[zaloguj się]
[pdf]

MIŁOŚCIWY (1603) ai

miłościwy (1601), miełościwy (1), miłostiwy [prawdopodobnie wpływ ruski] (1), [miłościch]; mił- : mieł- KrowObr (30:1;78); -ościwy : -ostiwy LibLeg (116:1; 4/26).

miłościwy (1523), miłościw (77).

Skróty: m. (354), mciwy (46), mcwy (1), mi. (1), mił. (1), miłciwy (1), miło. (23), miłości. (2), miłwy (1), miy (1), młcwy (2), młościwy (1), młściwy (1), młwy (5), mściwy (13), mwy (2); sup namiłoszy (1).

o jasne; mieł- z tekstu nie oznaczającego é.

comp i sup (4:62) -miłościwszy (57), -miłościwi(e)jszy (7), -miłoścwi(e)jszy (1), skrót (1); comp miłościwszy (4); sup -miłościwszy (53), -miłościwi(e)jszy (7), -miłośćwi(e)jszy (1); -miłościwszy: -miłościwi(e)jszy LibLeg (1:2), ArtKanc (1 : 1); -miłościwszy : -miłościwi(e)jszy : -miłośćwi(e)jszy MetrKor (6 : 4 : 1; 37/1v). sup nå- (60), nåj- (2) Mącz, SarnUzn; ~ nå- (35), na- (1), n(a)- (24); nå- : na- BielKron (1:1; 331v).

Fleksja
sg
mNmiłościwy, miłościwszy, nåmiłościwszy, miłościw fNmiłościwå, miłościwa, miłościw(a) nNmiłościw(e)
Gmiłościwégo, nåmiłościwszégo Gmiłościwéj, nåmiłościwszéj, miłościwyj, miłościwé Gmiłościw(e)go
Dmiłościwému, nåmiłościwszému Dmiłościwéj, miłościwé Dmiłościw(e)mu
Amiłościwégo, nåmiłościwszégo, miłościwy, miłościwszy Amiłościwą, miłościwszą Amiłościw(e)
Imiłościwym, miłościwszym, nåmiłościwszym, miłościw(e)m Imiłościwą, miłościwszą Imiłościwym
Lmiłościwym, miłościw(e)m Lmiłościw(e)j Lmiłościwym
Vmiłościwy, nåmiłościwszy Vmiłościwå Vmiłosciwé
pl
N m pers miłościwi
subst miłościwé
G miłościwych
D miłościwym
A m pers miłościw(e)
subst miłościw(e)
I m miłościwymi
f miłościw(e)mi
n miłościw(e)mi, miłościwymi
L miłościwych
V m pers miłościwi
subst miłości(e)

sg m N miłościwy, miłościwszy, nåmiłościwszy (268), miłościw (76); ~ (attrib) miłościwy (200), skrót (11); ~ praed miłościw (76), miłościwy [w tym: w rymie do -iwy (9)] (32); miłościw ForCnR, WróbŻołt, MurzHist (3), MurzNT, KrowObr, Leop (7), OrzList, Mącz, HistRzym, RejPosWiecz2, KwiatOpis, KuczbKat, WujJud (2), BiałKaz, BudNT, CzechRozm (2), SkarŻyw (3), WerKaz, GrabowSet, LatHar, (17), WujNT (3); miłościwy GliczKsiąż, RejWiz, BudBib, KochPs, ZawJeft; miłościw : miłościwy OpecŻyw (1:1), RejKup (2:1), LubPs (3:3), BibRadz (10:1), BielKron (1:9), RejPos (3:6), ArtKanc (5:6). ◊ G miłościwégo, nåmiłościwszégo (138); -égo (11), -ego (1), -(e)go (126); ~ -égo : -ego OpecŻyw (1:1). ◊ D miłościwému, nåmiłościwszému (113); -ému (6), -emu (3), -ęmu (1) SeklKat, -(e)mu (102); ~ -ému Oczko, KochPs, KochPropKKoch, KochWrJan, ZawJeft, OrzJan; -emu OrzQuin, Strum, SarnStat. ◊ A miłościwégo, nåmiłościwszégo (58), miłościwy, miłościwszy (10); ~ -égo (6), -(e)go (52). ◊ I miłościwym, miłościwszym, nåmiłościwszym (66), miłościw(e)m (9), skróty (19); -(e)m RejPos (8); -ym : -(e)m LibLeg (1:1). ◊ L miłościwym (6), miłościw(e)m (1) Diar, skróty (4). ◊ V miłościwy, nåmiłościwszy (458). ◊ f N miłościwå (8), miłościwa (1), miłościw(a) (6); ~ (attrib) -å (7), -(a) (6); ~ (praed) -å (1) KrowObr, -a (1) SkarŻyw. ◊ G miłościwéj, nåmiłościwszéj (23), miłościwyj (1) MurzNT, miłościwé OpecŻyw (2), skróty (2); ~ -éj (3), -(e)j (20). ◊ D miłościwéj (14), miłościwé (1) OpecŻyw, skróty (2); ~ -éj (2), -(e)j (12). ◊ A miłościwą, miłościwszą (47). ◊ I miłościwą, miłościwszą (18). ◊ L miłościw(e)j (5). ◊ V miłościwå (21); ~ -å (17), -(a) (4). ◊ n N miłościw(e) (14). ◊ G miłościw(e)go (18). ◊ D miłościw(e)mu (1). ◊ A miłościw(e) (34). ◊ I miłościwym (8). ◊ L miłościwym (7). ◊ V miłosciwé (4); ~ -é (2), -(e) (2). ◊ pl N m pers miłościwi (9). subst miłościwé (10); ~ é (2), -(e) (8). ◊ G miłościwych (30). ◊ D miłościwym (25). ◊ A m pers miłościw(e) (2), skróty (2). subst miłościw(e) (20). ◊ I m miłościwymi (1), skrót (1). f miłościw(e)mi (2). n miłościw(e)mi (2), miłościwymi (1); -(e)mi RejPos, -(e)mi : -ymi KrowObr (1:1). ◊ L miłościwych (4). ◊ V m pers miłościwi (27). subst miłości(e) (3).

Składnia stopnia równego w funkcji sup: miłościwy nad kogo (1) LubPs dd5v.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Miłosierny, litościwy, przebaczający, pełen dobroci, łask i miłości; gratiosus, propitius Vulg, PolAnt; niekiedy w połączeniu z inf lub imp słowa posiłkowego „być”: zmiłować się, zlitować się, przebaczyć, oszczędzić; parcere PolAnt; misereri, (re)propitiari Vulg (560):
a. W odniesieniu do Bogu Starego i Nowego Testamentu i do poszczególnych osób Trójcy Świętej (441), do bogów pogańskich (2) [w tym: w połączeniu z rzeczownikiem, szeregiem rzeczowników, wyrażeniem oznaczającym Boga wprost lub przez funkcję mu przypisywaną (w V (80); sup (34)) (333); „miłościwy” + rzeczownik (215), rzeczownik + „miłościwy” (118)] (443): mam nadzieye wmyloſczywim bodze y wthvreczkym Czarzv yz yą [wieś] nam wroczy LibLeg 10/124v, 11/44; BierRaj 17, 18v, 19, 19v, 21v, 22, 23v; PowUrb Iv; ſiadl miloſciwy pán iezus za ſtol z ſwymi zwoleniki OpecŻyw 44, 17v, 30v, 31, 32v, 35v (47); Nigdziéciém nienayduieſs nauki lepſſé [...] iako w żywocie miloſciwégo pana Iezu Kryſta OpecŻywPrzedm C3, C3v, C4; OpecŻywSandR nlb 3 [2 r.]; TarDuch ktv; WróbŻołt pp3v; racz być miłoſciwem obroncą nam wprzeciwnoſciach naſſych RejPs 189v, 59, 65, 104, 110v, 111 (12); SeklWyzn f4v; SeklKat D3v, E4, F2, O2v, Sv, V; RejKupSekl a4; MurzHist I2; MurzNT 28; KromRozm III N; A ácż gnyew twoy miły Pánye yeſt ták popędliwy/ Wſſákoż yednák nye długo trwa gdyś yeſt miłośćiwy LubPs H; A iż on yeſt Bog nád ine bogi miłośćiwy LubPs dd5v, F4v, O6v marg, P5v, S marg, Tv marg (18); SeklPieś 15v; RejWiz 52v; tedym rzekł/ O Pánie Boże rácżże być miłośćiw [Domine parce; Iehowo zmiłuy ſię BudBib] BibRadz Am 7/2, I 5b marg; BielKron 77v, 136; OrzQuin I2v; SarnUzn H4; RejAp 27v, 28 [3 r.], 35v, 44, 45 (12); A wſzákże tonąc przes was Bogi miłośćiwe byłem wybáwion y pocieſzon. HistRzym 26v; ieſliże ſie rozumieſz być odłącżoną á obłądzoną owiecżką od tego Páná ſwoiego/ á od tego ták miłośćiwego páſterzá ſwoiego. RejPos 169; A y ſam then miłośćiwy obrońcá á opiekálnik náſz ták mowił cżáſu onego do zwolennikow twoich RejPos 331, 1, 2, 3, 4v, 19v (105); RejPosWiecz2 96; RejZwierc 5v, 10v, 11, 197; Prośimy Bogá Oycá náſzego niebieſkiego Miłośćiwégo WujJudConf 215v, 95; RejPosWstaw [414v, 44; KarnNap C2; SkarŻyw 120; CzechEpPOrz *; WerGośc 207; Miłośćiwy náſz zbáwićiel/ z tego on ſam go [Adama] ocżyśćił. ArtKanc D19; A Bog Oćiec miłośćiwy/ w obietnicách ſwych prawdźiwy/ da rátunek náſzey mdłośći ArtKanc L19v, A11, A15, A16v, D19v, E12v (22); GrabowSet Cv; LatHar 22, 28, 49, 70, 92 (20); SkarKaz 455a.

