[zaloguj się]
[pdf]

ANJOŁ (3175) sb m

anjoł (3174), anjeł (1) PowUrb +3v.

ani- (1595), any- (1369), angi- (192), ang- (15), angy- (4), an-ioł BudNT (23). Najczęstszy zapis: Anioł.

a jasne (w tym 14 r. mylne znakowanie); -ół; -oł- (37), -ół (1) SiebRozmyśl M.

Fleksja
sg pl du
N anjół anjołowie, anjeli
G anjoła anjołow anjołu
D anjołowi, anjołu anjołóm, anjołum
A anjoła anjoły
I anjołem anjoły, anjołami, anjołmi
L anjele anjołach, anjelech, anjołoch
V anjele anjołowie, anjeli

sg N anjół (1001); -ół (21), -oł (4), -(o)ł (976); -ół MurzNT (4), BiałKat (6), JanNKar (2), SiebRozmyśl (7); -ół : -oł Mącz (1 : 2), KochPs (1 : 2). ◊ G anjoła (185). ◊ D anjołowi (93), anjołu (1); -owi : -u HistRzym (2 : 1). ◊ A anjoła (307). ◊ I anjołem (109). ◊ L anjele (37). ◊ V anjele (13). ◊pl N anjołowie (267), anjeli (262); -owie PowUrb, WróbŻołt (6), MurzHist, MurzNT (2), BielKom, Leop (5), Mącz, Prot, Leov, GórnDworz, BudBib (3), BiałKaz, KochPs, MWilkHist (6), NiemObr, ReszPrz, WujNT (65), SkarKaz (15); -i OpecŻywSandR (3), PatKaz I, PatKaz III (7), TarDuch, RejPs (6), LibMal, SeklKat (2), RejZwierz, RejZwierc (6), WerGośc, KołakCath, KołakSzczęśl (2); -owie : -i OpecŻyw (8 : 28), PatKaz II (1 : 38), KromRozm III (2 : 4), LubPs (2 : 1), KrowObr (7 : 2), RejWiz (2 : 15), BibRadz (18 : 1), BielKron (5 : 9), SarnUzn (4 : 2), RejAp (10 : 39), HistRzym (1 : 3), RejPos (11 : 57), BiałKat (2 : 1), KuczbKat (2 : 1), WujJud (1 : 4), BudNT (4 : 1), CzechRozm (24 : 2), SkarŻyw (21 : 3), CzechEp (9 : 1), ArtKanc (2 : 11), LatHar (13 : 1), GrabowSet (1 : 5), SiebRozmyśl (4 : 1). ◊ G anjołow (281); -ów (7), -(o)w (274). ◊ D anjołóm (163), anjołum (3) SeklKat, MurzNT (2); -óm (3), -om (1), -(o)m (159); -óm OpecŻyw, SiebRozmyśl (2); -om KochPs. ◊ A anjoły (242). ◊ I anjoły (145), anjołami (9), anjołmi (6); -y BierRaj, OpecŻyw (7), PatKaz II (4), PatKaz III (4), TarDuch, RejPs (2), MurzNT, KromRozm II (3), LubPs, KrowObr (10), RejWiz (3), BibRadz (2), BielKron (2), SarnUzn, RejAp (8), GórnDworz, RejPos (14), RejZwierc (2), WujJud, RejPosWstaw, KarnNap, SkarJedn, KochPs (2), SkarŻyw (7), KochTr, NiemObr, GrabowSet (4); -ami MWilkHist; -mi GrzegRóżn, KuczbKat, KołakSzczęśl; -y : -ami CzechRozm (14 : 2), CzechEp (5 : 4), ArtKanc (13 : 1), LatHar (4 : 1); -y : -mi BudNT (1 : 1), WujNT (13 : 1), SkarKaz (9 : 1). ◊ L anjołach (20), anjelech (15), anjołoch (1); -ach CzechRozm (6), SkarŻyw, CzechEp (4), LatHar (2), GrabowSet, SkarKaz (6); -ech PatKaz II (5), PatKaz III, BielKron (2), Mącz, RejAp (2), WujJud (2), WujNT; -ech : -och BibRadz (1 : 1). ◊ V anjołowie (10), anjeli (4); -owie WróbŻołt (3), KochPs, LatHar (6); -i RejPs, LubPs (2), GrabowSet. ◊ du G (cum nm) anjołu (1) OpecŻyw 165v.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Według wierzeń religijnych duch niebiański, istota nadprzyrodzona; poseł, zwiastun, wysłannik boży (także prorok); stróż, opiekun; angelus Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; genius, nuntius Mącz, Cn; daemon Calep, Cn; eudaemon Mącz; caelestis animus, caelestis mens Cn (3093): abich ſe wſſitkymy anyoli chwalylcyα pana ſbawocyelya [!] mego BierRaj 20v, 21; Przedtȳ ſlyſſala od aniola ijże z martwych wſtál/ potȳ ſlyſſala odedwu ąniolu [!] ijż żyw ieſt OpecŻyw 165v, 11, 38v [2 r.], 182 [5 r.], 183 [2 r.], 185v [2 r.], (70); OpecŻywSandRnlb 2, 6; ale criſtus ſlugy ſwe anyoly adama yeua tak umyloual yſz ye w nyeuynnoſzczy a w czyſtoſzczy ſthworzyl PatKaz I 9v, 4, 5, 5v, 8; Czwartha kapytula yſz tha myla panną byla począta w anyelech PatKaz II 50, 22v, 23v [4 r.], 33 [3r.], 53v [2 r.], 64 (99); PatKaz III 88, 90v, 97, 98 [2 r.], 98v [5 r.] (47); Murm 1; Angelus, Engel, Anioł. Mymer1 2v; Iezu ienżes przez angioła [...] dziewiczy wzwiaſtował. TarDuch A8v, B, C7v [2 r.], Dv, D3; BielŻyw 114; GlabGad L4v; WróbŻołt B6v, G2, L6, Q3v, hh6v (8); chwalćie go nietylko proſte ſtworzenie iego ále y ángieli y wſſytki ine możnoſci niebieſkie RejPs 217v, 24, 97, 98, 116v, 223v (10); LibMal 1554/190 [2 r.]; SeklWyzn c3, g4v; pod ktorego moczą ſą Angely/ Szatany/ Ludzie/ y wſzelkie ſtworzenie w niebie y naziemy SeklKat O2v, S2v; KromRozm I I; MurzHist L3, S3v; Oto ią się Poſła (marg) angioła (‒) mego przed oblicznością twoią MurzNT 178v, 133v, Mar 13/32, Luc 1/13, 18, 19 (9); KromRozm II b2v, rv, ſ, h; KromRozm III A7, B2v, B6, B7, C7v (7); Oſoby rozmawáiące w tey