[zaloguj się]
[pdf]

LATO (6171) sb n

lat- (w tym 34 r. błędne znakowanie), låt (w tym 47 r. błędne znakowanie); o jasne; w lecie(ch) e jasne.

Fleksja
sg pl du
N lato lata lecie
G lata låt
D latu latom, latåm
A lato lata lecie
I lat(e)m laty latoma
L lecie leciéch, latach
V lecie lata
inne du N a. A - lecie

sg N lato (106). ◊ G lata (934). ◊ D latu (6). ◊ A lato (109). ◊ I lat(e)m (15). ◊ L lecie (217) [w tym: bez przyimka (164) w znacz. 1. w funkcji przysłówka]. ◊ [V lecie [w rymie].] ◊ pl N lata (232). ◊ G låt (3308). ◊ D latom (56), latåm (8); -åm GlabGad, WróbŻołt, LubPs, BudBib, Oczko (2); -om: -åm RejZwierc (12 : 2); ~ -om (3), -óm (2), -(o)m (51); -óm KochFrag; -om ZawJeft; -om : -óm KochPs (2 : 1); ~ -åm (6), -(a)m (2). ◊ A lata (505). ◊ I laty (146), latami (1); -y : -ami Mącz (8 : 1). ◊ L leciéch (336), latach (2); -éch : -ach KwiatKsiąż (12 : 1), CzechRozm (12 : 1); ~ -éch (17), -ech (8), -(e)ch (311); -éch BiałKat, KochTr, ZawJeft, KochFrag, WyprPl, SarnStat (8), SiebRozmyśl (2), GosłCast; -ech MurzHist, MurzNT; -éch : -ech OpecŻyw (1 : 6). ◊ V lata (3). ◊ du N (cum nm) lecie (19) HistJóz D4, LibLeg 11/97, LibMal 1547/143v, 1551/159, HistAl N4v, Leop Ier 28/3, BibRadz 4.Reg 21/19, BielKron 17v, 205v, Mącz 24d, 71d, 113d, 314c, SienLek 6, 7v, BudNT Act 24/27, ActReg 79, 130b, WujNT Act 24/27. ◊ A (cum m) lecie (161) BierEz M2, Murm 7, FalZioł I 110a, BielŻyw 90, 164, MiechGlab *2, 17, LibMal 1545/103v, 1554/184v, KrowObr 21, Leop 2.Par 26/3, 3.Esdr 5/73, UstPraw G4, BibRadz Gen 3/18, 5/20, 26, 28, Iudic 10/2, 3.Reg 15/25, 4.Reg 15/2, 21/19, Am 1/1, I 461b marg, Act 28 arg, BielKron 49, 51, 61, 64v, 67, 68, 71v [2 r.], 83v, [842], 90, 96v, 112, 143, 152v, 153, 154, 158v, 160, 162, 163 [2 r.], 166, 166v, 167, 168v, 169, 171v [2 r.], 172v, 173v [2 r.], 175v, 176 [2 r.], 176v [2 r.], 177, 181, 182, 184v, 186 [2 r.], 187v [3 r.], 188v, 189v, 200, 240v, 280, 302v, 322v [2 r.], 366, 383, 399, 410v, 419v, Mącz 314c, LeovPrzep Ev, GórnDworz Aa4v, RejZwierc 274 [2 r.], BudBib Gen 11/20, 1.Reg 13/1 [2 r.], 2.Reg 13/23, 1.Mach 9/57, Strum P3, BiałKaz I4v, BudNT Act 28/30, CzechRozm 136v [2 r.], 138v [3 r.], 139 [2 r.], 141v, 170, ModrzBaz 121v, SkarJedn 323, SkarŻyw 167, [223], [237], 291, 311, 472, 542, StryjKron 308, 345, 416 [2 r.], 457, 492, WerGośc 225, 263, ZapKościer 1585/61, 1588/78 [2 r.], 1589/87 [2 r.], 87v, GórnRozm Cv, C3v [2 r.], C4, D3v, D4 [2 r.], H3v, H4 [4 r.], K, ActReg 45, 103, 163, GostGosp 88, WujNT Act 19 arg, 10, 28 arg, 30, s. 514, SarnStat 29, 259 [2 r.], 339, 393, 678 [2 r.], 735, 1069, 1109, 1170. ◊ N a. A (cum nm) lecie (4) LibMal 1547/129v, 1548/139, 1551/160, MurzHist A3v. ◊ I (cum nm) latoma (3) LibMal 1543/73 [2 r.], Mącz 11a.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Najcieplejsza pora roku; pora dojrzewania zbóż i niektórych owoców; aestas Murm, Mącz, Calep, Cn (346): BierEz Mv; Murm 8; Roku cżterzy cżęſci ſą/ [...] Druga ieſt lato/ gorącze/ ſuche y ogniſte, W nim ſie kolera mnoży Troie znamion w ſobie zawiera, Raka, Lwa y Pannę. FalZioł [*8]v; Ieſtli grzmi tego mieſiącza [listopada] obphitoſć zboża á lato weſołe znamionuie. FalZioł V 48v, V 30v, 46v, [53]v [2 r.], 55 [2 r.], 55v [2 r.], 56 [2 r.]; BielŻyw 136; MurzNT Mar 13/28; GliczKsiąż Cv; RejWiz 151; BibRadz Luc 21/30; Mącz 5a [2 r.], 38b, 44b, 68b, 459d, 486a; LeovPrzep G3; RejPos 4v; RejZwierc Bv, 109 [2 r.], 182v, 234v; Strum L4v; Turcy ták że y Miemcy ná nas ſie z bieráią/ Tylko tey Elecciey á látá tzekáią. WierKróc A3v; Oczko 22, 30; StryjKron 160; KochFr 88; Iż w tym nád cżłowieká máią/ obumárwſzy w roli/ Młodzą ſię záś látu k woli? KlonŻal C2; KochMuza 25; KochPieś 40; Calep 37a; LAto ſámo robotę nákázuie: goſpodarze dobrzy po polu ſie ſnuią GostGosp 102, 34, 66, 82, 102; A od figowego drzewá vczćie ſię podobieńſtwá: gdy iuż gáłąź iego odmładza ſię/ y liśćie wypuſzcza/ znaćie iż blizko ieſt láto. WujNT Matth 24/32 [przekład tego samego tekstu MurzNT, BibRadz, LeovPrzep, RejPos, WujNT Mar 13/28, Luc 21/30], Mar 13/28, Luc 21/30; CiekPotr 30. [Cf 2.a. Gra słów. PudłFr 35 [2 r.]]

W połączeniu z nazwami innych pór roku (23): FalZioł IV 23c, V 72; WrobŻołt 73/17, Z6; LudWieś B; Wioſná piękna y Láto nigdy ſie nie mienyą/ Tákże Zimá przypada tuż wnet zá Ieſienyą. RejWiz 128v, 109v; SienLek 41v; RejZwierc 29v, 107, 171v [2 r.]; PaprPan P2v; StryjKron 477; W tym do roku dźiéń dwákroć z nocą ſye miárkuie/ Raz ná Wioſnę/ raz/ kiedy Láto vſtępuie. KochPhaen 19; Zimá bywſzy zéydźie ſnádnie: Nam gdy śniegiem włos przypádnie/ Iuż wioſná/ iuż láto minie/ A ten z głowy mróz nie zginie. KochPieś 54, 72; ArtKanc P14v; GostGosp 96; KochFrag 16; LatHar ++7, 674; GosłCast 69.

W połączeniu z wyrazami przenośnie użytymi odnoszącymi się do ludzi (6): Tobie kwóli w kłóśianym wieńcu Láto chodźi KochPieś 72 [idem] ArtKanc P14v; KochFrag 16; SIny mroz ku nam krocży/ á życżliwe Láto Precż ſię bierze RybGęśli B4, Bv, C4.

W przeciwstawieniach: »zima (22), mroz (3), śrzeżoga, zimno ... lato« (27): OpecŻyw 3; FalZioł V 54v; BielŻyw 136; RejPs 109; BielKom G2v; LubPs R3 [2 r.]; RejWiz 150v [2 r.], Dd4v; Tyś poſtháwił wſzytki gránice źieinie/ á tyś ſpráwił lato y zimę. BibRadz Ps 74/17, Gen 8/21; Hyems iam praecipitaverat et ver iam appetebat, Zymá yuſz ná ſchodzie byłá/ á láto ſie przybliżáło. Mącz 160c; Ale o nędzny Bąku przecż nie pomniſz ná to/ Iż cie mrozy przyćiſną ſkoro minie Láto. RejZwierc 244v, 241v; KochPs 110; KochPhaen 10; Zadna gęſtwa/ zadné głogi/ Nie przekáżą moiéy drogi: Ták láto/ iáko śrzeżogę/ Przy tobie ią wytrwáć mogę. KochSob 64; PudłFr 64; bo láto ſámo vkázuie robotę/ źimá bárzo rádá każe proznowáć. GostGosp 84; RybGęśli Bv, B4 [2 r.], C4; KmitaSpit C3; Kiedy iuż przewie pewny gośćiniec do Rzymá: Nie zátrzyma go domá ni láto/ ni źimá. KlonWor 52, 78. [Ponadto w połączeniu z nazwami innych pór roku 7 r.].

W porównaniach (2): SienLek 41; Dobrze záwſze pomnieć ná to/ Młodość náſzá iáko láto. CzahTr H4.

W charakterystycznych połączeniach: lato ciepłe, gorące (8), mokre, ogniste, pałające, suche (3), wesołe, żyzne; lato blisko (bliskie) (jest) (5), mija, nadchodzi (2), nastaje (2), niedaleko, przybliża się (2), przychodzi (3), schodzi, ustępuje; lata doczekać.

Przysłowia: Mnima káżdy iż wiecżnie iuż ták ma być láto. RejWiz 168; Trzebá ſie rozmyſláć ná to/ Iż nie iutro będzie láto. RejZwierc 232v, 236v.

Bywſzy źimá bywa potym láto BielKom G2v.

Idą za ſzcżęśćiem iáko Iáſkołki zá látem KlonWor 55.

Wyrażenie: »czasu lata« = w lecie (1): Cżaſu wioſny Lata y Ieſieni deſzcż. Zimie: ſnieg. FalZioł V 54v.

Personifikacje (2): Przyſtąpię trochę bliżey/ Láto widzę ſtoi/ Ale ná ſobie nie ma zwykłey kraſy ſwoiey. Wſzyſtko odmienne bárzo: ná głowie włos śiwy/ Wieniec zwiędły/ twárz śina WitosłLut A5.

W przeciwstawieniu: »lato ... zima« (1): Te słowá rzekſzy Láto w zgorę ſię wezbráło Do Titaná [...]. Zátym wnet Zimá pełná włośiſkow śniegowych Náſtąpiłá RybGęśli B4v.

Przen (5):
a) Okres dojrzałości w życiu człowieka (2):

lato czego (1): Zbieżáłoć láto oney gorącey śrzedniośći twoiey/ kiedy ſie wſzytki rzecży zágrzewáią. Przypádłá ná cię iuż chłodna Ieſień RejZwierc 136.

W połączeniu z nazwami innych pór roku, oznaczających poszczególne okresy życia ludzkiego (2): Azażeś iuż nie przetrwał onego roſkoſznego látá y ieſieni? s ktoremi wſzytki żywnośći przypadáią/ onych weſołych á wdzyęcżnych śrzednich cżáſow ſwoich? RejZwierc 172, 136.

b) Czas niezmąconej radości i szczęścia w życiu pozaziemskim (3):

W przeciwstawieniu: »lato ... zima« (2): SkarŻyw 127; Zliczyliſmy godźiny ná mękách: á zapłáty nie przeliczym áni końcá iey doyźrzym. Zimá náſzá minęłá: á láto nigdy nie vſtánie. SkarKaz 639a.

Szereg: »lato i wiosna« (1): O nędzne źiarnko y robaczkowie/ ćieſzćie ſię á czekayćie w proſtoćie y niewinnośći/ wzroſtu y podwyżſzenia ſwego. Przyidźie wáſze láto y wioſná/ przyidźie ten/ iáko mowi Izáiaſz/ ktory o vbogie ſpráwiedliwie ſądźić będźie/ y záſtáwi ſię o ćiche y poniżone ná źiemi. SkarKaz 84b.
a. W funkcji przysłówka (231):

»[jakiego] lata« (1): Apes aestate serena floribus insidunt variis, Pſzczoły pogodnego látá ná rozmáyitych kwiatkách vſiadáyą/ záwieſzáyą ſie. Mącz 379a.

»całe lato« (4): DRzewko pyęknie zyelone/ cáłe láto ſtoi/ Nadobnie zákwitáiąc/ wichru ſie wżdy boi. RejZwierz 127v; BielKron 269v, 314; Strum N2.

»lecie« = w lecie; aestate Mącz, Cn; in aestate Miech, Vulg; in diebus aestatis Vulg; per aestatem Cn (164): BierEz Mv [2 r.]; Też lecie po ſwiętey Margorzȩcie/ aż do panny Marijey w niebowziecia: niemaſz puſzczać krwie FalZioł V 57, I 34c, 50b, 123c, 144b, II 5d (14); GlabGad C7v, D, G3, H6v; MiechGlab *3v, *5v, 24; GliczKsiąż M8v; RejWiz 84; Leop Prov 6/8, Eccli 50/8, BBB3; RejZwierz 136v; Goski *; ále gdzie Dunay ku pułnocy idzie/ gory wſzytki źimne ſą lodu pełne y lećie BielKron 286, 270, 288v, 433; Mącz 17d, 70a, 214d, 235b, 260c, 437c; SienLek 11v, 39v, 65, 140v, 152; GórnDworz Ov, Q; BielSpr 62v, 63; BudBib Eccli 50/8; Strum P4; Oczko 28v; KochPs 169; SkarŻyw 126; KochFr 37; Calep [264]a, 488a; Klucżnik Lećie záwżdy przed obiádem ma opátrowáć/ áby chłodne piwo do ſtołu przy Pánie bywáło GostGosp 56, 36, 58, 60, 66, 98 [2 r.] (13); KołakSzczęśl B4v; SarnStat 435; GrabPospR N4v; KmitaSpit C5; KlonFlis [H5]v.

~ W przeciwstawieniach: »zimie (51), w jesieni (a. na jesień) (9), na wiosnę (7) ... lecie« [w tym: w jesieni, zimie, na wiosnę (3), na wiosnę, na jesień (2)] (62): BierEz Mv; FalZioł IV 19b, 21a, 25b, 32c, V 35v; GlabGad C6v, C7v; kthorą ćiążą máią zchowáć wcále/ lećie dwie niedzyeli á źimie ośm dni. UstPraw G, G [2 r.]; Bo wſzytko s cżáſem zginie/ wſzytko ſie odmieni/ Wnet co lecie zyelono/ cżerni ſie Wieſieni. RejZwierz 23v, 35v, 90v; BielKron 294, 433 [2 r.], 437v; Mącz 219a; SienLek 11, 12, 39v, 54, 81 (8); GórnDworz L15v; HistRzym 3; BielSat Dv; RejZwierc 156, 172, 234v, 270; BielSpr 5; ták iż toż ziołko ktore zimie obumiera/ lećie ſię przez naśienie wráca SkarJedn 50; Oczko 9; KochFr 69; BielRozm 25; A ma opátrowáć w Ieśieni á ná Wioſnę/ áby tym Lećie ludźi nie zábawiał GostGosp 54; Bo kto Ieśień/ Zimę/ Wioſnę dármo puſzcża/ Lećie muśi ſzkodę mieć GostGosp 64, 24, 34, 38, 54, 66 (16); GostGospPon 170; RybGęśli B4; GrabPospR M4; KlonWor 33.

W porównaniach (4): RejWiz 168; GórnDworz K6v; RejZwierc 240v; IAko śnieg lećie/ á deſzcż we żniwá/ ták nieprzyſtoi głupiemu sławá. BudBib Prov 26/1.

Przysłowie: Kto lećie proznuie/ źimie pocżuie. BierEz Mv; Táć [zima] co kto lećie robił [...] zprobuie/ Spałli/ cży ráno wſtawał źimie to pocżuie. RybGęśli B4.
Szereg: »(i, tak) zimie i (jak(o) (i)) lecie« = cały rok; zawsze; hieme atque aestate Mącz; per hiemem et per ver Cn [szyk 18 : 9] (27): FalZioł IV 21a; GlabGad C4; RejKup x5v; GliczKsiąż F3v; A gdzyeſzby ſie to wzyęło/ gdyby tám ſkąd płynie [woda gorąca]/ Nie gorzał záwżdy ogień/ y lecie y źimie. RejWiz 149v; Drzewecżká rozmáite/ co tákich ná ſwiecie/ Nie máſz nigdzyey/ co kwitną y źimie y lecie. RejWiz 179v, 65, 84, 138v, 144, 175, 179, 193v; RejZwierz 131, 134; ſtárzałem ſye y ośiwiałem/ gárdłuiąc we dnie y w nocy/ źimie y lećie/ przećiwko nieprzyiaćielom twoim OrzRozm R3v; BielKron 434; KwiatKsiąż O3; Mącz 28b, 179d; RejZwierc 222, 243v; CzechRozm 84; SkarŻyw 581; ArtKanc Kv; GostGosp 138; KlonWor 78. [Ponadto w przeciwstawieniach 51 r.]. ~

Wyrażenia przyimkowe: »do lata« (1): Przędźiwá iáko w dworze ták y ná wśi nie ſuſzyć: kto ná ſłońcu zámieſzka/ choway do látá przez rok/ álbo przede wśią piec miey. GostGosp 24.

»od lata« = na lato (1): Ma też [szatę] Adamáſzkową/ chowa ią od Látá. BielSat D3.

»śrzod (a. ośrzod, a. na (w) pośrzod) lata« = adulta aestate Mącz, Cn; summa aestate Mącz (7): RejJóz C8v; RejWiz 80v, 144; Summa aestate, W pośrzód látá gdy náywiętſza gorącość. Mącz 431d, 262a; Nilus śrzód látá powódź cżyni. Oczko [42]v.

~ W przeciwstawieniu: »śrzod lata ... na zimę« (1): Mrowká śrzod látá robiłá/ Zyto do iámy nośiłá: Ná źimę ſie przycżyniáiąc/ A przyſzły cżás przeglądáiąc. BierEz Mv. ~

»w puł lata« (2): w puł látá [nabiały] odbierać raz/ á drugi przed ś. Marćinem GostGosp 74, 158.

»z lata« = co powstało lub co zebrano w lecie (3): á z látá y po gorách náśiekáć chwaſtu/ kiedy iuż kápuſtę z ogrodow zbiorą GostGosp 120, 104.

~ W przeciwstawieniu: »z lata ... zimie« (1): GroicPorz o3v cf Przysłowie.

Przysłowie: áby [każdy] ſobie z látá gothował/ czego by źimie pożywał. GroicPorz o3v. ~

»z lata« = w końcu lata (1):

~ Szereg: »z lata, po żniwiech« (1): ktorym się nie zda aby tak pretko był składan [sejm] ale aż indzie zlata po zniwiech ActReg 134. ~

»ku latu« (1): Iáko więc ku látu Robotne pſzcżoły w vlu ſzemrzą/ kiedy wodzá Nowego oglądáły KochOdpr B4v.

»na lato« (12): LibLeg 9/53; BielKron 191, 349; SienLek 108; StryjKron 427; tak żeby ledwo mógł wytrzymac zywnoscią na lato. ActReg 5, 3v [2 r.], 6, 9, 86, 87; A te prośiętá/ ktore ſie ná láto rodzą/ wſzyſtkie chowáć GostGosp 110; PudłDydo B.

~ W przeciwstawieniu: »gdy zima przychodzi ... na lato« (1): A gdy zima przychodzi [Pro hyeme] zawſze do morza Chwalenſkiego [Tatarzy] [...] vciekaią [...] na lato [ad aestatem] zaſię ſie do ſwey krainy wraczaią. MiechGlab 22.

Wyrażenia: »na cale lato« (2): nie ćięſzko przyidźie ieden tydźień ná cáłe láto z włoki ośiádłey iednem robotnikiem zá wypráwionego robić GrabPospR M3v, M3.

»na każde lato« (1): Omnibus aestatibus, Ná káżde láto. Mącz 263c.

»na przyszłe lato« (1): A ná przyſzłé láto záraz ma bydź w obóz wpráwión. SarnStat 366.

»na to lato« (2): Aby mu miły Bog dał/ Na to lato. Aby ſie mu waliło/ Kopa na kopę. LudWieś A3, A3v.

Szereg:»na zimę i na lato« (1): áżby [...] rolą ſwą dobrze wypráwił y wykopał/ y ośiał ná źimę y ná láto [hyemalibus et aestvalibus seminatis JanStat 1084] SarnStat 658. ~

»przez lato« (24): FalZioł II 23; RejZwierz 129v; OrzRozm V3; [cukier] wyrośćie przez látho wyſoko ná kſtałt iáko trzćiná álbo rogoz BielKron 276v, 276v, 374; Mącz 5a; RejZwierc 108v, 109; Strum Pv, P2; BielSjem 25; Calep 37a; GostGosp 70.

~ W przeciwstawieniu: »przez lato ... na zimę (2), zimie« (3): BielKron 439; że mię tám [we Włoszech] przez wſzytko láto trawą karmiono/ tákżem ſie bał/ żeby mi źimie śiáná nie dawano. KochAp 9, 9.

Wyrażenie: »przez całe, wszy(s)tko lato« = aestate perpetua Vulg (3 : 2): Leop Is 18/6; á ná ſłońcu [olejek] poſtáwiay przez cáłé láto SienLek 126, 256v; ActReg 4v [2 r.]; GostGosp 108; KochAp 9.
Szereg: »przez wiele lat i zim« = w ciągu długich lat (1): Ták ná potomne cżáſy Iábłoń záchowána [...]. Przez wiele ſię lat y źim na owoc zánośi/ Lecż gdy ſtátecżnie pocżnie/ koſztowny przynośi. SkorWinsz A3. [Ponadto w przeciwstawieniach 3 r.]. ~

2. Rok jako okres czasu mierzony głównie drogą Ziemi przebywaną dookoła Słońca (w Starym Testamencie używano innych obliczeń czasu); annus Murm, Miech, Vulg, PolAnt, Mącz, Cn (4609): OpecŻyw 86v; ForCnR A3; Sesquiannus, Anderhalb iar Połtorá lyátá Murm 7, 45, 46; Mymer1 5 [2 r.]; BartBydg 142b; RejPs 135; ZapWar 1548 nr 2668; RejKup Fv; By to przyſzło frymárkiem/ nie z zwoliłbych ná to/ Aby mi ſie wroćiło/ ná zad ktore láto BielKom B3v; Muśiſz przed cżáſem ziść s ſwiátá/ Nie przetrwaſz y tego látá. BielKom F, D; GliczKsiąż K3; LubPs T6v; PRokurator ten rzeczy ſprawowáć niemoże/ kthory ieſt klęty/ ná pothćiwoſći iáką zmázą náruſzony/ młodſzy niż 21 lat GroicPorz tv, x [2 r.], ii; RejWiz 137; A przydam ieſſcże dniom twoim piętnaśćie lat Leop 4.Reg 20/6, Gen 41/25, Lev 25/8 [2 r.], Sap 4/8, Is 65/20; RejFig Ee3; RejZwierz 107v; BibRadz I 4a marg, 3.Reg 11/42; Noách [...] cżynił ſobie okręt [...] przed cżáſem 78 lat BielKron 5; bo v nich [u Greków] olimpiades/ iedno cżterzy látá náſze waży BielKron 98, 4 [3 r.], 4v, 5v, 27, 38v (20); Et per olympiades numerabant Graeci annos suos, Grekowie látá ſwe od tych iſtych piąćy á piąćy lat. Olympiadas ráchowáli Mącz 263a, 24d, 25b, 27b, 57b [2 r.], 79a (18); LeovPrzep F [2 r.], Fv [4 r.], H, H2 [2 r.], H3 [2 r.] (18); RejAp BB4, 59, 165, 167; RejPos 330v; RejZwierc [203]; Sto y dwádzieśćiá lát daie Bog ku vpámiętániu. BudBib I 3c marg, Lev 25/8 [2 r.], 15 [2 r.], 16 [2 r.], Ioel 2/25; Strum Lv; BudNT przedm c6v, 12/20, 13/21, Gg3 [2 r.]; Ieden tydźień w piſmie świętym znácży ſiedm lat/ dźień kłádąc zá rok CzechRozm 169v, 35v, 89v, 117v, 132 [2 r.], 136 [2 r.] (41); SkarJedn 96, 354, 355 [2 r.]; SkarŻyw 136, 271, 489; StryjKron 52, 265 marg, 380 [3 r.], 416; a tak ſze y przidze za to 12 lath sto y sternaſcze m. ZapKościer 1582/35v; CzechEp 416; Boday ták wielé tobie przyczyniłá/ Ilé mnie ſroga ſmierć lat vkrzywdźiłá. KochFr 34; ArtKanc R16v; BielRozm 3, 5; Panu Alexandrowi nakazdy rok słałem pułtora Tysiąca złotych, vkazę to y Quity zadwielecie y teraz poslę niemieszkaiąc ActReg 165, 103; Calep 130b, [729]a, 1085b; KochFrag 21; máło zwyćięztw nie porownał z liczbą lat ſwoich OrzJan 62; LatHar 273 marg, 510; WujNT przedm 26, 33, s. 864, 885 marg; SarnStat 209, 261, 276, 543, 658 (10); CiekPotrŚredz )?(4; SkarKazSej 688a; RybWit Cv.

