[zaloguj się]
[pdf]

NACZYNIĆ (83) vb pf

a jasne.

Fleksja
inf naczynić
praet
sg pl
1 m -em naczynił m pers
2 m naczyniłeś, -eś naczynił m pers naczyniliście, -ście naczynili
f -ś naczyniła m an
3 m naczynił, jest naczynił m pers naczynili
f naczyniła m an naczynili
n naczyniło subst
plusq
sg pl
3 m naczynił był m pers byli naczynili
imperativus
sg pl
1 naczyńmy
2 naczyń
impersonalis
praet naczyni(o)no
con by naczyni(o)no
participia
part praet act naczyniwszy

inf naczynić (6). ◊ fut 2 sg naczynisz (1). ◊ 3 sg naczyni (2). ◊ 1 pl naczynimy (2). ◊ 2 pl naczynicie (1). ◊ 3 pl naczynią (2). ◊ praet 1 sg m -em naczynił (1). ◊ 2 sg m naczyniłeś, -eś naczynił (2). f -ś naczyniła (1). ◊ 3 sg m naczynił (23), jest naczynił (1) LibMal. f naczyniła (1). n naczyniło (1). ◊ 2 pl m pers naczyniliście, -ście naczynili (5). ◊ 3 pl m pers naczynili (16). m an naczynili [ptacy] (1). ◊ plusq 3 sg m naczynił był (1). ◊ 3 pl m pers byli naczynili (1). ◊ imp 2 sg naczyń (1). ◊ 1 pl naczyńmy (1). ◊ impers praet naczyni(o)no (1). ◊ con by naczyni(o)no (1). ◊ part praet act naczyniwszy (11).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI i XVIII – XIX w.

Uczynić wiele (z subiektywnym podkreśleniem wielości):
1. Sporządzić, wytworzyć wiele; facere Vulg, PolAnt; agere PolAnt [czego (pl a. coll, a. sg rzeczownika bezpostaciowego) a. wiele czego] (47): FalZioł V 33v; Nácżynił theż w Ieruſálem rozmáitych ſtrzelb á przypraw ná obronę [Et fecit ... machinas] Leop 2.Par 26/15, Ex 36/18, 2.Par 7/6, Dan 14/26; Tedy mowili miedzy ſobą/ Náczyńmy cegły [Venite, faciamus lateres] y wypalmy ią w ogniu. BibRadz Gen 11/3; Gdy tedy Midás Krol nácżynił złotá doſyć/ chciał ieść/ tedy cżego ſie dotknął ná ſtole/ sſtáło ſie wſzytko złotem. BielKron 26; SienLek 190v; RejZwierc 202v, 242; wedle dobroći ziemie ſwey náſtáwiáli (marg) Nádobrzyli/ to ieſt/ dobrze nádziáłáli/ rozumiey/ wiele nácżynili. (‒) obrázow. BudBib Os 10/1.

naczynić z czego (7): Leop Ez 27/6; Nácżynićie też nacżynia s cżyſtego złotá rozmáitym dzyáłem/ to ieſt/ kuflikow. BielKron 33; BudBib Ez 4/9; ſkarány ieſt pluſkwámi ſmrodliwymi/ ktorych z prochu Moyżeſz nácżynił/ y puśćił ie po wſzytkim kroleſtwie SkarŻyw 480; MWilkHist C2, C2v; StryjKron 161.

naczynić komu [zawsze: sobie] (3): Item Powyada yſz v pana Mokronoſkiego ſluzącz klyuczi zliodzyeiſkych ſſobye yeſth Naczinyll LibMal 1551/159; Leop Ez 27/6; Ty lepak nábierz ſobie pſzenice/ y ięcżmieniá/ y bobu/ y ſocżewice/ y iágieł/ y wyki/ [...] y nácżyniſz ſobie z nich chlebá wedle dni BudBib Ez 4/9.

W charakterystycznych połączeniach: naczynić cegły, chleba, gałek, iglic, kluczy, kołaczkow, ławek (2), maści (2), naczynia, obrazow, piłuł, plackow, strzelb, zawojow, złota; naczynić dosyć, wiele (2).

