12.

4. Dokuczyć, sprawić przykrość, ból, zaszkodzić, pognębić, zniszczyć [kogo, czego] (7): Nieznáiomy wróg iákiś miéſza ludzkié rzeczy/ [...] Prawli/ krzywli/ bez bráku káżdégo dośięże. KochTr 11; práwieby to wab ieden był złym ludźiom [...] żeby kaźń złego nie dosięgłá GórnRozm B4; Nigdy żadnému ſczęśćié ták ſczęśliwé Nie ſłuży/ áby tegóż téż złośliwé Dośiądz niemiáło. ZawJeft 25; ActReg 166.

dosiąc od czego (1): Ten tylko nie znał po niey [fortunie] krzywdy żadney/ Ani go dośiągł od niey fortel zdrádny. CzahTr Bv.

W przen (2): ktorego [papieża] áni Sztánkár/ áni Lizmánin/ ktorymi W. M. Papieżowi groźiſz/ niedoſyęgą/ bo ſyedźi wyſoko/ áni też ſye podeń podkopáią/ bo głęboko on ſye ſádowi OrzList h2v.

dosiąc czym (1): Tedym ia nie Inkauſtem/ ále ogniem/ z Rozmowy wáſzéy támté Dyálogi piſał/ gdyż ony pożarem iáko powiádaſz/ dośiągły Królów y Céſárzów. OrzQuin D4v.

5. Dociec, zgłębić, przeniknąć, wniknąć; dowiedzieć się, wykryć, zbadać; pojąć, zrozumieć; excitare Mącz (27):

dosiąc kogo, czego (22): RejWiz 151v; Zebych mogł panſkich doſiąc taiemnic głębokich KochSat Bv; Excitare testes ex monumentis annalium, Dosiąc hyſtoriey ſtárych Mącz 452a; RejZwierc 2v; NiemObr 69; GórnRozm K4; ktory [posłaniec króla do Turek] tego dosiągł, iadąc przez Wołochy ze iuz ci Poganie przeszli Dniepr ActReg 126. Cf »myśl nie może dosiąc«, »podobieństwem dosiąc«, »rozumem dosiąc«, »wiarą dosiąc«.

Fraza: »[czego] myśl nie może dosiąc« (2): Day godźinę proſzę/ Boże/ tey godnośći. W ten cżás okiem vyźrzę/ cżego myśl nie może Dośiądz GrabowSet S, N4v.
Zwroty: »w swym łbie dosiąc« (1): WIerę pánie trudno ſnadz kxiądz Ták wiele ma w ſwym łbie doſiąc. RejRozpr F4v.

»podobieństwem dosiąc« [w tym: czego (1)] (2): RejPos 244v; Smiertelna myśl/ nie może [...] Y podobieńſtwem Boże/ Dośiądz/ iáka twa chwałá GrabowSet N4v.

»rozumem dosiąc; rozum dosiąc nie może (a. dosięże)« [w tym: czego (10), kogo (1), czego komu (1)] [szyk zmienny] (7 : 6): bo czego rozum moy nyedoſyąze to laſka twoya nyechacz napelny PatKaz II 19v, 35; RejKup ſ4; KromRozm II p4v; Gdy poźrzyſz ná niebieſkie ony ſtráſzne dziwy/ Ktorych nigdy nie doſiągł zaden rozum żywy. Słońce/ gwiazdy/ y Mieſiąc RejWiz 10, 128v; RejAp 101v; Wiárą podpiráć mamy/ cżego rozum doſiądz nie może. RejPos 148v marg, 151; RejZwierc 2v, 8v, 174v; ArtKanc F6v.

»wiarą [czego] dosiąc« (1): Cżego ocżymá ſwemi [...] oględáć nie możemy/ iedno wiárą práwą tego doſiądz á to ogárnąć możemy. RejPos 130v.

»do żywego dosiąc« = dotrzeć do sedna sprawy, poznać prawdę (1): Bo niewiem coby więcey nieprzyſtáło práwam/ iáko owá rozność karánia/ [...] gdyż/ ieſliby ſię do żywego dośiąc miáło [si res ad vivum resecetur]/ ćiężeyby mieli być karáni ći/ co ná zacnych vrzędźiech będąc grzeſzą/ niżłi [!] ludźie podleyſzego ſtanu. ModrzBaz 72v.

Szeregi: »zmysłami (nie) dojść ani dosiąc« (1): trudno rzecży tych/ ktorych ſmyſłámi ćieleſnymi doyść/ áni dośiąć/ nie możemy/ [zwątlona wiara] okázáć ma. NiemObr 69.

»dosiąc a ogarnąć« (1): RejPos 130 cf »wiarą dosiąc«.

»rozumem dosiąc i wyrozumieć« (1): Acż tego [rózności biegów niebieskich] potym Pan [...] ludziom vcżonym [...] dopuśćił był pothroſze rozumem doſiądz y wyrozumieć. RejZwierc 2v.

а. Zapytać, dowiedzieć się, zwrócić się; zasięgnąć rady, zdania [czego] (2): A gdźieby rózność między témi vrzędy byłá/ máią dośiądz informáciiéy Tribunálſkiéy. SarnStat 120 [idem] 962.
6. Dorównać; zrównać się; podołać, potrafić [kogo, czego] (5): Tego wyſłowić/ me dowćipy máłe Nie podołáią: ni vſtá wymowne/ Ani dośięgą żadne śiły ſłowne. GrabowSet X2v.

dosiąc w czym (1): Choć rozum moy Homerá/w piſmiech niedośięże. KlonKrGum Av ded.

Zwrot: »[kogo] krwią dosiąc« = dorównać znakomitością rodu; należeć do czyjegoś rodu (3): co zapowinowactwo á ſktoremi Domi maia/ [...] w Litewſkiem Xieſtwie/ y winſzych kto ich [Zborowskich] krwia doſiagl PaprUp Gv; Nieſczęśćié/ ſnadź gorſzé coś ieſcze obiecuie Krwi Priámowéy/ y tym/ co iéy ſwą dośięgli GórnTroas 11; Który [Pirrthus] możnym królem ieſt páńſtwá ſzérokiégo. Bogów/ bogiń/ krwią dośiągł GórnTroas 58.

Synonimy: 1. dojąć, dostać, dotknąć, osięgnąć, trefić, uchwycić, ująć, wychwycić; a. dać; b. dołamać, dołomić, dokurzyć, dotrzeć, nadskoczyć, natrzeć, porazić, ranić, wdać się, wpaść; 2. dojść, osięgnąć; a. dolecieć; b. doźrzeć; 3. dojść, osięgnąć, zdobyć, znaleźć; 4. dojąć, dojechać, dokuczyć, dotknąć, dotrzeć, przyciąć; 5. dojść, dowiedzieć się, ogarnąć, poznać, wyrozumieć; 6. podołać.

Formacje pochodne cf SIĘGAĆ.

Cf DOSIĘGŁY, DOSIĘGNĄĆ

LZ