[ile] lat, lata czego (29): BierRaj 21v; PowUrb +4v; HistJóz B2 [3 r.]; Leop Gen 41/27, 29, 2.Reg 19/34; Abowiem podałem tobie látá niepráwośći ich/ według liczby trzechſet y dźiewiąćidźieſiąt dni BibRadz Ez 4/5; OrzRozm S2; BielKron 4, 17 [2 r.], 333v; BudBib Lev 25/27, I 154d marg, Ez 4/5; Abowiem choćiażbyś od tych lat [daty zburzenia kościoła wtórego lat 639 dni 45] odiął naprzod 70. lat niewoley Bábilońſkiey/ y 42. lećie ktore wyſzły od śmierći Chriſtuſowey/ [...] przedſię zoſtáło lat 527. CzechRozm 170, 136, 139v, 169v, 170v; GórnRozm Cv; zá ieden śmiertelny grzech ćieleſny śiedm lat pokuty náznácżano LatHar 286, 326, 336 marg.

[ile] lat do czego (3): Niemowić on żeby tylko pięć y dwádźieśćiá lat było do końcá ſzoſtego tyśiącá LeovPrzep H2v; CzechRozm 169v [2 r.].

[ile] lat od czego (22): Leop Lev 25/14; BibRadz Ios 14/10; Ten tedy Bánnon [...] pánował z ſwymi pothomki w thym kráiu nád Dunáiem/ á od ſwego imieniá zwano po Grecku Peonia. Potym Láćinnicy wezwáli Pánnonia/ było od potopu świátá 155. lat. BielKron 296, 68v, 77, 98v, 152, 362v; CzechRozm 168. Cf »lata od Bożego narodzenia«, »od stworzenia świata lat [ile]«, »od założenia Rzymu [ile] lat«.

[ile] lat od czego do czego (29): A było lat od Cekropſá krolá ich pirwſzego áż do Kodruſá 487. BielKron 75; á od podnieſienia [kośći św. Stanisława] do tego roku kthory dziś piſzą 1563. ieſth lat 309. BielKron 362v, A6v, 1 [3 r.], 5v [2 r.], 10 [2 r.], 68v, 91v, 110v; LeovPrzep K2; RejPos 101v; ták ſześć ſet lat ma być/ od cżáſu Ezáiaſzá Proroká áż do Meſyaſzá CzechRozm 166v; WujNT przedm 32. Cf »od stworzenia świata lat [ile]«.

[ile] lat przed czym, przed kim [w tym: przed tym (5)] (39): Takież mi twoy oćiec dziáłał [= mącił wodę]: Dwie lećie przed tym mieśiącem/ Gdyś ty ieſzcże był iágnięćiem. BierEz M2; y pocżęli mieſzkać przi zamku Saray około ſiedmi dzieſiąt lat przed tim rokiem ktory ieſt od roku Bożego. 1517. MiechGlab 75; KromRozm II i3; KromRozm III O6; BibRadz Am 1/1, I 461b marg; BielKron A6v, 27, 61v, 67, 266, 280, 311v; LeovPrzep H3v; GórnDworz R4v, V4; SkarŻyw 363; NiemObr 51, 55; SkarKaz 485b. Cf »przed Bożym narodzeniem [ile] lat«.

[ile] lat po czym, po kim [w tym: po tym (2)] (26): BielŻyw 87; KromRozm II x3; Im więcey będzie lat [Quanto plures anni] po Miłośćiwym lećie/ tym więtſſa będzie zapłátá/ á im mniey lat náliczyż/ tym tániey kupiż Leop Lev 25/16; BielKron 98, 98v, 122, 128v, 139v, 161, 265; Biennio postquam hino Ephesum abiit, Dwie liecie potym yáko do Epheſu wiechał. Mącz 314c; RejAp 166v; SkarŻyw A5v, 86, [282], [407]; ReszPrz 18. Cf »[ile] lat po Chrystusie«, »po stworzeniu świata [ile] lat«.

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym [zawsze w formie liczby pojedynczej] (7): Lato oſme ośḿdźieśiąte/ Będźie káżdemu bárzo dźiwne: Bo ieſli tamtego roku świát niezáginie: Tedy więc wſzytko ná ſwiećie opak popłynie. LeovPrzep Fv, Iv; SienLek 188 [2 r.]; SkarŻyw 308; KochPieś 18; Szeſnaſte láto twoie/ podrzyże te ſzátki Ktoreć mátuchná dáłá ZbylPrzyg B2v, B3.

W połączeniu z wyrazami lub dłuższymi określeniami wyrażającymi życie [w tym typ: pięć lat i dwieście lat (2), sto lat i siedmdziesiąt lat i pięć lat (5)] = ktoś lub coś żyło lub żyje ileś lat (36): y ſtały ſye wſzytky dni iego żywotá ſto zſterzydzyeśći y ſiedḿ lat HistJóz E3v, E2v; Wiek ieſt iego [węgorza]. 8. lat FalZioł IV 29d, IV 33c; HistAl N4v; dni piegrzymowánia [!] żywotá mego ſą ſtho y trzydzieśći lath [centum triginta annorum sunt]/ krotkich á złych/ á niedoſły do lat oycow moich Leop Gen 47/9 [przekład tego samego tekstu HistJóz E2v, BielKron, SkarŻyw 349]; BibRadz Gen 5/4, 5, 8, 11, 14 (14); BielKron 18; Quimatus, Piąći lat wiek. Mącz 342c, 335a; Y było dni Theráchowych pięć lat y dwie śćie lat [quinque anni et ducenti anni]/ y vmárł Therách w Cháránie. BudBib Gen 11/32; A toć (ſą) dni lat żywotá Abráhámowego/ ktorych żył/ ſto lat/ y ſiedmdzieſiąt lat/ y pięć lat. BudBib Gen 25/7, Gen 5/31 [2 r.], 6/3, 25/17 [3 r.], 47/28 [3 r.]; Wiek ludzki ieſt lat śiedmdźieśiąt KochPs 137; SkarŻyw 143, 349; WerGośc 263 [3 r.]; Tyśiąc lat/ by też było wieku człowiecżego/ Nie więcey iák mrugnienie będźie oká twego GrabowSet E.

W połączeniach szeregowych (10): BielKom B4; BibRadz Gen 1/14, Gal 4/10; HistRzym 127v; KuczbKat 295; BudBib Gen 1/14, I 1b marg; BudNT Gal 4/10; Ale noc y dźień/ ſłońce/ y kſiężyć/ látá/ mieſiące/ y dni/ ty mogą być wiecżnymi názwáne/ iż ſie od ſtworzeniá świátá nie odmieniáią CzechRozm 84; SkarKaz 518a.

W porównaniach bibl. (14): OpecŻyw 191 v; LubPs T6 [2 r.]; Abowiem przed tobą tyſiąc lat [mille anni in oculis tuis]/ ſą iáko dźień wcżoráyſzy ktory przeminął/ y iáko ſtraż nocna. BibRadz Ps 90/4; LeovPrzep H; iż v Páná tyſiąc lath iáko rok ieden/ á cżáſu żadnego zámierzonego nigdy ten Pan nie ma RejAp 5, 62; RejPos 6, 102v, 126v, 128; KochPs 136; WujNT 2.Petr 3/8 [2 r.].

Przysłowie: RejJóz D2; Głodne to więc láto cżuią/ Gdy ſie ſámi Krucy kluią RejZwierc 235.
Frazy: »(jest a. ma być) [komu, czemu, ile] lat, po [ile] lat; ([kto] jest) [ilu (a. jakich)] lat; lat [czyich] było [ile]« [w odniesieniu do wieku (przeważnie ludzi)] [szyk zmienny] (105 : 1; 25; 1): Lew kiedy mu śiedm lat było/ Scżeśnie mu ſie powodziło. BierEz M4; OpecŻyw 65; Murm 46 [2 r.]; HistJóz C; FalZioł IV 4b, V 5; GlabGad B, C3, C8; Byałe głowy godzi ſie dáć zá mąż w osmnaſcye lat/ á męſſcżyznę ożenić około trzydzyesći y ſſesći lat ſluſſa yeſt. GliczKsiąż P2v, P3v; GroicPorz b3v; KrowObr 143v; Leop Gen 7/5; BibRadz I 1 marg, Gen 5/32, 16/16, 17/1, 24 (18); Goski A4v; bo lat moich było dwádźieśćiá y iedno BielKron 449, 4v, 13, 17, 29, 39v (18); KwiatKsiąż N; Ago annum vigesimum, Teras mi dwádzieśćiá lat/ We dwudzieſtym roku ſtoyę. Mącz 6a; Iuvenis est quidem sed maturissime iudicat, Ieſzcze w prawdzie młodzieńcem yeſt/ ále ták bácznie y rozumnie mówi/ by mu było ſto lat. Mącz 211d; Quot annos nata dicitur, Yáko yey wiele lat powiedáyą/ w którich lieciech może być. Mącz 344c, 106a; GórnDworz I2; HistRzym 33v, 82; RejPosWstaw [412]v; izali ſynowi ſtá lat [filio centum annorum] vrodzi ſię (ſyn?) Izali y Saráh corká dziewiąćidzieſiąt lat [filia nonaginta annorum] vrodzi? BudBib Gen 17/17; ná ten cżás gdy mu było dwádźieśćiá lat y rok [cum esset annorum viginti uniusVulg]/ a krolował przes iedennaśćie lat. BudBib 3.Esdr 1/45[46]; A Moiżeſzowi było ſto y dwádźieśćiá lat (marg) Właſnie/ ámoſech ſjn ſtu y dwudzieſtu lat. (‒) gdy vmárł BudBib Deut 34/7, I 3c marg, Gen 5/32, 12/4 [2 r.], 17/24, 25 (34); BudNT przedm c6v, k. Gg3; nápiſano mamy: iáko o Dawidźie 2.Sam: 5 v. 4. Syn trzydźieśćia lat Dawid ná krolowániu ſwym/ to ieſt trzydźieśći lat miał Dawid gdy zoſtał krolem etc. CzechRozm 139, 75, 136 [3 r.], 139v [2 r.], 166; Oczko 12v; SkarŻyw 13, 244; Wtory swadek slachetny Ivrek borſki przeſwyſzkem Goſzk lat mu bęndącz 30 ZapKościer 1584/44v, 1584/44v [2 r.], 49v, 50, 52v [3 r.], 53 [2 r.], 1585/68 [4 r.]; ActReg 165; Zrzepcow/ ktorym po dwu lat ma bydź na Wioſnę GostGosp 86; Ale tychże lat był koń/ których iego ieźdzcá WyprPl B4; LatHar 518, 556, 671; WujNT przedm 32, Act 4/22, 13/21; SarnStat 674.

»(jest) (a. było) [ile] lat, na [ile] lat; (jest) (a. było) [czemu] [ile] lat« [w tym: z elipsą orzeczenia (14); ze zdaniem czasowym: jako (22), gdy (4), kiedy (3)] = minęło (a. minie) ileś lat [szyk zmienny] (19 : 1; 33): ZapWar [1519] nr 2245; HistJóz D4 [2 r.]; MiechGlab 35; KłosAlg D3v; LibLeg 11/84, 97; Item zeznal dobrowolnye yſch Budą kramna [...] wyarmark poſthny theraſz bąda dwye lyeczye wyerzschem wilupill wnoczi LibMal 1551/159, 1545/105v, 106, 1547/134v; KromRozm I F2, K; KromRozm III O6v; KrowObr 18; Yuż to dwánaſćie lat/ iáko Zygmunt on Swięty vmárł OrzList h; Bo iuż ná trzydzieśći lat/ iáko mi zginęłá. RejFig Dd7v; BibRadz Gen 47/9; gdy był krolem Tárquinius/ było złotym cżáſom lat 1500. á Rzymowi lat 200 BielKron 102v, A6v, 77, [853]v, 86v, 90 (11); Iám biennium est cum mecum esse coepit, Yuſz temu dwie lecie ſą yáko ſemną pocżął mieſzkać. Mącz 71d, 1b, 113d, 314c; LeovPrzep H2v; HistRzym 38v; CzechRozm 141v; Pięć lat temu álbo ſześć [Quinque aut sex anni sunt]/ iáko náſzi krotſze ſzáty niż poſtronni pocżęli nośić ModrzBaz 51, 141v; BudBib Ez 4/6; Rozſądzże/ możeli z takowych kśiąg co iym tyśiąc lat/ nápráwić kśięgi dziśieyſze doſtátecżnie BudNT przedm c6v; SkarJedn 94; SkarŻyw 51; CzechEp 418; NiemObr 76; ReszPrz 98; BielSen 7; ActReg 73; KochCzJan A2; Y rzekł ku winiarzowi: Oto iuz trzy látá ſą [anni tres sunt] iáko przychodzę ſzukáiąc owocu ná tey fidze: á nie náyduię. WujNT Luc 13/7; JanNKar A2; SkarKaz 550a; KlonWor ded **2v.

»[komu, czemu] minęło, spełniło się itp. [ile] lat; wyjdzie [ile] lat itp.« = ktoś przeżył lub ma ileś lat; [aliquot] annos conficere a. implere Mącz (20; 2): OpecŻyw 35v; LubPs T6v; BielKron 16, 272v [2 r.], 450, 465v; Prope centum confecit annos, Málem mu ſto lat minęło. Mącz [114]d, 304d; Potym mięſo nietwárde/ iáko młodego Skopu/ młodego Wieprzá/ ktoremu dwie lećie nieminą SienLek 6, 7v, 105; BudNT Act 7/30; Ieſzcże Máłgorzaćie cżterzy ſię látá nieſpełniły/ á cżytáć iuſz y godzinki Pánny Bogárodzice mowić vmiáłá. SkarŻyw 159; Przeſzłoć mu [koniowi] trzynaśćie lat/ mamli prawdę wyznáć/ Pátrzćie ſobie ná zębiéch. WyprPl B4v; WujNT Act 7/23; iż oné dźieći dóbr ſwych nie máią przedáwáć áni záſtáwiáć/ przez dozwolenia przyiaćiół krewnych/ áżby im minęło cztérzy y dwádźieśćiá lat [donec habebunt annos viginti quatuor transactos JanStat 574]. SarnStat 584, *7v; GrabPospR K3, K4; SkarKaz 39a; Ieſzczeć było dwudźieſte nie nádeſzło láto/ Gdyś wtákowy ſtan przyſzłá Bog ćię przeyźrzał ná to ZbylPrzyg B3.

»minęło itp. [ile] lat; [ile] lat przeminęłyeh; wyszło (a. wynidą) itp. [ile] lat; wyszcie [ilu] lat; wypełniło się itp. [ile] lat; skończy się itp. [ile] lat; doszło [ile] lat« [w tym: czemu (10); ze zdaniem czasowym: jak(o) (4), gdy (1)] = decursus [aliquot] annorum JanStat [szyk zmienny] (14; 1; 28; 3; 12; 3; 2): OpecŻyw 139v; o poziczenye gdvyv kopu hy o zupycza barchanovą pothszythą lyszy vasnosczi iako pyathnasczie kop ktore myenyl poziczicz brathv memv vavrzinczovy mynalo themv dziesiancz lath a hon schia thego nyehvpomynal ZapWar 1528 nr 2420, 1518 nr 2206, 1527 nr 2377, 1549 nr 2661; GliczKsiąż H5v; A Gdy iuſz minęły trzy láthá [Transierunt igitur tres anni] w ktore niebyło woyny miedzy Syryą y Iſráelem: Trzećiego roku przyiáchał Krol Ioſáffát Iudſki do Krolá Iſráelſkiego. Leop 3.Reg 22/1, Gen 41/53, 3.Reg 9/10, 2.Par 36/21, Ier 29/10; UstPraw G4; RejZwierz 33v; BibRadz Dan 4/13, 2.Mach 1/20; Zá tego Ceſárzá wyſzły ſpełná tyſiąc lat Rzymowi od záłożenia. BielKron 152, 15, 17, 17v, 40v, 152 (9); Mącz 44b, 263a; LeovPrzep C, F, Fv [2 r.], Hv [2 r.], H2, I, K2; RejAp 164v, 166v, 167v, [169]v; Nie doſzło ſpełná trzech lat HistLan A4v; RejPos 272v; BudBib Ier 25/12, 29/10; A gdy ſię dwie lećie ſpełniły [Biennio autem expleto]/ wziął ná ſwe mieyſce Feliks Porcya Feſtá. BudNT Act 24/27; CzechRozm 138, 166v; SkarJedn 397; ActReg 79; A gdy ſię ſkończą tyśiąc lat [cum consummati fuerunt mille anni]/ będźie rozwiązan ſzátan z ćięmnice ſwoiey WujNT Apoc 20/7, Act 7/30, 24/27, s. 576, Apoc 20/3, 5; Abowiém gdy trzy látá wynidą [lapso triennio JanStat 1034]/ dług tákowy nie będźie mógł bydź wyćiągány od ſzláchćicá SarnStat 276, 276, 611 [2 r.], 695, 778 [2 r.], 1257; KlonKr A.

peryfr. »[które (a. ile)] lato (a. lat) niebo (prze)toczy« = minie ileś lat [szyk zmienny] (2): Iuż to dźieśiąté láto niebo toczy/ Iáko me ſmutné záwſze płáczą oczy KochPieś 18; PudłFr 59.

»przydą (a. mają przyć, a. poczęły przychodzić, a. jęły nadchodzić), przyszły, przypadły [ile] lat« [szyk zmienny] (8 : 2 : 1): á ia cyebye tam będę żywił bo wiem yeſſtze pięć lat maią przidz głodnych byś ty nye zgynął y wſzytek dom twoi HistJóz D4v, B2, Cv; Leop Gen 41/29, 54; BielKron 110v; HistRzym 100; RejZwierc 203v [2 r.]; ZapKościer 1589/87; których Piſarz nie ma ruſzáć/ áż ná płácenié żołniérzóm/ gdy przydźie druga czwierć látá. SarnStat 363.

»wiele(ż) (ma) lat?« = quot sunt dies annorum? Vulg, PolAnt; quotennis? Mącz (9): pytał go wyele lat żywotu twemu HistJóz E2v; Leop Gen 47/8; BibRadz Gen 47/8; Krol go ſpytał wiele lat ma. BielKron 18 [przekład tego samego tekstu HistJóz, Leop, BibRadz, SkarŻyw]; Mącz 344c; CzechRozm 139v; SkarŻyw 349; Wieleſz ma lat? (–) Nie młodyć [koń]/ y po zębiéchći znáć WyprPl B4v, B3v.

Zwroty: »[ile] lat starym być; starość o [ile] lat« = [aliquem] annum agere Mącz [szyk zmienny] (3; 1): Murm 7; Trimatus, Stárość o trzech lat. Mącz 465b, 10c; á Sára dziewiećdzieſiąt [!] lat ſtará będąc/ rodzić ma? SkarŻyw 285.

»lat [ilu] (nie) dojść (a. dochodzić), doczekać; [komu] nie doszło [ile] lat; przyść ku [ile] lat (a. latom), do [ilu] lat (a. do [którego] lata)« = (nie) dożyć iluś lat [szyk zmienny] (6 : 1; 1; 7 : 2): GroicPorz 114v; Tákież ludźie ſłábſzy ſie iuż rodzą/ Iáko pierwey ſtá lat nie dochodzą BielKron A5; Zadnemv niedopuſzcżą [prawa Turków] bez żony być ktory prziydzie ku pięćinaśćie lat. BielKron 261; Ládziſław też ktory był ná kroleſtwo Węgierſkie koronowan/ gdy przyſzedł ku ſiedmnaśćie láthom vmárł BielKron 327v, 136, 138v, 165, 264, 327v; SienLek 105; RejPosWstaw 41v; Gdy do látá dwudzieſtego y pierwſzego przyſzedł/ iuſz w Philozophiey y w Theologiey biegłym był. SkarŻyw 308, [237], 311, 371; StryjKron 607; Lat ośmdźieśiąt docżekawſzy/ [...] potomſtwo zacne/ z niego drugie/ y máło nie trzećie vyźrzał GostGospSieb +3.

»mieć [ile] lat; [ile] lat mający« [w tym: lat wieku (sw(oj)ego) (27), żywota sw(oj)ego (2)] = habere annos [aliquot] Mącz, Vulg; [aliquot] annorum esse Vulg, PolAnt; agere annum [aliquem], annos [aliquot] explere a. implere; annos [aliquot] genitus a. natus Mącz [szyk zmienny] (193; 9): OpecŻyw 3, 32, [34]v, 64v, 65, 134v; OpecŻywSandR nlb 2v; FalZioł V [4]v; BielŻyw 148; Maiąc ſto dwadzieſcia y cżtyrzy lata żywota ſwego [centum et viginti quatuor annis aetatis expletis]. MiechGlab 57; MurzHist Kv; GliczKsiąż K3; GroicPorz x; Leop Gen 41/46, Ex 30/14, 4.Reg 21/1, 2.Par 20/31, 26/3 (9); UstPraw B4 [2 r.], H3v; BibRadz Gen 11/10, 14, 16, 18, 12/4 (18); zginął Włádźiſław v Wárny ná Koſzowym polu látá wyſzſzey nápiſánego máiąc wieku ſwego lat dwádzyeśćiá y iedno BielKron 390, 3, 4v, 6, 11, 13v (53); Mącz 79a, 109d, 145d, 200c, 204a (17); SienLek 34; RejPos 84; BudBib 2.Reg 5/3, 4.Reg 16/2, 2.Par 20/31, 25/1, Tob 14/13; CzechRozm 30v, 136 [2 r.], 139, 139v, 148v [3 r.]; SkarŻyw 13, 35, 56, 58, 100 (49); StryjKron 722; ArtKanc C16v; OrzJan 117; WyprPl B3v; LatHar 509; Piąćidźieśiąt lat ieſzcze nie maſz; á Abráhámáś widźiał. WujNT Ioann 8/57 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw 64v, 65, RejPos, CzechRozm 30v, WujNT 342], s. 342, Rom 4/19; WysKaz 38; Opiekunowie ſą powinni zdáć dobrá dźiećióm piętnaśćie lat máiącym SarnStat 584, 584; SiebRozmyśl G2; KlonKr Dv; SkarKaz 38a, 118b, 514b. Cf »wiele(ż) ma lat?«.