Komediey. [...] Pokuſa/ Anyoł. BielKomnlb 8, B, Dv, D3 [2 r.], D3v, G6v (8); GliczKsiąż C4, H7; LubPs T4, T6v, X5, X5v marg, ff3 marg, ff4; a zakonu máią pátrzyć z vſt iego/ ábowiem Anioł páńſkich zaſtępow ieſt. KrowObr l08v, B4, 5, 7v, 85v, 207 (35); Bo tám moc niezlicżona Anyołow rozlicżnych/ Onych duchow doſtoynych/ onych ſtanow ſlicżnych. Ktore ſobie widome ſą choc ciał nie máią/ Y na ſwiecie gdy Pan chce/ tedy ſie zyawiáią. RejWiz 154v, 50, 59, 131v [3 r.], 133, 148v (42); Azaſz wſſyſtcy ángiołowie/ nie ſą duchowie ſlużebni Leop Hebr 1/14, Num 22 arg, 4.Esdr 8/21, Zach 1/13, 14, 19 (34); RejFig Dd6v; RejZwierz 62v, 104, 109v; a ono ſtroż święty (marg) To ieſt/ Anioł. (‒) zſtąpił z niebá BibRadz I 448d, 9c marg, Gen 19 arg [3 r.], Ex 23/20, 2.Par 32/21, Matth 13/49 (76); dáie mu też Przyſtáwá/ y ſtrożá z niebá Angiolá oſobliwego. OrzRozm B4v; [w raju tureckim] ktorym będą Anieli ſłużyć w kubkach złotych noſząc mleko BielKron 260v, 46 [3 r.], 77, [852]v [2 r.], 463v [4 r.], 467v (83); Anyoł rády wiélkiey z wyſokiego Niebá/ będąc zesłány w niſkość ſwiátátego Wźiął ná ſię ludzkie ćiało GrzegRóżn O2, D2v, D3v, 13, [I4v]; Angelus, Latine nuncius, Poſeł, Anyoł Mącz 9d; OrzQuin P3; O nas dáwáć rozſądek będą Potomkowie/ Ieſteſmy wſzyſcy Ludźie á nie Aniołowie. Prot C4v; SarnUzn B7v, C6v, C7, D6v, D8v [2 r.], G4v (8). LeovPrzep F2; iż piſmo ſwięte ty wierne Páńſkie gwiazdámi iáſnemi/ pochodniámi/ Anyoły/ y inemi nadobneini názwiſki wſpomina RejAp [13]v; Anyeli iuż theż wiemy iż ſą ſtrożowie ludzi y kráin/ y każdego kroleſtwá. RejAp 81v, 4v [3 r.], 72, 133v [4 r.] 147v [6 r.], 164v (243); GórnDworz Mm5, Mm5v; HistRzym 28v [5 r.], 29 [5 r.], 29v [2 r.], 48, 83v (22); Anioł zniebá ſſtąpiwſzy á cżárth s piekłá nigdy obycżáiow ſwoich nie zmieni. RejPos 164 marg, 8v, 9v [2 r.], 13v [3 r.], 85 [2 r.], 107v [2 r.], 236 (135); BiałKat a4, 16, 76, 78v, 281, 331; Zowie też piſmo Duchy Angioły/ y diabły/ ále owy świętymi/ cżyſtymi/ a te nie cżyſtymi GrzegŚm 55, 57, 58, 64 [3 r.]; KuczbKat 20 [5 r.], 25, 35, 55, 65, 235; Anyoł do niego przyſzedł w oſobie ſługi RejZwierc 198v, 1v, 8v, 174v [3 r.], 175 [10 r.], 205v (55); WujJud 15, 32v, 34v, 54, 182, 186v; WujJudConf B5, 8v, 62v; RejPosRozpr cv; BudBib l.Par 21/27, s. I 309 marg, 439 marg, Am 7/4, Zach 2/3 [2 r.] (3); HistHel C3, C3v; [stworzone są] Trony/ lub Páńſtwá/ przełożeńſtwá/ mocárſtwá/ (marg) Trony to iest ſtołecżni Angiołowie (–) BiałKaz E3v, F3; Abo mnimaſz iż niemogę teraz proſić oycá mego/ á poſtáwi mi więcey niż dwánaście legionow ániołow? BudNT Matth 26/53, Luc 2/13, 1.Cor 11/10, k. Cc5 marg, Apoc 8/3, 18/1 (31); ſłowo Zydowſkie Máleách ktoreo tám vżywa/ także iáko y greckie angelos: nie tylko ániołowi duchem od Bogá ſtworzonemu/ ále też y cżłowiekowi/ lub od Bogá lub też y od cżłowieká drugiego poſłánemu ſłuży CzechRozm 57v, Av [2 r.], 8v [2 r.], 37 [2 r], 52 [6 r.], 57v [7 r.] (311); PaprPan Ffv; SkarJedn 60, 61, 191; Pan króluie/ ktory włada Anyoły lotnómi KochPs 148, 11, 48 [2 r.], 98, 154; puśćił Pan Bog na Egipcyány Aniołá burzyćielá SkarŻyw 480, 68, 131 [2 r.], 209, 260, 333 (81); MWilkHist A2, C4, G2 [3 r.], G2v, Hv [2 r.] (18); ále też y Moiżeſzowi y inſzym prorokom/ ktorych wedle Chrizoſtomá/ Piſmo ś. Aniołámi zowie CzechEp 213, 34 [2 r.], 212 [12 r.], 213 [12 r.], 243, 279 [2 r.], 301 [3 r.] (108); NiemObr 5, 32, 50, 98 [2 r.], 111 (10); KochMRot C2v; ReszPrz 8 [2 r.] 10, 18, 25; WerGośc 204; BielSjem 22; Y wſzedł do niey Anioł śiłny/ Poſeł Páná ſwego pilny ArtKanc A4v, A3v [4 r.], B6v, B10, E8v, F4v (47); ZawJeft 4, 5; Angelus - poſſeł wdziecżni, Anioł. Calep 69b; GrabowSet E2, F3y [3 r.], Kv [2 r.], K2v, K3 (13); Przez ktorego máieſtat twoy chwalą Anyołowie LatHar 94, 7, 8, 12, 76, 200 (35); KołakCath B4; KołakSzczęśl A2, A3, B4v; Aniołmi zowią też Biſkupy/ náuczyćiele ábo káznodzieie. WujNT Xxxxxv, 3 marg, Matth 4/11, s. 259 [2 r.], l.Petr 3/22, Xxxxxv (257); iż przededrzwiámi Ráyſkimi Angioł iákiś z miecżem ogniſtym ſtoi. WysKaz 33, 33; JanNKar E4 [2 r.]; SarnStat 4, 1086; SiebRozmyśl C3, F2v, F3 [2 r.], F4 [2 r.], F4v (12); PowodPr 11, 13, 27 [2 r.] 77; [stworzowe są] y throny/ y páńſtwá/ y przełożeńſtwá/ y mocárſtwá (to ieſt roźliczni Anyołowie) SkarKaz 486a, 3b, 6a, 6b [3 r.], 244a [2 r.], 245b (55); SkarKazSej 699b; KlonFlis B4v; Wśćiągaſz práwem Aniołow woyſká nieźliczone SzarzRyt B3v, B4, D4v.