miłościw(y) komu [w tym: w czym (1)] (75): OpecŻyw 89v, 129; ktorego [Chrystusa] gdychmy znali wpokornem a vnizonem ſtanie tu ſobie na ſwiecie miłoſciwego nauczyćiela abychmy teſz [...] znali go łaskawego miłoſiernego krola gdy ſtanie w ſrogoſci maieſtatu ſwego RejPs 97; RejKup dd4; MurzHist H3, Iv, K2v; LubPs I2, O4r; Boże tyś im bywał miłośćiw [tu propitius fuisti eis, tyś im był miłośćiw (marg) ábo przepuſczał WujBib] Leop Ps 98/8, Ex 30/16, Lev 19/22, Ier 50/20; BibRadz I 4b marg, 13a marg, Deut 13/17, I 116a marg, 273v, Ose 11 arg; HistRzym 115; RejPos 36v, 75v [2 r.], 120, 247v; RejPos Wiecz3 98v; WujJud 52v, 98v; BiałKaz N; Ale/ komu pan ieſt miłośćiwy/ Daie mu ſen oczom pożądliwy. KochPs 191; SkarŻyw 263, 271 marg; WisznTr 29; ArtKanc P3v; ZawJeft 17; LatHar 38; Abowiem [Bog] Moyzeſzowi mowi: Zmiłuię ſię nád tym komum ieſt miłośćiw: á zlituię ſię nád kim ſię zlituię [Miserebor cuius misereor, et misericordiam praestabo cuius miserebor]. WujNT Rom 9/15. Cf W wołaniu modlitewnym; W formułach zaklęcia w rocie przysięgi; W formule błogosławieństwa.

miłościw czemu [w tym: nieprawościam (4), grzechom (2), złości (2), niepobożnościam, rozliczności złości] (9): LubPs S, X4; Leop 2.Par 7/14, Ps 64/4, Ier 33/8; Abowiemci ią będę miłośćiw niepráwośćiam y grzechom ich [propitius ero iniustitiis eorum]/á złośći ich iuż dáley pámiętáć nie będę BibRadz Hebr 8/12; CzechRozm 116; á rácż być miłośćiw rozlicżnośći złośći náſzey. LatHar 271; WujNT Hebr 8/12.

miłościwy ku komu (1): áby niepochybnie znali/ że Bogá kſobie miłośćiwego y dobrotliwego máią. Leop Cant 1 arg.

miłościwy nad kim (5): RejPs 76; co należy ſámemu Bogu/ kthory miłosćiwy yeſt nad ſtworzenim ſwym. GliczKsiąż F5; BibRadz I 2d marg; RejPos 134; áby vmárły wieczné odpoczywánié wźiął: á Sędźiégo miłośćivégo nád ſobą miał. BiałKat 356.

miłościwy nad czym (1): iż Pan záwżdy ieſt Bogiem miłośćiwym nád iego [pokutującego] vpádkiem. LubPs L4 marg.

miłościw w czym [w tym: komu (1)] (2): ij [aby] ráczyl [Bóg] mu [Synowi] w iego męce miloſciw bytz/ ij w niéy go poſilitz. OpecŻyw 89v; [Bóg] Ieſt ták namiłoſciwſſy/ w káżdey swoioy [!] ſpráwie. Ze ſie ſnámi obchodzi/ áż ná zbyt łáſkáwie. KlerWes A.

W wołaniu modlitewnym: »bądź (a. racz być) miłościw(y)« [zawsze: komu; w tym: mnie grzesznemu (17)]; [zawsze z rzeczownikiem, z szeregiem rzeczowników lub wyrażeniem w V; w tym: Boże (17), Panie (4), Jezu (2) Ojcze; Boże Ojcze (2), Panie Boże (2), Panie Jezu (2), Panie Kryste; Panie Jezu Chryste (2), Panie Jezu Chryste Odkupicielu (a. Pasterzu) (2); szyk: rzeczownik + orzecznik (31), orzecznik + rzeczownik (4)] (35): Wołá miły Boże racżij Bycż miłoſcziw mnie grzeſſnemu RejKup o4, r8; MurzNT Luc 18/13; KrowObr 171v; OrzList b3v; BibRadz 3.Reg 8/50, Luc 18/13; gdy ktho wykrocży [...] á vżáłuie ſie tego iż obráźił Páná ſwego/ á záwoła [...] Boże Oycże bądź mi miłośćiwy/ á przeźrzy nędznemu cżłowiecżeńſtwu moiemu RejPos 33, 33, 199v, 214; KwiatOpis B2v; KuczbKat 420; BudNT Luc 18/13; SkarŻyw 250; ieſli ktorzy [krewni] ſą/ ná puśćiznę cżekáią/ ſłucháiąc rychłoli záſtękaſz/ rádźiby rzekli/ Boże mu bądź miłośćiw conarychley. WerKaz 288; ArtKanc D9, J16, L5v; Przyday chceſzli ktory Pſalm Pokutny [...] Oycże náſz. Zdrowáś Márya. Wierzę w Bogá. Boże bądź miłośćiw mnie grzeſznemu. LatHar 70, 44, 54, 97, 98, 99 (15); Boże bądź miłośćiw mnie grzeſznemu [Deus propitius esto mihi peccatori]. WujNT Luc 18/13; [(nagł) Pieśń Andrzeia Trzećieſkiego. A.T. (‒) Racz że mi być [Boże] miłośćych SeklPieś 85].

W formułach zaklęcia w rocie przysięgi (2): Y przyſiągł Krol Sálomon przez Páná/ mowiąc/ Niechay mi ták będźie Bog miłoſćiw [Sic faciat mihi Deus et się addat]/ żeć Adoniaſz mowił ty ſłowá ſam przećiwko ſobie. BibRadz 3.Reg 2/23; Deos minus propitios habeam. Boże mie nie pomnóż/ álbo Boże nie bądź mi miłościw/ yeſli/ etć. Mącz 83d.

W formule błogosławieństwa (1): gdźie ták Moyżeſz roſkázuie [...] vcżąc ich iákoby ludowi błogoſłáwić mieli/ ták mowiąc: Niechayći Pan błogoſłáwi/ y niech ćię ſtrzeże/ niech oświeći Pan oblicże ſwoie nád tobą/ niechći będźie miłośćiw [et misereatur iui PolAnt Num 6/24] etc. CzechRozm 200.

W połączeniach szeregowych (14): KromRozm II o3v; Miłośćiwy á lutośćiwy [Lutośćiwy y miłośćiwy WujBib] Pan/ ćierpliwy á hoynie miłoſierny [Miserator et misericors Dominus, patiens et multum misericors]. Leop Ps 144/8; A thy Pánie Boże lutośćiwy y miłośćiwy: ćierpliwy y wielkiego miłoſierdzia/ y prawdziwy. Wezrzey ná mię y ſmiłuy ſie nádemną Leop Ps 85/15; BielKron 32, 155v; BudBib Ex 34/6, Ps 85/15, 114/5, Ion 4/2; O namiłośćiwieyſzy/ o nadobrotliwieyſzy/ O naſłodſzy Iezuśie/ Synu z Pánny cżyſtey Maryey. ArtKanc D5, Q15; Swięty/ Swięty/ święty P. Bog zaſtępow/ ták łáſkáwy/ ták dobrotliwy/ ták niewyſłowionym obycżáiem miłośćiwy y ſzcżodrobliwy. LatHar 229, 24, 231.

W przeciwstawieniach: »miłościwy ... srogi (4), nielutościwy, obcy, okrutny« (7): Cerdo [...]/ nye ſtárym zakonem [...]/ ále Ewányeliey piſmem błędow ſwoich bronił/ powyádáyąc/ iż dwá ſą bogowye ſobye przećiwni: eden zły/ álbo ſrogi á okrutny/ [...] Drugi dobry/ łáſkáwy/ miłoſciwy: A to oćyec páná náſſego KromRozm II o3v; BielKron 77v; gdyż s tobą nie mowi iáko Bog ſrogi/ iáko Bog obcy/ iedno iáko miłośćiwy Ociec z wdzyęcżnym ſynacżkiem ſwoim. RejPos 172, 133; Bo ieſth złym ſrogim/ á dobrym wedle praw ich bárzo Bogiem dobrym á miłośćiwym. RejZwierc 45v; Boże práwy [...] Złośliwym ſrogi/ ſkromnym miłośćiwy/ A nád niezbożnym ſpráwiedliwie mśćiwy. ZawJeft 17.

W charakterystycznych połączeniach: miłościwy (-e) Bog (52), bostwo (2), dobrodziej, Jezus (29), majestat, nauczyciel, obrońca (2), ociec (44), opiekalnik (3), Pan (133), pomocnik, robotnik, sędzia (3), stroż, szafarz, wodz, wodźca, wspomożyciel, zbawiciel (4); Bog Ociec (5), Chrystus Pan, Pan Bog (6), Pan Chrystus (2), Pan Jezus (26), Pan Jezus Chrystus (9), Pan a zbawiciel (2); miłościwy dziwnie, hojnie, tak (2).

Wyrażenie: »na wszem miłościwy« (2): gdyż ſie ták dobrowolnie vdawa zá ſwowoleńſtwem żywotá ſwoiego w márne poſłuſzeńſtwo cżártowi ſproſnemu/ odſtąpiwſzy od ták dobrotliwego á ná wſzem miłośćiwego Páná á dobrodzieiá ſwego RejPos 330, 330v.
Szeregi: »miłościwy, cierpliwy« (1): Ieſt nam Pánem miłośćiwym nád/ złośćią náſzą ćierpliwym. ArtKanc 19v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»dobrotliwy (a. dobry) a (i) miłościwy« [szyk 5:2] (5:1): A Iezus dobrotliwy ij miłoſciwy vzdrowil ie. OpecŻyw 42v; Leop Canti 1 arg; gdy go [Pana swego] widziſz ták dobrotliwego á ták miłośćiwego ſobie RejPos 247v, 179, 330, 330v; RejZwierc 45v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»miłościwy a (i) łaskaw(y)« [szyk 6:5] (11): BierRaj 17v; Laſkawy ij miłoſciwy pán ſtanąl/ ij kázál go [ślepego] k ſobie przywiéſtz. OpecŻyw [61v]; a racz ſie nam vkazac miloſciwem a laskawem wodzem a paſterzem RejPs 92, 76, 144v; LubPs Xv; Bog iemu był miłośćiw y łáſkaw nań BibRadz I 4b marg; RejPos 181; BiałKat 31; LatHar 154, 645. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»miłościw i miłosierny« (1): áby Pan Bog Wſzechmogący duſzy iego Krolewſkiey Mśći:/ zmárłego Páná náſzego miłośćiw y miłośierny racżył być. BiałKat N.