»po [ilu] lat mieć« = przetrwać ileś lat (tu: o działalności człowieka) (1): Boś ty młody/ á oni [ojcowie Kościoła] po tyśiącu lat y dáley máią. SkarKaz 43a.

»wieku miewać do [ilu] lat« = żyć do iluś lat (1): wieku miewáią do ſtá lat. BielKron 461v.

»[które] lato począć (a. poczynać)« [szyk zmienny] (2): Potym gdy [koń] pocznie czwarte látho drugie dwá średnie [zęby] niżey tyle podle nich. SienLek 188, 188.

»[ile] lat strawić« [w tym: na czym (5)] [szyk zmienny] (7): Dziewięć lat ná náuce ſtrawiwſzy: z ſtał ſię zniego vcżony cżłek w káżdey náuce SkarŻyw 352, 86, 291, 308, 601; GórnRozm K2v; GórnTroas 24.

»z [ilu] lat wyniść« = skończyć ileś lat, mieć skończonych ileś lat (1): Ephebus – Młodzenzik, ktori ze ſzternąsczi lat wiſzedł, a mech mu się puſzczą. Calep 365b.

»wypełnić, wykonać (a. przekonać), wykonanie lat [ile]« [w tym: wieku (2), żywota (1)] (2 : 2 : 1): Wypełniwſzy lat LXXIIII w ſtanie dzyewicżym s ſwiátem ſie roźdzyelił BielKron 143v, 45v, 149v; Annos ducentos explere, Dwie ście lat przekonáć/ Przetrwáć/ Albo dwie ſcie lat zupełnie mieć. Mącz 304c; StryjKron 345.

»żyć (a. przeżyć), żyw być [ile] lat; żyć, żyw(y) (być) do [ilu] lat; przez [ile] lat żyć, żyw być; po [ilu] lat żyć, żywym bywać; żywot [czyj] jest, żywota pociągnąć do [ilu] lat« [w odniesieniu do całości życia lub jego odcinka określonego jakimś faktem] [w tym typ: żyć śiedm lat i dwieście lat (5)] = vivere [aliquot] annos PolAnt [szyk zmienny] (57 : 51; 7 : 4; 2 : 2; 2 : 1; 1 : 1): HistJóz E4v; [Wół] Zywie do lat xv. FalZioł IV 5a, IV 5d, 7a, 18b, 22b, 26b, 27a, 47d; BielŻyw 21, 25, 38, 40, 67 (8); RejKup c8v; A Set żyw był ſto y pięć lat y miał ſyná Enoſá. Y potym Set gdy mu ſię vrodźił Enos/ żyw był ośm ſet y śiedm lat/ y miał ſyny y dźiewki. BibRadz Gen 5/6 – 7, Gen 5/3, 9, 10, 12, 13 (29); gdyż widamy ludzi być dziſieyſzego cżáſu żywych do ſtá lat. BielKron 5v; Chlebá/ mięſá/ ryb/ winá/ piwá/ nie máiąc/ á wżdy po dwu ſet lat żywi bywali BielKron 318, 3v, 4, 6, 13, 98 (13); tres vixit aetates Nestor. Neſtor trzi ſtá lat żył. Mącz 5b; Ad centesimum annum vitam perduxit, Aſz do ſtá lat żywotá ſwego pocyągnął. Mącz 96d, 47d; HistRzym 91v; GrzegŚm 2 [2 r.]; Y żył Rehu dwie lećie y trzydzieśći/ y ſpłodził Serugá. Y żył Rehu ſpłodziwſzy Serugá ſiedm lat y dwieśćie lat/ y ſpłodził ſyny y corki. BudBib Gen 11/20–1, Gen 5/30 [2 r.], 11/11, 12, 13 [2 r.], 14 (24); CzechRozm 137v, 139, 148v [2 r.]; Vdawáli ſię do roſkoſzy ćieleſney/ będąc zdrowi/ y dużi/ y długowiecżni/ po kilu ſet lat żyiąc. SkarŻyw 269; Zył Noe po potopie lát trzyſtá pięćdzieśiąt SkarŻyw 271; Zył bliſko ośmdźieśiąt lat: pięćdzieśiąt y dwie ná Biſkupſtwie ſtrawił. SkarŻyw 293, 34, 51, 58 marg, 271, 291 (22); CzechEpPOrz **2v; WerGośc 262 [5 r.], 263 [4 r.]; LatHar 510 [2 r.]; 187; KlonKr B3, C2, C3, D, D2, D3; Przez ſześćdźieśiąt lat y trzy/ tuś na świećie żyłá/ A tu wielką poćiechą wiernych páńſkich byłá. SiebRozmyśl K4.

Wyrażenia: »czas [ilu], od [ilu], o [ile] lat« = tempus [aliquot] annorum Mącz, PolAnt; [aliquot] annorum spatium Mącz (8 : 7 : 2): Lustrum. Ein czeit von funff iaren Czás od pyąćy lat Murm 6, 6 [3 r.]; Biennis, czasz od dwv lyath vel Czo staro iesth dwa roky. BartBydg 18b, 84b; BielKron 273; Bimatus, Czás o dwu lat. Mącz 25b; Olympias, quinque annorum spatium, Czás piący lát/ álbo gdy ſie piąty rok poczinał á cztery látá przeſzły. Mącz 263a, 88c [2 r.], 464d; RejAp 166v; A przez cżás cżterdzieśći lat obycżáie ich znaſzał w puſtyni. BudNT Act 13/18; Calep [882]a; WujNT Act 7/23, 13/18.

bibl. »[ile] lat dni« = ileś lat; [aliquot] anni dierum Vulg, PolAnt (2): Ieſſcże dwie lećie dni/ á ia każę odnieść záś ná to mieſce/ wſſyſthko nacżynie domu Páńſkiego Leop Ier 28/3; BudBib Gen 41/1.

»przed Bożym (a. Krystusowym itp.) narodzeniem, po (Panu) Chrystusie (po Bożym itp. narodzeniu), od narodzenia Krystusa, roku pańskiego narodzenia [ile] lat« [szyk 16 : 10] (18 : 6 : 1 : 1): KromRozm III N8v; roku Páńſkiego narodzenia/ tyſiąc ſiedm dzieſiąty oſm lat. KrowObr 235, 133v; iż to było przed Bożym národzenim 400 lat. BielKron 122; A to było od národzenia Kryſtuſá 412 lat BielKron 158v, 99, 119, 128v, 131, 132v (15); LeovPrzep E4, I3, I4; SkarJedn 23; StryjKron A6; NiemObr 61, 126; Pierwſze ſto lat po Chryſtuśie miáło Apoſtoły y ich vcznie. SkarKaz 418b.

»lata (teraz) idące« = rok bieżący (3): Położ na linijach latha theraz idącze 1537. KłosAlg D3v, D3v [2 r.].

»[ile] lat pierwej« [szyk 1 : 1] (2): A choćiaſz trzydzieśći lat pierwey vmár[ł] S. Wincenty: wſzákże ſześćią lat pierwey Bernárdyn S. kanonizowány ieſt. SkarŻyw 311.

»sto lat« = wiek (10): Czwarte ſto lat/ miáło ś. Antoniuſá/ Hiláryoná/ [...] ktorzy wielkie y wſzytkiemu świátu wiádome czynili cudá. SkarKaz 419a, 418b [3 r.], 419a [4 r.]; SarnStat 1224. Cf »wiek albo sto lat«.

»sto lat« = wiele czasu, bardzo długo (2): PudłFr 59; Tá kilká lat/ iáko ćię nie miáłá Lobzenicá: ſtem lat ſię nam zdáłá. RybWit Cv.

»od stworzenia, od początku, po stworzeniu świata lat [ile]« [w tym: do czego (7)] (18 : 6 : 3): Według inſzych tedy 4200 lat od pocżątku ſwiátá było do záłożenia Rzymu. BielKron 99, A6 [4 r.], 13v, 68v, 75v, [852]v (22); SarnUzn D7; LeovPrzep E4v, F, H2v, K2 [2 r.]; CzechRozm 89; BYło iuſz po ſtworzeniu światá/ tyśiąc pięćdzieśiąt y ſześć lat: gdy ſię od Iádámá w dzieśiątym pokoleniu národził Noe SkarŻyw 268; SkarKaz Ooood.

»tak [ile] lat, o [ile] lat« [w tym: ze zdaniem czasowym: gdy (11), jako (1)] = przed iluś laty, minęło ileś lat (45 : 1): Item svknya wewſſy za konynem thak trzi lyatha vkradl LibMal 1544/78v, 1547/127, 129v, 131v, 1548/139, 147 (11); MurzHist A3v; OrzRozm G2v; BielKron 210v, 299 [2 r.]; Ażaż też nie tákowe záćmienie Słońcá było/ ták ſiedḿdźieſiąt lat y trzy/ iáko y ták rok LeovPrzep a4v, a4 [2 r.], a4v, b, A2v, A4 (25); BudBib b; Ianá Huſa Papieżnicy ták pułtora ſta y ſześć lat ſpalili BudNT przedm b5v, przedm b6; Ták temu trzy látá [anno abhinc tertio] iáko wielką drogość żywnośći byłá ModrzBaz 141v, 144.

»wieku lat [ile]« = gdy ktoś ma ileś lat (5): zábili go [Domicyjana] w nocy ná łożu/ wieku lat XXXV. BielKron 148v; Potym rychło Leo Papież vmárł [...] był wieku 47 lat BielKron 197v, 27v, 272v, 304v.

»od założenia Rzymu [ile] lat« (2): OD záłożenia Rzymá lat 706/ á przed národzenim Kriſtuſá 48/ pocżęłá być Monárchia Rzymſka BielKron 131, 158v.

Szeregi:»lata abo (i) czas« [szyk 3 : 2] (5): Bo Dániel iáwnie o thym y cżás y látá wedle licżby żydowſkiey wipiſał w ix. káp. piſánia ſwego RejPos 101v; A ſam też látá w kſięgách Sámuelowych Krolewſkich y Kronik wedle lat y cżáſu krolowánia káżdego Krolá Iudſkiego obráchuieſz CzechRozm 170v, 137, 169v; BudBib I 197a marg. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.].

»lata i miesiące« (1): Gréczyn ſwé rzeczy krzepiąc/ prawći będźie wſzędźie. Tu ſie sſtárzał/ kośćią mu Troia w gárle ſtoi/ Drugich lat dźieśiąći ſie y mieśięcy boi GórnTroas 41. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»sto lat (a. czas do sta lat) a(l)bo wiek« [szyk 1 : 1] (2): Seculum. Ein czeit von hundert iaren. Czás do ſtá lat áłbo wyek Murm 6; Trzeći wiek/ ábo ſto lat/ miáło ieſzcze tyż męczenniki. SkarKaz 418b.

a. W funkcji przysłówka (3288):

»[którego] lata« [w połączeniu z liczebnikiem porządkowym, w olbrzymiej większości pisanym cyfrą] = w którymś roku (dla wyrażenia daty lub określenia pod względem czasowym zdarzenia w stosunku do innych wydarzeń); [aliquo] anno Mącz (826): Dokońcżone w dzien S. Barbary. Lata. 1535. BielŻywUng [172]; LibLeg 6/160v, 7/30v, 11/131v, 133, 135 (17); Wybiyano W krákowie przez Ieronimá Wietorá. Látá. 1539. KlerWes A2v; RejRozpr A; LibMal 1548/145v; Potym látá 1090 cżáſu Gotfredá/ Gennenſes przynieſli ie [kości św. Jana] do ſwego miáſtá Genná BielKron 137v; Látá 1410. Włádźisław Krol Polski ruſzył ſye z woyſki ſwoimi do Prus BielKron 383v, 145v, 178, 180 [2 r.], 180v, 181v (438); A gdy potym trzećiego latá Koloman Hálicza doſtał StryjKron 330; GórnTroas 27.

~ lata czego [którego] (50): Za panowaniá náiaſnieyſſégo Zygmunta krola Polſkiégo pana naſſego miloſciwégo. Lata krolowaniá iego ſſoſtégonáſtégo. OpecŻyw [194]; PatKaz III 104; BielŻyw 149; Lyata bozego Thiſiącznego piąthſethnego y czterdzieſtego Panowanya naſchego Liata trzidzieſtego y czvarthego. MetrKor 61/224v; MurzNT Luc 3/1; Látá XXV przyścia Ezechielá do Bábilonu BielKron 96, 10, 77v, 83v, [842]v, 87v (19). Cf »lata narodzenia Bożego«, »lata stworzenia świata«.

lata czyjego [= za panowania czyjego] (3): Látá Herodowego 30. vrodźił ſie Pan Kriſtus. BielKron A6v, 89, 110v.

lata od czego, od kogo [którego] (200 : 25): látá cżterdzyeſtego/ mieſiącá iedennaſtego od wyścia z Egiptá BielKron 43v, 13v, 296 [3 r.]. Cf »lata od narodzenia Krystusa«, »lata od stworzenia świata«, »lata od założenia Rzymu«.

lata [ktorego] po czym, po kim (6 : 1): Dzyało ſie po śmierći Alexándrá wielkiego 148 látá/ á po wyzwoleniu Zydowſkim z Bábiloniey lat 348 BielKron 128v. Cf »po Panie Chrystusie lata«, »po śmierci Mahometowej lata«.

Wyrażenia: »drugiego lata« = w następnym roku (1): ORzech Włoſki przy drodze kiymi otłucżono/ Ogrodnik pánu rádził/ by gi ogrodzono. Ten rzekł/ dayże mu pokoy/ bo drugiego látá/ Nágrodzi ſie pewnie nam/ ſowito tá ſtrátá. RejFig Cc7.

»lata od narodzenia Krystusa itp., od (Pana) Krystusa, narodzenia Bożego itp., Pańskiego itp., przed narodzeniem Pańskim itp., po Panie Chrystusie [którego]« = anno Domini Miech (165 : 25 : 10 : 62 : 6 : 1): MetrKor 34/133, 135v; March1 Wiet A2; OpecŻyw [194]; OpecŻywSandP ktv; ForCnR E3v; ForCnR Wiet Av; PatKaz I 13; FalZioł V [120]; A gdy było pierwſzego roku za Graciana Ceſarza to ieſt lata Bożego pierwſzego po trzech ſet y oſmdzieſiąt. MiechGlab 47, 18, 48; ZapWar 1537 nr 2494, 1549 nr 2657; Polaczy wiarę krzeſcijańską przijęli lata Bożego narodzenia 965. KłosAlg D3v; LibLeg 6/80, 114v, 119, 8/134; MetrKor 61/224v; SeklKat A3, Z4; RejKup ee8; KromRozm I P3v; KrowObr 151v, 168; UstPraw K3v; poráżon [Fulwija] ná mieyſcu gdzye zową Ager piſtoricum/ od Káiá Antoniego/ látá przed národzenim Páná Kryſtuſá ſześćdzyeſiątego. BielKron 130v; Ceſarz dał pomoc Almerykowi látá od Kryſtuſá 1171/ y oblegli Dámiátę/ ále potym odſtąpili roku drugiego. BielKron 179; Látá Pańskiego 1333. KAźimierz wielgi Lokietkow ſyn ná kroleſtwo Polſkie wybran y pomázan BielKron 373v, 23v [2 r.], 25v, 51, 130, 148 (228); LeovPrzep A, B3; HistRzym 126v, 133; Swięty Ambroży po Pánie Chryſtuśie żył lathá 380. BiałKat 241 marg, 241 marg, 326, 333v; BielSpr 56; BiałKaz 12; ZapKościer 1582/8v, 41, 1584/44v; StryjKron 245.

»lata niniejszego« (1): A wſzákże więtſza moc będźie wielkiego złączenia Plánetow/ niżeli záćmienia ſłonecnego/ á naywięcey Czerwcá y Lipcá Mieśiącow látá ninieyſzego LeovPrzep C3v.

»onego lata« = w bieżącym roku (w odniesieniu do akcji minionej) (1): Annáſs bácżątz ijże niebyl biſkupem onego lata/ dawſſy wielmi twardo związatz pana Iezuſa poſlál go ku Kaijfáſſowi. OpecŻyw 111v.

»(tego) lata przeszłego« [szyk 7 : 1] (8): ZapWar 1507 nr 2015; LibLeg 7/8v, 37; wktorei sye on sliſchecz dal. tho ieſt liata thego przeslego, kiedi iego krolyewska myloſcz sye na zdrowyu nye dobrze myal. MetrKor 61/223v; LibMal 1547/125v [2 r.], 1552/169v, 1554/184v.

»lata [którego] od stworzenia świata (a. wszech rzeczy, a. pierwszego człowieka), od początku świata, stworzenia świata« (16 : 4 : 1): Látá od ſtworzenia wſzech rzecży 4087. SAmuel Prorok y Kſiążę y Kápłan/ po Heli Kápłanie ſpráwował lud Izráelſki áż do pomázánia krolá Saulá. BielKron 63, 2v, 3v, 20, 49, 49v [2 r.] (19); bo Pan Kriſtus Bog prawdźiwy/ národźił ſye człowiekiem z wielebnej pánny Máryey látá od ſtworzenia świátá 3963. LeovPrzep H2, H2.

»po śmierci Mah(o)metowej lata [którego]« [szyk 4 : 1] (5): Pyssan then lyſt WConſtantinopoliv po smierczy Machmethowej latha dziewieczſetnego czterdzieſtego y dziewyathego Myeſyacza Nowembra LibLeg 11/92, 10/92v, 147, 148v, 11/140v.

»tego(ż) lata« (7): w wiedli go w dom ku Kaijfáſſowi/ ktory był biſkupem tego lata OpecŻyw 112; LibLeg 11/42v; ConPiotr 35; RejKup F; BielKron 198v, 424; Tegoż látá Mieſiącá Máiá 21. dniá vpadł śnieg wielki do goleni/ y było źimno bárdzo wielkie w Litwie StryjKron 662.

»lata wyższej napisanego (a. opisanego), jako wyższej stoi, niżej napisanego« (6 : 2 : 1): MetrKor 34/133; Dzyało ſie to w dzyeń národzenia pánny Máryey/ látá iáko wyſzſzey ſtoi. BielKron 412, 384v, 390, 409v, 413, 417v, 422v; ZapKościer 1584/44v.

»lata od założenia Rzymu (a. miasta rzymskiego) [którego]« [szyk 9 : 1] (10): LAtá ſtworzenia ſwiátá 4845/ á od záłożenia Rzymu 398/ cżáſu Artáxerſeſá krolá Perſkiego/ vrodził ſie Alexánder wielki BielKron 122, 102, 107, 119, 120, 129 [2 r.], 130, 146; Anno urbis quadringentesimo secundo, Látá od záłożenia miáſtá Rzymskiego czworoſetnego wtórego. Mącz 335b. ~

»lata [którego]« [w połączeniu z liezebnikiem porządkowym (4), głównym (1), wyrażonym cyfrą (3)] = w wieku iluś lat (8): LeovPrzep I; NVż tobie trochę młodſza látá dwudźieſtego/ Tobie muſzę pozwolić ſtroiu inákſzego ZbylPrzyg Bv.

~ lata [ktorego] czyjego (2): á [Agar] porodziłá ſyná/ [...] á w then cżás był Abráám w lećiech 86. Látá 99. Abráámowego vkazał ſie mu Pan Bog/ y obiecáł ſyná s Sary BielKron 11v, 12v.

Wyrażenia: »lata [którego] od narodzenia swego« (2): przebywál tam [Jezus] z matką ſwoią panną cżyſtą ijz Iozefem/ aż do pocżątku lata trzydzieſtego od narodzeniá ſwégo. OpecŻyw [34]v; BielKron 145.

»lata wieku [ktorego, ilu]« (2): [Zelim umarł] Látá wieku ſwego cżterdzieśći y ſześć. BielKron 259; SkarŻyw 67. ~

»lat [ilu]« [zawsze w połączeniu z liczebnikiem wyrażonym cyfrą] = w którymś roku (3):

~ lat [ilu] czego (2): Sſtáło ſie to krolowánia Amázyaſzá roku pánowánia iego lat XIIII. BielKron 87v; PAnná Márya [...] tego cżáſu ſie vrodziłá [...] lat Auguſtá Ceſarzá XVIII pánowánia iego. BielKron 131v.