W połączeniu z zaimkiem dzierżawczym (192): BierRaj 20v; a aniol twóy ij apoſtolowie/ za tobą ſie przycżynią pilniéy ku panu Iezuſowi OpecŻyw 55v, 105v; TarDuch E2; Ktori czyniſz angioły twoie duchy WróbŻołt 103/4, aa4v, 148/2; ábowiem ángiołá twego [angelus Dornini Ps 34/5] będą mieć niewidomie przeſládowcą nád ſobą. RejPs 51, 49v, 135v, 136, 151, 152 (9); SeklKat C4, C4v, D; MurzNTMar 13/27, Luc 4/10; przyydźye [Syn Człowieczy] w máyeſtaćye twoim z Anyoły ſwemi. KromRozm III D; Ktoryś zrządził Anioły twe wſzem zá duchy ſłużące LubPs X5v, Vv, dd6; KrowObr 2, 92, 179v, 184; RejWiz 2v, 173; dáłá znáć że Piotr ſtoi przed wroty [...] Tedy oni mowili: Angioł ie° ieſt. LeopAct 12/15 [idem BibRadz], Matth 18/10, Mar 1/2, Luc 4/10, Apoc 22/6, 16; Abowiem Anioł moy będzie przy was/ ktory będzie bronił duſz waſzych. BibRadzBar 6/6, Gen 24/7, 40, Ex 23/23, Matth 13/41, 18/10 (11); czemu ſye ná koniec Anyołá ſwego nie wſtydaſz OrzRozm M4v; BielKron 35; A Sſtáłá ſie burdá wielką ná niebie/ Michał y z Anyoły ſwemi walcżyli s ſmokiem RejAp 101, 2, 2v, 4, 10v, 16v (25); iż poſłał Anioły ſwoie áby go ſtrzegli a prowádzili áż do Egiptu. RejPos 26v, 9v, 12v, 56v, 72 [2 r.], 166 [2 r.J (43); Bo ma wſzędy ſzpiegi po wſzytkiemu ſwiátu Anyoły ſwoie. RejZwierc 147v, 69, 124, 124v, 173v, 174v (8); WujJud 183; RejPosWstaw [213]; lecż ánioł oblicża iego zbawiał ie BudBib Is 63/9, Ps 148/2, Mal 3/1, Tob 11/11 [17]; CzechRozm 57, 231v; KochPs 139, 214; Naprzod poſłał do nich zniebá Aniołá ſwego/ ktory ſię wpoſtáwie ludzkiey vkazał SkarŻyw 557, 51, 69 [2 r.], 125, 151, 178 (13); CzechEp 34, 190, 213, 318; NiemObr 97; ReszPrz 10; ArtKanc Q20; Rozkaż ſwym Anyołom niechay ich ſtraż cżuię GrabowSet H; LatHar 45, 68, 133, 229, 350 (8); KołakSzczęśl Bv; Abowiem Przyidźie Syn człowieczy w chwale Oycá ſwego z ánioły ſwoimi WujNT Matth 16/27, 4/6, 11/10, 13/41, 18/10, Luc 4/10 (21); JanNKarGórn G4; SiebRozmyśl F; SkarKaz 552a, 609b; Bo on Angiołom ſwoim każe ćię pilnowáć CzahTr Fv. Cf Wyrażenia, Zestawienia.

W charakterystycznych połączeniach: anjołów chór (kor) (4), ćma (2), legion (2), poczet (2), wojsko (9), zastęp (3).

Wyrażenia: »anjoł boży; boski; Boga« angelus Dei, angelus Domini Vulg (121 : 1 : 1): PowUrb +3v, +4; Ián aniol wyborny boży/ o ktorym ſám Iezus mowi OpecŻyw 48, [27], 29v, 58; PatKaz II 64v; WróbŻołt 34/5, k. L6 [2 r.], ee2; RejPs136v; SeklWyznnlb 3; y będą przyrownany Aniołum bożym SeklKat R3, F3v; HistAl Cv; MurzNT Luc 15/10; KrowObr A3v, B4v, 5, 21, 66 (8); A niewiedząc by był Angioł Boſki/ pozdrowił go LeopTob 5/6, 2.Reg 19/27, 24/16, 2.Par 32 arg, 4.Esdr 5 arg, Matth 22/30 (9); BibRadz Gen 21/17, Iudic 6/20, Act 27/23, Gal 4/14, Hebr 1/6; Attylá odciągnął z boiáźnią/ bo widzyał (iáko piſzą) Anyołá Bożego ſtoiąc nád nim z gołym miecżem BielKron 161, [842]v; RejAp 20v; Iuż bacżę że to ieſt zły duch/ á nie dobry Anyoł Boży HistRzym 29, 28v [2 r.], 41, 46v, 90; RejPos 5v, 13, 20, 20v, 113, 201 (17); Stróżem y wódzem był Anyół Boży Ludowi Izráelſkiemu. BiałKat 78v, 78v [3 r.]; KuczbKat 20, 420 cf »anjoł Rafał«; RejZwierc Bbb, 128, 132, 141v, 225v (7); WujJud 216; RejPosRozpr cv; BudBib Gen 32/1; BudNT Matth 22/30, Act 27/23, Gal 4/14; CzechRozm 8v, 42, 46, 47, 49 (10); KarnNap Fv; SkarŻyw 69, 126 cf »anjoł święty«, 151 [2 r.], 188, 286 (8); MWilkHist C4, H3 cf »anjoł święty«; CzechEp x2v, 100; ReszPrz 111; LatHar 47, 72, 325; Abowiem ſtánął przy mnie tey nocy ánioł Bogá WujNT Act 27/23, Matth 22/30, Luc 12/8, 9, 15/10, s. 259 (11); SiebRozmyśl F3. Cf W porównaniach, W przen.

