Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DWANASTNY

Następne hasło: DWANAŚCIE »

DWANASTY (149) nm

dwanasty (93), dwunasty (56); dwanasty OpecŻyw (5), PatKaz I, Murm, TarDuch, FalZioł (4), LudWieś, RejJóz, RejKupSekl, HistAl, GroicPorz (3), SienLek (4), BielSat, ModrzBaz (3), SkarJedn, StryjKron, ReszPrz (2), Calep (2), GostGosp (3), RybGęśli (2), SarnStat (9), SiebRozmyśl (3), SkarKaz, KlonWor; dwunasty ListRzeź, PatKaz III, KromRozm I, MurzNT, RejWiz (3), BibRadz (2), SarnUzn, LeovPrzep, RejPos (3), RejZwierc, BudBib (2), BiałKaz, KochOdpr, CzechEp; dwanasty : dwunasty RejPs (1 : 1), LubPs (2 : 1), KrowObr (1 : 10), Leop (4 : 3), WyprKr (1 : 1), BielKron (15 : 6), Mącz (5 : 1), RejAp (1 : 1), CzechRozm (1 : 3), Oczko (1 : 1), SkarŻyw (1 : 2), LatHar (5 : 2), WujNT (2 : 3), GrabPospR (1 : 1).

Pierwsze a jasne, drugie pochylone (w tym w pierwszym i w drugim 4 r. błędne znakowanie).

Fleksja

sg
m	N	dwanasty	f	N	dwanåstå	n	N	dwanåsté
	G	dwanåstégo		G	dwunåst(e)j, dwanåsty		G	dwunåst(e)go
	D			D			D	dwanåst(e)mu
	A	dwanåsty, dwunåst(e)go		A	dwanåstą		A
	I	dwanåstym, dwanåst(e)m		I	dwanåstą		I
	L	dwunåstym		L	dwanåst(e)j, dwanåsty		L	dwanåstym, dwanåstem

pl
N	subst	dwanåst(e)
inne formy
skrót - dwanå.

sg m N dwanasty (59). ◊ G dwanåstégo (19); -égo (3), -(e)go (16). ◊ A dwanåsty (3), dwunåst(e)go (1). ◊ I dwanåstym (2) LubPs, RejPos, dwanåst(e)m (1) FalZioł. ◊ L dwunåstym (5). ◊ f N dwanåstå (15). ◊ G dwunåst(e)j (3), dwanåsty (2); -(e)j RejPos (2); -(e)j : -y Mącz (1 : 2). ◊ A dwanåstą (3). ◊ I dwanåstą (2). ◊ L dwanåst(e)j (2) KromRozm I, BielKron, dwanåsty (1) RybGęśli. ◊ n N dwanåsté (10); -é (1), -(e) (9). ◊ G dwunåst(e)go (5). ◊ D dwanåst(e)mu (1). L dwanåstym (4) OpecŻyw, LeovPrzep, RejAp, BiałKaz, dwanåstem (2) RejKupSekl, MurzNT; ~ -em (1), -(e)m (1). ◊ pl N subst dwanåst(e) (6). ◊ skrót: dwanå. (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde bez cytatu.

Znaczenia

Liczebnik porządkowy (149)
- a. Ostatni z dwunastu (141)
- b. [W funkcji liczebnika ułamkowego; jeden z dwunastu (8) ]

Liczebnik porządkowy (149):

a. Ostatni z dwunastu; duodecimus Murm, Calep, Cn; secundus et decimus Cn (141): Dwanáſtą gwiázdę polożyl bóg ocietz w iéy koronę rzekątz OpecŻyw 181, 187v, 189v, 193v [2 r.]; PatKaz I 12; PatKaz III 132; Murm 202; TarDuch B6; Acżkolwie rzadko przed dwanaſthem Rokiem może pocżąć. FalZioł V 17a, V 1v, 18a, 32v; RejPs 17; RejJóz Q; RejKupSekl a7; HistAl N5; MurzNT 103v; LubPs C4 Żp, D3v; iże ná ſądźie iedennaſćie Przyſyężnikow ma być/ á Woyth dwánaſty. GroicPorz d2v, d2v [2 r.]; KrowObr 152, Rr4; RejWiz A7v, 176 [2 r.]; Leop 1.Par 25/19, Esth 2/12, Apoc 21/20; WyprKr 8v, 35; BielKron 49, 52v, 165v, 216, 276, 438, 466; SarnUzn G4; SienLek 12, 29, 62v, 150v; LeovPrzep I4v; RejAp 20, 183; A był wneth policżon dwunaſthym zwolennikiem ku onym iedennaſcie pirwſzym. RejPos 287v, 203, 203v; BielSat Ev; RejZwierc B; BiałKaz Fv; CzechRozm ktv, 224v, 225v żp; ModrzBaz 30v, 83, 125; SkarJedn 237; Oczko 20; SkarŻyw 160; StryjKron 427; ReszPrz 89; GostGosp 128, 129 żp, 131 żp; Calep 344b; Iezu dwánaſtego roku przez trzy dni żáłoſnie ſzukány LatHar 336, +++v, +++2, 9, 298, 532, 543; RybGęśli A4, C3; WujNT 125, 520, 628 marg, Apoc 21/20; Kśięgi dwánaſte SarnStat 851 żp, 849, 850, 853 żp, 863 żp, 865 żp (8); SiebRozmyśl D [2 r.], L2; GrabPospR N2v; SkarKaz 419a; KlonWor 63.