W przen [z czego] (3): RejPos 218; poććiwy cżłowiek/ gdy obacży tę chorobę pirwſzego wzruſzenia w ſobie/ o wnet nie mieſzkáiąc co narychley z onymi ſyropki wdzięcżnemi do niey/ náczyniwszy ich s cnoty/ z rozumu/ á z roſtropnego uważenia RejZwierc 73v; Toć ſą te trzaſki ktorych Luther y zwolenniey iego nácżynili/ z Artykułow powſzechney wiáry chrześćijańſkiey ReszPrz 91.
α. O bałwanach, figurach bogów; facere Vulg (5): LubPs aa; Y przyięliśćie przybytek báłwáná Molochá/ y gwiazdy Bogá wáſſego Remfám/ y figury ktorycheśćie nácżynili/ á byśćie modłę im cżynili Leop Act 7/43, 3.Reg 21/26.

naczynić komu (2): A gdzie ſą bogowie twoi ktorych náczyniłeś ſobie? niech wſtáną/ owo ćię zbawią cżáſu złego twego BudBib Ier 2/28; SkarKazSej 685a.

a. O osobach, urzędach, stanowiskach; facere Vulg, PolAnt [kogo] (20): Ptacy ſie niegdy zlećieli/ A wálny ſyem o to mieli: By rzecż ſpolną opátrzyli/ Pánow więcey nácżynili. Bowiem pry trudno może być/ By orzeł mógł wſzytki rządźić BierEz P2; y náczynił [Manasses] wieſſczkow [et fecit pythones]/ y zámnożył ie áby iedno cżynił źle przed Pánem Leop 4.Reg 21/6; GrzegRóżn E; CzechEp 173; Siłáć więc ieden Mecoenas nácżyni Maronow/ Nie ſzcżędząc ſwych zagonow. KlonŻal C2; ma consilia pacis et belli wręku, ma opes, ma clientelas, ktorychescie mu wḿ nie wiem iesli bacznie y naczynili y nabogacili ActReg 117; WujNT Luc 16 arg.

naczynić z kogo (5): Ieroboám [...] naczynił kapłanow báłwáńſkich z nápodleyſſego ludu [fecit de novissimus populi sacerdotes excelsorum] Leop 3.Reg 13/33; Bo kiedyby káżdemu zárowno płácono/ Wierz mi śiłáby dobrych/ ze złych nácżyniono. RejZwierz 111; GrzegRóżn Ev; BudBib 3.Reg 13/33; widźiałem ią koſá Zydá, [...] Ktory wiele nędznikow nácżynił z bogátych KlonWor 2v.

naczynić komu [w tym: sobie (6)] (8): KrowObr 167v, 186, 193; przewrotność ludzka/ [...] nam náczyniłá Prokuratorow/ to ieſt/ iáwnyeh Práwá poſpolitego fáłſzerzow OrzRozm E2; SkarJedn 208 [2r.]; żeſmy wedle Papieżá/ X. K. k woli Heretycy: iákich on ſobie máło nie bez licżby nácżynił/ z tych wſzytkich/ ktorzy przed nim/ iáko Pan Chriſtus przed kuśićielem/ vpádáć niechcą CzechEp 14; Wyrzućiliśćie kápłany Boże/ ſyny Aaronowe y Lewity/ y náczyniliśćie ſobie kápłanow iáko inſzy pogánie. SkarKazSej 685b.

W charakterystycznych polączeniach: naczynić kapłanow (4), ofiarownikow, ojcow, panow, pasterzow, przyczyńcow, przyjacioł, wieszczkow; naczynić bez liczby, więcej.

2. Stworzyć wiele ludzi lub zwierząt [czego (pl)] (3): Ná koniec dniá ſzoſtego ſtworżył z ziemie/ beſtye y nieme twarzy/ y to co ſię iedno ruſza ná ziemi/ y nácżynił zwierząt rozmáitych SkarŻyw 259, 259.

naczynić z czego (1): Máłoli było kámienia z ktorego ſobie Pan Bog ſynow Abráhámowych nácżynić/ y lud ſobie ku cżći ſwoiey ſtworzyć mógł y záwżdy może? SkarŻyw 26.