»anjoł dobry« (31): OpecŻyw 14; uuyerzyly y poznaly anyely dobrzy yſz ten upad myal bycz naprauyon przeſz ludzye PatKaz III 98v, 98v; KromRozm III A8; Iáko ányoły dobre przywabić mamy. RejWiz 156v marg, Cc6; BibRadz I 201 marg cf znacz. 2. »anjoł zły«; Eudaemon, Dobry ányół álbo dobry duch. Mącz 77b, 144a [2 r.] cf znacz. 2. »anjoł zły«; RejAp 101v, 102 [2 r.], 102v, 102v cf »anjoł święty«, 201, Ddv, Ff4; HistRzym 29 cf »anjoł boży«, 71v; RejPos 164; Pamiętam to iż imienim Bożym nie tylko ániołowie dobrzy y zli w piſmie świętym ſą názwáni CzechRozm 8, 17v, 46, xx5; CzechEp 202, 259; chrześcijánie chwalą wſzyſtko woyſko dobrych Angiołow. ReszPrz 37; DAEMON ‒ Angoł dobri albo złi wſziſtko wiedząci. Calep 286b; LatHar 476; WujNT Xxxxxv.

»anjoł jasny« (6): Aniol iaſny k paſtyrzom cżuiącȳ premowil OpecŻyw 17; BielKron 165; Cżemuż tu piſmo ſwięte tego dokłáda Iż to był Anyoł iáſny á mocny? RejAp 147v, 147 marg, 147v, 201.

»anjoł Jehowy; anjoł Jehowin« angelus Domini PdlAnt (8:1): Y wołał ánioł Iehowin do Abráhámá powtore zniebá. BudBib Gen 22/15; Y vkazał ſię mu ánioł Iehowy [Et conspectus est Angelus Domini] w płomieniu ogniá ſpoyſrotku głogu BudBib Ex 3/2, Gen 22/11, 4.Reg 1/15, 1.Par 21/30, Zach 3/1, 5, 6; BudNT Matth 2/19.

»anjoł mocny; mocarz, mocności, możny« (18 : 3 : 1 : 1): oto przewyſzyla ſzwecznoſzczy anyoly moczarze PatKaz II 54a, 54, 54a; Y widziałem pothym Anyołá możnego/ wołáiączego głoſem wielkim RejAp 50v, 83v, 84v, 147, 147v cf »anjoł jasny«, 147v [3 r.], 153v (14); Anieli mocnośći/ Archánieli y śiły ArtKanc N19, A7v; Y podnioſł ieden ánioł mocny kámień iákoby młyńſki wielki WujNT Apoc 18/21, 5/2, 10/1, s. 861.

»anjoł z nieba (niebios); niebieski [szyk zmienny]« angelus de caelo, angelus caelorum Vulg (34 : 12): aniol z niebios prziſſedl k niey weſele rzekątz OpecŻyw 6v; SeklWyzn d4v; KromRozm II t2, x; tedy nie tylko doktorom álbo oycom ſwiętym/ ále też y Aniołom z niebá wierzyć nie będę. KrowObr Bv, 14v, 191v; LeopGal 1/8; BibRadz I 7, 451; by iemu wſzytkie/ nietylko Króle álbo Céſárze/ ále téż y Anyoły z niebá zoſtáwił OrzQuin G2v; LeovPrzep F4; RejAp 149v, 190; RejPos 169 cf »anjołowie i archanjołowie«, 190; RejZwierc 53v; BudBib Gen 22/11; HistHel C3; á ieſzcże go y nád włzyſtki Anioły niebieſkie przełożył CzechRozm 192, 97, 138v, 175; Abráhám Pátryárchá niebieſkim Aniołom ziemſkie dał potráwy/ y iedli ie. SkarŻyw 119, 241; Naprzod z niebá Aniołowie Do grobu iego poſłowie. MWilkHist A3; CzechEp 68, 116, 127, 348; ReszPrz 8; HEY niechayże ćię błogoſłáwią/ o namiłośćiwſzy IEzu/ wſzyścy niebieſcy twoi Anyołowie LatHar 229, 132, 248, 505, 719; Lecz o onym dniu y godźinie nikt niewie/ áni ániołowie niebieſcy/ iedno ſam Oćiec. WujNT Matth 24/36, s. 103, Luc 22/43, s. 447, 650, Gal 1/8 (8); Lecz y Anyołowie z niebá to nam przy iego w niebo wſtąpieniu oznáymuią SkarKaz lb, 580b.

»anjoł pański; pański anjoł« angelus Domini, angelus Dei Vulg (128 : 3): Le gdy Herod vmarł/ oto Angiół páńſki vkázáł śię weſnie Joſephowi MurzNT Matth 2/19, Luc 1/11; Anyol Páńſki nyech ye tu záwżdy przeſláduye LubPs I3, I2 marg, I2v, V6, hhv; RejWiz 155v, 156; I rzekł Angioł Páńſki do mnie weśnie Leop Gen 31/11, 16/7, 9, Ex 14/19, Iudic 5/23 (18); Oto Páńſki Anioł ſtoi/ trzymáiąc miecż goły KochZuz A5, A5; Ale Anioł Páńſki w nocy otworzył drzwi v ćiemnice BibRadz Act 5/19, Gen 16/7, 9, 10, Num 22/31, Matth 1/24 (31); RejAp 55v, 120 [2 r.], 132, 159v, 160, 164 (11); Nálazł ſie przewodnik Anyoł Páńſki Tobiaſzowi gdy ſzedł w czudze ziemie RejPos 167, 18, 25, 115v cf »anjoł i duch«, 144v, 331v cf »anjoł święty« (22); RejZwierc 86, 127, 199 [2 r.], 205; RejPosRozpr b3v; BudBib 4.Esdr 1/40; A oto ánioł pánſki ſtánął/ j świátło záświećiło w mieſzkániu BudNT Act 12/7, 7/30, 8/26; CzechRozm 8, 47, 48, 51, 133v (9); Wkoło bogoboynych páńſki Anyoł ſtáwi Oboz nie dobyty/ y ten ie wybáwi. KochPs 47; CzechEp 265; Anyoł Páńſki zwiáſtował Máryey. Y pocżęłá z Ducha świętego. LatHar 480, 10, 686; WujNT Matth 1/20, 2/19, Luc 2/9, Act 5/19, 12/23 (13); Aniół go bowiém páńſki/ z więźienia wywodźił SiebRozmyśl K3v.