»miłościwy i pokorny« (1): Iezus miłoſciwy ij pokorny Annáſſowi ofiarowán. OpecŻyw 108v.

»słodki, miłościwy« (1): o ſłodki/ o miłośćiwy Iezu/ Synu Máryey/ zmiłuy ſię nádemną. LatHar 83. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»sprawiedliwy i miłościwy« (1): [Weturia do Koriolana:] ſą bogowie ſpráwiedliwi y miłośćiwi/ tego też po ludzyech chcą záwżdy áby byli lutośćiwi. BielKron 109v.

»święty a miłościwy« (3): Słuchayże cżym thu cieſzyć racży ten ſwięty á miłośćiwy Pan ony obłędliwe zwolenniki ſwoie RejPos 126v, 60, 170v.

»miłościwy, (a) wierny« (2): poſſedl mily Iezus iako miłoſciwy a wierny robotnik do Ieruzalem OpecŻyw 73v; Aleś ty ieſt miłośćiwy/ w obietnicách ſwoich wierny/ Przeto w tobie nie wątpimy ArtKanc Lllv.

»wszechmogący (a. wszechmocny), (a, i) miłościwy« [szyk 12:3] (14:1): Wſzechmogący miłoſciwy panie Boże/ Dziękuiem twey ſwiętey miłoſci zaten pokarm y picie SeklKat D2, D; Przeſtwoie zmartwych wſtanie/ prośymy ćię wſſechmocny miłośćywy naſz Panie. SeklPieś 15; RejPos 73, 182, 203, 218v, 262v [2 r.] (11); KarnNap E2v.

Przen:

W połączeniu z rzeczownikiem abstrakcyjnym oznaczającym atrybut Boga (3): przećiwko onym ktorym nigdy tey niewdzięcżnośći przepuśćić niechciáło to miłośćiwe Boſtwo Páná tego. RejAp 46; O Pánie Boże/ [...] wielce miłośćiwemu twoiemu Máieſtatowi zá dáry nam dáne dźiękuiemy LatHar 755.

~ Szereg: »święty a miłościwy« (1): iáko maſz vbłagáć tho ſwięthe á miłośćiwe Boſtwo tego to wſzechmogącego Páná ſwego. RejPos 116v. ~

α. W funkcji rzeczownika: uosobienie litości, miłosierdzia, dawca łask i dobrodziejstw; miserator Vulg, Cn [zawsze w V; sup (1)] (5): BierRaj 16; Przyſſedles miłoſciwy/ iużes dlámnie prziſſedl/ boże nad wſſe dobry/ takes mie przyciągnąl. OpecŻyw 18; Wſzytkie bole me/ lecżyſz miłośćiwy GrabowSet R4; LatHar 582.
Szereg: »miłościwy, dobrotliwy« (1): Przyimże też nabożeńſtwo náſze/ miłośćiwy, dobrotliwy/ thobieć ſię bowiem wſzyſtko dobre lubi. ArtKanc E5v.
b. Metonimicznie przy rzeczownikach oznaczających części ciała, narządy, zmysły itp. wyobrażenia Osoby Boskiej ze względu na czynności, działanie przez nie lub przy ich pomocy przez Boga dla człowieka wykonywane [w tym: „miłościwy” + rzeczownik (23), rzeczownik + „miłościwy” (9)] (32): OpecŻyw 84; racz miłoſciwem wzrokiem obezrzec ſie ku nam nędznemu ſtworzeniu RejPs 156; RejKup p3v; á wſzákoż záwżdy nań Pan miłośćiwym okiem ſwoim względáć racży LubPs cc2v; RejAp 35v; A záwżdy ſie on do tákowego z miłośćiwym oblicżym ſwoim obrácáć racży/ kto ſie iedno viernie vciecże do niego RejPos 277v, 71, 173 [2 r.], 177, 237v, 244v (10); WujJud A8v; SkarŻyw 598 [2 r.]; oddawam ſię/ y purucżam [!] miłośćiwemu ſercu twemu. LatHar 43; SKłoń miłośćiwe vcho ná prośby náſze/ Pánie náſz LatHar 445, 24, 440, 524, 533, 542 (10); podayże mi miłośćiwą rękę ſwoię/ á nie wzgardzay mię w wielkich ſmętkach y chórobách do ćiebie wołáiącéy SiebRozmyśl F.

W charakterystycznych połączeniach: miłościwy(-a, -e) głos (4), oblicze, oko (5), ręka (a. ręce) (12), serce, słzy, twarz (6), ucho, wzrok.

Szeregi: »łaskawy a miłościwy« (2): LubPs bb2v; á iżbym vyźrzáłá twarz iego łáſkáwą á miłośćiwą/ iáką okazáł [!] Zwolennikóm ſwoim SiebRozmyśl L2v.

»miłościwy a pocieszliwy« (1): Azaſz ná cię ſam nie iáwnie woła onjm miłośćiwym á pocieſzliwim głoſem ſwoim/ Do mnie do mnie namileyſzy wſzyſcy wierni moi RejPos 354.

c. Wynikający, świadczony, podjęty z miłosierdzia, dobroci, litości, miłości. Przy rzeczownikach abstrakcyjnych oznaczających objawy lub skutki działania, stany itp. będące odzwierciedleniem albo wynikiem miłosierdzia, dobrodziejstwa, litości Boga w stosunku do człowieka [w tym; sup (1); „miłościwy” + rzeczownik (78), rzeczownik + „miłościwy” (7)] (85): przeſ moc ſbawyenney mαky ij myloſcywey ſmyercy twoyey miſl o mey duſſi miſly pokoya BierRaj 17v; OpecŻyw 72, 82v; RejPs 61v, 62v; MurzNT 96; LubPs H4 marg, cc, cc4v; RejAp 20v, 44v, 83v, 191v; A kędyſz/ á iákoż nam przyść ku tey miłośćiwey obronie á opiece iego/ ieſli nie będzie miłoſierdzia iego RejPos 132v; A ieſli nie będzye thego Duchá ſwiętego Páńſkiego/ á miłośćiwego podpárcia iego/ iuż ſłába nádzieiá náſzá RejPos 143, 3, 71, 71v, 116v, 126, 126v (32); RejZwierc 5 [2 r.], 266; Pan Chryſtus zbáwićiel náſz/ ſzeroko racżył otworzyć ſkárby miłoſierdźia ſwego/ y miłośćiwy przyſtęp do łáſki ſwoiey ReszList 145; ArtKanc H17v; ZawJeft 6; GrabowSet A3; LatHar 78, 646, 658; SiebRozmyśl C2v.

W połączeniu szeregowym (1): O miły wſzechmocny Pánie tocieś łácny/ łáſkáwy/ á miłośćiwy zakon nápiſáć racżył w tych nędznych ſercach náſzych RejPos 181.

W charakterystycznych połączeniach: miłościwe(-y, -a) błogosławieństwo, chwała, dekret, dobrotliwość, droga (2), jarzmo, łaska (6), nowiny, obietnica (a. obietnice) (29), obrona, oczekawanie, odkupienie, opatrzność (3), opieka (a. opieki) (2), otucha (2), pocieszenie, podparcie, pomoc, (po-, za-)wołanie (3), prośba, przestrzeganie, przystęp, rada (a. rady) (2), ratunek (2), rozmowa, słowa (3), sprawa (a. sprawy) (2), ślub, śmierć, światłość, upominanie (3), wspomożenie, wysłuchanie, zakon (4), zapłata; tak miłościwy (5).

Wyrażenie: »na wszem miłościwy« (1): Wſſem ſynom Izráelſkim ten Pan dobrotliwy/ Dał zakon woley ſwoyey ná wſſem miłośćiwy. LubPs X4v.
Szeregi: »lekki a miłościwy« (1): podał nam [Chrystus] zakon lżeyſzy á miłośćiwſzy wedle obyetnic Bogá Oycá ſwoiego niebieſkiego RejPos 179v.

»łaskawy a miłościwy« [szyk 12:3] (15): Tu Pan dawáć racży łáſkáwą á miłośćiwą otuchę káżdemu thu ná tym ſwiecie vćiſnionemu RejAp 195, 28v, 45v; námawiał [Chrystus] káżdego wiernego/ obiecuiąc łáſkáwą á miłośćiwą zapłátę/ ktoby iedno chciał iść robić á prácowáć do tej winnice RejPos 59v, 145, 167v, 172, 188, 197 (11); RejZwierc 256v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 1 r.].

»miłościwy a pocieszliwy« (1): Słuchayże thu miłośćiwych á pocieſzliwych ſłow Páná ſwoiego nád onymi wiernemi iego RejPos 183.

»miłościwy a pożądliwy« (1): y iáko ſie ku thym miłośćiwym á pożądliwym obietnicam przypráwowáć mamy/ ábychmy ich doydź á docżekáć mogli. RejPos 141v.

»święty a miłościwy« [szyk 5:2] (7): gdychmy nięwdzięcżni tego ták ſwiętego á miłośćiwego powołánia iego RejPos 159v, 132, 170v, 211, 313v, 316, Ooo3.

»wdzięczny a miłościwy« (1): ábychmy bráli ná ſię zakon ten twoy/ áto iárzmo wdzyęcżne á miłośćiwe twoie RejPos 170v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»wierny a miłościwy« (1): A tu ieſt dzyękowánie zá wierne á miłośćiwe opieki/ ktore Pan Bog okázuie kościołowi ſwemu LubPs cc4.