3. Zbudować, założyć wiele; construere Mącz; facere Vulg [czego (pl)] (9): Nácżynił teſz Krol Sálomon okrętow w Aſyon Gáber Leop 3.Reg 9/26, 4.Reg 21/3, 2.Par 20/36 [2r.]; Hiſzpani [...] źiemię ku żywnośći godną vcżynili/ y domow nácżynili BielKron 448v; nácżyniwſzy ſzáńcow ſtrzeláią ku Zamku ábo Miáſtu BielSpr 55.

naczynić komu [w tym: sobie (1)] (2): BielKron 79; Nidos gallinarum construere, Gniazd náczynie kokoſzóm. Mącz 422d.

W charakterystycznych połączeniach: naczynić domow, gajow, gniazd kokoszom, ogrodow, okrętow (3), sadow, szańcow, winnic.

W przen [komu] (1): Mnie opuśćili ſtudnią wody żywey/ á nátzynili ſobie rozeſchłych y rozmáitych ſtudzianek/ kthore wody zátrzymáć niemogą KrowObr 73v.
4. Ustanowić, wymyślić wiele; conserere Mącz [czego] (14): Stąd czi vroſli owi falſziwe á wymyſłne odpuſty/ ktorych dzys pelen ſwiat/ kxięża wpapieſtwie naczinili SeklKat x3; MurzNT 56; BielKron 206; Mącz 387a; Ztądże to mamy/ że ták wiele praw y vſtaw nácżyniono [ut tot leges, tot constituta sint]/ iż żadnego dowćip áni pámięć nieſproſta ku poięćiu wſzytkich. ModrzBaz 97; SkarŻyw 87; CzechEp [380]; WerGośc 217.

naczynić komu [w tym: sobie (5)] (6): SeklKat F4, Y4v; Drudzy [...] nawymyślali niezliczonych Bałwánow które zwali bogami i naczynili ięm rozlicznych chfáł MurzNT 73; WujJud 173v; CzechRozm 8v; odſtąpili od iednego kápáńſtwá/ y iednego ołtarzá/ y náczynili ſobie tyle wiar ile miaſt/y tyle bogow ile miſtrzow. SkarKaz 40a.

W przeciwstawieniu: »odrzucić ... naczynić« (1): Przetośćie też z terminow prawdy/ y od rzecży ſámey odpádli ſtáre terminy odrzućiwſzy/ á nowych ſobie terminow nácżyniwſzy. WujJud 173v.

W charakterystycznych polączeniach: naczynić antyfon, bogow (2), chwał, dziwowisk, nauk, praw (2), statutow, świąt (2), terminow, ustaw, wiar (2); naczynić dosyć, nie wiedzieć co [= bardzo dużo], wiele (3).

5. Spowodować wiele [czego (pl) a. wiele czego] (8): RejZwierz 42v; Nuż też páni łáſkáwa domowa ázaſz też z drugiey ſtrony nie może bez wielkiey pracej á nápoły s krotofilą nadobnych pożytecżkow nácżynić? RejZwierc 109; ModrzBaz 102v; Diuiſiiéy onéy práwá Céſárſkiégo [...] złé wyrozumiénié náczyniło zámieſzánia y zátrudnienia w náſzych práwiéch Authoróm śiłá. SarnStat 1307.

naczynić czym (1): DEmoſtenes Philozoph/ ten ſwemi wywody/ Nácżynił był w Athenach/ roſterkow y ſzkody. RejZwierz 36v.

W charakterystycznych połączeniach: naczynić krzywd, pożytecżkow, rosterkow, szkody (2), zamieszania, zatrudnienia.

Zwrot: »wiele złego naczynić« [szyk zmienny] (3): BielKron 109; A ták tu day ſobie policżek złoſniku/ co nácżyniwſzy wiele złego biegaſz po koſcielech RejAp 154; [Konstantyn Piąty Kopronim] Grecyą Heretyctwem záráził/ y wiele złego w kośćiele Bożym nácżynił SkarJedn 209.
6. O oddawaniu stolca (2):
Zwrot: »[w co komu] źle naczynić« (1): Błazen co w bot panu zle nácżynił. RejFig B.
W przen (1): We krwi twey ktorąś (marg) To ieſt/ ty Ierozolimo. (‒) wylałá przeſtąpiłáś/ á łáyny twemi ktorycheś nácżyniłá [quae fecisti] vmazálaś ſię BudBib Ez 22/4.

Synonimy: 1., 2. nadziałać, nagotować; 3. nabudować, nadziałać; 5. sprawić.

Formacje współrdzenne cf CZYNIĆ.

Cf NACZYNIONY

LW