Wyrażenie: »lat od narodzenia Bożego [których]« (1): Potym Mieśiącá Maiá y Czerwcá dwu lat/ ktorych piſać będą/ od Národzenia Bożego 1565. y 1566. LeovPrzep C4. ~

»[ilu] lat« [w połączeniu z „kożdy”] (1):

~ Wyrażenie: »kożdego sta lat« = co sto lat (1): Miłośćiwe látá Bonifácyus oſmy kożdego ſtá lath. KrowObr Ss3. ~

»[ile] lat« [w tymi G sg lata z liczebnikiem ułamkowym (5)] = przez ileś lat, w ciągu iluś lat; [aliquot] annis Miech, Vulg, PolAnt, Mącz, JanStat; [aliguot] annos PolAnt, Vulg (1086): ZapWar 1507 nr 1983, 1508 nr 2040 [2 r.], 1509 nr 2061, 1513 nr 2064, b.r. nr 2113 [3 r.] (35); kthora myloſcz czyebye wſtrzymala trzy y trzydzyeſczy lyath nathym ſzwyeczye. PowUrb +2v; OpecŻyw 43v, 58v, 73, 116; ForCnR C4; Murm 6; y przyſzła żyznoſtz ſiedḿ lat a zboże wſnopyu kłádzýono wgumná HistJóz C, E3v; BartBydg 128; że Alexánder był woſminaſcie leciech gdy pocżął krolować, á krolował XVII. lat, á walcżył VII. lat. á VIII. w pokoiu był, á dwie lecie po ſwiecie chodził, od zachodu ſłoncza aż na ſchod. BielŻyw 164, 24, 32, 86 [2 r.], 163, 164 [2 r.]; MiechGlab *2, 46, 47 [2 r.], 48 [2 r.], 49 [2 r.]; WróbŻołt O5, 94/10; LibLeg 10/61v, 11/154; RejJóz B7v, K7v, K8; RejKup i5, cc2; MurzHist R3; KromRozm II t2v; LibMal 1553/176; A iżby dobrze mowił/ á w yęzyku łáćińſkim byegłym był/ kilko lat áby thám zetrwał potrzebá tego. GliczKsiąż L2v, O5; LubPs V4v; GroicPorz h3, mm2 [2 r.]; RejWiz 181v; Leop Num 32/13, 1.Reg 4/18, 2.Reg 5/4, 5 [2 r.], 4.Reg 10/36 (20); UstPraw G4v [3 r.], I3v; RejFig Aav; RejZwirz 47v; A był Krolem w Ieruzálem czterdźieſći lat y rok BibRadz 3.Reg 15/10, Gen 6/3, I 8c marg, Gen 31/38, 41 [3 r.], Ruth 1/4 (19); OrzRozm G2v; Trwáłá walká Troiáńſka z Greki dzieſięć lat ośḿ mieſięcy y dwánaſcie dni BielKron 60v; Było w ręku Krześćiáńſkich lat LXXXVIII/ áż do thego cżáſu 1189 BielKron 179v, A6v [2 r.], 4, 5v, 7v, 10v (517); KochSat A2v; Centenis durare annis, Sto lat trwáć. Mącz 47c, 38c, 106c, 217d, 353d, 470a, 491b; Prot B4; SienLek 18; LeovPrzep F, Hv, I3v; RejAp 134v; Tákże będąc w takowey/ iáka ná ſwiecie być może/ płomieniſtey miłośći/ czáłe dwie lecie GórnDworz Aa4v, Aa5v, Bb5, Bb6v; HistRzym 6v, 18, 21v, 38, 44v, 124, 124v; RejPos 2, 10v, 255, 315v [2 r.]; BiałKat 131 [3 r.]; RejZwierc [782], 125, 169v, 204v, 274 [2 r.]; KochList nlb 1v; BudBib Gen 29/18, 20, 47/28, Num 14/33, 34 (22); Strum Q2; BiałKaz H2v, I4v, K2; BudNT Act 7/36, 28/30, Iac 5/17; CzechRozm 132, 136 [2 r.], 136v [3 r.], 138v [5 r.], 139 [4 r.] (19); dáleko my wiecey iuż lat pułtorá tyśiącá tę ſtárożytność y trwáłość iego znáiąc/ boſką moc iemu przycżytáć/ y zá práwy go kośćioł przyznáć mamy. SkarJedn 23, 91, 97 [2 r.], 138, 213; Oczko 11v; SkarŻyw 29, 30 marg, 31, 34, 51 (61); ZapKościer 1580/16, 1582/35v; StryjKron A3v, 11 [2 r.], 274, 275, 330 (17); Ośmdźieśiąt lat (á to ieſt práwy wiek człowieczy) Czekáłá śmierć/ żeby był Gąſká mówił grzeczy. KochFr 131; WerGośc 262; ArtKanc E9v, I19v, N15, T14v; GórnRozm E3v, I4, K3; ze zawdy dwie Lecie w Polscze atrzeci rok wLitwie mięszkac iezdesmy gotowi ActReg 45; GostGosp 96; GórnTroas 12, 14, 60; LatHar 215, 232, 509, 510, 679; KołakCath B; ále będą kápłany Bożymi y Chriſtuſowymi: y będą krolowáć z nim tyśiąc lat. WujNT Apoc 20/6, Mar 5/25, s. 174, Luc 2/36, Ioann 2/20, 5/5 (9); Dawność o rány ták iáko y o głowę trzy látá bydź ma. SarnStat 622, 260, 689, 690, 777, 781, 1168; KlonKr Av, A4v, B2, B2v, B3 (36); KmitaSpit A2v, C6v; ktorzyſmy nie 400. lat/ ále pułtorá tyśiącá lat w wierze ś. y w znáiomośći Chryſtuſá będąc/ Chrześćijánmi przeżyli SkarKaz 550b, 38a, 119a, 160a, 161a, 351a (12); PowodPr 43; VotSzl B; SkarKazSej 681b, 691a [4 r.], 695b; KlonWor 63.

~ [ile] lat od czego (3): Krolował [Łoktek] od koronáciey lat dwánaśćie. BielKron 373; SkarŻyw 31; SarnStat 186.

[ile] lat przed czym (1): Náſzá Polſka Monárchia przed Chrześćijáńſtwem ſtałá tákże kilá ſet lat SkarKazSej 691a.

[ile] lat po czym (2): KromRozm II ſ2; Pánno iedennaśćie lat/ po w niebo wſtąpieniu Syná twego/ na poćieohę [...] w śmiertelnym żywoćie mądrze zoſtáwiona/ modł ſię zá námi. LatHar 504.

W przeciwstawieniach: »[ile] lat ... na każdy czas, ustawicznie« (2): KromRozm I F; nye tylko zá Apoſtolſkich czáſow/ albo ſto/ dwye ſcye/ trzy ſtá lat po tym/ ále ná káżdy czás áż do ſkończenya śwyátá. KromRozm II ſ2.

W charakterystycznych połączeniach: być na (arcy)biskupstwie [ile] lat (6), być na cesarstwie (na cesarskim miejscu) (13), być cesarzem (12), być krolem (4), być na krolestwie, być na księstwie, być na (w) państwie (6), być na papiestwie (3), być papieżem (69), być przełożonym, być na stolcu (papieskim, cesarskim) (61), być (siedzieć) na stolicy (2), krolować (105), (po-, prze-, wy)mieszkać (52), panować (152), rozkazować (8), rządźić (6), sprawować [kogo, co] (16), (prze-, wy-, ze)trwać (33), wykonać (na krolestwie itp.) (20), po wykonaniu (11), (prze)żyć [gdzie] [= być, przebywać] (13); blisko (blizu) [ilu] lat (10), dalej (3), około, wyższej (wysze) (30); dalej niż [ile] lat, ledwo (2), niemal, więcej niż(li) (5); ki(e)lko (kilka, kila) lat (19), kilkodziesiąt, kilkonaście (2), kila(kilko)set (2), kil(k)a tysięcy (2), sto (10), tylo, tysiąc (4); [ile] lat i dalej, i jeszcze więcej.

Wyrażenia: »(tak(że), jako) wiele, mnoho lat« = tot annis Vulg (12 : 1): Myſz wiele lat w pudle byłá BierEz Ov; RejJóz Qv; BibRadz I 418c marg; tákże wiele lat rządził kościoł po Eukáryuſie BielKron 142v; GórnDworz Ccv; HistRzym 64v; BudNT Gg3; CzechRozm 139v; A w tym vmárł wielki Kniáź Wſewold/ pánowawſzy mnoho lat StryjKron 185; WujNT Luc 15/29; SarnStat 657, 779; KlonKr D3.

»sto lat« (1): Nie Pániąć nam ále Mátką byłá/ Day nas ſto lat y z tobą rządźiła. RybWit C2. ~

»[ile] lat« = przed iluś laty (1):

~ Wyrażenie: »wiele lat« (1): My ieſteſmy ſludzy Bogá niebá y źiemie/ á buduiemy kośćioł ktory był zbudowány przed tym wiele lat [ante hos annos multos] Leop 1.Esdr 5/11. ~

»co [ile] lat« (13): LeovPrzep I2; GórnDworz V4; SkarJedn A4; od tąd táki rok [= przestępny] niebędźie/ áż kiedy piſáć będą/ Anno Domini 2000: á potym/ co ſto lat/ ieden ginąć będźie: nie ták iáko teraz co czterzy bywáły. Oczko 30, 29v; GórnRozm C3v, C4; Calep 961a; GostGosp 96; SarnStat 339, 393; SkarKaz 7a; KlonFlis A2.

~ W charakterystycznych połączeniach: co kilka lat (2), co tysiąc. ~

Wyrażenia przyimkowe: »do [ilu] lat« = na przeciąg iluś lat; in [aliquot] annos Mącz; ad [aliquot] annos JanStat (62): ZapWar 1548 nr 2668 [3 r.]; Kmieć ktoremu dádzą do kilká lat woley/ wſtáć od páná ſwego záſię niemoże UstPraw F2, D3, F4; OrzRozm I3v [3 r.]; iż mu Pan Bog zámierzył cżás do ſtá á dwádzyeściá lat budowáć BielKron 4v, 57v [2 r.], 94v, 104v, 191, 209v (26); Indutias in triginta annos impetrarunt, Przymierze do trzydzieśći lat oſięgnęli. Mącz 167a, 271b; RejAp BB5, 165v; GórnDworz Z; RejPos 315v; ZapKościer 1580/10v; StryjKron 687; GórnRozm A4v; ActReg 23, 39; GostGosp 40, 96; WujNT 390; Ale ten Státut ieno dwuletni trwa, y záś do piąći lat przedłużony. SarnStat 695, 359, 487, 607, 703 [2 r.], 1050.

~ do [ilu] lat od czego (4): ZapWar 1548 nr 2668; Przepowiedzenie przygod z Biegow Niebieſkich od Roku látoſiego/ kthorego piſzą od Národzenia Páńſkiego 1564. áż do dwudźieſtu lat LeovPrzep kt; SarnStat 1227, 1256.

W przeciwstawieniu: »na wieki ... do [ilu] lat« (2): tedy tákowy Státut nie ná wieki/ ále do dwu lat [non in perpetuum, sed ad duos annos JanStat 622] moc ſwą áby miał/ ſkázuiemy. SarnStat 704 [idem] 943.

W charakterystycznych połączeniach: do kilka (kilku) lat (2), do tysiąca (2). ~

»do [ilu] lat« [w tym: G sg lata w połączeniu z liczebnikiem ułamkowym (1)] = w ciągu iluś lat; [aliquot] annis PolAnt, Vulg; ad [aliquot] annos JanStat, JanPrzyw (76): BierEz Q3; Do Eijptu vciekál do ſiedmi lát tam mieſſkál OpecŻyw 21v; FalZioł IV 7d, 13d; BielŻyw 123; SeklKat A3v; KromRozm III Ev; GroicPorz ſ4; KrowObr 78v; UstPraw G4 [2 r.], G4v [2 r.], I3; BibRadz *5, Lev 19 arg, 23; OrzRozm I4; BielKron 17, 99, 211v, 364v, 373; LeovPrzep E4; RejAp 22v; áby żaden mimo Mácieiá Wirzbiętę tych kſiążek do lat dzieſiąći nie drukował/ áni indziey drukowánych w páńſthwie Iego Krolewſkiey M. przedawał. GórnDworz kt, I2; Strum H3, K4v; MycPrz II C3v; ZapKościer 1584/48v, 1585/61v, 1587/70v, 1589/87, 87v; á nie tylko ſię to dźiáło cżáſow Apoſtolſkich/ ále do kilku ſet lat potym NiemObr 23, 122; KochFr 78; GórnRozm F3; PaprUp F4v; ActReg 22, 81, 132; GostGosp 68; WujNT Luc 4/25, s. 740; SarnStat 69, 107, 209, 395, 605 (19); iż mężoboycá ſpokoynie w domu ſiedźieć może/ do kilánaśćie lat: y ten co brátá y ten co oycá zábił. SkarKaz 315b; VotSzl D4, D4v; SkarKazSej 704a.

~ do [ilu] lat po kim (3): á iáko dáleko więtſza Azya/ w ktorey do kilku ſet lat po Apoſtolech niż Máchomet náſtał/ chrześćiáńſtwo było. NiemObr 59. Cf »do [ilu] lat po Chrystusie (Panu)«.

W charakterystycznych połączeniach: do kilkanaście (kilkunaście) lat (3), do kil(k)adziesiąt (2), do kilkaset (kilkuset) (5), do wielu; do [ilu] lat i dalej.

Wyrażenia: »do [ilu] lat po Chrystusie (Panu)« (2): CzechEp 232; iż do kilku ſet lat po Chriſtuśie pánu/ oni Oycowie pierwſzy/ nigdy o iednym Bogu/ ze trzech perſon/ áni wierzyli/ áni wyznawáli NiemObr 127.

»do sta lat« (4): Pod okrutne kámienie olſzowy pal bije/ Powieda iż do ſtá lat to w zyemi nie zgnije. RejWiz 84, 84v; RejZwierc 65v, 66v. ~

»do [ilu] lat, do[którego] lata« = do określonego roku życia; ad [aliquot] annos JanStat (42 : 2): Murm 45; A odtychmiaſt nienayduiemy o vcżynkoch Iezuſa milego aż do dwunáſcie lat. OpecŻyw 31; FalZioł IV 10a, 19c, 31c, V 37; KłosAlg A4v; A ieſli niewiáſtá pocżnie y porodzi ſiná/ chowa go áż do ſiedmi lat/ potym go do oicá poſle HistAl H3; KromRozm II dv; BielKron 144v, 429v; KwiatKsiąż N4v; SienLek 29, 36v, 42 [2 r.], 58; HistRzym 4v; RejPos 28v; RejZwierc 274; BialKaz 14; NiemObr 148; WujNT Luc 2/37; SarnStat 584; SkarKaz 38b [2 r.]; SkarKazSej 677a. Cf »wieku miewać do [ilu] lat«, »żyć do lat [ilu]«.

~ W charakterystycznym połączeniu: do kilku lat.

Wyrażenie: »do lata [którego], do lat [ilu] wieku (a. starości) [czyjego, czyjej]« (2 : 1): Praetexta, [...] xtalt długi ſzáty/ [...] w których rádni pánowie w Rzimie też ich ſynowie y dzieweczki áż do ſiodmegonaſtego látá ich ſtárośći chodźili Mącz 453d; Alem áż do látá wieku moiego ſzeſnaſtego/ miedzy wielą ludzi zacnych młodość pirwſzą wychował StryjKron A3v; SkarKaz 419b. ~

»do [którego] lata« (na oznaczenie daty) (2): á ták cżęść tych kráin w mocy náſzey byłá áż do látá 1450. BielKron 231v, 239v.

»od(e) [ilu] lat, od lata [którego]« = abhinc [aliquot] annos Modrz (125 : 1): SeklWyzn 3v; Item zeznal yſz od cztherzech lyath chodziel od Iarmarku do Iarmarku kradnacz zwaczlawem y Czapnykyem przerzeczonymy LibMal 1550/157, 1548/145 [2 r.], 1552/169, 1554/184v; KromRozm I A2, E4v [3 r.], F; KromRozm III E2, E3v, E5, N5, O8v; Diar 23; GroicPorz B3v; KrowObr 105v; RejZwierz 101; BibRadz 4.Esdr 3/29; BielKron 109, 219v, 259v, 305, 414v; Mącz 296a; LeovPrzep B4v, D3; RejAp 87v, 93, Ee3; Abowiem ták iáko Ewanyeliſtá piſze/ iż odedwunaſcie lat byłá vdręcżona okrutną cżyrwoną niemocą RejPos 256v [przeklad tego samego tekstu WujNT Luc 8/43], 282; HistLan B3v; RejZwierc 75v, 174v, 175, 200; WujJud A8v, B, 1v, 5, 41; WujJudConf 81; Strum A2v; BudNT przedm c5v, Act 9/33; CzechRozm 84; ModrzBaz 138v; ModrzBazBud ¶5v, ¶6v; SkarJedn 94, 202, 243, 336, 355, 381; SkarŻyw 520, 545; ZapKościer 1580/5v, 9, 12, 1588/78v; iákom ſię ią ſam nápátrzył w Greciey álbo we Włoſzech onych od lat pułtrzećiu tyſięcu mchem obroſłych ſtárożytnych murow álbo ſłupow z mármurow ćioſánych. StryjKron 355, 245 [4 r.], 447; CzechEp 336; NiemObr 16, 163; ReszPrz 98; WerGośc 224 [2 r.]; PaprUp E3v; ActReg 41; WujNT przedm 1, 9, 35, s. 103, 124, Luc 8/43 (13); JanNKar A3v; że ode ſtá lat v Pánów ſwych Królów Polſkich, vſtáwicznie ná Séymiech tego ſie vpomináli SarnStat *7, 409, 474, 724, 862, 1131; SkarKaz 42b, 241b, 382b, 417b, 549b; VotSzl B2; CzahTr I; Dla chwały twoiey/ [...] która z łáſki y obrony twey od tyle ſet lat kwitnęłá SkarKazSej 663b, 685a.

~ W charakterystycznych połączeniach: od [ilu] lat i dalej (10); więcej od [ilu] lat; dalej (a)niż(li) od [ilu] lat (3), więcej, wyższej; od kilka (kilku) lat (13), od kilkanaścieset (2), od kil(k)aset (kilkuset) (8), od kilkudziesiąt, kilkunaście (2), od sta, od tyle set (2), od tysiąca (10), od wieleset; od lat niemało.

Wyrażenia: »od lata Bożego« (1): Cżaſu lepak tego gdyż ſie piſało od lata Bożego CXV. Adrianus Ceſarz do Attęn przyiechawſzy o Secunduſie ſłyſząc kazał go kſobie wezwać y pozdrowiłgo BielŻyw 133.

»od (barzo) wiele(-a, -u) lat« = od dawna; annos permultos Modrz; ex multis annis Vulg; a multis annis JanStat (17): BielŻyw 6; LibLeg 7/69v; KromRozm I L; Diar 24; RejWiz 131v; Leop 1.Reg 25/6; BielKron [3322]v, 393; ModrzBaz 140; PaprUp Fv; WujNT Act 24/10, Rom 15/23; IZ niektórzy z poddánych náſzych od wiele lat w Rzymie mieſzkáiąc/ [...] ſtáránié około duſz máiącé dźierżą SarnStat 175, 1036, 1056, 1186, 1210.

Szereg: »od [ilu] lat i od czasow [jakich]« (1): á od kilká dźyeſyąt álbo kilká ſet y od tyſyącá lat/ bá y od cźáſow Apoſtolſkich tákowa ſye náuká w nyektorych kráinach zyáwiłá KromRozm III E2v. ~

»od(e) [ilu] lat« = od określonego roku życia; a [aliquo] anno, ab [aliquot] annis Vulg (26 : 1): a poſláwſſy zmordowál wſſytki dziecij ktoreż byly w Betleiem [...] od dwu lát ij niżey OpecŻyw 29 [przekład tego samego tekstu MurzNT, BudNT, WujNT], [34]v, 35v [2 r.]; OpecŻywSandR nlb 2v; MurzNT Matth 2/16; GliczKsiąż G8v; Leop Num 1/28, 30, 32, 34, 36 (10); BielKron 39, 40v, 74; BudBib Num 1/20, 22, 24; BudNT Matth 2/16; A od látá dwunaſtego po proffeſyey: dał iey ſpowiednik táiemnie/ bárzo grubą włośienicę SkarŻyw 160, 249; WujNT Matth 2/16.

~ W charakterystycznych polączeniach: od [ilu] lat i dalej, i niżej (3), i wy(ż)szej (13). ~

»od [ilu] lat aż do [ilu]« = w wieku między którymś a którymś rokiem życia (4): Mącz 179c, 262a; boćiem też tá niemoc práwie w mocnych lećiechſye przygadza/ Od dwunaśćie lath áż do piąći y trzydźieśći. SienLek 92v.

~ Wyrażenie: »od lata narodzenia ... aż do [którego] roku« (1): od lata narodzenyą [!] yego [Jezusa] aſz do trzydzyeſnego roku PatKaz III 134. ~

»od [ilu] lat do [ilu] lat« = co ileś lat (1): Quinquennalis, Od piący lat do piący lat/ álbo ná kozde pięc lat. Mącz 342d.

»na [ile] lat« [w tym: G sg lata w połączeniu z liczebnikiem ułamkowym (2)] = na przeciąg iluś lat; pro [aliquot] annis PolAnt (27): HistJóz B2v; niechay chowáią wſzpichlerzach po mieśćiech/ á gothuią ie ná ſiedḿ lath głodnych [septem annorum fami] kthore máią znędzić Egypth Leop Gen 41/36, 3.Esdr 5/73; BielKron 418v; RejAp 164v, Cc4; BudBib Lev 25/21; A ták ieſli ſię to niepodoba/ áby ći ſędźiowie byli dożywotni/ tedyby niechay byli ná trzy álbo cżterzy látá [ad tempus trium aut quatuor annorum]. ModrzBaz 91v; SkarŻyw 510; StryjKron 416, 577, 652, 687; GórnRozm H4 [2 r.]; ZapKościer 1589/87, 87v; WujNT Apoc 20 arg, 2, s. 885 [3 r.]; pieniądze ná dwie ćwierći látá dáné im będą SarnStat 366.

~ W charakterystycznym połączeniu: na tysiąc lat (4).

Wyrażenie: »na wiele lat« = in multos annos Modrz; in annos plurimos Vulg (4): BiałKat a2; ModrzBaz 95v, 100v; Duſzo/ maſz wiele dóbr vłożonych ná wiele lat: odpoczyway/ iedz/ piy/ bądź dobrey myśli. WujNT Luc 12/19. ~

»na [ile] lat« [w tym: G sg lata w połączeniu z liczebnikiem ułamkowym (1)] = w ciągu iluś lat (6): myeſzkal na pulthora lyatha z Lucia Barthoſcha Glinyarza oddaną malzonka LibMal 1554/193; Też kośćioł Chełmieńſki [...] ná dwie śćie lat był pod ſpráwą Liwlántſkich Miſtrzow z Rygi. BielKron 395, 264v [2 r.], 429.

~ na [ile] lat od kogo (1): ktorzy [Lechowi potomcy] trwáli od pierwſzego Lechá na pułtorá ſtá lat BielKron 340. ~

»na [ile] lat« [w tym: G sg lata w połączeniu z liczebnikiem ułamkowym (2)] = co ileś lat (10): BielKron 234v [2 r.]; Lustrum – [...] Czas wichodząci na pięcz liat. Calep [619]b.

~ Wyrażenie: »na każde, jednę [ile] lat (a. lata)« = co ileś lat, jakąś część roku (7): BielKron 232; Quinto quoque anno, Ná kożde pięć lat/ albo w pięć a w pięć lat. Mącz 343c, 342d [2 r.]; LatHar ++7; gdy Deputat odnieśie do Lwowa/ ma oddáć z nich Piſárzowi Polnému połowicę ná iednę czwierć látá SarnStat 363; VotSzl E4. ~

»na [ile] lat« = ileś lat wcześniej lub później od czego (5): ktory [kościół medyjolański] iuż był ná dwie ście lat odſtąpił od Rzymá BielKron 177.

~ na [ile] lat przed kim, przed czym (3 : 1): MurzHist B4v; BielKron 336v; A iákoż te [postanowienia] nowe/ ktore przed wáſzym Lutrem ná tyśiąc y kilká ſet lat były WujJud 5; BudNT Ii8v. ~

»na [jakie] lata« (3): á oſtátek pieniędzy ná pewnych Rocech obiecał ná látá pewne [per annos JanStat 550] zápłáćić SarnStat 689.

~ Wyrażenie: »na przyszłe lato« (2): Diar 23; Napryszłe lato niebarzo się nam periculum trzeba spodziewac z tych przyczyn. ActReg 5. ~

»o [ile] lat« = przez ileś lat (2): KromRozm III G4v; á ony twárde á nie użyte y dzikie ſercá/ ták vſkromił/ iſz ich máło zá żywotá iego w báłwochwalſtwie zoſtáło: y o piętnaśćie lat około nich robił. SkarŻyw 528.

»po [ile] lat« = co ileś lat (1): áby cżytáli [Zakon]/ po ſiedḿ lat gdy przydzye rok odpuſzcżenia BielKron 45v.