»anjoł pokoju; pokoja« (3:1): Aniołowie pokoia wiécżnógo/ będą gorzko plakatz cżaſu męki pana ſwégo. OpecŻyw 151; RejAp 85 marg, 201; prożno będą wzywáć Anyołow pokoiu/ áby nam otworzyli wrotá rayſkiey roſkoſzy. SkarKaz 382b.

»anjoł przymierza« angelus foederis PolAnt (5): przydzie do dworu ſwego Pan/ ktoreo wy ſzukaćie/ y án-ioł przymierza/ ktorego wy żądaćie BudBib Mal 3/1; on też ieſt ániołem przymierza/ ktore Bog obiecał był vcżynić we dni oſtátecżne CzechRozm 143v, 57 [2 r.], 3 rej.

»anjoł śmierci«: Był ieden Rabi Ieoſſua mąż ſwięty/ do ktorego przyſzedł Anioł śmierći BielKron 466v.

»anjoł świátłośći; światły« angelus lucis Vulg (31 : 1): KromRozm I [L3]; KromRozm II n4; gdzie ſie Duch nietzyſty odmienia w poſtáwę Aniołá ſwiátłośći KrowObr 120v, B4, 52, 114v, 229v, 230, 239; [zrzuciwszy] onego Luciferá y ze wſzytkiemi Anyoły iego/ ktorego zwano Anyołem ſwiátłośći/ ktory był w wielkim doſtoieńſtwie v niego RejPos 57, 100v, 115v, 200, 216, 251 [2 r.]; Niecháy ſie rozmyſli iż nie tylko cżłowiekowi/ ále oney ſláchetney creáturze Anyołowi ſwiátłośći tego przepuśćić nie racżył. RejZwierc 47v, 2, 20, 130v, 193, 217; WujJudConf 204v; A nie dziwno/ bo (y) lam ſzátā przetwarza ſię w án-ioła swiátłego (marg) wł. świátłośći. (‒). BudNT 2.Cor 11/14; CzechRozm 239v; CzechEp 159, 354, 423; Przyſzedł znowu pokuśićiel/ iuż w Anyołá świátłośći przewirzgniony LatHar 590; WujNT 2.Cor 11/14, Yyyyy 2v. Cf W przen, Przen.

»świecki anjoł«RejPos 222v cf Przen.

»anjoł święty; święty (najświętszy) anjoł« sanctus angelus Vulg (89 : 65): BierRaj17; nie zlicżoná wielkoſtz aniolow ſwiętych weſolym ſpiewanijm iego miloſtz chwálili OpecŻyw 16v, 1 [2 r.], 16v, 38, 105v, 163 (12); OpecŻywSandR nlb 2; PatKaz II 52v; iakos oną drogą z Egiptu lud wywodzącz wywiodłes gi przez ſwiętego angioła twego WróbŻołt aa4v, V6v; a ſtrozowie twoy: angeli ſwięci proſimy acz niewidomye aby ſnami bywali RejPs 50v; LibMal 1544/84v; SeklKat C4v; RejKup cc5; MurzNT Luc 9/26; Co ieſt zá ſtraſz Aniołow ſwiętich około nędzneo cżłowieká. LubPs Vv marg; KrowObr 156, 184; RejWiz 86, 157, 179; BibRadz I 3v, Matth 25/31; BielKron 18; A tyć to hárcowniki przed ſobą wyſadzáią ći Anyeli dobrzy á ſwięći s tymi ányoły złemi. RejAp 102v, 54v, 55v [2 r.], 66v [3 r.], 68v cf »anjoł i duch«, 69 (32); to ſnádnie obacży s tey pilney ſtraży Anyołow ſwiętych Páńſkich RejPos 332, 17v, 19v [4 r.], 20v [4 r.], 21 [3 r.] (39); KuczbKat 20, 420 cf »anjoł Rafał«; RejZwierc 69, 96, 127, 130, 131 (3); A zaſz niedoſyć ná tym/ że ie P. Bog rozumie/ y święći Angeli iego? WujJud 183; BudNT Luc 9/26; gdy ſię dziś weſelą święći Aniołowie Boży SkarŻyw 126, 581; Ach moi mili pánowie Swięći Boży Anyołowie. MWilkHist H3; ArtKanc K, N16v, Q20, T12v; Do Anyoła S. ſtrożá ſwego. LatHar 47; Wſzyścy Swięći Anyołowie y Archányołowie modlćie ſię zá námi. LatHar 173, 14, 39, 40, 47, 469 (25); SkarKaz 634b; Ptacy niebieſcy nayświętſzy Anyeli GrabowSet O2, X3v; WujNT 22, Mar 8/38, Luc 9/26, Act 10/22, 14/10. Cf W porównaniach.

»anjoł wód« angelus aquarum Vulg (2): Y ſłyſzałem Aniołá wod kthory mowił BibRadz Apoc 16/5 [idem WujNT]; WujNT Apoc 16/5.

Zestawienia: »anjoł Azaryjasz«: Rzekł mu Anioł Azáryaſz/ ieſt tu twoy przyiaciel Ráguel [bibl Tob 6/11] BielKron 97v.

»anjeli Cherubin(i)« (2): A wyrzućiwſzy ie [Adama i Ewę] oſádził przed Ráiem roſkoſzy Anioły Cherubin [bibl Gen 3/24] BielKron 2; Bogá/ mówię/ tego/ co niebá/ źiemie pánem/ Anyołów/ Cherubinow/ nawysſzym Hetmánem SiebRozmyśl F3v.

»anjoł Gabryjel; Gabryjel anjoł« (27 : 6): O aniele Gabryele/ gdzie twe ieſt pozdrowienijé OpecŻyw 147, 8; PatKaz II 21, 61, 64, 75, 75v (7); PatKaz III 104v; WróbŻołt ee4v; SeklKat C; KrowObr 156, 157 [2 r.]; Pothym ſſoſtego Kxiężycá/ poſlan ieſth Angioł Gábryel od Bogá/ do miáſtá Gálileyſkiego LeopLuc 1/26; BielKron 97v [2 r.], 136; RejPos 269v; ArtKanc A4v; GAbryel Anyoł rzecż vcżynił do Máryey/ mowiąc: Pozdrowioná bądź láſki pełná LatHar 404, 336, 480, 528; Anioł Gábriel Zácháryaſzowi poczęćie Ianowe opowieda. WujNT 33 przedm, Luc 1/26, k. Yyyyy3v; SiebRozmyśl G2, G3; Y v Turkow Máchomet Gábryelem ſię ányołem popiſował/ iákoby mu Alkoran podáć miał SkarKazSej 699b, 699b; KlonWor [*2v].