2. Dobry, łagodny, współczujący, litościwy, przychylny, życzliwy, pobłażliwy; sprawiedliwy; propitius Mącz, Cn; beneficus, clemens Mącz; iustus Vulg; benevolens, misericors Cn (120):
a. W odniesieniu do człowieka jako istoty psychofizycznej [w tym: do Matki Boskiej (5)] i postaci antropomorfizowanych w utworach literackich (57): March1 Wiet A2; Panno cżiſtá Maria matko miloſciwá/ k tobie dzis iuż wolámy/ nábożnie ſpiewámy/ wezrzy na lud placżliwy OpecŻyw 17v, 108; KrowObr 152v, 153v; Ludwig ociec iż był miłośćiwy/ przeto Pius rzecżony/ odpuśćił mu [Lotariuszowi] wſzytko iáko ſynowi. BielKron 170v; Krol iáko był miłośćiwy vcżynił wſzytko iż im [zwyciężonym] odpuśćił/ ſkąd rycerſtwo nań bárzo vſiłowáło mowiąc: Nie trzebá ná walkę miłoſiernego BielKron 351; OrzQuin G4v; GórnDworz C2v; HistRzym 24v; Rácżże tby miłośćiwe ſtroże á ty opiekálniki náſze przyſtáwić do nas/ áby nas vſtáwicżnie od tych ſrogich ſprzećiwnikow náſzych bronili RejPos 332v; WujJudConf 18; SkarŻyw A2v; Ktora [arrha literaria] ieſzcże przed pulrokiem zgotowána/ po Kolędźie Mśćjwey Oſobie twey chętliwą ofiárą páść miáłá RybGęśli A2, A2v; SkarKaz 45a.

miłościwy komu (6): pocżnie [Żądość] s panem [Szczęściem] mowićz/ aby racżył łaſkawie młodźieńtzowi choremu miłoſćiw byćz. ForCnR D3; Diar 89; przypomináiąc mu [papież cesarzowi] Heli Kápłaná/ iáko Bog od niego niewdzięcżnie prziymował tho/ yż názbyt był ſynom miłośćiwy BielKron 223, 313v; Eximere noxae. Myłośćywym komu być wynę mu odpuśćić. Mącz 102d; O Teofile iákoś mi był okrutny gdyś mię miał zábić/ ále byłby mi dáleko miłośćiwſzy by mi był głowę śćiął. HistRzym 20v.

miłościwy ku komu (1): był wielce ſam v śiebie niſkim y práwie pokornym á ku bliżnemu [!] barzo miłośćiwym y łáſkáwym. SkarŻyw 117.

miłościwy nad kim (3): RejKupSekl a4; BielKron 322; Clementissimus ab innocentia, Naymiłośćiwſzi nád niewinnemi, Mącz 56d.

Ze zdaniem okolicznikowym stopnia [zawsze z zapowiednikiem „tak”] (2): ták [był papież Grzegorz] miłośćiwy/ iż nigdy od ſiebie cżłowieká iáłmużny żądáiącego dármo nie puśćił BielKron 168, 164.

W połączeniach szeregowych (8): O miloſciwá/ o lutoſciwá/ O ſlodká panno Mariá [O clemens, o pia, o dulcis Virgo Maria! Antyfona Salve Regina]. OpecŻyw 190v; á kto gi [szafir] noſi/ cżyni go ſpokoynym/ miłym/ nabożnym/ y miłoſciwym. FalZioł IV 57d; BielKron 45v, 112, 164; Mącz 56d, 326c; á nie mówiąc nic o dźiśieyſzym náſzym miłośćiwym/ dobrotliwym/ y świętobliwym Królu: o iákiem Boleſłáwie móẃmy OrzQuin S2.

W przeciwstawieniach: »miłościwy... dworny, nielutościwy« (2): OpecŻyw 30; á kto będzye miłośćiwy vkaſz nád nim lutość/ á kto będzye nielutośćiwy/ vkaſz nád nim ſrogość [condemnans impium ... iustificansque iustum Vulg 3.Reg 8/32; potępiáiąc niepobożnégo/ ... á vſpráwiedliwiáiąc ſpráwiedliwégo WujBib] BielKron 77v.

W charakterystycznych połączeniach: miłościwy(-a, -i) człowiek, dobrodziej, krol, ludzie (2), matka, ociec, osoba (2), pan (12), pani (3), przyjaciel, sprawca, stroż; fundator i dobrodziej, pan a (i) obrońca (4), pan i patron. 0 Matce Boskiej: miłościwa matka (2), pani, panną Maryja.

Zwrot: »miłościwym panem, panią być« [w tym: komu (7), z kim (1), w czym (1); czyim (7)] [szyk zmienny] (13:2): LibLeg 10/154; SienLekAndr a3v; RejZwierc Aaa; ábyś W.K.M. [...] nam rádſzey w tym miłośćiwym Pánem á obrońcą y miłoſnikiem tey prawdy Bożey [...] być racżył WujJudConf 15v; BudBibKaw A3; BudNT a6; KochWrJan 18; ActReg 159 [2 r.]; KochCzJan A3; JanNKar B2; SarnStat 330, 421; proſzę W.K.M. vniżenié/ ábyś W.K.M. dźiatkóm moim Miłośćiwą Pánią bydź raczyłá SiebRozmyśl A2, A2.
Szeregi: »miłościwy a chrześcijański« (1): yego K. mcz yeſth panem myloſczywim a chrzeſczyanskim ſkozdim ſwim ſąsyadem LibLeg 10/154.

»dobrotliwy a miłościwy« (1): my nie wątpimy jako w dobrotliwem a nam miłościwem Panu Diar 89.

»łaskawy (i) miłościwy« [szyk 2:1] (3): Iako Matka łaſkawa/ nad dziatkami ſwemi Miłoſcziwa/ kiedy wydzy a ono dziatky czo niegmyſlnego a złego maią cżinić pogrozy yem roſką/ aby boyaſnią karania powſciągnęli ſię od ſłego RejKupSekl a4; Mącz 116c; SkarŻyw 117.[Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»miły a miłościwy« (1): Ilyaſch woyewoda othem daye wyedzyecz thwey Kro. mczi yako prziyaczyelyowy ſwoyemv ſtarſchemv mylemv a myloſczywemv a ſzamſſyadowy Blyſſnemv LibLeg 11/166.

»miłościwy i prosty« (1): Ale nie dwornym anij téż wyſoce mądrym/ ty rzecży ſą piſané/ ale ludziom miloſciwym ij proſtym/ proſto ieſt piſáno. Bo iakom rzekl [...] Nieſtoię o rzecż dworną/ ale o duſſę pokorną. OpecŻyw 30.

»miłościwy i sprawiedliwy« (1): yego K. M. bandzye raczyl [...] praw y dobrego ſtanv waſchego bronycz y mnoſzycz, yako pan y patron myloſczywy y sprawyedlywy. MetrKor 31/621.

»wierny a miłościwy« (1): gdyż wierny á miłosćiwj ociec/ záwżdy co nazacnieyſze rzecży oddawa á odkázuie dzyatkom ſwoim RejPos 87v.

α. W funkcji rzeczownika: dobry, łagodny człowiek (2): Krol iáko miłośćiwy przyiął go [brata Zbigniewa] w łáſkę/ y dał mu dzierżáwę w Mázowſzu. BielKron 351.

W przeciwstawieniu: »miłościwy ... okrutnik« (1): Ach moy mily ſynu/ ij cżemuſmy cie do Ieruzalem puſcili/ owiecżkę między wilki/ miloſciwégo miedzy okrutniki. OpecŻyw 110v.

b. Metonimicznie przy rzeczownikach oznaczających części ciała lub narządy organizmu ludzkiego, ze względu na czynności, działanie przez nie lub przy ich pomocy przez człowieka wykonywane (3): iżby y obcy cżłowiek/ y ſwoy podług godnośći znał káżdy łáſkáwą twarz/ á miłośćiwe oko páńſkie GórnDworz Ii2v; A racz iego serce miłośćiwe náprzećiw mnie wiernemu ſtárodawnemu słudze wzbudźić. KwiatOpis [D2v].
Zwrot: »ucha miłościwego podać« [czemu] (1): ktore to [dwie książeczce] W.M. [...] dedikuię/ proſząc vniżenie ábyś W.M. [...] tym Kſiążecżkom vchá Miłośćiwego podáć racżył ná mię ſługę ſwego będąc łáſkaw CzahTr A3v.
c. Wynikający, świadczony z życzliwości, współczucia, przy rzeczownikach (szeregu rzeczowników) oznaczających przejawy lub skutki przychylnych uczuć, działań albo też stanów czlowieka [w tym: „miłościwy” + rzeczownik (53), rzeczownik + „miłościwy” (7)] (60): Mącz 368c; Vsłyſzawſzy wſzyſcy [uniewinniający] ſąd ſędziego/ bárzo go chwalili/ że ták miłośćiwe dał ſkazánie HistRzym 86v; więc y navniżoną prozbę moię wzgląd/ miłosciwy/ miec będziesz raczeł ActReg 109; słysząc od IeM ze wm raczeł Msciwą zmiankę omnie też dawnym słudze swym czynic. ActReg 158, 88, 116, 154; LatHar 483; JanNKar B2; Máiąc ná to bacżenie miłośćiwe ſwoie/ Iż to z chęći wynikło przedſiewźięćie moię. PaxLiz A3v; SzarzRytJSzarz nlb 2v.

miłościwy przeciwko komu (1): prze tę łáſkę kthórąm záwſze Miłośćiwą w.m. przećiwko ſobie znał Strum B5.

W połączeniu szeregowym (1): ábychmy wcżás radą/ rátunkiem/ y pomocą temu zábieżeli/ o łáſkáwe wdźięcżne y miłośćiwe wyſłuchánie proſzę. BielKron 3322.

W charakterystycznych połączeniach: miłościwe(-y, -a) baczenie (2), dekret, obietnica, obrona (2), promocyja, przyczyna, uczynki (2), (w)skaz(yw)anie (2), wysłuchanie, wzgląd (3), zachowanie, zmianka; łaska i obrona.

Wyrażenie: »miłościwa łaska [czyja]« [w tym: do miłościwej łaski, miłościwej łasce, w miłościwą łaskę polecać (a. zalecać) [kogo, co] (2:6:8), w miłościwą łaskę, (z) miłościwą łaską przyjąc [kogo, co] (4:4), miłościwej łasce oddawać [co] (1), pod miłościwą łaskę uciekać się (1)] [szyk 39:2] (41): Diar 20, 74, 75, 76; LubPs A2v; GórnDworz A3; BudBibKaw A3v; Strum B5; KochWrJan 17, 18 [2 r.]; ActReg 88 [2 r.], 115, 119, 159; zátym iáko napilniéy mogą/ zálécam lie do téyże łáſki miłośćiwéy W.M. mégo N. Páná KochFrag 4, 3 [2 r.], 4; OrzJan 4; KołakCathOkuń A2v; KołakSzczęśl A2v; RybGęśli A3; Zátym Miłośći łáſce W. X. M. śiebie ſámego y modlitwy me błáhe/ vniżenie zálecam. WysKaz X3v; Ian Iánuſzowſki, ſłużby ſwé powolné w Miłośćiwą łáſkę pilnie záleca. JanNKar A2; SarnStat 4, 168, 330, 421; SiebRozmyśl A, A2 [3 r.]; PowodPr 3; CzahTr A2, A3v [2 r.], A4; GosłCast 3; SzarzRytJSzarz nlb 2v.
Szeregi: »cnotliwy a miłościwy« (2): áż y ći ktorzy iey nie znali /iedno ná powieść iey [królowej Barbary] cnotliwe á miłośćiwe vcżynki záwzdy wſpomináią BielKron 409, 164.