»przez [ile] lat, przez lato« [w tym: G sg lata w połączeniu z liczebnikiem ułamkowym (10)] = [aliquot] annis Miech, PolAnt; [aliquot] annos Mącz (386 : 1): PatKaz I 14; PatKaz III 104v, 142v, 151v; HistJóz B2v; OpecŻyw 1, 29, 29v [2 r.], 142v; może być [kopr] czały rok y przez dwie lecie w czałey mocży zachowany/ á wſzakoż im ſwieſzſzy tym lepſzy. FalZioł I 110a, I 40b, 54a, III 6d, IV 26b; Mendligera [...] z Weneti przez ſzeſnaſcie lat walkę wiodł MiechGlab 68, 17, 19, 56, 77; LibLeg 11/49v; WróbŻołt aa4, 94/10; RejPs 141; ComCrac 13; thak ſluzelem panv temv przeſz dwye lyeczie LibMal 1545/103v, 1554/184v; SeklWyzn D; HistAl N5; KromRozm I F3 [2 r.], N; MurzHist D2; KromRozm II b4v, d3; KromRozm III E3v, I5; KrowObr 21, 58, 75v, 235v; Leop Gen 15/13, 41/34, 47, Lev 25/3 [2 r.], Iudic 5/31 (15); UstPraw B3v, G3v, G4 [5 r.], G4v [3 r.], H; Od czáſow Ioáſowych przez dwieśćie dwádźieſćiá y cztery lathá/ Zadney popráwy nie było około Koſciołá BibRadz I 216b marg, Gen 14/4, 15/13, Ex 23/10, Iudic 10/2, 3 (12); OrzRozm D2v, G2v, I3v; dopuśćili Mſzey w mieśćie w kośćielech niektorych/ gdzie iey thám iuż niebyło/ przez lat iedno á dwádzieśćiá BielKron 234v, 10v, 17, 25v, 47, 63 (48); Mącz 38c, 261d, 325d, 335a, 342d [2 r.], 472d; SarnUzn G5, G6v; SienLekAndr a2v; LeovPrzep A, D, Ev, G4v, I3, I3v, I4; RejAp AA3v, 165 [2 r.], 167v [3 r.], 168, Dd3; HistRzym 69, 125v, 129v; RejPos 56, 257, 279v, 320v; BielSat D4v; RejZwierc [203]v; WujJudConf 138; RejPosWstaw [1432] [2 r.]; BudBib b3, Deut 8/2, 4, 2.Par 20/31, Dan 1/5, 3.Esdr 1/45, 1.Mach 9/57; HistHel Bv; MycPrz II B4v; BiałKaz I; CzechRozm A3v, 80, 126, 138v; ModrzBaz 35v; SkarJedn A4, 22, 28, 102, 123 (24); KochPs 143; Pokutá S. Wilhelmá w Hieruzálem przes lat dziewięć. SkarŻyw 166 marg, 15, 16, 29 [2 r.], 30, 36 (31); ZapKościer 1585/61, 1588/78; MWilkHist F2v; StryjKron 91, 308, 320, 395, 452 (8); CzechEp 11, 52, 70, 185, 189; ReszPrz 42, 46, 182; WerGośc 225; BielRozm 32; GostGosp 34; Phil G, P4; OrzJan 62; LatHar 16, 75, 79, 147, 258 (13); Antychriſt nie będzie dłużey pánował/ iedno przez pułczwártá látá [...]. Abo przez czás y czáſy y pułczáſu. Abo przez pułtegodniá lat. Co káżde z oſobná vczyni pułczwártá látá. WujNT 864, przedm 3, 9, Matth 9/20, s. 103 [2 r.], 104 (32); SarnStat 259, 594, 678 [2 r.], 689 [3 r.], 690 (14); KlonKr A2; SkarKaz 43a, 81b, 158b, 417b; Krolowi Stephánowi/ nie ćięſzko było przez cáłe trzy látá Moſkiewſką ziemię woiowáć VotSzl B; SkarKazSej 679a, b, 682a, 689b, 693a, b, 700b.

~ przez [ile] lat czego (1): wſtążyłem ſie do miłey oycżyzny/ ktoreiem nie mogł nigdy przepomnieć przez wſzytkę ſiedm lat pielgrzymſtwá moiego. BielKron 460v.

przez [ile] lat przed czym (1): Przez pięćdzieśiąt lat przed śmierćią/ zácżąwſzy oſtry żywot/ nigdy nic z miáry oney nieſpuśćił SkarŻyw 235.

przez [ile] lat po kim, po czym (4 : 2): A przebywaiątz przez piętnáſcie lát po ſyna ſwégo ſmierci na ziemi OpecŻyw 176; KrowObr 21v; RejAp 76v; WujJudConf 125v. Cf »przez [ile] lat po Panie Krystusie«.

W charakterystycznych połączeniach: przez [ile] lat być papieżem, być pod państwem, (za)dzierżeć (8), krolować (9), mieszkać (11), panować (7), przebywać (6), sądzić (3), (prze)trwać (trwający) (29), (za)trzymać (3), żyć w małżeństwie; blisko przez [ile] lat, dalej aniżli, niemal, więcej (a)niż(li) (3); przez [ile] lat i (abo) dalej (8), i dłużej, i (albo) więcej (2); przez ki(e)lka (kilko) lat (16), przez kil(k)adziesiąt (2), przez kilkanaście, przez kilkanaścieset, przez kil(k)a(kilko)set (4), przez ki(e)lka tysięcy (5), przez sto (3), przez tyleset (3), przez tysiąe (14), przez wieleset (2).

Wyrażenia: »przez [ile] lat po Panie Krystusie« (2): Thedyć tym obytzáiem/ muſiał przed Koncylium Florenckim Papież/ to ieſt/ dáley á niſſli przes trzynáśćie ſeth lath po Pánie Kryſtuſie niebyć przełożonym Biſkupem KrowObr 18v, 198v.

»przez [ile] lat od stworzenia świata« (1): POkazałem ya wáſzym łáſkam/ że przez trzy tyſiące lat od ſtworzenia ſwiátá táż náuká/ y toż vznánie Páná Bogá á nie inne trwáło w Koſciele Bożym. SarnUzn D8.

»przez (tak) wiele, przez mnogo lat« = annos multos PolAnt, Modrz; annis multis Vulg, Mącz; per multos annos Mącz; per annos plurimos JanStat [szyk 31 : 1] (31 : 1): ZapWar b.r. nr 2116; przez tak mnogo lát żádnegoſmy niewidzieli/ aby ktory był zbawion. OpecŻyw 1; LibLeg 8/26; MurzHist L4v; BibRadz *2, 2.Esdr 9/30, I 418c marg, 4.Esdr 3/25; BielKron 285v; Mącz 185a, 447d; RejAp 76v; HistRzym 78v, 91, 117v, 125v; RejZwierc 87v; BudBib 2.Esdr 9/30, I 409a marg; ModrzBaz 140v; SkarJedn 150, 328; SkarŻyw 460; StryjKron 658; Iuż przez ták wiele lat w ſzkołách łápácżkámi nárábiáiąc/ mácamy tego/ ktorymby ſpoſobem mowić o Chriſtuśie. CzechEp 76, 378; WerGość 238; WujNT 323; SarnStat 1079. Cf Szeregi.

Szeregi: »przez długi czas i przez wiele lat« (1): A gdy wnidźiećie do Bábilonu/ tám będźiećie mieſzkáć przez długi czás y przez wiele lat [annis plurimis et temporibus longis Vulg]/ áż do ſiodmego pokolenia BibRadz Bar 6/2.

»przez wiele dni, miesięcy i lat« = przez długi czas (1): ktorzy ſię przez wiele dni/ mieśięcy/ ylat zá pomocą Bożą mogą bez grzechu śmiertelnego záchowáć WysKaz 16. ~

»przez [ile] lat« = na przeciąg iluś lat (2): kthory wneth dał ie w ręce Mádyáńſkie przez ſiedḿ lath [septem annis] y byli bárzo od nich ſćiſznieni. Leop Iudic 6/1; BibRadz Luc 13/16.

»w [ile] lat, w [które] lato« [w tym: G sg lata w połączeniu z liczebnikiem ułamkowym (2)] = po upływie iluś lat; post [aliquot] annos Vulg, PolAnt (92 : 1): KrowObr 128v, 229v, 232v [2 r.]; BielKron 56v, 359, 383, 399; Po niemałym cżaſie rzekł Iehowá do Elijaſzá trzećiego roku rzekąc (marg) wł. y były dni mnogie a słowo Iehowy było do Eliiáhu á wláto trzećie. (‒) BudBib 3.Reg 18/1, 2.Reg 13/23; Strum H4; CzechRozm 132, 138v; Co ſię w kila lat ábo w niecáłe dwie lećie zſtáło. SkarJedn 323, 327, 352; SkarŻyw 102, 244, 311; StryjKron 350, 457; CzechEp 320; NiemObr 146; ZapKościer 1584/48v; GórnRozm D4; LatHar 273, 336; áby [...] zá tę ſól po ſpuſczeniu iéy/ nádáléy w czwierć látá pieniądze [...] oddawał SarnStat 395; KlonKr B4v; SkarKaz 315b; SkarKazSej 706b.

~ w [ile] lat od czego (5): po wykupieniu tey korony był koronowan w ſześć lat od wybránia ná kroleſtwo. BielKron 305; SkarŻyw 270. Cf »w [ile] lat od Bożego narodzenia«.

w [ile] lat po czym, po kim [w tym: post [aliquot] annos (1), potym (19)] (55): Także oni wetrzyſta lat y wrok po ſmierci Atile. [...] wezbrali ſie drogą ſwych oytczow MiechGlab 58; KromRozm III N6v; KrowObr 16v, 30, 117v, 137 marg, 195 (10); Potym we trzy látá/ przyſzedłem do Ieruzálem Leop Gal 1/18, *B2; RejFig Dd7v; BielKron 7, 100v, 199v, 308v, 385v, 419v, 464v; BiałKat 298v; BudBib 3.Reg 17/7; BudNT Ff8v; A wſzák vſtáło było zá cżáſu niewoley Bábilońſkiey/ á wżdy nie przyſzedł był Meſyaſz: á Iezus też wáſz nie národźił ſie potym áż w kilká ſet lat. CzechRozm 167v, 24, 131v, 133, 133v, 138v [2 r.]; SkarJedn 139, 225, 232, 243; SkarŻyw 238, [282]; StryjKron 36; CzechEp 418; NiemObr 58, 133; LatHar 326; WysKaz 43; SarnStat 641; SkarKaz 275b; każdy homicida ſzláchćicá brátá ſwego/ [...] był powinien dáć pro poena publica [...] pewną ſummę pieniędzy/ w ćwierć látá poſt patratum crimen VotSzl D3v; SkarKazSej 701a. Cf »w [ile] lat po Bożym narodzeniu«, »[w ile] lat po stworzeniu świata«.

W charakterystycznych połączeniach: w [ile] lat blisko, abo mało dalej; potym w [ile] lat (19); w kielka (kila) lat (11), w kilkadziesiąt (6), w kilkanaście, w ki(e)lkanaście set (2), w ki(e)lka set (9), w kielka tysięcy, w tysiąc (2).

Wyrażenia: »w [ile] lat od Bożego itp. narodzenia, po Bożym narodzeniu, po Panu Chrystusie (a. Jezusie)« (3 : 2 : 4): przyſli przez Sarmatią aż do Pannoniey/ cżaſu Conſthantina piąthego Ceſarza, y Papieża Zachariaſza, w ſiedm ſeth czterdzieſci y we cżtyrzy lata od Bożego narodzenia [anno domini septingesimo quadragesimo quarto]. MiechGlab 58; KromRozm III Ov; BielKron 336v; BiałKat 326; BudNT przedm c6v; CzechEp 233; y owſzem áż w ſześć ſet lat y 90. po pánu Chriſtuśie/ był ſynod w Aquilegi NiemObr 137, 137, 158.

»we sto lat« (1): Rzecż krádźiona dawnośćią nigdy nie záchodźi; Bo iey ſnadź y we ſto lat dochodźić ſię godźi: Iedno dowiedź że twoiá ábo twego dźiádá/ Nie idźie praeſcriptio: tu gdźie záſzłá zdrádá. KlonWor 44.

»w [ile] lat po stworzeniu świata« (1): choćiaſz ſie to iſtotnie nie z ſtáło/ áż w kielká tyſięcy lat po ſtworzeniu świátá CzechRozm 24v. ~

»w [ile] lat« = w wieku iluś lat, mający ileś lat; [aliquot] annorum Vulg, PolAnt (34): PatKaz III 112v; iako oną panną w piętnáſcie lat mlodá OpecŻyw 15; FalZioł IV 19c; KłosAlg A3v [2 r.]; GliczKsiąż I6v, 17, P2v, P4v; Leop Gen 26/34, 2.Reg 5/4, 19/35, 2.Par 26/1; BielKron 211v, 226v, 264, 414v, 462; Mącz 329a; zdał ſie mu [cesarzowi] goſpodarz bárzo ſtháry á żoná bárzo młoda/ iákoby w ośmnaśćie lath. HistRzym 59v; RejZwierc 124v; BudBib 2.Par 36/9 [2 r.]; CzechRozm 141v, 148v [2 r.]; SkarŻyw 46, 331 marg, 580; StryjKron 592 [2 r.]; W 10. lat koronowan [Zygmunt August] roku 1530. KlonKr F2v; ſmierć nie lutośćiwa/ [...] We trzynaśćie lat tylko z świátá go porwáłá. CzahTr L3v; KlonWor 54.

»w [ile] lat« = co ileś lat (20): Thámże w tych kráinach ptak Fenix co ſie we trzy ſtá lat odnawia BielKron 462v, 36, 234v, 268v; Trieterica, Swięto Bogá Bacchuſá które we trzi látá bywáło obchodzono. Mącz 464d; Abowiém na Sląſku Stáwy ſpuſzczáią wſzyſtko we dwie lećie. Strum P3, L; GórnRozm D3v, D4, H3v, H4, K; SarnStat 29, 430.

~ W charakterystycznym połączeniu: w kilka lat.

Wyrażenia: »w [ile] a w [ile] lat« (5): Mącz 200c, 343c; LVſtratio wſzytkich dochodów Koronnych/ w pięć á w pięć lat záwżdy ma bydź czyniona SarnStat 101, 1077, 1080.

»raz w [ile] lat« (1): Namniey raz we dwie lećie mázáć ie ſmołą rządnie. GostGosp 88. ~

»w [ile] lat« = w ciągu iluś lat (4): KrowObr 231; pocżęli dopráwiáć kościołá w Ieruzálem/ á dokońcżyli w pięć lat BielKron 116, 398; SkarŻyw 477.

~ W charakterystycznych połączeniach: w kielka lat, w kilka set. ~

»za [ile] lat« = w ciągu iluś lat; [aliquot] annorum Vulg; ultra [aliquot] annos JanStat (28): BierEz F3v; BielŻyw 123; GliczKsiąż Nv; thedy wam źiemiá da vrodzay/ iáko zá trzy látá [trium annorum] Leop Lev 25/21; RejFig Bb4v; BibRadz I 451a marg; BielKron 11v, 71v, 77v, 96v, 158v, 166; SienLek 194; Grekowie gdy niemogli za dźieſięć lat Troiej dobyć/ tym fortelem poſzli. ModrzBaz 130v marg; ZapKościer 1585/61, 1588/78; zá dwie lećie śiłá ſię złego ná broi GórnRozm H4, G2, C3v; GórnTroas 69; SarnStat 259, 1264; SkarKaz 383a, 418b.

~ za [ile] lat od kogo (1): á więcey Pápieſtwá zá ſześćdźieśiąt lat od Lutrá vpádło/ niż go zá 600. zbudowano. NiemObr 165.

W charakterystycznym połączeniu: za kilka lat (2).

Wyrażenia: »za naszych sto lat« (1): A zá náſzych tych ſto lat/ ſłynął cudámi Fránciſcus z Paule SkarKaz 419a.

»za (tak) lat wiele« [szyk 1 : 1] (2): com ia zá ták lat wiele zbierałá/ toś ty wkrotkim cżáśie roſproſzył. SkarŻyw 101, 206. ~

»za [ile] lat« = po upływie iluś lat (13): Iádąc s Troiey zápędziły go wiátry w dalekie ſtrony ná morzu/ iż ſie do domu zá dzyeſięć lat ledwe wroćił. BielKron 25v; LeovPrzep E3, H2 [2 r.], H2v; HistRzym 21v; WujJud 134v; wſzákże ták rozumiał/ że bez trudnośći zá dwie lećie [biennio]/ ábo nadáley zá trzy/ mogłáby być złożoná y od Krolá/ y od wſzytkich wiecżną ośiádłość máiących ModrzBaz 121v, 132v marg; SkarŻyw 332; OrzJan 76; SkarKazSej 704a.

~ za [ile] lat od czego (1): Abowiem toż przerzecone [...] Plánetow położenie/ będźie zá dźiewięć lat od látośiego Roku w Byku á w niedźwiádku LeovPrzep E2v.

W charakterystycznych połączeniach: za kilka lat, za kilkanaście. ~

»za [ile] lat« = na przeciąg iluś lat (5): BielŻyw 30; áby Ezechiaſz sſtąpił do kościołá/ á będzye miał przedłużenie żywotá zá XV. lat BielKron 89v, [842], 230, 361v.

»pod latem [ktorym]« [z liczebnikiem wyrażonym cyfrą] (2):

~ Wyrażenie: »pod latem narodzenia Bożego« (2): zoſtawyemy w moczy statut nas Piotrcowſki na Seymie valnem vczynioni pod liatem Narodzenia Bozego M.D. XXXVIII. ComCrac 14; LibLeg 11/156. ~

»przed [iloma] lat, przed [iloma] laty (a. latoma), przed latem« [w tym: G sg lata w połączeniu z liczebnikiem ułamkowym (1)] = ante [aliquot] annos PolAnt, Mącz, Modrz, Vulg, JanPrzyw, JanStat; annis [aliquot] ante Mącz (168 : 31 : 1): ZapWar 1527 nr 2377; BielŻyw 142; na on cżas gdym tam był [...] przed trzemi lati MiechGlab *2; dwye ſvkny [...] vkradl przed ſeſſzczya lyathi LibMal 1545/108v; kthori nyedawno woſtrorogu yeſt obyeſchon przed dwyema lyath bądacz vnyego wdomv goſzczyem. LibMal 1547/131v, 1543/72, 73 [3 r.], 74v, 76 [3 r.], 1544/86v (34); LibLeg 11/158; KromRozm I B2v, E4v, Fv, F2, F2v (12); MurzHist Rv; KromRozm II b4v, h4, p4v; KromRozm III E3v, I4v, L6, L6v, N2 (13); KrowObr 28v; BibRadz 2.Cor 12/2; OrzRozm M2; Ná on cżas przed 400. lat. gdy byłá poſpolita wypráwá przećiw Pogánom Sárácenom/ [...] vſtáwion był ten zakon rycerſki (o ktory tu rzecż idzie) BielKron 231v, 91, 110v, 170, 178, 206, 232v, 287; Abhinc triennium, Przed trzemi láty. Mącz 1b; Ante duos annos, Przed dwiemá látomá. Mącz 11a, 1b, 11a, 249d, 321c; OrzQuin D, N, V2v; SarnUzn G5v; RejPos 101v; BiałKat 173v; BielSpr 57; WujJud 37v, 40, 45, 169, 192v (14); WujJudConf 14; BiałKaz I, Mv; BudNT przedm a3v; nieborak ſtárżec muſiał przed nim z kroleſtwá vćiekáć iáko przed tym przed lat 40. vćiekał przed Saulem. CzechRozm 138v, 121, 165v, 166v, 169v, 260; ModrzBaz 105; Roku páńſkiego 1438 to ieſt przed ſtem trzydzieśćią y ośmią lat/ vcżynione ieſt Koncilium w Florencyey SkarJedn 267; miałeś przed pułtorą ſtą lat Zbor Floręncki wſzytkich Grekow SkarJedn 355, A4, 13, 243, 246, 251 (17); Oczko 3, 30; SkarŻyw 30, 203, [237], 278, 301, 336, 582; StryjKron 95 [2 r.]; CzechEp 128, 356, 409; NiemObr 153, 155 [2 r.]; KochFr 115; To przed pultorem tyſiącem lat piſano ReszPrz 32, 15 [2 r.], 16, 32, 94; ReszHoz 139; KochFragJan 3; LatHar +6v, +7, 67, 125 [3 r.], 172 [3 r.]. 192, 302; Znam człowieká w Chriſtuśie przed czternaśćią lat [...] iż tákowy był záchwycony áż do trzećiego niebá. WujNT 2.Cor 12/2, s. 68, 429, 472; WysKaz 38, 41; SarnStat 11, 105, 276, 313, 660, 695, 990; PowodPr 55; SkarKaz 1a, 41b, 243b, 277a, 550a; SkarKazSej 665b, 681b, 691b, 706b; KlonWor 16, 31; ZbylPrzyg Bv, B4v.

~ W charakterystycznych połączeniach: przed [iloma] lat bezmała (2), blisko, i dalej (4), i więcej (4), albo wyższej; przedtym przed [iloma] lat, więcej niż(li) (2); przed kilkadziesiąt (kilkiemdziesiąt) lat (2), przed kilkanaście, przed kilka(kilkiem)set (2), przed kilką tysięcy, przed kilkiem (kilem, kilką) (12), przed kilkiemnaścieset (4), przed stem (5), przed tysiącem (16), przed wiele tysięcy.

Wyrażenie: »przed (nie)wielą lat« = ante annos multos Vulg, JanStat (3): Leop 3.Esdr 6/14; GostGospSieb +3; iż zwykli niektórzy ludźie ſwarliwi/ ludźi niewinné potwarnie o vczynek mężobóyſtwá przed wielą lat vczyniony/ żáłobliwie oſkárżáć SarnStat 611. ~

»przed [iloma] lat« = w wieku wcześniejszym niż ileś lat; ante [aliquem] annum JanStat (7): nye zda ſie rzecż być rozumna przed dwánaſcye lat dzyeći polecáć komu vcżyć GliczKsiąż I6v; KwiatKsiąż N4v; Przed Dwiemánaſty lath/ áni po Sześćidźieſyąt/ krwie iuż niepuſzczay SienLek 36v, 59v; CzechRozm 137v; Wſzákze dzieći przed cztérzmi á dwudzieſtą lat, nie mogą dóbr oddalić przez przyzwolenia przyiaciół. SarnStat 584, 660.

»po [ilu] lat, po [ilu] leciech, po [którym] lecie« = po upływie iluś lat; post [aliquot] annos Vulg, JanStat; in fine [aliquot] annorum PolAnt; infra spatium [aliquot] annorum JanPrzyw (85 : 15 : 1): FalZioł IV 49d; KrowObr 86; Leop Ier 28/11; A po dwu lat poſłał krol do miaſt Iudſkich Poborcę BibRadz 1.Mach 1/30; po drugich piętnaſcie lat vrodził ſie im drugi ſyn Abel BielKron 2v, 12v, 16v, 76, 94v, 117 (15); Post sexennium ad vos redibo, Po ſzesći ſie lat do was náwróce. Mącz [390]c; RejAp CC4, [169]v; HistRzym 8, 100; KuczbKat 270; RejZwierc 170v; BudBib Gen 41/1, 1.Mach 1/30; CzechRozm 132v; SkarJedn 163, 176, 200, 247 [2 r.], 255; SkarŻyw 35, 74, 99, 134 [2 r.], 135 (11); MWilkHist G3v; ZapKościer 1580/10v, 87v; ReszPrz 98; ReszList 177; ActReg 80, 165; Ale po pułtoru lat oſkárżon był [Paweł Apostoł] od Zydow WujNT Act 18 arg, Act 13/20, s. 525 [2 r.], Gal 1/18, 3/17; JanNKar Cv; SarnStat 689, 892; SkarKaz )(2, 7a, 43a, 550a; SkarKazSej 701b; ZbylPrzyg B.

~ po [ilu] lat czego (1): Po dwu lat krolowánia Dawidowego/ przyſzli ſtárſzy Izráelſcy do Dawidá/ wzyęli z nim iedność BielKron 69v.

po [ilu] lat od czego (5): [kościół] ſpalono/ po 442. lath od Sálámonowego zmurowánia BielKron 265v; SkarKaz 275b. Cf »po [ilu] lat od narodzenia Chrystusowego«, »po [ilu] lat od początku świata«.

po [ilu] lat po czym [w tym: potym (17)] (20): HistJóz B, Cv; Potim ſie lepak po kilkunaſcie lath do rodziny wrocił BielŻyw 132; KromRozm II cv; KromRozm III B3v; KrowObr 37v, 135; STáło ſię po tym po dwudzieſtu lećiech [a fine viginti annorum] przez ktore budował Sálomon Dom Páńſki y Dom ſwoy. BibRadz 2.Par 8/1, 2.Reg 13/23; BielKron 232, 285v, 391, 463v; Iż po cżternaſcie leciech po náwroceniu ſwoim nálazł go w Ieruzalem RejPos 301; CzechRozm 144; ModrzBaz 102; KochAp 9; WujNT 449 marg, Gal 2/1. Cf »po [ilu] lat po stworzeniu świata«.