»Michał anjoł«: Iż wiedzyałem Micháłá Anyołá/ á on wielki boy wiedzie z inymi Anyoły/ przećiwko ſmokowi RejPos 332.

»anjoł Rafael; Rachwał (Rafał) anjoł« (3 : 2): tráffił ſie z nim [z Tobiaszem] Angioł Rápháel/ temu ociec ſyná porucżył Leop Tob 5 arg; Bo ią ieſtem Ráchfał Angioł/ ieden z ſiedmi LeopTob 12/15; BibRadz Tob 3 arg; świádek ieſt v Tobiaſzá on święty Ráphał Angioł Boży KuczbKat 420; Iáko ánioł Rápháel názwan ieſt młodzieńcem WujNT 116.

»anjeli serafińscy; Serafini; serafińskiego koru« (1 : 1 : 1): A tedy duch ſzwyąry chczącz rychle yuſz obyauycz myloſyerdzye ſwoye obyauyl oſzwyeczyl ktemu uznanyu anyoly ſerafyny PatKaz II 51; ktorego nyebo ogarnącz nyemoſze any anyely ſzerafynyſzczy PatKaz II [542]; y dal yey oczyecz nyebyeſky na ſluzbą uyeczną przy yey przenayczyſthſzem począczyu anyoly ſerafynſzkyego koru PatKaz II 77v.

»anjoł stróż; stróż anjoł« angelus custos, angelus tutelaris Cn (12 : 2): A tu Pan roſkázuie rozwięzáć cżterzy Anyoły ſtroże ony w támtych kráinach RejAp 81 v; iákoby cię Aniołowie ſtrożowie twoi/ tobie od BOgá ku obronie przyſtáwieni [...] mieli dopuścić obrazić CzechRozm 231v; Do właſnego Anyołá ſtrożá/ Modlitwá. LatHar 40, 47 cf »anjoł święty«, 72, 426, 673, 740; W ten cżás/ hey w ten cżás/ ſtrożu moy Anyele/ z Kory wſzytkimi: wyſtępkow mych wiele Omawiay proſzę GrabowSet X4; Bo káżdy człowiek ma ániołá ſtrożá. WujNT Xxxxxv, 76 [2 r.], 447 marg; SiebRozmyśl K.

Szeregi: »anjołowie (i) archanjołowie; anjołowie z archanjoły; archanjołowie anjołowie« (14 : 1 : 3): tamo anieli z archanioły tańtzuią OpecŻyw 3v; A niebioſá to ieſt archangiołowie, angiołowie apoſtołowie y inſzy ſwięci. WróbŻołt Q4; RejPs 146v; nie tylko iego ſámego vweſelić maſz ále ony wſzytki Kſiążętá/ Mocarze/ Anyoły/ y Archányoły niebieſkie? RejPos 169; RejZwierc 1v, 69; tym dał Pan Bog táką moc iákiey áni Aniolom/ áni Archániołom/ zlecżyć niechćiał. SkarŻyw 91; WerKaz 281; (marg) Dziewięć Chorow Anyelſkich. Inſzy Swięći (–) Anyołowie/ Archányołowie/ Thronowie/ ábo Stołecżnicy/ y Pánſtwá/ Kśięſtwá y Mocárſtwá/ Siły niebieſkie/ Cherubinowie/ y Seráphinowie LatHar 473, 41, 142, 173 cf »anjoł święty«, 398, 425, 654; WujNT 669; SiebRozmyśl K4v; SkarKaz 243b.

»anjoł (i, abo, albo) duch; duch a(l)bo, i, a anjoł« (20 : 16): to yeſt z rozumnego ſtworzenya duchow álbo ányołow/ y ludźi KromRozm III A7, A8v; BibRadz Act 23/8, 9; Mącz 77b cf »anjoł dobry«, 364a; co tu iáſnie duchowie ſwięci y Anyołowie ſwięci wyznawáią RejAp 68v, 68v; iż wſzędy duchowie Páńſcy á Anyeli Páńſcy ſpráwowáli pocżćiwe ſpráwy ich RejPos 115v, 115v; on ſam przez ſię ſpráwił ocźyścienie grzechow náſzych/ a nie ktory Anioł/ ábo duch/ ktory nigdy vmierác nie może CzechRozm 45v, 7v [4 r.], 23, 54v, 55, 56 (14); Gdzie ſtworzył y oſadził Anioły y Duchy ony/ woyſká/ mocy ſwey niezlicżone/ vfce na dziewięć chorow rozdzielone SkarŻyw 258; KochTr 21; CzechEp 100; ArtKanc I3; LatHar 234; Abowiem Sádduceuſzowie powiedáią; iż nie máſz zmartwychwſtánia/ áni aniołá/ áni ducha WujNT Act 23/8, 9, Xxxxxv; SkarKaz 118a, 122b, 208b, 634b.

»maleach abo, (i) anjoł« (2): Bo ſie ták w piſmie poſłáńcy/ Máleáchámi y ánioły poſpolicie názywáią CzechRozm 57v; tákże ludźi piſmo poſłáne/ Máleáchámi ábo Anioły názywa. CzechEp 301.

»anjoł (abo, a) poseł; poseł a (abo) anjoł« (5:2): Ci ſą Aniołowie ábo posłowie ktorym wola Boża y słowo iego ieſth zwierzone/ áby ie wiernym oznaymili. BibRadz II 141 marg; ták iáko on Anioł á on poſeł niebieſki przy dziwnym pocżęciu iego iáwnie opowiedáć racżył, RejPos 105v, 13, 19v; CzechRozm 41 v; Iákoż támże záraz zowie Ianá Máleachem: to ieſt/ poſłem. Abo wedle Greckiego ięzyká Aniołem. CzechEp 301, 212.

»anjeli a stróżowie«: Iż Anyeli ich á ſtrożowie ich widzą vſtháwicżnie oblicżnośc Bogá Oycá niebieſkiego. RejPos 164.