»dobry a miłościwy« (1): Słyſząc drudzy iego [Romulusa] dobre á miłośćiwe záchowánie przećiw poddánym/ dobrowolnie ſzli do niego BielKron 99v.

»miłościwy a (i) łaskawy« (2). vmyśliliſmy te święte kśięgi znowu przełożone [...] Wáſzey K : M: pánu ſwemu miłośćiwemu offiarowáć/ obnowić/ y pod miłośćiwą á łáſkáwą obronę poddáć. BudBibKaw A3; JanNKar Bv.

»powinny i miłościwy« (1): Oddaẃam ſię przytym ſłużbámi memi naniżſzemi powinney y Miłośćiwéy łáſce W.M. mego Mćiwego Páná CzahTr A4.

»dosyć słuszny a miłościwy« (1): Senat vſtáwił o was [o plebejuszach] dekert doſyć ſłuſzny á miłośćiwy BielKron 107v.

»wielki a miłościwy« (1): znáiąc po wſzytkié ſwé czáſy wielką á Miłośćiwą łáſkę W.K.M. przećiw ſobie/ [...] Vmysliłám té malé kśiążeczki W.K.M. przypiſáć SiebRozmyśl A.

3. Jako konwencjonalny epitet w tytułach grzecznościowych i dyplomatycznych w odniesieniu do osób lub między osobami wyższego stanu wyrażający część, szacunek; łaskawy (845): Smácżneć też bywa od ludzi owo pochlebſtwo ſproſne/ owo przemierzłe dutkowánie/ álbo miłośćiwy pan/ ále ſmácżnieyſzy ma być rozum y káżdey rzecży pomierne rozważenie RejZwierc 147.

W połączeniu szeregowym (1): Oto ſłuchay [...] iáko Pan z niebá tylko ſie miánuie być ſwiętym/ á ieſzcże ktemu przykłáda ſobie thytułu/ iż prawdziwy. A my będąc łgarze á mátácże ſwiátá tego [...] ſobie thy tytuły przywłaſzcżamy naſwiętſzy/ nabłogoſłáwieńſzy/ namiłośćiwſzy/ naiáſnieyſzy. RejAp 38v.

Zwroty: »miłościwym panem (a. panią) zwać [kogo]« = tytułować kogo, zwracać się do kogo z tym tytułem (3): Tákże kożdy z nas Królem z oſobná ſwoim ſye chlubimy/ obcé Ludźi Pány ſwemi Miłośćiwymi zowiemy OrzQuin Y4; Nic inſzego przed ſię nie biorąc/ [...] iedno tylko áby go miłośćiwym pánem zwano/ á żonę miłośćiwą pánią/ iáko pánią Sierpſką álbo Piczymierſką/ á iżby iedno ziemiánki poſiadáłá. RejZwierc 41.

»mowić, rzec miłościwy panie« = zwracać się do kogo z tym tytułem (1:1): Radeś gdy ich [pachołków] przed tobą/ z wodą kilko ſtánie/ Ręcżnik dzyerżąc/ á mowiąc/ miłośćiwy pánie. RejZwierz 142v; KochSat A4v.

Wyrażenia: »miłościwy(-a) pan(-i)« = osoba, kiórej przysługuje tytuł „miłościwy” (3): Naydzieſz też drugi kray ták zápyśniáły/ że w nim wſzytko miłośćiwi pánowie/ by iedno kęs bobru da [!] zawoyku prziſzył/ á knáfel v ſzyie powieśił. [...] á zwłaſzcżá miłośćiwa páni/ iście ſie nie ledá iáko vkaże. RejZwierc 17, 66v.

»ona miłościwa« = o kobiecie, której przysługuje tytuł „miłościwa pani” (1): Bo ow co ſie z wielkiego ſtanu ożenił [...] y więtſzym koſztem y w więtſzey powadze/ y w więtſzey trudnośći onę miłośćiwą chowáć muśi/ niżli powinien wedle ſtaniku ſwego. RejZwierc 31.

Szereg: »łaskawy a miłościwy« (1): ſlowá inſſego yedno moy łaſkáwy á miłosćiwy nye da ſobye mowić GliczKsiąż F4v.

Iron. (1):

Wyrażenie: »miłościwy niewolnik« (1): á iżby rzecżono iż tho miłośćiwy pan idzie/ ánoby mu właſniey możono rzec/ iż to miłośćiwy niewolnik idzie ſwiátá tego. RejZwierc 66v.

a. W odniesieniu do panującego w połączeniu z rzeczownikiem, szeregiem rzeczowników lub wyrażeniem oznaczającym władcę: miłościwy krol [w tym: sup (4); V (160); jako jeden z członów tytułu złożonego z dwu łub więcej jednostek frazeologicznych (6); szyk (164 : 70)] (174), miłościwy pan [w tym: sup (17); V (6); z zaimkiem dzierżawczym: nasz, moj, swoj (161); jako jeden z członów tytułu złożonego (162); szyk (98: 68)] (166), miłościwy cesarz [zawsze V] (9), miłościwa pani [w tym: V (1); jako jeden z członów tytułu złożonego (2); szyk (1:4)] (5), miłościwa krolowa [zawsze V; jako jeden z członów tytułu złożonego (1)] (4), matka miłościwa [w tym: V (2); jako jeden z członów tytułu złożonego (1)] (3), miłościwy hospodar [= o królu polskim; zawsze V] (2), miłościwy książę [V] (1) (364): Czo iego Kroliewſka Miłoścz pan naſz Namiłoscziwſſi racził tho s Raddami swemi poczwierdzicz na wieczne czasy ListRzeź w. 55; Namyloſtivyeyſchy krolyw Krol iego myloſcz polſky pan moy myloſczywy ieſt mnye kv vaſchey k.m. poſlaczy raczil LibLeg 4/26; Bo miloſcziwy Hoſpodarv [do króla polskiego] sthem nyeprzyaczielem Chrzeſczyanſkyem nyemoglysmy sobye zyemyae obronycz nyyako LibLeg 6/191, 4/26 [2 r.], 7/31, 32, 11/154v, 169 (99); na kthory spozob [!] krolya yego mylosczy dworzanye [...] panu Mystrzowy odpowyadaly [...] Wedlye Nayaſznyeyszego xyążączya a pana pana sigmuntha sbozey mylosczy krolya Polskyego wyelkyego xyazączya Lythewskyego Ruſkych y Pruſkych szyem pana y dzyedzycza etc. pana naſzego Namyloſczywyeyſzego. Thobye [...] Myſtrzowy Zakonu krzyzownyczego [...] odpowyadamy thym tho lyſthem dothand dokand by krol yego myloſcz pan naſz namyloſzczwyeyſzy, sthobą walka wyodl naſze thczy ogradzayącz, kczemuſzmy ſzwe pyeczączy przyloſzyly MetrKor 37/1-1v; Ya Staniſlaw Koſtka. przyſziegam. yz krolowy yego mylosczy polſkiemv. panv memv myloſczyvemv. y krolowy mlodemv ſynowy yego kroliewſkiey myloſczy. panv memv myloſczywemv. wthem vrządzye Schaffarſthwa Zamkv malborſzkiego. [...] wierzen bąnda. MetrKor 46/65, 37/1v [3 r.], 2, 4, 38/285, 40/174 (17); March1 Wiet Av; OpecŻyw 121v, [194]; ForCnR E3v; KlerPow 3, ZapWar 1535 nr 2412, 1536 nr 2491; KłosAlg Gv; ConPiotr 30; Naiaſnieiſzym y na mocznieiſzym Xiażetom Panom/ panom/ Sigmvntowi Starſzemv/ y Zigmvntowi Avgvſtowi Zynowi/ Złaſki Bożei: Krolom Polſkim/ Wielkim xiążętom Litewſkim: Rvſkim/ Mazowieczſkim/ Prvſkim etc. Panom y dziedziczom/ Panom moim miłoſciwim ſzcżęſcia/ zdrowia y długego panowania W.K.M. życży. Ian Seklucian. SeklWyzn ktv, i2v; Iozeph przywiodſzy oycza mowi ku krolowi Naiaſnieyſzy moy panie miłoſćiwi krolu Racżył dzys pan bog dzywnie vlżyć mego bolu RejJóz Q, K3v, K7v, K8v, L6; Diar 20 [2 r.], 22, 42, 45 [4 r.], 65 (61); DiarDop 98 [2 r.], 99, 104 [2 r.], 105 [3 r.], 108 [2 r.] (12); OrzList iv, i2; LeszczRzecz A4, A4v, A6v [2 r.]; BibRadz I *2, *2v, *3; OrzRozm P; (marg) Przywitánie. (‒) Miłośćiwy Ceſarzu/ ia pozdrawiam máieſtath wáſz Ceſárſki iáko oycá y páná ſwego BielKron 414, 229, 331v, 3322v [2 r.], 351v, 355v (10); OrzQuin A4v, K4 [2 r.], N4v [2 r.], Q, R2 (9); SarnUzn A2; GórnDworz A2, A3, R4, R7, T5v; Rzekłá Tárſia: O Krolu miłościwy/ ácż niechceſz prze mię/ ále vcżyń to prze me wielkie á nędzne śiroctwo HistRzym 25v, 44v, 46, 58v; RejPos A3; BiałKat a2; Grubin Klutz. Przisłucha teras iáſno oświeconemu/ á práwie ſwiętobliwemu Pánu á Pánu Woićiechowi/ z Láſki Bożey Márgrabi Brándęburſkiemu/ Xiążęćiu Pruſkiemu/ etc. etc. memu miłośćiwemu Pánu y dobrodźieiowi. KwiatOpis [C2]v; RejZwierc 45, 99v, 100, 154, 233v; Myć Pánu náſzemu Miłośćiwemu Krolowi Iego M. tego y wſzelákiego błogoſłáwieńſtwá od P. Bogá życżymy WujJud 18v, A8, B3, B3v, 15v; WujJudConf 15; StryjWjaz Av, A2; NiemObr 21; KochSz C3; ReszPrz 112; WerGośc 245; PaprUp Iv; ActReg 115, 137 [3 r.]; GrochKal 8; KochAp 10; KROLOWI WIELKIEmu Z KROLOW: NAIASNIEYSZEMV Zygmuntowi Trzeciemu Pánu, Pánu Miloſciwému. OrzJan 3, 107, 109; SarnStat 1266; SkarKaz )( 4v; CiekPotr ktv.

miłościwy komu (7): LibLeg 11/9v; OrzQuin D3, K2v, Pv; WujJud A2; SkarJedn A2; Náiáſnieyſzey Pániey á Pániey Annie Iágiełownie z łáski Bożey Krolowey Polſkiey/ Wielkiey Kſiężnie Litewſkiey/ Ruſkiey/ Pruſkiey/ Mázowièckiey/ Zmuckiey/ Iflánckiey/ rć. PAniey á Pániey mnie miłośćiwey. SkarŻyw A2.