Ze zdaniem czasowym [jako] (5): BibRadz Gen 16/3, 2.Mach 10/3; [Machabeusz] poráźił Antyochá po trzećim lecie iáko był ſłup do kościołá wſtáwił BielKron 128v; SkarŻyw 291, 490.

W charakterystycznych połączeniach: po [ilu] lat i dalej; aż po [ilu] lat (3), dalej aniżli, dopiero (2), potym (17), więcej niż; po kilkadziesiąt lat, po kilku (6), po kilkunaście (3), po kilku(kilka)set (3), po kilku tysięcy, po stu (5), po stu tysięcy, po tysiącu (6).

Wyrażenia: »po [ilu] lat (od) narodzenia Chrystusowego (a. Pana Jezu Krysta)« (2): KrowObr 30; która ſię też nie okazáłá ták znácżnie, áz po lat 666. od národzenia Christuſowego. CzechEp 416.

»po [ilu] lat po stworzeniu świata, od początku świata« (1 : 1): RejZwierc 3; Cżemuſz go theż zaraz świát ſtworzywſzy/ onym pierwſzym rodzicom náſzym niepodał/ ale áż po dwu tyſiącu lat po ſtworzeniu świátá? CzechRozm 87.

»po wielu(-e) lat« = multis post annis Modrz; post annos plures Vulg (3): ModrzBaz 102; SkarŻyw 457; A po wielu lat/ przyſzedłem ábym vczynił iáłmużny narodowi moiemu/ y ofiáry/ y śluby. WujNT Act 24/17. ~

»po [ilu] lat, po [ilu] leciech, po [którym] lecie« = w wieku iluś lat (12 : 1 : 2): Potym po trzydzieſtym lecie gdy cialo zupelné miál/ [...] na mękę ſie ſám wydál OpecŻyw 161; FalZioł IV 47d; GlabGad D6v, O4v; Bo po trzydzieſci y w połcżwarta lata vmarł na krzyżu ſromotnie. WróbŻołt ee6; KwiatKsiąż N4v [2 r.]; á po wyśćiu lat po trzy kroć śiedmi/ to ieſt/ po dwudźieſtu lath y iednym/ męſzczyzna záraſta LeovPrzep I, H4v, I [3 r.], Iv; CzechRozm 148v; SkarŻyw 411.

»w [ilu] leciech, w [ilu] lat, w [którym] lecie« = [w odniesieniu do wieku] [aliquot] annorum PolAnt, Vulg; [aliquo] anno, ab annis [aliquot] Vulg; [aliquot] annos PolAnt (80 : 61 : 3): OpecŻyw 1v, 30v, 147v; PatKaz III 112; Murm 45; HistJóz Av; Też bańki mogą być wpotrzebie dzieciom wetrzech leciech ſtawiane y we dwu leciech ſiekane. FalZioł V 61, III 20a, V 43, 57; Zſzedł zſwiata Cleobolus w leciech żywota ſwego. LXX. BielŻyw 18, 4, 9, 11, 13, 34 (14); MiechGlab 47; LibMal 1547/134v; HistAl A7, A8v; MurzNT Mar 5/42; Dobrzeć cżynyą oni goſpodarze/ ktorzy podcżás we dwu lat/ podcżás we trzech oſiadáyą y obyezdzáyą źrzebce GliczKsiąż I8v, D8, I5, I5v, I6 [2 r.], I7 [2 r.], P3; iże Dyabeł iednemu Oycu wyrwał dźiećię w piąći lećiech z rąk GroicPorz 114v, b3; Leop Ios 24/29, 2.Reg 19/32, 4.Reg 11/21, 2.Par 21/5, 31/16 (11); A kto komu obráźi źrzebię we dwu lat/ ma zá nie dáć pięć grzywien. UstPraw E4v, E4v; A był Noe w ſzeſći ſet lat gdy przizedł [!] potop ná źiemię. BibRadz Gen 7/6, Gen 11/20, 22, 24, 26, 17/17 (18); OrzRozm M4; Vmárł w Rzymie w leciech wieku ſwoiego LXIIII BielKron 188, 11v, 12v, 13v, 16, 17v (32); LeovPrzep H4v; RejAp 82; GórnDworz Aa; RejPos 25v, 38, 69v, 255; RejZwierc 274v; BiałKaz I4; BudNT przedm c5v; CzechRozm 148v [2 r.]; SkarŻyw A3v, 50, 126, 152, 189 (11); StryjKron 149; WerGośc 263; ZapKościer 1585/60v; Calep 888b; GostGosp 12; Nie byłá wiecznie głádka ſławna páni oná/ Dla któréy mocna Troiá z gruntu wywróconá: By ią był Párys poznał w ſzóſtymdźieſtym lećie KochFrag 22; iż miał corkę iedyną iákoby we dwánaśćie lećiech/ ktora vmieráłá. WujNT Luc 8/42, przedm 33, Mar 5/42, Luc 2 arg, 42, 3/23, 1.Tim 5/9; KmitaSpit A2v, A4; CzahTr H.

~ W charakterystycznych połączeniach: być (będący) w [ilu] leciech (lat) (46); w leciech żywota [iluś] (5), wieku; w [ilu] lat i dalej; dalej niż w [ilu] leciech. ~

»w [ilu] lat, w [ilu] leciech« = po upływie iluś lat; post annos [aliquot] Vulg; [aliquot] annos PolAnt (35 : 5): MiechGlab 64; BielKron 447; SarnUzn C6v, D6v; Owſzem Páweł s. piſze iż go w cżternaſcie leciech nálazł w Ieruzalem RejPos 302; RejZwierc 188; Centesirna ‒ Lichwa gdina mieſiącz pozłosemie odeſta płaczimi Czo wedwu lecziechrowna ſiez, ſummą. Calep 180b; w których trzydźieśći lat w piąći/ álbo w dźieśiąći/ álbo kiedy ſie temu który záſtáwił podobáć będźie/ przed ſądem w Aktćiéch może odnowić ſwą zaſtáwę. SarnStat 781.

~ w [ilu] lat po czym, po kim [w tymi potym (13)] (31): KromRozm II c2, v v; KromRozm III N7v, P5, P8; KrowObr 35v, 230; Leop Gen 16/3; BibRadz Gen 11/10; Potym we cżterzech lat/ Waśil Iwánowic poſłał lud do Litwy ná bránie BielKron 429, 282v, 363; Mącz 377d; SarnUzn C8; LeovPrzep C4v; RejZwierc 274; CzechRozm 85v; SkarJedn 181, 251; Po śmierći cudy wielkimi ſławny zoſtał/ kánonizowány od Hádryaná ſzoſtego/ w 74. lećiech po śmierći SkarŻyw 414; StryjKron 175; CzechEp 196; NiemObr 55, 56, 133.

W charakterystycznych połączeniach: dalej niż w [ilu] lat; w kilku lat, w kilkudziesiąt (kilkadziesiąt) (2), w kilku(kilka)set (3), (prawie) we stu (3), w tysiącu; potym w [ilu] lat (13).

Wyrażenia: »w [ilu] lat po Krystusowym itp. narodzeniu, po (Panu) Chrystusie, przed narodzeniem Krystusowym« [szyk 6 : 1] (4 : 2 : 1): KromRozm III P6v; KrowObr 137, 235; tho ſie działo we dwudzieſtu lat po Kryſtuſowym národzeniu BielKron 287v, 265v; Toć ſtáry á w pułtoruſtu lat po Chryſtuśie będący Doktor kośćielny ták piſze. SkarJedn 103; NiemObr 125. Cf »w [ilu] lat po Krystusowym narodzeniu«.

»w wielu lat« (1): Aliquot seculis post Scipio Carthaginem coepit, W wielu lat potym/ etć. Mącz 377d. ~

»w [ilu] lat, w [ilu] leciech« = w ciągu iluś lat, na przestrzeni iluś lat; [aliquot] annis PolAnt; infra (a. intra) [aliquot] annos JanStat; infra spatium [aliquot] annorum JanPrzyw (21 : 6): ZapWar 1548 nr 2668; W ſiedmi lat podbił pod páńſtwo ſwoie wſzytko pogańſtwo. HistAl N5; KrowObr 78v; BibRadz Deut 2/7; á w tych dzyeſiąći lat cżęſto byli vpomináni od żon ſwoich áby do domu przyiecháli. BielKron 100v, 57v, 163; W kilku lat Tatarowie pięć kroć was wybrali KochSat A3v; Primus duobus stipendiis, W pierwſzych dwu lieciech służby yego. Mącz 416c; RejAp 167v; Kto ſię temu dwoiemu iego byćiu w Rzymie y wyćiekániu Piotrá S. do inych kośćiołow poſługi/ w tych dwudzieſtu y piąći lat przypátrzy SkarJedn 98, 97; Ziśćiło ſię widzenie iego we dwu lat/ ktorych Arryanowie pogáńſtwo ſobie ná pomoc biorąc: Kośćioły Kátolickie poburzyli SkarŻyw 58; ZapKościer 1587/70v, 71; ieſli we trzech lat y we trzech mieśięcy czáſu pokoiu y zgody ćiérpi ſpokoynie Dźierżawcę trzymáć ono dźiedźictwo SarnStat 777, 209, 688, 695, 700.

~ w [ilu] lat od czego (1): któré wſzelką ſpráwiedliwość y vczćiwość poſpolitą zárzućiwſzy/ rozmáitémi obyczáymi ná rozmáitych ſtanách przełożeńſtwá y ludźi częſtokroć przez kaźni/ w tych trzech lećiéch [hoc triennio hactenus JanStat 608]/ od czáſu ſczęśliwégo koronowánia náſzégo poczynili. SarnStat 605.

w [ilu] lat przed kim (1): Idzćie zá tymi Greckimi Doktormi/ ktorzy w tych piąći ſet lat przed námi/ z ſzcżerego ſercá z kośćiołem ſię Rzymſkim iednocżyli SkarJedn 353.

w [ilu] lat po czym, po kim (3): Iákoż też y Kośćioł on pierwſzy po Apoſtolech w wielu ſet lat nie znał tákich Mſzy WujJudConf 226; SarnStat 892. Cf »w [ilu] lat po narodzeniu Pańskim«.

W charakterystycznych połączeniach: w kilku lat, we stu, w tysiącu, w wieluset.

Wyrażenia: »w [ilu] lat po národzeniu Pańskim« (1): W tych záſię połtorá tyſiącá lat po národzeniu Páńſkim co ſie działo SarnUzn G5.

»we stu lat« = w wieku (2): miał Pan Bog káżdego cżáſu y w káżdym práwie ſtu lat y gęśćiey/ ſwoie Greki ktorzy kośćioł Rzymſki ocżyśćiáli/ y znim ſięiednocżyli SkarJedn 265. Cf Szereg.

Szereg: »w [którym] wieku to jest we stu lat« (1): w onym Pierwſzym wieku/ to ieſt/ we ſtu lat/ vcżył y piſał o tey to nayświętſzey ofierze S. on Męcżennik Ignatius ReszPrz 21. ~

»w [ilu] lat« = co ileś lat (10): Miłosćiwe láto weſtu lat. KrowObr 78v marg, 78v marg [2 r.], Ss3 [2 r.]; Mącz 377d; Seym wálny we dwu lat, á do ſzeſci niedziel ſie konczy. SarnStat 29.

~ Wyrażenie: »w [ilu] a w [ilu] lat« (3): Mącz [95]d, 263a; ták náſzy Biſkupi/ iáko Kápitulni w dźieśięći á w dźieśięći lat [de decennio in decennium JanStat 910] przyśięgę wiernośći Królowi y Króleſtwu Polſkiému [powinni odnawiać] SarnStat 1125. ~

b. Zestawienie: »Nowe Lato« = dzień pierwszego stycznia rozpoczynający rok kalendarzowy i obchodzony jako świąteczny; Nowy Rok; calendae Ianuarii Murm, BartBydg; novus annus Mymer1 (64): Murm 11; Mymer1 8v; BartBydg 78; LudWieś B2v; Styczen Ianuarius. [...] 1 a Nowe Láto Goski A4v; Strena, Kolędá/ dar á vpominek nowego látá. Mącz 420c; QVINCVNX [...] zá Kolędę Poſłom Koronnym/ do Wárſzáwy ná Nowé Láto/ Roku Páńſkiégo 1564. poſłány. OrzQuin kt [idem] A3v; SkarŻyw 1; Calep 1010a; GrabowSet Kv; KochFrag 29; Tegoż dniá o fortunne zácżęćie Nowego látá Modlitwy. LatHar 343, [++]; WujNT 745 marg; przychodźi mówić o tym: Iáko ſą Roki, y Nowégolátá ſądzenie: tákże położenie kśiąg. SarnStat 565, 191, 1310; naydźieſz ták cżłeká beśpiecżnego/ Ktory/ choć rok wytrzymał do Nowego látá/ Przećię chce ná ſwą ſtronę nákierowáć świátá. KlonWor 79.

~ W przeciwstawieniu: »Nowe Lato ... stary rok« (1): y ma zá wygráną Tę [k]auzę wykrętárſką: gdyż iuż Nowe láto Stáry rok końcży: Nowy pocżyna/ mam zá to Iuż ná inſzy rok idźie KlonWor 80.

Wyrażenia: »dzień Nowego Lata« (7): LudWieś B2v; Diar 51; RejPos 31v żp; LatHar 742; Lekcia ná dźień Nowego látá. WujNT 658 marg, 198 marg, Vvvvv2v.

»święto Nowego Lata« (2): RejPos 27v; Bo exempli gratia, na káżde święto Nowego Látá/ dla odbieránia tego coby Ich I. Pánowie Duchowni/ z chęći á z miłośći ſwey przećiwko oyczyznie dáwáć poſtąpili/ niechby ſię zieżdżáli VotSzl Ev.

»wijilija Nowego Lata« (2): LudWieś B2; Dźiało ſie to w Brzéźćiu Włodzcłáwſkim/ w Wigilią Nowego Látá [in Vigilia Circumcisionis JanStat 862]: Roku tegóż 1436. SarnStat 1084.

Wyrażenia przyimkowe: »na Nowe Lato« = w dniu, w terminie Nowego Lata (3): Ktora Intromiſsia ma ſię ſtać przes woźnego powiatu tamthego od początku Roku Bożego, gdy pisać będą 1581. Tho iest na nowe Liatho ZapKościer 1580/13v, 1580/13v; SarnStat 363.

»przed Nowym Latem« (3): dan w wynnyczi wſobothe przed nowim lathem Anno domi[ni] MoDoXLijo LibLeg 11/109; LudWieś B2; RejPos 28 żp.

»o Nowym Lecie« (1): Lezenie kśiąg y w Séym, co poſpolićie o Nowym lećie tráfia ſie. SarnStat 747.

»po Nowym Lecie« (17): LudWieś B2v, B3; LibMal 1553/175; RejPos 37v, 38 żp, 41, 44v, 48 (9); RejPosWstaw [412] żp; StryjKron 315; Piérwſzé Roki w Nurze we Wtorek po Nowym lećie SarnStat 741, 729, 741.

Personifikacja (1): (did) SZOSTY GLOS Albo Nowe Láto. (‒) WitosłLut A5v.

Gra słow (2): O nowym lecie do towárzyſtwá. IA wam wierzyć nie mogę/ choćia ták mówićie/ Dźiś nowé láto/ kiedy kożuchy nośićie. PudłFr 35.

Przen: Metonimicznie (8):
a) Sądy odbywające się w okresie poczynając od Nowego Roku (3): Opiſawſzy wedle praw perſony ſądowe, w drugim rozdźiale opiſáne ſą łáwice, álbo záſiędźienia ſądów, któré złożoné ſą z onychże perſón: iáko ſą Roki, Lężenie kśiąg, y Nowé láto, y Aktá zápiſawſzy SarnStat 749, 747, 1200.
b) Podarek z okazji Nowego Roku; strena BartBydg, Mącz, Calep; apophoretum Mącz, Calep (5): Apophoreta, Munera quae dari solent Saturnalibus: quem morem hodie quoque servant mense Decembri in natali Salvatoris, et initio anni ‒ Nowe lato, podarek na nowi rock, kolenda. Calep [82]a.
Szeregi: »kolęda, (i, albo) Nowe Lato« [szyk 2 : 1] (3): BartBydg 151; Mącz 12d; ábyſmy/ [...] żywot bez końcá/ y wiecżne dobre mienie/ w Rayſkim kroleſtwie ośięgnąć mogli. Toć ieſt twoiá Ewángelia y dobra nowiná/ Kolędá/ y Nowé láto twoie/ Narodzie nieſzcżeſnego Iádámá SkarŻyw 1.

»upominek a Nowe Lato« (1): Miey to zá vpominek á zá Nowe Láto. RejAp [Ff5]v. ~

c. Zestawienia na oznaczenie Jubileuszu, czyli Roku Świętego (75):
α. W zakonie Mojżeszowym rok odpuszczenia obchodzony co 50 lat (21): poſlał mię [...] opowiádáć iętcom wypuſzcżenie/ y ſlepym wzrok/ [...] ábym opowiádał látho przyiemne Pánu/ y dźień odpłáty. Leop Luc 4/19.
Zestawienia: »Miłościwe Lato« = iubileus annus Vulg, Mącz; iubileus, tempus propitiationis Vulg [szyk 16 : 1] (17): będzieſz trąbić w trąbę cżáſu Miłośćiwego liátá po wſſyſtkiey źiemi wáſſey: A będzieſz święćił pięćdzieſiątego roku/ y názowieſz gi/ odpuſzcżenie wſſyſtkim mieſzczánom źiemie twoiey/ ábo wiem ten rok ieſt Miłośćiwe Láto: Náwroćiſie cżłowiek ná then cżás ku máiętnośći ſwoiey/ á ieden káżdy prziydzie záś do rodziny ſwey: Abowiem Miłośćiwe á pięć dzieſiątne látho ieſt. Leop Lev 25/9–11, Lev 25 arg, 12, 13, 14, 16; Iubileus annus in Bibliis, Miłośćiwe láto. Mącz [176]b; LeovPrzep I2; LatHar 509.
~ Szeregi: »Miłościwe Lato, Jubileus« (1): Miłoſćiwe láto. Iubileus. BielKron 36 marg.

»Rok Propitiationis, to jest Miłośćiwe Lato« (1): Takież w pięćdzyeſiąt lat áby mieli rok Propiciationis/ to ieſt/ miłośćiwe láto BielKron 36.

W funkcji przysłówka (4):

»Lata Miłościwego« (1): Bo tego láthá Miłośćiwego/ wſſyſtko przedánie ma ſie wroćić do páná/ y do dzierżawce dawnego. Leop Lev 25/28.

Wyrażenie przyimkowe: »do Miłośćiwego Lata« (3): Leop Lev 25/28; Tákże ſługá/ ábo niewolnik/ kthoryby śiodmego roku odeyść niechciał od Páná ſwego/ będąc wolno puſzcżony/ áleby ſobie dał do podwoiá vcho ſzwáycą przekłoć/ ten ná wieki/ (to ieſt do żywotá ábo do miłośćiwego látá) ſłużyć ma CzechRozm 86, 85. ~

»lato odpuszczenia« (3):

~ W funkcji przysłówka (3):

»lata odpuszczenia« (2): á ieſlić ſie przeda zá pieniądze twoy brát/ nie rob nim iáko niewolnikiem/ ále iáko naiemnikiem/ y może ſie wykupić/ á ieſli nie wykupi/ będzie wolen látá odpuſzcżenia. BielKron 36, 36.

Wyrażenie przyimkowe: »do lata odpuszczenia« (1): j [u Żydow] ná wiecżność nie mógł nic przedáć nieruſzáiącego imienia/ iedno álbo ná wykupienie/ álbo naymem/ álbo do látá odpuſzcżenia/ álbo ktory przyiaciel blizſzy mogł wykupić. BielKron 36. ~

β. W Kościele katolickim Rok Święty (ustanowiony przez papieża Bonifacego w 1300 r., mający się powtarzać co 100 lat, a od papieża Pawla II r. 1470 co 25 lat) i związane z nim odpusty (54):
Zestawienia: »Miłościwe Lato« [szyk 47 : 7] (54): Drugy miłoſczywe Lato Choczia da niemalo zato. Kiedy na ſſhię po wieſſy Mnima iż nigdy niegrzéſſý. RejKup d3; I czom zażiwota działał I na droky [!] cęſto chadzał I na miłoſczywe Liatha Ach ſwiętaſz tho ſnaċ vtratha RejKup p7; Izali miłośćiwe látá zá pieniądze po ſwiećie rosſyłał? KrowObr 26, 78v [6 r.], 79v, Ss3 [3 r.], RejWiz 139v, 183v marg, Cc7v; Tho Miłośćiwe látho/ vſtáwił był napierwey Bonifácius 8. láthá 1295. wźiąwſzy od Moizeſzá przykład. Potym Klemens ſzoſty/ ná 50. lat. Pothym Sixtus 4. tylko ná 25. lath/ tákże ſie dziś záchowuie/ iż bywa w 25 lath. BielKron 234v, 234v, Llllv; SkarŻyw 460, 545; NiemObr 153; ReszList 139 żp. 158.

~ W połączeniach szeregowych (7): SeklKat R; Zrzymam też czaſem doſtawał A niemalom za to dawał. Miloſczywych lat odpuſtow Y inych rozlycznych lyſtow. RejKup g5v, i5v, k8, q8v; Vyrzyſz teſz Obrázy rzezáne/ málowáne/ y wyſzyte/ Látá miłośćiwe/ Bálſámy/ y krzyzmá wáſze/ ſwiece/ y gromnice/ woſkowe/ lámpy/ Kádzidlnice/ popioły KrowObr 241, 242.

Szeregi: »Jubileus(z) a(l)bo Miłośćiwe Lato« (4): Tegoż też roku 1300. Bonifacius oſmy Papież według zwyczáiu y Coremoniy Zydowſkich iubileus álbo miłośćiwe Láto naprzod vſtáwił obchodzić. StryjKron 375; ReszPrz kt; ReszHoz 125, 141.

»Miłościwe Lato, (i) odpusty« [szyk 5 : 5] (10): SeklWyzn f4; O Papieſkich miłośćiwych Lećiech y Odpuśćiech. KrowObr 78, 78, 78v [2 r.], 79 żp, Tt; A przećiwko Papieſkim pieniężnym Odpuſtom/ Miłośćiwym látom/ pokázuiemy on Dekret Piotrá ś. WujJudConf 91v; LatHar 285, 286. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

Przen: Odpuszczenie grzechów przez Chrystusa (9): Powiedzże tu iuſz s tzyiego roſkazánia to vtzynili ći Papieże: (marg) Miłosćiwe láto Kryſtuſowe kożdego roku ſtoi y kożdey godziny. (‒) Niemożeż tego rzec/ áby s Kryſtuſowego przykazánia/ boć Kryſtuſowe Miłośćiwe lato/ nietylko kożdego roku ieſt y ſtoi/ ále teſz kożdego dniá y kożdey godziny KrowObr 78v, 79 [5 r.], Ss3, Tt3. ~

»lato święte« (1): Roku Páńſkiego 1400. ktorego było láto święte ábo miłośćiwe/ wiele pielgrzymow przez cáły rok idąc do Rzymu/ y wracáiąc ſię/ chorych zoſtawáło SkarŻyw 460.