»anjeli (i, abo) święci; święci i anjeli« (15 : 2): ze wſſytkiémi anioly ij ſwiętymi wſtąpil/ w náwyſſą chwálę na prawicę boga oyttza. OpecŻyw 174v, 187, 189; PatKaz III 132; HistRzym 71v; Wſzyſcy ſwięić/ y wſzyſcy Anieli/ záwżdy vniżáli ſtany ſwoie. RejPos 13 marg; SkarŻyw 244, 358; LatHar 283, 328; A wſzákże ſtąd nie idźie/ żebyſmy my Kátholicy zle czynili/ gdy ſię ániołom ábo świętym kłániamy. WujNT 883, 582, 848 marg, 851, Cccccc4; Powſtáną y Anyołowie y inni święci. SkarKaz 7a, 161b.

W porównaniach (52): A Więc każdy by Anyoł z nabożną figurą/ Vmizga ſie/ á dyabeł thám záwżdy pod ſkorą. RejWiz 59v; Miał być ſwięty/ niewinny/ á cnotámi ſwemi/ Miał ſie práwie porownáć z Anyoły ſwiętymi. RejWiz 86, 25v, 47v, 65v, 66, 76v (11); Tych przodkowie w ſwych cnotach/ by Anyeli byli/ Aleć y potomkowie/ iſcie nie zelżyli, RejZwierz 62v; áleſcie mię przyięli iáko Anioła Bożego/ iáko lezuſa. Kryſtuſa BibRadz Gal 4/14 [idem BudNT, WujNT]; iáko każdy ten młody cżłowiek/ ktory chćiwości ſwe ma ná wodzy/ á miłuie rozumnie/ v mnie ieſt máło nie Anyołem GórnDworz L13v, Q5v; HistRzym 8; A cżegożci iuż nie doſtawa/ iuż chodziſz nie inácżey iedno iáko Anyoł przed oblicżnoſcią iego RejPos 110, 49, 80, 222v [2 r.], 228 (14); iużby ludzie pobożni á pocciwi tylkoby ſobie mieſzkáli iáko Anyeli ſwięći w wielkiey zgodzie á w wielkiej miłosći ná ziemi RejZwierc 96; Poſeł miałby być iáko Anyoł boży RejZwierc Bbb [idem 37] 1v, 18, 20, 36, 37 [2 r.], (13); BudNT Gal 4/14; Zywot zakonny máło co od Aniołow rozny SkarŻyw 13 marg; 13, 472, 542; ReszPrz 111; Táka ieſzcze niebyłá zá dawnégo wieku/ Anyołowi podobna bárźiéy niż człowieku. KochFrag 25; WujNT Gal 4/14; Byſmy z ſámey duſze byli iáko Anyołowie: kościołáby nam nie potrzebá. SkarKaz 453b. Cf Przen.

W przen (9): [przebrany] Anyoł dunął do láſá/ y z ornatem ſie ſkrył. RejFig Dd6v; GórnDworz Mm5; O nędzny cżłowiecże á nędzny Anyele Boży RejPos 201; A nákoniec zowie ie [miłe a wdzięczne przebrane swoie] bogi ziemſkiemi á ányoły ſwiátłości. RejZwierc 130v; Zmyy pirwey miły Anyele/ Brud s cnoty niżli ná ciele. RejZwierc 237, 32, [193]; Ze adversary przywiedli Koronę et publice et privatim do wielkiey szkody [...] takby był ieden Annioła chciał chciałby był drugy Czarta. ActReg 3v; á proſzę ćię/ áby krzyż twoy wybáwił mię od Anyołá zábijáiącego. LatHar 280.
Przen (50):
a. Według komentarza do Apokalipsy – sługa, kapłan, dostojnik kościoła (28): Niech ſłucha przeſtrogi Aniołow to ieſt kápłanow Bożych/ porządnie od kośćiołá dánych SkarŻyw 28; Śiedm gwiazd ſąć ániołowie. (marg) Biskupi ſą gwiazdy kośćielne. (‒). WujNT 841,842.
Wyrażenie:»anjoł kościoła; zboru« (22 : 3): A Aniołowi kośćiołá Smirneńſkiego nápiſz BibRadzApoc 2/8 [idem RejAp 21, WujNT], 2/12, 18, 3/1; RejAp 15, 16v, 21, 23v, 28v (8); Siedm gwiazd/ án-iołowie ſą śiedmi zborow BudNT Apoc 1/20, 2/1, 3/7; Chwali też y potwirdza ániołá kościołá Smyrneńſkiego. Tákże y biſkupá kośćiołá Pergámſkiego nápomina. WujNT 842, Apoc 1/ 20, s. 842 cf »anjoł i biskup«, Apoc 2/1, 8, 12 (11).
Szereg:»anjoł i biskup«: Anioła y Biſkupá kościołá Ephezkiego chwali z dobrych vczynkow WujNT 842.
b. Noszący cechy anielskie (22): [kto nie jest członkiem kościoła] muſi zginąć náwieki/ by był y A[n]iołem ná oſthátek KrowObr A3; RejWiz 25v, 47v; BibRadz Gat 4/14; albo náſláduiącz ſmyſłow zoſtác źwirzęciem/ álbo náſláduiącz rozumu/ zoſtáć Anyołem GórnDworz L13; iż on nie cżyni lekkośći Pánu ſwoiemu/ á chodzi tu iáko iny ſwiecki Anyoł/ przed oblicżnoſcią Páná ſwego RejPos 222v; Pátrzay iáko ci nieſláchetni omylácże/ ták pánowie iáko y poſłowie/ vcżynili ſie Anyoły ſwiátłości RejPos 251; Bo wierz mi iż thám naydzieſz cżłowieká z rozmáitemi przypadki/ czoć ſie vkaże iáko Anyoł ſwiátłości ná poſtháwie/ ále ná vmyſle radby cie y s ſkory wyłupił. RejZwierc 20, 104v, 131; BudNT Gal 4/14; Szcżepanáś onego Anioła z inymi zábił/ ktory ták cudy Bożymi był wſławiony SkarŻyw 535, miedzy ktorymi [zakonnikami] żył iáko ieden Anioł/ wpoſłuſzeńſtwie/ wpokorze/ w vtrudzeniu ciáłá ſwego SkarŻyw 542, 31, 136, 279, 472, 595 [2 r.]; Wſzytki ludzkié fráſunki vmiéſz wykorzenić/ A cżłowieká tylko nie w Anyołá odmięnić KochTr 9; ReszPrz 111; WujNT Gal 4/14. Cf W porównaniach.
2. Zły duch, diabeł, czart [występuje zawsze z charakterystyczną przydawką lub z zaimkiem dzierżawczym] (79): Ták ludźye y Anyołowye ſwowolni/ ktore złymi duchy/czárty/ y dyabły zowyemy/ z koſćyołá onęgo wypádli. KromRozm III A8; Ktorzy w piekle ſiadáią/ rogáci ányeli. RejWiz 156, 173; á mieć ányołá ciemnośći/ ányołá ſmrodliwego ſtrożem á opiekálnikiem twoim. RejPos 331v, 200; iż drudzy odſtępni Angiołowie od pocżątku ſwego/ łáſką obdárzeni byli. KuczbKat 20.