W połączeniu szeregowym (1): [poseł] rzekł. Nawielmożnieyſzy/ Naiáśnieyſzy/ Miłośćiwy/ v Krześćijanow wybrány Ceſárzu Ferdynándzie. BielKron 331v.

W powtórzeniu intensyfikującym (2): abi proszyl yego K. m. zebi my bily widany czy [...] ktorich na pamiecz M a M. Kroliv lyſtek swoy yvsz na wſyadanyv przes Logophetha swego poſlal my ktori tesz w. km. slye. LibLeg 11/12v.

W charakterystycznej konstrukcji: »wszech miłościwy« (1): Wybráliſmy nowo Krolá Rzymſkiego z domu Rákuſkiego przy was wſzech M. Ceſarzu Ferdynándźie/ y przy was zacni Kurfierſtowie y Kſiążętá świętey Rzeſze Niemieckiey BielKron 3322.

Szeregi: »najaśniejszy (a, i) miłościwy« [szyk 70:1] (71): LibLeg 4/26, 9/49v, 10/153, 11/9v, 10 [2 r.] (12); MetrKor 61/223v; DWIE rzecży ſą/ Naiaſnieiſzy y miłoſciwi Krolewie wſzelkemv cżłowiekowi/ a zwłaſzcża Chrzeſcijańſkemu/ potrzebne SeklWyzn ktv; WLaſnie mi ſie iſcie zdało/ a z wiela przycżin Naiaſnieyſza a miłoſćiwa Krolowa thy kxiąski W K M przipiſáć RejJóz A2; MurzNTSekl A2; Diar 65, 69, 83; DiarDop 98, 100, 101, 102 [4 r.] 104 [3 r.] (15); LeszczRzecz A5, A5v; Naiáſnieyſzy Miłośćiwy Krolu etc. SAM Pan Bog wſzytko dobre ſpráwuie BibRadz I 2; OrzQuin Q; SarnUzn A2; GórnDworz A2; RejPos A3; WujJud A2, A5v; WujJudConf 3, 8; SkarŻyw A2; ActReg 30, 33, 105, 115, 137; OrzJan 3, 72, 91, 92, 100 (14); SarnStat *3, *3v; SiebRozmyśl A; PowodPr 2; SkarKaz ) ( 2, ) ( 3v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
W przen (4): Rzecż Posłow przed Kśiężną/ to ieſt/ Przed Polſką źiemią/ náſzą mátką. PRzyiecháliſmy ktobie/ mátko miłośćiwa BielSat I4 [idem BielSjem 13]; By Kátryná z Beatą w poſelſtwie iecháły: [...] Od Pániey miłośćiwey [= Polski] Seymu pożądáły. BielSjem 12, 13, 15.
b. W odniesieniu do dygnitarzy świeckich i kościelnych, magnatów, protektorów i zwierzchników (przeważnie w korespondencji urzędowej, dedykacjach, w wystąpieniach oficjalnych i mowach publicznych); miłościwy pan [w tym: sup (1); V (122); z zaimkiem dzierżawczym: nasz, moj, swoj (269); jako jeden z członów tytułu złożonego z dwu lub więcej jednostek frazeologicznych (w tym: z tytułem: wasza (jego) miłość (204); w wieloczłonowych tytułach w dedykacjach (46)) (260); szyk (326:45)] (369), miłościwy ksiądz [zawsze V; szyk (4:2)] (6); miłościwe książę [zawsze V; jako jeden z członów tytułu złożonego (1)] (6), miłościwa pani [w tym: V (4); z zaimkiem dzierżawczym (2); jako jeden z członów tytułu złożonego (3); szyk (4:2)] (6), miłościwa panna [w tym: z zaimkiem dzierżawczym (4), zawsze jako jeden z członów tytułu złożonego (w tym: z tytułem: wasza miłość (4)] (6), miłościwy czytelnik (1), dobrodziej miłościwy (1); miłościwa gospodza (1), miłościwa księżna (1); „miłościwy” + nazwa sprawowanego urzędu [w tym: V (1); z tytułem: wasza miłość (1); szyk (2:1)] (3) (401): miłoſćiwa goſpodze wielmożna páni Anno Woynicka/ prziymi tego [...]/ Márchołtá March1 Wiet A2; ForCnR B4 [2 r.], C; FalZioł +2 [3 r.], +2v; BielŻyw nlb 3, 4 [3 r.]; LibLeg 11/135; Iudas z bracią padwſzi na kolana ku Iozephowi Zdarz Bog miłoſćiwy panie dzys ſzcężſny [!] cżas tobie RejJóz M2, L3, N, N2, O4, O4v, O6v; Posłowie ku Senatorom. Miłościwi Panowie! Rozumiemy to o WM jako o zacnych senatorzech Diar 32, 39; DiarDop 110 [2 r.], 112 [2 r.], 113, 114, 115 (14); GliczKsiąż A2, A4, A4v; LubPs A2; IAſnie Wielmożnemu Pánu/ á Pánu Ianowi Hrábi ná Tarnowie/ Káltellanowi Krákowſkiemu/ Naywyſzſzemu Heythmánowi Korony Polſkiey/ Lubáczowſkiemu/ Striyſkiemu/ rc. Stároſćie/ Pánu memu miłoſćiwemu. GroicPorz A3, A4v [2 r.], B2; LeszczRzecz A4v; RejZwierz 101; OrzRozm A3, A3v; Prot Av; SienLekAndr a2 [2 r.]; GórnDworz Q4; Miłośćiwy ſędzia iam prawdę rzekł HistRzym 86v; IAſnie Wielmozni Panowie/ á dobrodzieie moi Miłoſćiwi. KwiatOpis A2, A2, A2v; RejZwierc A2v, 59v, 235; KochMon 26; OSwieconemu książęćiu y pánu/ Pánu Mikołáiowi Radziwiłowi Książęćiu ná Dubingach y Bierżach/ Woiewodzie Wileńſkiemu/ Wielkiego kśięſtwá Litewſkiego Kánclerzowi/ Stárośćie Mozerſkiemu Lidſkiemu y Boryſowſkiemu/ rć: rć: Pánu naſzemu miłośćiwemu. STárodawny á dobry ieſt obycżay Oświecone kśiążę a Panie naſz miłośćiwy/ iż oni/ ktorzy iakie o rzecżach poważnych kśięgi [...] piſzą [...] zwykli ie wielkich ſtanow Pánom wprzod offiárowáć BudBibKaw A2, A2v, A3v [2 r.], A4; Strum A2, A2v, A4v; BudNT a2 [2 r.], a2v [2 r.], a5, a5v; StryjWjaz Av; PaprPan A3v, B2; Memu miłośćiwemu Pánu/ Jego Mśći Pánu/ Pánu Janowi Zamoyskiemu/ z Zamośćia/ Podkánclerzemu Koronnemu etć. etć. Służby swe w łáskę W. M. mego Miłośćiwego Páná zálecam. KochOdpr A2, A2v [2 r.]; Oczko A2, A2v, A4v, B [2 r.]; JEO MSCI Memu Miłosciwému Pánu, PANV PIOTROWI MYSZKOWSKIEMV Z LASKI BOZEY BISKVPOWI KRAKOWSKIEMV. Etc. KochPs 2; SkarŻyw 40; MWilkHist Dv, D2, D3; CzechEpPOrz *2, *2v, *3v [2 r.], **v [2 r.] (10); A iáko zwykł máwiáć y piſáć on S. náſz Kárdynał HOSIVS, Pan y dobrodźiey moj Mćiwy ReszPrz 99, 12; ReszList 141, 142, 143 [3 r.], 144 [3 r.], 153 [2 r.] (28); BielSenJoach 3; PudłFr 25; KochPropKKoch 3, 4; KochWrJan 18 [2 r.]; IEGO MSCI Memu Miłośćiwému Pánu, PANV STANISLAWOWI Minskiemu z Minská. Etc. Etc. ZawJeft 3; Za tę chęc oktorey mi wḿ pisac raczysz wḿ swemu Miłwemu Panu dziękuię. ActReg 113, 13 [3 r.], 14 [7 r.], 27, 48, 49 (87); GostGospSieb +2 [2 r.], +2v, +4v [2 r.]; KochCzJan A2, A3; W. M. moiey Miło: Pánny/ y wſzytkiego domu á powinney krwie W. M. wiecżny ſługá Sebáſtyan Grábowiecki GrabowSet A3, A2v, A3, M; KochFrag 3 [4 r.], 4 [3 r.]; OstrEpit Av; KołakCathOkuń A2, A2v [3 r.]; KołakSzczęśl A2, A2v [5 r.]; Iego Mośći memu oſobliwie Miłośćiwemu Pánu Pánu STANISLAWOWI SIERAKOWSKIEMV z Boguſłáwic/ Káſtelanowi Ledzkiemu/ Przedeckiemu/ Kłodáwſkiemu etc. etc. Stárośćie. RybGęśli A2, A2, A2v, A3, A3v; Iáśnie Oświeconey Kśiężnie iey X. M. Pániey Pániey Zofiey z Mielcá/ Kśiężnie Słuckiey. etc. etc. Pániey mey miłośćiwey. WysKaz X2, X3; IVż temu lat śiedmnaśćie/ moi wielce Miłosćiwi Pánowie/ iáko puśćiwſzy ſie Dworu [...]/ vśiadłem ná oyczyſtéy roli JanNKar A2, A2v, A3v, A4 [2 r.], A4v, Bv [2 r.], B2; IASNIE WIELEBNEmu OYCV Y PAnu IEgo M. X. IANOWI DIMITROWI SOLIKOWSKIEMV Z SOŁKOWA, z łáſki Bozéy Arcybiſkupowi Lwowſkiému. ſwému M. Pánu. SarnStat 834, *7 [2 r.], *7v, *8, 168 [2 r.], 228 [4 r.] (41); GrabPospR K4; KlonKr Av [2 r.]; VotSzl A2v [3 r.], A3 [3 r.]; CzahTr A2 [3 r.], A2v [2 r.], A3, A3v [3 r.], A4 [4 r.]; GosłCast 3 [4 r.], 7; PaxLiz A3v; KlonFlis A2, Bv [3 r.]; SkorWinsz ktv; RybWit Cv; ZbylPrzyg ktv; Zalecam ſie przy tym Miłośćiwey łáſce W. M. bráterſkiey mego Miłośćiwego Páná y brátá. SzarzRytJSzarz nlb 2v, 2, 2v [2 r.].