3. Czas rozumiany jako nieograniczony i niewymierny okres istnienia lub jako mijanie i siła niszcząca, związany lub nie z określonym podmiotem; aetas, saecula, tempus Mącz (318): Leop Hebr 1/12; BibRadz Hebr 1/12; Nihil semper floret aetas succedit aetati. Nić nie może być w yednę miárę/ latá ná latá przichodzą/ Yedny drugie wycyſkáyą. Mącz 44d; Senectus diuturnitate temporum exsistit, Stárość s láty przichodźi. Mącz 396d, 150a, 317a; iedno iż o tym Bogu vpewnienie ná ſercu twym mam/ ktorego moc y látá nigdy nie vſtawáią CzechRozm 183; Ná on cżás v Rzymian obrázy y málowánia były ſtáre/ y láty zbotfiáłe SkarJedn 227; Ták długo/ poki/ ſtraż czuyna świátá/ Mieśiąc/ y ſłońce ponioſą látá. KochPs 105; Bo wiecznéy łáſki páńſkiéy látá nieprzemogą. KochPs 199, 27, 152, 171, 212; Sławá z dowćipu ſámá wiecznie ſtoi/ Tá gwałtu niezna/ tá ſię lat nie boi. KochFr 39, 115; Iák ich [gwiazd] wiele porządkiem ſwoim rozſádzonych/ Bieży tymiż drógámi lat niepowśćiągnionych KochPhaen 15, 17, 18; Toli ieſt ogién ón nieugáſzóny Złotego ſłóncá/ ktore nieſkónczóny Biég bieżąc wrotné od początku świátá Prowádźi látá? KochPieś 11; KmitaPsal A2v, A5v; KochPropKKoch 4; GrabowSet X; LatHar 168, 169; KołakCath C5; Y inni ktorych pámięć zámáżą te látá/ Co też koniec przynioſą iuż więc złego świátá. RybGęśli B3; WujNT Hebr 1/12; WitosłLut A2v.

W połączeniach szeregowych (3): Y Mauſolaea/ y AEgiptſkié grody Oſtátniéy ſmierći próżne być niemogą/ Albo ie ogień/ álbo nagłé wody/ Albo ie látá zazdroſćiwé zmogą KochFr 38; O śmierći [...] Mnie niewiém czemu miiaſz/ gdyć bywam ná ráźie/ Miecze/ ognie/ y látá dáć mię chćiáły ſkáźie. GórnTroas 75; [Słowo] nigdy początku nie miáło/ y przeto ieſt nie ſtworzone/ ále przedwieczne/ przechodźi czáſy/ y wieki/ y látá/ iáko mowią święći. SkarKaz 485b.

W charakterystycznych połączeniach: lata lotne, niepowściągnione, prędkie, wrotne (2), zazdrościwe (5); długość lat; niepodległy latom (3); lata [czyje] trwają, ustaną (ustawają) (5), są wieczne.

Frazy: »lecą, torem płyną, toczą się lata« = volat aetαs Mącz (1 : 1 : 1): Volat aetas, Lecą látá/ prętko záchodzą. Mącz 505d; WierKróc A2; ZawJeft 45.

»przemijają lata« (1): Transcurrit aetas, Przemiyáyą látá. Mącz 75a.

Zwroty: »być lat nieskończonych« = trwać wiecznie (2): Wſzytko to zwiotſzeie/ by płaſzcz pochodzony/ Y odmiánę weźmie: tyá nie odmięniony/ Y lat nieſkończonych KochPs 153, 199.

peryfr. »na wodzy trzymać lata« = kierować ruchem ciał niebieskich, które wyznaczają czas (1): KTo władnie prędkim cżáſem? kto ták biegu chćiwe Ná wodzy trzyma ſwoiey/ látá nie leniwe WitosłLut A5v.

bibl. »wszytki lata uprzedzić« = być przedwiecznym (o Bogu) (1): Stolicá iego od początku świátá Ieſt záłożona: á on wſzytki látá Vprzédźił KochPs 141.

Wyrażenia: »długie lata« (4): RejZwierc 236; Zá czáſem wſzytko więtſzą doſkonáłość ſwoię bierze/ á długie látá otwarzáią iákim kto ieſt. SkarKaz 549b, 549b marg; KochFrag 21.

»lat milijony« (1): Kánclerz wielki zdrow żyie [...]. Ktorego ſpraw pobożnych świát ieſt nápełniony/ Ktorych zátrzeć niemogą y lat miliony. SapEpit A2v.

»wszy(s)tkie lata« (2): V ktorego [Boga] zá ieden dźień ſą wſzyſtkie látá. KołakSzczęśl C4. Cf Zwrot.

Szereg: »lata i wiek« (3): O látom niepodległy/ y wieku żadnemu/ Podnieś ſye wyżſzéy niebá/ á świátu wſzytkiemu Okaż wielmożność ſwoię KochPs 167 [idem (2)] 83, 84.
α. W funkcji przysłówka (27):

»[jakie] lata« = przez długi okres (2):

~ Wyrażenia: »nieogarnione lata« (1): Ale [unija] ſynom od oyców przez ręce podána/ Nieogárnioné látá przetrwa nieſtárgána. KochProp 15.

»lata nieprzetrwane« (1): Y żył w ſczeréy miłośći látá nieprzetrwáné OstrEpit A3. ~

Wyrażenia przyimkowe: »na lata« (9):
~ Wyrażenia: »na długie lata« (1): Boiaźń Páńſka roſkoſzuie ſerce/ y dáie rádość y weſele ná długie dni y látá. KołakSzczęśl B4.

»na wieczne lata« (6): Zyẃ ie w doſtátku/ y w wadze v świátá Ná wieczne látá. KochPs 39, 15, 188; KołakCath A3v; RybGęśli D2v; KlonFlis D2.

»na wiele lat« (2): In multa secula, Ná wiele lat/ ná długie czáſy. Mącz 377d; PudłFr 31.

Szereg: »na dni i lata« (1): KołakSzczęśl B4 cf »na długie lata«. ~

»po [jakie] lata« (4):

~ Wyrażenia: »po wieczne lata« = wiecznie (1): Zacny náwſzem Stároſtá/ by po wieczne látá/ Słynął iego chwálny ſlub/ poki ſtáie świátá. OstrEpit A2.

»po (te) wszytki (a. wsze) lata« = na zawsze [szyk 2 : 1] (3): Niech Helenę i skarby ma po wszytki lata, A my, zachowywając pokoj namowiony, Obrociem rozpuszczone żagle w greckie strony. KochMon 29; KochPieś 33; OstrEpit A2v. ~

»przez lata« (1): Zá coś godna żáłobliwych Pieśni/ przez látá idące ZawJeft 45.

»z laty« = z upływem czasu, kiedyś (w odniesieniu do przyszłości) (3): Kámień zláty vpada: á czás nieprzetrwáły Mármór łamie KochPropKKoch 4; GrabowSet D; SzarzRyt B4.

»za laty« = z upływem czasu, po pewnym czasie, kiedyś (w odniesieniu do przyszłości lub do czasu, wyrażającego akcję późniejszą w stosunku do innej przeszłej) (7): Oczko 30; Iednák mam tę nádźieię/ że przedśię zá láty/ Nie będą moie czułé nocy bez zápłáty KochMuza 25; KochProp 12, 13.

~ Wyrażenia: »za postępkiem lat« (1): potym zá godnośćią y poſtępkiem lat był Márſzałkiem nawyżſzym StryjKron 365.

»za wielkością lat« = po upływie długiego czasu (1): Gdyż rzeczom czáſy ſtárość przynoſzą/ któré zá wielkośćią lat [numero annorum JanPrzyw 41] dźiwnieyſzé y świętſzé bywaią miáné SarnStat 941.

Szereg: »za laty i za czasem« (1): áby ſpráwy ludzkie/ któré zá láty giną [qui vetustate cadunt JanStat 841]/ y zá czáſem z pámięći wypadáią/ były wyrażoné piſmem SarnStat 1066. ~

a. Okres czasu mierzony jakimiś wydarzeniami lub posiadający granice mniej lub więcej sprecyzowane; anni PolAnt, Vulg, Mącz; aetαs Mącz, Cn; dies Vulg; antiquitas, saecula, tempus (tempora) Mącz [zawsze w formie pl, tylko 1 r. w formie sg (w rymie)] (244): Więc ſie śmieią łotrowie wſpomináiąc látá/ Iż był cżyſty towárzyſz ten náſz miły tátá. RejWiz 93; Leop Gen 41/31; BielKron 78v; Tyrocinium, Vczniowe látá álbo ćwiczenie w nauce rzemięsłá ſwego/ nowo poczęte ćzwiczenie [!]. Mącz 471b; Prot A4; RejAp 165; Pan źiemi raczy błogoſłáwić: á tá Przynieśie żyzne/ y obfite látá KochPs 128; [św. Juwentyn i św. Maksym] Nie rowno láty/ ále wiárą rowno żyli [...]. To tám ſtárſzy/ á ći dziśieyſzy nowſzy ſą. SkarŻyw 129, 130; KochFr 36; Nieżyzné w cnotę to tám były látá [w czasach Noego] KochPieś 32; ArtKanc R16v; LatHar 187; y opiſał ten Prorok látá/ ktorych ſię to ich karánie dla tego grzechu sſtáć miáło SkarKaz 275b; [O nieſzcżęſny lećie/ To ſie w on cżás vrodźić źle było na świećie. KmitaŻyw D].

lata czego [= kiedy coś się stanie, coś się dzieje] (2): To ieſt daſz bogoſlawieńſtwo cżaſu y latam nouego zakonu WróbŻołt V v; BudBib Ps 76/10[11].

lata od czego (1): ktore [Pismo św.] iuż ty wſzytki látá od národzenia Meſyaſzowego/ [...] názywa oſtátecżną godźiną/ y ſkońcżeniem wiekow/ á nie cżáſem tylko oſtátecżnym. CzechEp 354.

lata czyje [= kiedy ktoś coś zrobi] (1): á tym ten wſzechmogący Pan roſkazał opowiedzieć ty látá miłoſierne Bogá oycá ſwego niebieſkiego RejPos 118v.

lata czyje [= czyjego panowania] (3): LibLeg 11/60v; Circa suprema Neronis principis, Około oſtátecznych lat Neroná. Mącz 435a; OrzJan 92.

Frazy: »lata miną« [szyk zmienny] (2): Wſzytki znáki ſą ſkońcżenia świátá/ Skoro miną náznácżone látá BielKron A5; CzechEp 128.

»przyjdą, nastaną lata« [szyk zmienny] (4 : 2): RejJóz L; RejWiz 137v; BielKron 80v, 82; Przetóż té ieſzcze prziydą látá/ Ze ćię narody wſzégo świátá Wyznáią ſwoim ſtworzyćielem KochPs 129; SapEpit B3.

»skończą się (a. dokończyły się), wypełnią się lata; skończenie lat« = finiti sunt anni Vulg; finis annorum Vulg, PolAnt (2 : 1; 3): Y po ſkońcżeniu lat/ ſprzymyrzą [!] ſie: á corká krolá od Poludnia/ prziydzie do krolá od Pulnocy iednáć prziyaćielſtwo Leop Dan 11/6; BibRadz Dan 11/6, 13, 4.Esdr 3/23; KochPs 111; StryjKron 6.

Wyrażenia: »dobre (a. lepsze) lata« (4): BielKron 80v; RejZwierc 239v; KochPieś 14; Wrócąć ſye y dobré látá/ Ieſczeć nie tu kóniec świátá. KochSob 57.

»krotkie lata« (1): ktore [Dzieje Apostolskie] tylo niektore ſpráwy krotkich lat/ zwłaſzcżá świętego Apoſtołá Páwłá zámykáią SkarJedn 85.

»lata nasze« (1): Ale widzę iż ták ſą dálecy od śiebie/ iáko dálekie ſą ty látá náſze od onych/ ktore iuż przed tyśiącem lat minęły CzechEp 128.

»ony lata« (w odniesieniu do przeszłości i przyszłości) [szyk 5 : 1] (6): RejWiz 137v; RejZwierz 83v; ModrzBaz 139; SkarŻyw 367; Broń záś łuk proſty/ [...] munſtuki z łyká/ etć. ták iáko ony látá ludowi grubemu á leśnemu ſtroie y naczynie dawáły. StryjKron 265; CzechEp 128.

»(naj)pierwsze lata« = primitivi anni, priora tempora Mącz (2): Primitivi anni, Naypierwſze látá. Mącz 322a, 322c.

»potomne lata« (1): ku zápłáceniu/ ták dorocżnego dochodu raz/ iáko też dźieśiątey cżęśći ná káżdy rok o nych potomnych lat [annis reliquis]. ModrzBaz 139.

»(dawno) przeszłe, stare, dawniejsze, przed nami przebiegłe, staradawne, zapomniałe lata« [w tym: stare a dawno przeszłe (1)] = dies antiqui Vulg; aetas superior, prisca saecula Mącz [szyk 13 : 4] (8 : 4 : 2 : 1 : 1 : 1): WróbŻołt 76/6; KwiatKsiąż H2; Mącz 52b, c, 322c, 435a; KochPs 113; Miedzy rozmowámi gdy iedni ſtáre látá/ drudzy teráżnieyſze chwalili SkarŻyw 130, 567; KochMarsz 154; Bo wspomniymy sobie lata przeszłe za Zygmunta zdały się bydzaurea sęcula. ActReg 22; GrabowSet I4v; Niech ſie więcéy niechłubią ſtárádáwne látá/ Z ſwoimi Helenámi KochFrag 26; SarnStat 6; GosłCast 9; SapEpit B.

»lata teraźniejsze« (3): Diar 82; SkarŻyw 130; NIe przez pochlébſtwo/ áni złote dáry/ Iáko té látá zwykły teráznieyſze/ Ale przez cnotę ná mieśce ważnieyſzé Godźiſz/ Wapowſki/ iáko Zwycżay ſtáry. KochFr 104.

»ty (a. te) lata« (w odniesieniu do przeszłości, teraźniejszości i przyszłości) (6): RejJóz L; RejWiz 70v; BibRadz Ps 90/15; CzechEp 128; MOżem ſię nieowſzeyki ſkárżyć na te látá/ Iákokolwiek/ ieſt przedſię godnoſći zapłátá. KochFr 52, 104.

bibl. »lata wieku« = czas wyznaczony na istnienie świata (1): A gdy ſie wypełnią látá wieku/ tedy odpocznie ſwiátło/ y zginą ciemnośći/ y ożywię vmárlych StryjKron 6.

bibl. »zamierzone, naznaczone lata« = czas wyznaczony na istnienie świata (1 : 1): BielKron A5; Kiedy ſye ſkończą zámierzoné látá/ (Pan opowiáda) prziydę ſądźić świátá KochPs 111.

»złe, mizerne, niefortunne lata« (1 : 1 : 1): Niżli by ty złe lata potym na nas przyſzły RejJóz L; RejWiz 70v; GrzegRóżn O.

»złote lata« [szyk 3 : 1] (4): RejWiz 137v; RejZwierz 83v; PudłFr 7; Precż żelázny o wieku/ przyſzły złote látá/ Sáturnowe ſą cżáſy/ wniwecż ſmętek świátá. SapEpit B3.

Szereg: »czasy i (a) lata« [szyk 3 : 2] (5): WróbŻołt V v; BibRadz Dan 11/13, 4.Esdr 3/23; ábych opowiedał miłoſierdzie á wſpomożenie zámknionym łáſkáwe otworzenie á wypuſzcżenie: á látá y cżáſy iuż vbłagáńſze/ iuż łáſkáwſze od Bogá oycá ſwego. RejPos 118v; SapEpit B3.
α. W funkcji przysłówka (176):

»[jakich] lat« = za czasów (49): A choć bárzo rożnych lat żyli/ przedſię iednáko záwſze trzymáli y vcżyli. ReszPrz 15; A Séym w Skrzynnie/ który był przez nas wysſzych lat [annis superioribus JanStat 115] pozwolon káźimy y zátrácamy. SarnStat 32.

~ W przeciwstawieniu: »starodawnych lat ... dziś« (1): Nie iżby ſię Litwá od tego czáſu niedawnego począć miáłá/ ktory narod ſtárodawnych lat w tych mieyſcách gdzie y dźiś mieſzkał StryjKron 244.

Wyrażenia: »dawnych, starych, starodawnych lat« = primaeva aetate Mącz (1 : 1 : 1): Mącz 322a; tedy znácznie zá pomocą Bożą oyczyznie ſłużymy. Co y dawnych lat przećiw Koronnym nieprzyiaćiołom/ y zá ſzczęśliwego pánowánia świętey pámięći Krolá Iego M. Stephaná VotSzl C3v. Cf W przeciwstawieniu.

»dzisi(ejszy)ch lat« (8): A iż dom twoy tu w Polſzcże był tákowey cnoty/ Ze ſie oń opieráli iák o mocne płoty/ [...] V ciebie też chcem ſzukáć dziśich lat obrony. PaprPan A4v, B3, B4, F3v, K, Cc2; SkarJedn 13; GosłCast 6.

»innych lat« (1): ále żeby mógł ſtać [na słupie]/ drábinę do ſłupá przywiązał/ y ná niey [...] cżterdzieśći dni poſtu przetrwał. á potym innych lat łáſką Bożą wſpomożony y bes drábin ſtoiąc on poſt odpráwował. SkarŻyw 29.

»naszych lat« (2): Alia est ratio nostrorum temporum quam olim, Ynſzy yeſt ſpoſób náſzych lat niżli przed tym był. Mącz 347b, 215b.

»pierwszych lat« = dawniej [szyk 2 : 1] (3): Przetóż onych lat pierwſzych áni mieczá znano: Ani między krewnémi o zwádźie ſłychano. KochPhaen 5; które [szkody] przychodźiły piérwſzych lat [annis superioribus JanStat 436] dla niebytnośći kśiąg Grodzkich SarnStat 538 [idem] 938.

»przeszłych, przeminęłych lat« = annis superioribus, memoria superiore Modrz (18 : 2): March1 Wiet Av; [Wojciech Pruski Mistrz] Przeſzłych lat wtárgnął do Zmodźi BielKron 418, 199, 226, 227, 293, 310, 447v; Anteacta vita, Przeſzłych lat żywotá ſwego. Mącz 11a; BielSpr 53; ModrzBaz 21v [2 r.], 120, 120v; BielRozm 10; LatHar +7v, 675; SarnStat 879, 1238.

»przyszłych lat« (1): bo każdy ná vrzędźie będąc/ muśiał o tem myślić/ że drudzy/ ktorzi przyſzłych lat [annis vertentibus] po nim ná onże vrząd náſtępowáć mieli/ ták ſię przećiwko niemu záchowáć mogli/ iáko ſię on [...] przećiwko nim záchował. ModrzBaz 43.

»lat przodkow« (1): Quod saepe et nostra et patrum memoria usu venit, Co ſie częſto náſzych lat/ tákieſz y przodków náſzych przigadzáło. Mącz 215b.

»tych(że) lat« = w tym czasie, w owym czasie (w odniesieniu do przeszłości, teraźniejszości oraz w połączeniu z trybem warunkowym); in istis annis Vulg; hoc tempore Mącz (6): Leop 2.Mach 1/7; KwiatKsiąż A4v; Mącz 330b; PaprPan A3v; czy przeto/ żeſmy tych lat bárzo ſą oſpáli/ á do wiádomośći rzeczy thych nád miárę leniwi Oczko A3v; tedyby przyſzło ná obywátele Korony wſzytkiey Pobor tych lat zwykły vchwalić VotSzl D. ~

»[jakie] lata« = przez lata (3):

~ Wyrażenia: »długie lata« (2): Oni przećiwnéy fortuny nie znáią/ Y w dobréy śile długie látá trwáią. KochPs 107; WitosłLut A6v.

»wszystkie lata« = przez cały czas (1): NIe cháſy płákáć każeſz znikłéy z świátá: Ni to płácz nowy: płáczém wſzytkié látá GórnTroas 11. ~

Wyrażenia przyimkowe: »do [jakich] lat« (2):
~ Wyrażenia: »do naszych lat« (1): Viguit usque ad nostram aetatem haec ratio. Trwał ten ſpoſob áż do náſzych lat. Mącz 495d.

»do tych lat [od czego]« (1): Wſzák oycze moy do tych lat od młodości moiey, Y ſłużyłem, y byłem powolnym ći żáwżdy CiekPotr C2v. ~

»od [jakich] lat« (7):

~ Wyrażenia: »od dawnych, starych, starodawnych lat« [w tym: od dawnych a starych (1)] (3 : 1 : 1): LibLeg 6/191; SeklWyzn Ev; Ab ultimis vel ultima antiquitate repetere, Od dawnych á ſtárych lat rzec [!] przitoczić. Mącz 296a; GórnRozm D4v.

»od dziadowych lat« (1): Ab avo, Od dziádowych lat. Mącz 1b.

»od lat niemałych« (1): roſpomni ſobie thy wſzytki cżáſy iuż od lat niemáłych/ nie znácżnieli Pan iuż znáki ſwoie okázuie nád námi gniewu ſwoiego? RejZwierc 194.

»od pierwszych lat« (1): Ultimus pro primus [...] ut variis ab ultima antiquitate repetitis, Rozmáyite rzeczy od pierwſzych lat przipomináyąć. Mącz 501c. ~

»z [jakich] lat« (5):

~ Wyrażenie: »z dawnych lat« [szyk 4 : 1] (5): BibRadz *5v; Strum P3v; StryjWjaz Av; StryjKron 245; Ięli ſię błękáć miedzy obcymi Pogány: Y zową te włocżęgi z dawnych lat Cygány. KlonWor 7. ~

»za [jakich] lat« (16): Przechodziſz ſie záſię do ſadkow ſwoich/ [...] ktorycheś ſobie námnożył zá możnieyſzych lath ſwoich RejZwierc 172v.

~ W przeciwstawieniach: »za dzisiejszych (a. naszych) lat ... za pirwszego wieku, dawno; za pierwszych lat ... dziś (2)« (4): LubPs A4; Zá pierwſzych lat nośiły náſze pánie duſzki/ Páćierze Burſztynowe/ nie Złote łáncuſzki. BielSat D2 [idem BielRozm ]; A tá rozność obycżáiow nie zá lat náſzych wſzcżęłá ſie ieſt/ ále dawno przed tym v przodkow náſzych byłá WujJud 194; BielRozm 26.

Wyrażenia: »za lat (nie)dawn(iejsz)ych, starych, staradawnych« [szyk 5 : 3] (5 : 2 : 1): HistLan F; KochDryas A2v; KochEpit A3; PudłFr 13; KochProp 7; Bo w roſtérku/ álbo ſámá od ſwych śił rzecz poſpolita opáść muśi/ co ſye Rzymſkiey doſtáło! álbo w nieprzyiaćielſkié ręce przyydźie/ iáko Gréciia zá niedawnych lat. KochWr 20. Cf »czasow wiecznych i za lat dawnych«, »za dni pierwszych wiekow i za lat staradawnych«.

»za dzisiejszych lat« (1): LubPs A4 cf »za tych lat«.

»za lat naszych« [szyk 1 : 1] (2): WujJud 194 cf W przeciwstawieniach; SkarJedn 265 cf »teraz za naszych lat«.

»za onych lat« (1): Iáko to więc zá onych ſtárych lat bywáło. HistLan F.