W charakterystycznych połączeniach: anjoł z koru murzyúskiego, odstępny, odwrocony, pyszny, rogaty, smrodliwy, swowolny.

Z zaimkiem dzierżawczym (21): odrzekáć ſye ſſátáná y ányołow yego. KromRozm I L4; Podźcie odęmnie przeklęci wogień wiecżny/ Diábłu i angiołum iego zgotowany MurzNT Matth 25/41 [idem BibRadz, WujNT]; KrowObr 71v; BibRadz I 7, Matth 25/41, Apoc 2/11; OrzQuin M4v; á ſmok też walcżył y ányeli iego RejAp 101, 101; HistRzym 114; á on okrutny Smok/ ktory rzecżon ieſt ſzátan/ był zborzon/ zniſzcżon/ á ná ziemię potłocżon/ j wſzyſcy Anyeli iego. RejPos 77v, 57, 332; A P. widząc grzech Lucyperá y Aniołow iego: nie przepuścił im SkarŻyw 258; MWilkHist F; CzechEp 150; WujNT Matth 25/41, s. 385; Apoc 12/ 7, 9, k. Aaaaaa4.

Wyrażenia:»anjoł ciemności; ciemny anjoł« (4 : 2): á stał ſie z niego Anioł ciemnośći [...] á ſzátánem ſproſnym przezwiſkiem przezwány RejPos 101; A ſtąd iuż on ciemny Anyoł ieſt ſtrażem [!]/ y opiekálnikiem káżdego z nich [niewierników] RejPos 332v, 57 [2 r.], 201 cf »anjoł sprosny«, 331v.

»anjoł piekielny; z piekła anjeli« (2:2): S pyekłá ányeli pilni/ kogo Pan odſtąpi. RejWiz 156 marg, 156, Dd3; Anyoł tám piekielny rządzi SkarKaz 578b.

»anjoł policzkujący« peryfr. = pokusa [z 2.Cor 12/71] (2): Potym w niemoc iuſz wielką wpadł w ſtárośći/ za ktorą dopiro ona go pokuſa bluznienia y Anioł policżkuiący opuśćił SkarŻyw 293; Bo y Apoſtoł Paweł S. ſnać coś tákiego ćierpiał: gdy niektorą pokuſę ſwą zwał Aniołem policżkuiącym. SkarŻyw 294.

»anjoł przepaści« angelus abyss Vulg (9): Przytym ma nád ſobą krolá poſtáwionego Aniołá przepáśći BibRadz Apoc 9/11 [idem RejAp 79, WujNT]; RejAp 79, 84v [3 r.], 94v, 201; Nákoniec ánioł przepáśći ieſtći ſzátan/ ktory ieſt krolem náde wſzemi pyſznemi WujNT 860, Apoc 9/11.

»anjoł sprosny; sprosny anjoł« (4:1): [masz] vżywáć wiecżnego towárzyſtwá á wiecżney męki s tym ſproſnym á ciemnym Anyołem RejPos 201, 57, 101, 201; DIabeł potym on Anyoł ſproſny/ kthory dla pychy á dla niepoſłuſzeńſtwá był ſtrączon z niebá RejZwierc 2.

»anjoł szatan, szatana, szatanow« angelus satanae Vulg (3): dan mi ieſt ſtárk w ćiáło/ y ánioł ſzátan/ áby mię policzkował BibRadz 2.Cor 12/7; Támże wſpomina/ on ſtárk ktory mu był dány na ćiáło iego/ Anioł á Szatan [errata: ániołá ſzátáná] ktory go policzkowal CzechRozm 226; dan mi iesſt bodźiec ciáłu memu ánioł ſzátánow (marg) Szátan (‒) áby mię záſzyikował WujNT 2.Cor 12/7.

»anjoł zły; złościwy [szyk zmienny]« (28:1): WróbŻołt 118; KrowObr B2; Wthym widzeniu chciał okázáć Pan Micheaſzowi/ iáko ſię ſpráwuie kiedy poſyła Anioły ſwe ták złe iáko y dobre/ ku wypełnieniu woley twoiey. BibRadz I 201 marg; Genius, Zly álbo dobry anyoł yáko pogáńſtwo o tym dzierżalo/ powiedáyąc że káżdemu czlowiekowi dwa Anyołowie/ yeden dobry drugi zły/ ſą przydani. Mącz 144a; iż możemy záwżdy być ſrodzy tym Anyołom złośćiwym/ y widomym y niewidomym RejAp 102v, 101v [2 r.], 102 [3 r.], 102v [2 r.], 201, Ddv; Widząc to on puſtelnik/ myſlił w ſobie. Záiſte tomuśi być zły Anyoł HistRzym 28v; y dał go w moc y w towárzyſtwo onemuſz tho złemu á niewiernemu Aniołowi/ kthory zdrádziwſzy pirwey onego ſámego Páná ſwego RejPos 101, 164; CzechRozm 8 cf znacz. 1. »anjoł dobry«; Vpadek złych Aniołow SkarŻyw 258 marg, 258, 260 [2 r.], 480 cf »anjołowie i czartowie«; CzechEp 202 [2 r.]; ActReg 24; Calep 286b cf znacz. 1. »anjoł dobry«; Aniołowie zli ſąć czártowie. WujNT Xxxxxv.

Szereg: »źli anjołowie i czartowie«: Ták ie były one lárwy złych Aniołow y cżártow przeſtráſzyły SkarŻyw 480.
3. n-loc (1): [Krescencyjusz] ná gorę Aniolá názwáną vćiekwſzy SkarŻyw 573.
4. n-pers (2): Pius cżwarty Medychin przed tym Ian Angiol rzecżony BielKron 239, 239.

Synonimy: duch, demon; 1. elohim, maleach, maleachim, poseł; 2. diabeł, czart, szatan.

TG