[zaloguj się]
[pdf]

JATKA (58) sb f

Oba a jasne.

Fleksja
sg pl
N jatka jatki
G jatek
A jatki
I jatkami
L jatce jatkach

sg N jatka (10). ◊ L jatce (2). ◊ pl N jatki (8). ◊ G jatek (8). ◊ A jatki (20). ◊ I jatkami (1). ◊ L jatkach (9); -ach (6) WujJud (4), WujNT, CiekPotr; -åch (2) KromRozm II, BielRozm; -(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Dem. od „jata”:
1. Prowizoryczny budynek, budka, szopa; też dach, przykrycie (3): Attegia, Máły domek/ Chałupká/ Yátká. Mącz 18d; Theatridium, Plácek/ yátká. Mącz 454b; PaprPan Aa3.
a. [Mały przenośny szałas z gałęzi: PTáſznicy niektorzy vcżyniwſzy z źielonego gáłęźia iátkę máłą ták iżby ią mogli ná ſobie nośić/ z mieścá ná mieśce/ á pod nią się zákryć. Cresc 1571 635 (Linde).]
2. Kram, stragan kupiecki (przede wszystkim o kramach mięsnych); macellum BartBydg, Mącz, Cn, Vulg; laniena Murm (36): Murm 185; BartBydg 85; Theraſz nyedawno wyathkach ſvknya modra nyewyeſczia czlowyekowy yednemv vkradl LibMal 1546/117, 1548/147v; BielKron 405v; Solne/ Máśłne/ Owieſne/ y Sledźiowe/ Iátki. BielSat B4v [idem BielRozm 14], B4v marg; Macellum, Iátki gdzie mięſo/ ryby/ yáycá/ y ynſze żywioły przedáyą. Mącz 202b; Sutrina, Szwiecki wárſtat/ też yátká ſzwiecka. Mącz 433b, 420c; Máiąc domá ten doſtátek/ Ze ſye obéydźie bez iátek. KochSob 70; BielRozm 10, 14 [2 r.]; SarnStat 202; CiekPotr 50.

W charakterystycznych połączeniach: jatki maślne, owiesne, solne, śledziowe; jatka szwiecka.

W porównaniu (1): Iedno wſzytko iáko pies pod iátkámi leży/ A gdy mu kość wyrzucą porwawſzy precż bieży. RejWiz 28v.

Zwroty: »w jatkach kupować« (2): Przeto im potym dáie wolność/ áby w iátkách ſobie kupowáli co chcą (iedno potráwam ofiárowánym pokoy dáli) WujJud 197v, 198.

»w jatce przedawać« (5): KromRozm II v2; WujJud 198; WujJudConf 197v; Cokolwiek w iátce przedawáią [quod in macello venit]/ iedzćie: nie ſię nie pytáiąc dla ſumnienia. WujNT 1.Cor 10/25 [idem: KromRozm II, WujJudConf ], 333.

Zestawienia: »mięsne jatki, mięsna jatka« = laniena Mymer1, BartBydg, Calep; carnarium Mącz; macellum Calep; Cn; laniarium Calep; taberna earnaria Cn [szyk 6 : 4] (6 : 4): Laniena Fleyſchbank Mięſna iatka. Mymer1 14; BartBydg 79; w mieſcie Neapolis [...] mięſne iathki [Wirgilijus] vdziałał, w których ſie mięſo za pięcdzieſiąt lat nie kaziło BielŻyw 123; Iſch ssobothi theraſz przeſchley na Nyedzielyą wnoczy wlyaſl do Jathek myąſznych na Rynku lyezaczich y pokradl myeſſo LibMal 1548/147v, 1552/172v; Mącz 39a; Calep 581a [2 r.], 624b; Ichthyophagi máią ryb doſtátek/ Ze im też mięśnych nie potrzebá iátek. KlonFlis C.

»rzeźnicza jatka« (2): Laniena. ein fleiſch banck. Rzeznycza yátká. Murm 29; BartBydg 79.

3. Rzeź (19):

W porównaniach (2): RejPs 66; kazáli zburzyć y pokáźić wſzytki kośćioły Krześćiáńſkie/ ścináiąc/ zábijáiąc Krześćiány by owce ná iátki wydáne. BielKron 288v.

Przen (17):
Zwroty: »(prawie jako) na (mięśne) jatki wydać [kogo, co]« = narazić na zgubę, na zatracenie [szyk zmienny](16): iżeś wtakiéi toni/ że ieſliby chcial tego ſpornie bronić/ coś tak długo ćwierdźił/ tedy śię wydáſz na mięśné iadki/ prożno będźie o tobie/ prożno nawieki o twyi dobryi sławie/ i dźiatkám twoiem miłem MurzHist M4v; GliczKsiąż C8v; BielKron 313v; Securi cervices subiicere, Wydáć ſie ná mieśne [!] yátki/ wpráwić ſie w niebeſpieczność. Mącz 378b; Pewnie to wiedząc/ iż ią [duszę] ma wydáć práwie ná mięśne iátki á ná wiecżne męki y vdręcżenie iey/ poſpołu y s ciáłem ſwoim. RejPos 247; [kto] zdrádzi Rzecżpoſpolitą/ zdrádzi potomſtwo ſwoie/ á wyda wſzytko práwie iáko ná mięśne iátki RejZwierc 37v; CzechRozm A8v, 253; ModrzBaz 32, 50; Ceſarz y Papież z Xiążęty Włoſkimi wydawſzy Polaki ná mięśne iátki nie wczás ná rátunek przybyli StryjKron 722, 637, 692; CzechEp 9; GrabPospR K2v, K4v.

»wyłożyć [kogo] na jatki« = karać biciem (1): Naprzod w wielkiey ſrogośći chowáią nas mátki/ Potym vcżąc miſtrzowie wýłożą na iátki BielKom E4.

Synonimy: 1. budka, chałupeczka, chałupka, chyzik, domek; 2. budka, kram, kramnica, kramik, smatruz.

LW