miłościwy komu (19): BielŻyw nlb 3; Oſwiecżonemu panu/ Panu Piotrowi Kmicie Grabi z Wiſnicża/ á na Sobniu dziedźiczowi/ Woiewodzie y Staroſcie obiecznemu Krakowskiemu/ Marſzałkowi nawyſſzemu korony polskiey Spiskiemu. Przemyſlkiemu [!]. Kolskiemu etc. Staroſcie. Panu mnie miłoſciwemu. WróbŻołtGlab A2, A2; GroicPorz A3; OrzRozm A2; PaprPan A3, Vv; Oczko A2; CzechEp x2; Wielmożnemu Pánu Iego Młśći Pánu Ołbrychtowi z łaſká Woiewodźie Sierádzkiemu/ w Rytwiánách/ w Kieżmárku/ ná Dunaycżu etc. etc. Pánu/ mnie młśćiwemu. KmitaPsal ktv; KochWrJan 17; ActReg 13, 170; Do Iego miło: Páná Piotrá Myſzkowſkiego z Mirowá/ Stároſty Chęćińſkiego/ mnie wielce Miło: Páná y dobrodźieiá. GrabowSet Y, A2, Mv; CiekPotr )?(2; PaxLiz A2; SzarzRytJSzarz nlb 2.

W połączeniu szeregowym (1): Cożeśćie tedy w ten cżás Przełożeni cżynili? Záprawdę Miłośćiwi/ sławni/ y Wielmożni Pánowie/ bárzośćie leniwi ModrzBaz 31.

W charakterystycznych połączeniach: miłościwy osobliwie, wielce (8), zawsze (a. zawżdy) (2).

Wyrażenie: »na wszem miłościwy« (3): PaprPan A3, Vv; Wielmożnym P. Pánom Cernym z Witowic etc. Pánom mnie ná wſzem Miłośćiwym: Sługá naniżſzy dobrego zdrowia [...] życży. PaxLiz A2.
Szeregi: »miłościwy a lutościwy« (1): Zátym ſie miey dobrze páni miłoſćiwa á lutośćywa [do pani Anny z Jarosławia, kasztelanki wojnickiej etc.]. March1Wiet A2.

»miłościwy i łaskawy« [szyk 2:1] (3): RejZwierc A2; Co też W. M. mnie wielce łáſkáwym y miłośćiwym Pánom y bráćiey oſobną Kśiążecżką do wiádomośći podam. GrabPospR Lv; Naprzod do Miłosćiwego y łáſkáwego Cżytelniká/ y ktorzy ſłucháią. CzahTr A4v.

»(jaśnie) oświecony, (a) miłościwy« [wyłącznie V z rzeczownikiem „książę”] (5): GliczKsiąż A2, A4; BudBibKaw A2v [2 r.]; Oświecone Miłośćiwe Kśiążę. MAm ia przyczyny domowé, przéczem ią winien ſłużby ſwe oddáwáć Wáſzéy Kśiążęcéy M. SarnStat 168.

»(jaśnie) wielmożny, (a) miłościwy« [w tym: rzeczownik określany interponowany w szeregu (1)] (29): ACżkolwiek wiele ieſt ijnych mędrczow/ wielmożny panie muoy námiłoſciwſſy/ ktorzi o Sżcżęſciu a o Fortunie ludſkié piſali ForCnRWiet Av; WIelkie iſcie y ważne przicżyny Wielmożna a Miłoſćiwa pani przywiodły mię ktęmu HistAlHUng A2; LubPs A2 [3 r.]; GroicPorz A3, A3v, B, Bv; Oczko A2; CzechEpPOrz *2 [2 r.]; KochWrJan 17; ActReg 13, 84, 88; KołakCathOkuń A2; KołakSzczęśl A2; RybGęśli A2; JanNKar A2, D3v; SarnStat 228, 314 [3 r.], 879; VotSzl A2; CiekPotr )?(2; CzahTr A2.

c. W odniesieniu do osób tego samego środowiska, nie pozostających względem siebie w stosunku oficjalnej zależności (przeważnie w rozmowach i dyskusjach towarzyskich). W połączeniu z rzeczownikiem lub wyrażeniem zawsze w V: miłościwy pan [w tym: pan kasztelan (5); z tytułem: wasza miłość (4)] (32), miłościwy ksiądz [w tym: z tytułem: wasza miłość (2)] (20), pani miłościwa (1), panna miłościwa (1) (54): RejKup c4; RejFig Aa5v; Pan Kriſki M. kſięże (odpowiedział pan Lupá) ma ten obycżay/ chwalić wſzytki rzecży Włoſkie GórnDworz Cv; Puśćiſzli to W. M. Miłośćiwy kſięże/ ná one ſame/ nie rychło ſie ná to zgodzą (GórnDworz C2; Miłośćiwy pánie/ (powiedział p. Myſzkowſki) chceſz w.m. to dzielić co dzielone być nie może GórnDworz H4v; Ia tego nie wyćirpię Miłośćiwy pánie Lubelſki/ ábym chytrośći páná Wapowſkiego odkryć niemiał GórnDworz Ii8v, C [2 r.], Cv, C2, C2v, C3 (46); RejZwierc 114; A ſłyſzyſz Miłośćiwy X. iákiey mocy ſą táiemnice páná Chriſtuſowe NiemObr 88; PudłFr 11; KochAp 7; Strates [...] rzecze. IVżeſz rzecż dobra náſzá/ Pánno Miłośćiwa/ Niechćiey być W.M. daley inż w nicym troſkliwa PaxLiz D3v.
Wyrażenie: »na wszem miłościwy« (1): Rzekł ſtárzec/ moiá páni náwſzem miłośćiwa (marg) Prudencia/ mądrość (–)/ Zaſz niewieſz RejWiz 27v.
d. W odniesieniu do Matki Boskiej. W połączeniach: miłościwa matuchna [w tym: V (1); szyk (1:4)] (5), miłościwa matka (boża) [w tym: V (2); (2:2)] (4), miłościwa panna (3), miłościwa krolowa miłosierdzia [V] (1) (13): bacż pokorną ofiarę ij zákonu zachowanijé tey miloſciwé panny/ a we wſſytkim naſladuy iey ſwięté miloſcij. OpecŻyw [27]; O kto wymowi albo wypiſſe weſeleé matuchny miloſciwé/ ktoreé tu miala? OpecŻyw 39; ſſedl [Pan Jezus] do miaſta Effraijm/ ij przebywál tam z matuchną. ſwą miloſciwą/ z Mártą/ z Magdaleną/ z Lazarzem ij z ſwymi zwoleniki OpecŻyw 69v; Totz ieſt panną ſſlachetná/ matka bożá miloſciwá OpecŻyw 183; Pozdrowiona bądz miloſciwá krolowá miloſierdziá/ dziewice nálaſkawſſá OpecŻyw 183v, 32, 49, 85, 86, 145, 152; PatKaz II 62v, 64v.
e. W odniesieniu do bogini pogańskiej (1): Rzekł Rácio [do Wenus]/ prawdáć ieſt miłośćiwa páni/ Iż byłá o tym [o miłości] wzminká/ ále kto cie gáni Boday wiſiał RejWiz 39v.
4. Zestawienia w funkcji nazw jubileuszu religijnego (73):
»miłościwe czasy«= odpust, odpuszczenie grzechów (1):
~ Szereg: »odpusty i miłościwe czasy« (1): ięli ſie byli niektorzy mázáć iákiemiś máſciámi ścian y inych przypraw koſcielnych/ krzyżyki po nich máluiąc/ á świecżki v nich ſtáwiáiąc [...] á iściąc w tym ludzi ony/ [...] wielkie im przytym odpuſty y miłośćiwe cżáſy obiecuiąc RejPos 348v. ~

»miłościwe lato« = według Pięcioksięgu u Żydow każdy rok pięćdziesiąty, następujący po siedmiu okresach siedmioletnich; był to przede wszystkim czas zwrotu pierwotnym właścicielom ziemi oddanej przez nich w dzierżawę wierzycielom za długi oraz zwrotu wolności niewolnikom za długi w niewolę zaprzedanym; iubilaeus annus, annus iubilaei a. quietis Mącz; iubilaeus Vulg [szyk 17:1] (18): Gdy będzie to Miłośćiwe látho [Anno iubilei; Roku Iubileuſzá WujBib]/ prziydzie káżdy ku dzierżáwam ſwoim. Leop Lev 25/13, Lev 25 arg, 10, 12, 14, 16, 28; Miłoſćiwe láto. Iubileus. BielKron 36 marg, 471v; Iubileus annus in Biblijs, Miłośćiwe láto. [...] habebant Iudaei annum iubilei hoc est quietis, [...] qui annus seu festivitas per clangorem buccinae omnibus Iudaeis denuntiabatur Mącz [176]b; LeovPrzep I2; Ieſzcże ſłowko to/ Ná wieki/ nie záwżdy cżás wiecżny znácży: ále ábo cżás długi/ ábo dożywoćie ludzkie/ ábo cżás do miłośćiwego (iáko zową) látá. CzechRozm 85, 86.