W połączeniu z imionami papieży i władców [imię + dwanasty (17), dwunasty + imię (1)] (18): ktorą dwunaſty Grzegorz Papieſz potwierdził. KrowObr 134, 37v [2 r.], 39v [4 r.], Qq4v, Rr3v; Ludwig iedennaſty/ Kárzeł oſmy/ y Ludwig dwanaſty/ Fráncuſcy krolowie BielKron 414v, 174, 186, 187v, 373v, Kkkk2v, Kkkk4, Kkkk4v; CzechEp 419.

W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym czas [w tym: lato (3), rok (4), miesiąc, wiek] (24) : ListRzeź w. 52; LudWieś B3; Roku dwanaſtego Acház Krolá Iudſkiego Krolował Ozee ſyn Elá w Sámáryey Leop 4.Reg 17/1; LAtá dwunaſtego pánowánia Tyberyuſá Ceſárzá BielKron 137, 77v, 338; BudBib Iudith 1/1; CzechRozm 77; Bo co vcżyli Apoſtołowie/ to vcżyli ich diſcipułowie: Co záraz po Apoſtolech/ w onym Pierwſzym wieku/ [...] vcżył y piſał [...] on Męcżennik Ignatius, [...] Dwánaſtego wieku/ Bernardus ReszPrz 21. Cf Wyrażenia.

Wyrażenia: »dwanasta« = godzina dwunasta (4): A o ktorey godźinye? (–) O dwunaſtey. KromRozm I P3; BielKron 329. Cf »dwanasta w południe«, »dwunasta na całym zegarze«.

»dwanasta w południe« (1): Záś ſzoſta [godzina] Zydowſka/ v nas ieſt dwánaſta w południe. WujNT 121.

»dwunasta na całym zegarze« (1) : wyiecháli o dwunaſtey ná cáłym zegárze BielKron 330.

»dwunasty (dzień) [z G sg nazwy miesiąca]« [szyk 3 : 2] (5): BielKron 453; Dniá dwunaſtego Stycżniá/ Roku Páńſkiego M.D. 1XXViij. KochOdpr kt; że dwunaſtégo Kwietniá/ Aequinoctium záwżdy bywáć miáło Oczko 30, SkarŻyw 139, 435.

bibl. »księżyc, miesiąc dwanasty« = w kalendarzu żydowskim adar [szyk 4 : 2] (3 : 3): trzynaſtego dniá kxiężycá dwánaſtego [mensis duodecimi]/ ktory zową Adár. Leop Esth 16/20, 4.Reg 25/27, Esth 9/1; BibRadz 4.Reg 25/27, Esth 9/18; BudBib Esth 3/13.

Zestawienia liczebnikowe bezspójnikowe z innym liczebnikiem porządkowym (3):

setki dziesiątki (2): Pſalm Setny dwunaſty. RejPs 167; LubPs Z żp.

tysiące setki dziesiątki (1): Roku Thiśiączego pięczisetnego dwunaſtego ListRzeź w. 52.

b. W funkcji liczebnika ułamkowego; jeden z dwunastu (8):

Wyrażenia: »dwanasta część« (8): Haeres ex deunce Ná którego wſziſtko ymienie przypáda króm dwunaſtey częśćy. Mącz 83c; Haeres ex sepunce, Dziedzic máyący więcey niżli połowicę máyętnośćy/ weſpołek y s yedną dwánaſtą częśćią Mącz 152c, 152b, c, 376a, 502b; Vncia ‒ łott, to ieſt dwanaſta częsc niektorei rżeczi. Calep 1135a; GrabPospR M3v.

Cf DWANASTNY, [DWOJENASTY], DWUNASTOLETNI, PUŁDWANASTA, SAMODWANAST

ZZie