~ Wyrażenie: »miłościwe żydowskie lato« = iubilaeum (a. iobelaeum a. iobilaeum), annus remissionis, saecularis s. scalaris annus ex 7 septennis eonstans Cn (1): [modlitwy] miłośćiwe Zydowſkie láto (ktore pięćdzieśiątego roku bywáło) ná pámięć káżdemu przywodzące LatHar 509.
Szeregi: »miłościwe a pięćdziesiątne lato« (1): Náwroćiſie człowiek ná then czás ku máiętnośći twoiey/ á ieden káżdy prziydzie záś do rodziny ſwey: Abowiem Miłośćiwe á pięć dzieſiątne látho ieſt [quia iubileus est et quinquagesimus annus; Iubileuſz ieſt y pięćdzieśiąty rok. WujBib]. Leop Lev 25/11.

»rok propitiationis to jest miłościwe lato« (1): Tákież w pięćdzyeſiąt lat áby mieli rok Propiciationis/ to ieſt/ miłośćiwe láto/ áby gi zwáli rok odpuſzcżenia/ á then dziś v nas zową Iubileus. BielKron 36.

W funkcji przysłówka:

»czasu miłościwego lata« (1): tedy ſiodmego kxiężycá dzieſiątego dniá/ będzieſz trąbić w trąbę cżáſu Miłośćiwego liátá [propitiationis tempore; czáſu vbłagánia WujBib] po wſſyſtkiey źiemi wáſſey Leop Lev 25/9.

»lata miłościwego« (1): Bo tego láthá Miłośćiwego/ wſſyſtko przedánie ma ſie wroćić do páná/ y do dzierżawce dawnego. Leop Lev 25/28. ~

»miłościwe lato« = w kościele katolickim rok jubileuszowy obchodzony od 1300 r. co setną rocznicę urodzin Jezusa, od r. 1450 co 50 lat, a od r. 1475 co 25 lat jako czas pojednania z Bogiem, przebaczenia i darowania kar za popełnione grzechy pod ustalonymi przez Kościół warunkami; annus Domini acceptus Vulg; iubilaeus, annus sanctus a. remissionis a. saecularis, annus saecularis sanctus Cn [szyk 47:7; w pl (22)] (54): [Papież Bonifacyjusz ósmy] Naprzod vſtáwił tákowe Miłośćiwe láto w Rzymie v Złotey fortki/ iż ktokolwiek ono mieyſce Swięte weſtu lat náwiedził/ y pieniędzy przynioſl/ y do ſkrzynie włozył/ áby tzłowiek thákowy/ wſzyſtkich grzechow odpuſztzenie otrzymał [...] Klemens ſzoſty [...] to Miłośćiwe láto pięćdzieſiątego roku poſtánowił. [...] [Papież Sykstus] dwudzieſtegoy piątego roku/ miłośćiwe láto w Rzymie poſtánowił KrowObr 78v, 78v marg [3 r.], 79v, Ss3 [3 r.]; RejWiz 183v marg, Cc7v; BielKron 234v [2 r.]; ReszHoz 139 żp; ReszList 143 żp.

~ W połączeniach szeregowych (2): SeklKat R; Toć ieſt oná mátká wſzelkiey nietzyſtośći/ [...] która pánowánie ſwoie vmocniłá [...] Láty miłośćiwymi/ kiermáſzámi/ odpuſty/ przebieránim pokármow/ obłudną tzyſtośćią/ Bułámi/ tzyscem/ Anniwerſarzmi/ fáłſzywymi cudámi/ przes Dyabłá vtzynionymi KrowObr 242.

Zwrot: »miłościwe lato obchodzić« (1): Tegoż też roku 1300. Bonifacius oſmy Papież według zwyczáiu y Ceremoniy Zydowſkich inbileus álbo miłośćiwe Láto naprzod vſtáwił obchodzić. StryjKron 375.
Wyrażenie: »papieskie miłościwe lato« [szyk 3:1] (4): KrowObr 78, 78v żp, Tt; z poſtępku Klemenſá ſzoſtego/ ktory przed dwiemá ſty lat/ miłośćiwe láto Papieſkie/ od ſetnego/ ná pięćdzieśiąty rok przemknął NiemObr 153.
Szeregi: »(święty) jubileus(z) a(l)bo miłościwe lato« (4): StryjKron 375; ReszPrz kt; ReszHoz 125; Liſt [...] piſány z Rzymu/ o Iubileuſzu przeſzłym/ ábo o Miłośćiwym Lećie/ y o nabożeńſtwie oſobnym cżáſu onego ſpráwowánym. ReszList 141.

»miłościwe lata, (i) odpusty« [szyk 5:1] (6): KrowObr 78, 78v [3 r.], Tt; A przećiwko Papieſkim pieniężnym Odpuſtom/ Miłośćiwym látom/ pokázuiemy on Dekret Piotrá ś. WujJudConf 91v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»lato święte abo miłościwe« (1): Roku Páńſkiego 1400. ktorego było láto święte ábo miłośćiwe/ wiele pielgrzymow przez cáły rok idąc do Rzymu/ y wracáiąc ſię/ chorych zoſtawáło SkarŻyw 460. ~

a. Odpust, odpuszczenie grzechów (14): podzmy do odpuſtow/ kthore miełośćiwemi láthy zowiećie. KrowObr 78, 79 [4 r.], Tt3; Chodźiły po Rzymie proceſſye [...] z wielką pokorą y ſkromnośćią/ vcżliwośćią/ po kilku set ná raz Páná Bogá chwaląc/ y o Miłośćiwe láto wſzyſtkiemu Chrześćijáńſtwu proſząc/ przez Pſálmy/ przez Litánije/ y inne pioſnecżki kośćielne. Chodźiły Compánije Rzymſkie/ álbo iáko v nas zową Bráctwá ReszList 158.
Wyrażenia: »bractwo miłościwego lata« = prawdopodobnie jakieś bractwo odpustowe, tzw. kompanie pielgrzymów uczestniczące w uroczystościach związanych z rokiem jubileuszowym [cf ReszList 158] (1): I oua twoia vtrata [= koszt, wydatek] Bracztwa/ miłoſczywego lata. Ktemu ſwietych wſpomozenie Bądz grzechow twych odpuſzczenie. RejKup k8.

»miłościwe lato Krystusowe« [szyk 2:1] (3): Miłosćiwe láto Kryſtuſowe kożdego roku ſtoi y kożdey godziny. KrowObr 78v marg, 78v, Ss3.

Szeregi: »(nie tylko) odpusty i (ale i) miłościwe lato (a. lata miłościwe)« (2): yż od cżaſv obiawienia Ewangeliei ſwiętei/ mamy odpvſty y doſtatecżne miłoſciwe lato/ od ſamego pana Chriſtvſa nawyſzego biſkvpa/ dane SeklWyzn f4; dawáno zdawná nie tylko odpuſty śrzednie/ ále y látá miłośćiwe: zupełne kaźni/ tey zwłaſzcżá dwoiákiey/ oddálenie máiące. LatHar 286.

»miłościwe lato to jest grzechom odpuszczenie« (1): thám ieſt nákoniec ſam Kryſtus/ ktory dáie Miłośćiwe láto/ to ieſt grzechom odpuſztzenie dáremne bes pieniędzy/ wſzelkiemu tzłowieku KrowObr 79.

b. Uroczystości i praktyki religijne związane z obchodami roku jubileuszowego (3): Raz w Rzymie pielgrzymowie obcy/ y inego ięzyká/ ná miłośćiwym lećie będący/ ſłucháiąc iego kazánia/ powiádáli iſz go każącego rozumieli. SkarŻyw 545.
Zwrot: »chadzać na miłościwe lata« (1): Y czom zażiwota działał I na droky [lege: drogi] cęſto chadzał I na miłoſczywe Liatha RejKup p7.
Szereg: »odpusty i miłościwe lato« (1): Tego ogniá álbo oddálenie/ álbo [...] vmnieyſzenie/ ziednáć ſobie odpuſty/ y miłośćiwym látem możeſz. LatHar 285.
c. Widomy znak, symbol wyobrażający odpuszczenie grzechów lub dokument świadczący o udzieleniu odpustu (7): Drugy miłoſczywe Lato Choczia da niemalo zato. Kiedy na ſſhię po wieſſy Mnima iż nigdy nie grzéſſy. RejKup d3; Izali [św. Piotr] miłośćiwe látá zá pieniądze po ſwiećie rosſyłał? KrowObr 26; RejWiz 139v.

W połączeniach szeregowych (4): Nierazem ią za ſwe wini Zakupowal tryecſimi, Zrzymam też czaſem doſtawal A niemalom za to dawal. Miloſczywych lat odpuſtow Y inych rozlycznych lyſtow. RejKup g5v, i5v, q8v; Vyrzyſz teſz Obrázy rzezáne/ málowáne/ y wyſzytę/ Látá miłośćiwe/ Bálſámy/ y krzyzmá wáſze/ ſwiece/ y gromnice/ woſkowe/ lámpy/ Kádzidlnice/ popioły/ ziołá/ bágná KrowObr 241.

5. n-pers Przydomek książąt panujących (5): Włádziſław [Herman 1043–1102] Krol Miłośćiwy rzecżony/ miał też ſyná drugiego Zbigniewá BielKron 349v; Ná pańſtwo [...] wſtąpił [...] Henrik wtory [Pobożny 1191–1241] rzecżony miłośćiwy/ ktory potym od Tátar zabit BielKron 360.
Zestawienie: »Bolesław Miłośćiwy« (3): Láthá 999. Boleſław miłośćiwy [Boesław II Pobożny książę czeski] vmárł BielKron 323v; Boleſław Pudikus [...] popuſtoſzył kſięſtwo Opolſkie [...] wſzakże ie [Bolesława Wstydliwego z księciem opolskim] pothym poiednał Boleſław miłośćiwy [Bolesław Pobożny 1221–1279] kſiążę Káliſkie [cf Przemyſław Poznáńskie Kſiążę ... vmárło/ ...ktorego ſie dziećmi ſtriy Boleſław pius Kſiążę Káliſkie opiekało. BielKron 362v] BielKron 363v, 323.

Synonimy: 1. litościwy, miłosierny; 2. łaskawy, pobłażający, przychylny, życzliwy; 3. łaskawy; 4. jubileusz, »lato święte«, odpust, »rok odpuszczenia«, »rok propitiationis«

Cf MIŁOŚCIWOLETNI, MOŚCIWY, NIEMIŁOŚCIWY, PRZEMIŁOŚCIWY

KK