»za pierwszych lat« = dawniej (4): S pocżątku ieſt pobudká ku pilnemu ſłuchániu hiſtoriy ktore ſie zá pirſzich lat dzyały. LubPs R5v marg; KochWr 26. Cf W przeciwstawieniach.

»za tych lat« (1): A thákowe ſrogośći nád kościołem Bożym gwałtowniey ſie okázáć miáły zá tych dziſieyſzych lat/ niżli ſie okázowáły zá pirwſzego wieku. LubPs A4.

Szeregi: »czasow wiecznych i za lat dawnych« (1): Y będzie słodnąć Iehowie obiátá Iehudy y Ieruſzalimá/ iáko cżáſow wiecżnych/ y iako (zá) lat dawnych [secundum dies saeculi et secundum annos antiquos]. BudBib Mal 3/4.

»za dni pierwszych wiekow i za lat staradawnych« (1): A ſpodoba ſie Pánu offiárá Iudſka y Ierozolimſka/ iáko zá dni pierwſſych wiekow/ y iáko zá lat ſtárádawnych [dies saeculi et sicut anni antiqui]. Leop Mal 3/4.

»teraz za naszych lat« (1): Y teraz zá náſzych lat ná Koncilium Trydenckim wiele Greckich Biſkupow było SkarJedn 265. ~

»na lata« [w tym z przydawką 2 r.] (3): Skępiec ácż márnie tu vżywie ſwiátá/ Wżdy mu ſie wlecże ſtráwicá ná látá. Hoyny do cżáſu iáko pan vżywa/ A cżáſem s páńſtwem y pod łáwą bywa. RejZwierc 217.

~ Wyrażenia: »na dalekie lata« (1): Niechże ćię Pan Bóg chowa/ ná dálekie látá/ W zdrowiu/ ſlicżney vrodźie/ záżywáiąc świátá. PaxLiz D3v.

»na długie lata« (1): Duſzo moiá/ maſz wiele dobrego ná długie látá/ odpoczyway: iedz/ piy/ vżyway. SkarKaz 551b. ~

»po [jakie] lata« (13):

~ Wyrażenia: »po dzisiejsze lata« (1): Tákżeć náſzy myſliwcy/ po dziſieyſze látá/ Wodzą Chárty ná ſmycży/ ná nędznego brátá. RejZwierz 128v.

»od [czego] aż po nasze lata« (1): Ale począwſzy od ſtworzenia świátá/ Aż po té náſzé oſtáteczné látá: Ledwie par kilka w dźieiách opiſano/ Któré zá práwé przyiaćioły miano. KochPij C3v.

»od [czego] aż po ostateczne lata« (1): KochPij C3v cf »od [czego] aż po nasze lata«.

»po lata niedawno przeszłe« = do niedawna (1): To iednák ieſt dźiwna rzecż/ że po te látá nie dawno przeſzłe [annis proximis]/ Posłow źiemſkich bárzo wiele ná ſeymiech bywáło ModrzBaz 140v.

»po ty (a. te) (tam) lata« = do dzisiejszych czasów, dotąd (w połączeniu z czasem teraźniejszym i przeszłym); hisce αnnis Modrz (10): RejRozpr H4; LudWieś ktv; A też iáka iáłmużná táka y odpłátá/ Nie ſie nam więc nie ſzcżęśći cżemuś po ty látá. RejWiz 19; RejZwierc 222v; Strum E2v; ModrzBaz 140v; KochPij C3v; VotSzl B3; CzahTr G2v, G3.

»po ty lata« = przez ten czas (1): Zyw ieſt Pan Bog/ nie będzye roſy po ty látá [3.Reg 17/1 annis his Vulg] áni deſzcżá/ iedno według ſłow moich. BielKron 84.

»po wszytki lata« = przez cały czas (1): Iż thedy dzyeciątkiem ſie sſtáć racżył/ y rość także po wſzytki látá iáko iny cżłowiek RejPosWstaw 41v. ~

»przez [jakie] lata« (8):

~ przez lata od czego (1): Iesli się nie mylę niewieles w MMP przez te od Electiey Henrykowiei [!] (pierwszy tobył moi dołaski w przystęp) lata wemnie doznac raczeł ActReg 138.

przez lata po czym (1): Pruſkie rzecży pocżnę ktore ſie v nich tocżyły przez ty látá po śmierći Tyefená Miſtrzá Pruſkiego BielKron 415v.

Wyrażenia: »przez ony lata« (1): przez ony látá ktorych doroſł Syn Boży młodzieńſkich y męſkich lat: iſz będąc w poſłuſzenſtwie Iozephá/ [...] robił z nim rzemieſło iego. SkarŻyw 244.

»przez potomne lata« (1): Przez ktore v Monárchow/ wſzego rządźcow ſwiátá Mieli Poetowie chęć/ przez potomne látá. PaxLiz A2v.

»przez lata przeszłe« (1): Widząc Pruski Miſtrz ná wſzytkim vtrátę ſwoię/ przez ty látá przeſzłe [.,.] poſłał do Krolá Zygmuntá BielKron 418v.

»przez ty (a. te) lata« = przez ten czas, w tym czasie (6): MurzHist N2; BielKron 415v, 418v; LeovPrzep kt; Ktoby nie prágnął wiedźieć/ co ſię przez ty látá z nim dźiało/ co cżynił/ [...] Pan wſzytkiego świátá przez ták długi czás? SkarKaz 38a; ActReg 138. ~

»w [jakie] lata« (16): A ktoby oczy podał ieſcze w głębſzé látá/ Przodkóm náſzym wielką część hołdowáłá świátá. KochCz A3v.

~ Wyrażenia: »w dobre lata« (1): Wżdy lepiey iże ia ſwiátá Ták vżywam/ w dobre látá. RejZwierc 232.

»w ony lata« = wówczas (5): Swięte to czáſy w ony látá były/ Gdy s cnoty nie s praw ludzie ſie ſądzili. RejZwierc 225; Strum E2v; SkarŻyw 349; KlonFlis B3v, G2.

»w ostateczne lata« (1): Po długim cżáśie náwiedzon będzieſz/ w oſtátecżne látá [in novissimo annorum] wnidzieſz do ziemie wyprożnioney od miecżá BudBib Ez 38/7[8].

»w teraźniejsze lata« (1): Gdy vważy odmienność dziſieyſzego ſwiátá/ Która ſie ách nieſtotyſz w teráznieyſze látá/ Ták ſzyroce roznioſłá w wielkiey omylnośći/ Ze prawdá potłocżona buiáią chytrośći. RejWiz 3v.

»w ty lata« = teraz (7): RejKup dd6; RejFig Ccv; Cizmy/ wielkie oſtrogi/ náſtáły w ty látá. BielSat C4 [idem BielRozm]; ná to wſzyſtko muśi być baczenié/ a zwłaſzczá w ty drogie látá/ kiedy chłop nie może zárobić y ná ſtráwę. Strum E2v, F3v; BielRozm 21. Cf »teraz, w ty lata«.

»w złe lata« (1): Bo Iozeph áby w ony złe látá głodem nievmárł dom iego: wziął oycá z wſzytkim domowſtwem do Egiptu SkarŻyw 349.

Szeregi »teraz, w ty lata« (1): Acz teraz w ty Látá drogie/ trudno kto ma vmiárkowáć koſzt Strum D4. ~

»za [jakie] lata« (2):

~ Wyrażenia: »za krotkie lata« (1): Mocą wielé świátá Wźiął zá krótkié látá Król Mácedonſki KochPieś 6.

»za ty lata« (1): przeto lepiey ieſt ſwemu zdrowiu porádzić/ á wzyąć przymierze ná cżás długi álbo wiecżną przyiaźń/ áby ten lud ſprácowány zá ty látá nieco odpocżynął BielKron 58. ~

»przed laty« = dawniej, ongiś; quondam Mącz; olim Modrz (51): Ináczeyći przed láty dworzánye mawyáli. KromRozm I A4v, E4; KochSat A2v; Mącz 84b, 192b, 331b, 344b, 484d; OrzQuin Q4; Prot B3v, C; RejPosWstaw [212]; Zá cżym náſz ięzyk on przed láty tak zacny że go y ſam Papież zgánić nie śmiał/ bárzo z chodzi/ á Láciná lub Włoſzcżyzná z Niemcżyzną moc v nas biorą BudBib b4v; Strum G2v; BudNT przedm c3v marg; PaprPan H2; ModrzBaz 35, 94v, 110; KochDryas [A3]; GDźie té wrotá nieſzczęſné/ którémi przed láty Puſzczał ſye w ziemię Orpheus KochTr 13; KochFr 123; KochBr 151; WisznTr 13; KochPam 81; KochPieś 53; PudłFr 40; BielRozm 8; GórnRozm Lv; Nic/ iedno ábym doſtał Polſki/ któréy przed láty y dźiad y prádźiad/ y oyćiec móy prágnęli. OrzJan 115, 3, 48, 74, 85 [2 r.], 90 (11); OstrEpit A3; LatHar 600; RybGęśli C2v; JanNKar A4, D, D3v; CiekPotr 87; KlonFlis D3.

~ W przeciwstawieniu: »przed laty ... dzień dzisiejszy« (1): A ia/ tego niecháiąc/ co przed láty było/ Dźień dźiśiéyſzy poświęćić myślę rymem ſwoim KochProp 7.

Wyrażenia: »przed naszymi laty« (1): ABy tákie nośiły Pánny/ Pánie/ ſzáty/ Iákie pierwey bywáły przed náſzymi láty. BielSjem 23.

»przed laty pierwszymi« = na początku, najpierw (1): ktoremu kroleſtwu ma być powinne Sląſko/ ieſli Cżeſkiemu álbo Węgierſkiemu. Abowiem przed láty pierwſzymi ku Polſzce záwżdy było. BielKron 408.

Szeregi »pierwej, przed naszymi laty« (1): BielSjem 23 cf »przed naszymi laty«. ~

»w [jakich] leciech, w [jakim] lecie [w rymie]« (4 : 1):

~ Wyrażenia: »w dawnym lecie« (1): A ſam pan w pośrzodku ich/ iáki w dawnym lećie Ná Sináicu był widźian/ álbo w ſwym namiećie. KochPs 98.

»w leciech onych« = wówczas [szyk 1 : 1] (2): OpecŻyw [34]v; Ołtarze ſobie w lećiech onych budował/ y ochędoſtwy iákie mieć mógł/ zdobił. SkarŻyw 459.

»w tych leciech« = w tym czasie, wtenczas (o przeszłości) (2): Chodził teéż mily Iezus w tych leciech cżęſto krotz na poſſcżą modlitz ſie bogu oyttzu wſſechmogącemu OpecŻyw 35; HistRzym 18. ~

4. Okres życia człowieka (niekiedy zwierząt); wiek, część życia; aetas Vulg, Mącz, Calep, JanStat, Cn; anni PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat; dies PolAnt, Vulg; dies annorum vitae PolAnt; aevitas, aevum, tempora Mącz [zawsze w pl z wyjątkiem 13 r. »w lecie«; w tym w rymie 11 r.] [w tym: czyje (235): pron poss (153), G sb i pron (57), ai poss (25)] (795): FalZioł V [2], 5v; GlabGad C8; HistAl K3v; KromRozm III H; BielKom B6; GliczKsiąż I5, K3v, O8v, P4; LubPs H2v, N2, O6, X4; PRzyczyny od Swiádectwá odwodzące ty ſą. Naprzod látá/ s ſtrony młodoſći ktoby był młodſzy niż czternaſćie lat/ ná wydánie świádectwá niema być przypuſzczon. GroicPorz x, B; RejWiz 190v; RejZwierz 61v; BibRadz Gen 9 arg, 35/28; Dzieći ktorym ſiedḿ lat minęły/ nie do miáſtá ale ná wieś do roley dáwáć kazał/ áby láthá ſwoie nie ná gámrácyiey áni w roſkoſzy/ ále ná prace vſtáwicżne wydawali BielKron 272v, 17v, 253, 463; A poniewaſz według lat bywayą wnich właśćiwe obycżáye/ co ſię też to y w ynſzych látách przygadza/ tedy ći ktorzy dobrych obycżáiow ſą/ zwycżáiem y też náuką máyą być potpięráni [!] y vmoćniáni KwiatKsiąż C; A wſzakoż wſziſtcy żdziećinſtwa w nauki y w prace maią być podani: poki ſą łatwie vmysły młodzieńczykow/ poki miękuchne lata KwiatKsiąż E3v, C4, C4v, E3v, F2, N4v, Qv; Non omnis aetas ludo convenit, Nie káżde látá tráfne ſą ná kunſztowánie. Mącz 481d, 5b, 149c, 261d, 262a [2 r.], 357b, 406c; Przed Dwiemánaſty lath/ áni po Sześćidźieſyąt/ krwie iuż niepuſzczay/ boć iey ty latá nieſłużą. SienLek 36v; Látá końſkie ták znáć maſz. SienLek 188, 188 [2 r.], Aaaav; Acż to bezecne dziecię [miłość]/ cżáſem kuśi ſie/ y o ſtárego/ á ciáło oziębłe/ ledwe nie ſkrzepłe/ zágrzać y ożywić chce/ ná złość latom. GórnDworz K2, K3v, Hh4v, Kk, Kk4, Kk7; BielSat C3v; KuczbKat 5; ieſliżeś ieſt y láty y doſtoieńſtwem iákim przełożon y ozdobion/ rozmyſl cżáſy ſwoie y wiek przyſzły ſwoy RejZwierc 149, 127, 178v, 179, [207], 274; BudBib Iob 15/10; BudNT Gg3, CzechRozm 33v, 136v [2 r.], 137 [2 r.], 137v, 139v [2 r.], 140v [3 r.], 170 [2 r.]; ACż temu [Andrzejowi Kucharskiemu] látá iego iuż Kopiey bronią PaprPan E3, X2v; KarnNap A4v; ModrzBaz 110; SkarJedn 389; Bywa [sangwinik] [...] obyczáiów weſołych/wdźięczny/vmówny/ y ieſli choróbá álbo látá nie zięły/ zdrówy. Oczko 34, 16, 22; KochPs 33, 138; Poſt [...] wſzytki látá y płeć oboię/ iáko iákim wieńcem zdobi. SkarŻyw 92, 46, 107, 113, 136 [2 r.], 164 (11); StryjKron 270; IAko Lais źwierćiádło Páphiiéy oddáłá/ Kiedy prze látá piérwſzéy głádkoſći ſtradáłá KochFr 85, 55; A boday tá wdźięczna twarz odmiány nie znáłá/ Byś dobrze y Sybillę láty przerównáłá. KochPieś 5; Tobie ná twé látá Czás poprzeſtáć świátá: Cudnieyći będźie prząść kądźiél/ niż w wiencu Siedźieć zá ſtołem/ bábie przy młodźiencu.KochPieś 23, 16, 22 [2 r.]; PudłFr 67; BielRozm 21; ZawJeft 43, 45, 47; GórnTroas 49; GrabowSet B2v, G3v; KochFrag 30; Sześćdzieśiąt Zdrowych Máryi wznawiáią nam przenadoſtoynieyſzey Pánny látá. LatHar 509, ++7v, 510 [2 r.], 532 marg, 551, 552 marg, 556, 749; CZemu wyſchła Zazdrośći zowieſz prozne látá Skłádácżow wierſzopiſych/ iák by to vtrátá. RybGęśli B3; SarnStat 484, 879; SkarKaz 580b; GosłCast 22, 31, 41, 51; Zyi długo zacna Páni/ á ſzczęśliwe látá Niechayći długo ſłużą ZbylPrzyg ktv.

W porównaniach (2): á iużeś przyſzedł ku ſpokoynym cżáſom ſwoim/ á wſzedłeś prawie iáko do piękney łáźniey do ſpokoynych lath ſwoich RejZwierc 162; A iáko gdy ráno wſchodźi Słońce/ bárwą ſwą różáną/ Y wdźięczną wſzyſtkim odmiáną Ludźi ćieſzy: ták twé látá Ráne/ ſą w wadze v świátá. ZawJeft 45.

G z określeniem w funkcji przydawki lub okolicznika (22): á zwłaſzcza tych lat będác [!]/ gdy mamy czynić o wſzyſtkim żywocie roſſądek álbo ſie onim rozmyſlać KwiatKsiąż F2; Ephebia, Latine, pubertas, Młodź około tych lat. Mącz 106a; Ea aetate sum, Ieſtem tych lat. Mącz 175a; GórnDworz K2. Cf »lata doskonałe«, »jednych lat«, »młode lata«, »stare lata«, »lata stateczne«, »śr(z)ednie lata«, »zeszłe lata«.

W połączeniach szeregowych (26): Leop YY4v; Priamuſá v ołtarzá/ nie bacżąc ná mieyſce/ látá/ y doſtoyność/ Pirus vdawił. BielKron 60; Przy puſzczániu krwie/ trzebá báczyć cżtery rzeczy: naypierwey Czás: wtore/ Zwycżay: trzećie/ Látá: á czwarte/ śiłę. SienLek 36v; A czo ludzi wſzelákiego ſtanu/ płći/ lat/ y záwołániá ná pogrzebie było GórnDworz Bb3, I6; RejPos 38v; KuczbKat 5; Oczko 22 [3 r.], 27v, 33v; tenże Fortunatus/ ktory mi ſię bárzo y láty/ y obycżáymi/ y proſtotą podobał SkarŻyw 213; CzechEp 178; GostGospSieb +4v; LatHar 532, 554; WujNT Luc 2/52; Dotąd co ſie czyniło/ ácz niewiele/ tyle przedśię/ ile látá/ śiłá/ y ſczupłość dopuſczáły JanNKar A2v; W prziymowániu zeznawánia Sędziowie pilnie máią báczyć ná látá, ná baczenié, rozeznánié, y zdrowié tego, który zapis cżyni. SarnStat 758, 71, 484, 909; SkarKaz 45b [2 r.]; SkarKazSej 660a.

W przeciwstawieniach: »lata ... cnota, dowcip« (2): Nie láty/ ále cnotą żywot mierzyć mamy KochFrag 51; Trzebá dobrego tworce. (‒) Młody ieſt chudziná. (‒) Nie láty, lecz dowcipem y chęcią mądrości. Dochodzą. CiekPotr 26.

W charakterystycznych połączeniach: kwitniące lata, leniwe, miękuchne, niemałe (2), nieszczęsne, nietrwałe, nieukrocone, nieustawiczne, płoche (3), płone, pochylone, przeminęłe, przeszłe, przyszłe, rane, roztropne, rozważne, słabe, spokojne, szczęśliwe, uczniowe, zacne; lata bronią, dokurczyły (2), kwitną, przynoszą, przyszły, schodzą [na czym], laty [kogo] dojść, [kogo] przejść (2), przerownać (zrownać) (2); rozność w leciech.

Przysłowia: Leć mądrosć z láty przychodzi GliczKsiąż P3; Mądrość látom przyſmákiem, mądry karmia látom [Plaut: Sapienti aetas condimentum, sapiens aetati cibus est]. CiekPotr 25.

Látá z ſtátkiem káżą ſiedźieć/ Lápę liżąc iáko niedźwiedź. CzahTr H3v.

Frazy: »[czyje] lata z kloby wychodzą« = ktoś się starzeje (1): Porucżam tho potym komu inſzemu młodſzemu [...] gdyż iuż moie látá s kloby wychodzą/ ták iż muſzę ſie iuż przeſieſc s koniá ná woz/ á z rogożey ná máterac. BielKron Mmmm2.

»lata [czyje] [są] w starości poszłe« = ktoś zestarzal się (1): iuż nam ſiła y moc vſtała/ żebyſmy mieli zbroię znoſić y vćiski woienne/ abowiem iuż lata naſze w ſtaroſći poſzłe/ dla thego ieſlić ſie podoba/ wybierz ſobie młode HistAl B5.

»[komu] wychodzą młode lata« = mija młodość (1): Może ſie podziwowáć odmiennoſciam ſwiátá/ Y iáko nam wychodzą náſze młode látá. RejZwierc 28v.

Zwroty: »doczekać lat [jakich]« = dożyć jakiegoś wieku (2): RejJóz Q2; Docżekałeś poććiwie ſwoich lat ſzedziwych/ W ktorychby cżáſow vżyć iuż trzebá poććiwych. RejZwierc 180.

»dojść do [jakich] lat; dojść, dorość, dotrwać [jakich] lat« = dożyć jakiegoś wieku; pervenire usque ad dies Vulg; attingere dies annorum PolAnt [szyk zmienny] (1; 3 : 2 : 1): Leop Gen 47/9; BibRadz Gen 47/9, Is 65/20; gdyć dał Pan Bog dorość y pocżćiwych lath/ y dałći docżekáć y pocżćiwych obycżáiow twoich RejZwierc 28; SkarŻyw 244; Názbyt ſczęśliwy názbyt zdałeś ſie bydź Bogu Rádziwile/ byś był w tym towárzyſtwie [Hanny]/ progu Swych lat oſtátnich doſzedł KochFrag 52; OrzJan 92.

»lata [komu] liczyć« = uważać, że ktoś już zbyt długo żyje (2): Látá mu licży/ powiáda iż to iuż nie młody pater/ cżásby mu przed Moiżeſzá. RejZwierc 160v, 78.

»lata [jakie] mieć, mający« = być w jakimś wieku [szyk zmienny] (7 : 1): BierEz Sv; BielKron 346v, 421v; Mącz 498c; SienLek 117; GórnDworz L12v; HistRzym 123; Maurus młodziuchny miſtrzá ſwego pomocnikiem zoſtał: á Plácidus ieſzcże dziećinne látá miał. SkarŻyw 250.

»mieć lata« = być doroslym; aetatem habere Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (14): OpecŻyw 63v [2 r.]; do żony nyema godnosći áni lat/ á do miłoſnice wſſytkyego mu yeſt doſtátek/ thám ma godnosć y látá. GliczKsiąż O8v; Leop Ioann 9/21, 23; RejZwierz 15v; Etsi abest maturitas aetatis, Aczkolwiek yeſzcze nie ma lat potemu. Mącz 211d; Bo niż cżáſu doroſtą y niż látá máią/ Mácierzyńſkim ſie śćirwem ták wychowywáią. HistLan B3; BudNT Ioann 9/21, 23; StryjKron 170; WujNT Ioann 9/21, 23.

»mieć laty [przed kim]« = być starszym od kogoś (1): Bo po zeſzćiu rodźiców náſzych/ máiąc ón nietylko láty/ ále y rozumem przed inſzą bráćią KochFrag 48.

peryfr. »odcinać kwitniące lata« = uśmiercać w młodym wieku (1): Pánno vmyſłu męſkiego: Krzywdá ſczęśćia omylnégo/ Odćinać kwitniące látá Nagle ćię zdéymuiąc z świátá. ZawJeft 44.

»pomnażać (a. mnożyć) się, rość w leciech; rość w lata« [szyk zmienny] (6 : 3; 1): Leop YY4v; RejPos 38v; RejZwierc 235; CzechEp 178; LatHar 532, 554; A Ieſus ſię pomnażał w mądrośći y we wzrośćie (marg) ábo, y w lećiech [proficiebat sapientia et aetate]. (‒)/ y w łáſce v BOgá y v ludźi. WujNT Luc 2/52; SkarKaz 45b [2 r.]; Rość Iároyśiu namilſzy/ w lećiech ſię pomnażay/ A vćiechy z lat młodych Rodźicom przymnażay. SkorWinsz A3v.

peryfr. »bieg lat swych pierwszy przepędzić« = przeżyć pierwszy okres życia, młodość (1): iáko ten co czytał/ y przez dźiwne ſzczęśćia ſtopnie bieg lat ſwych piérwſzy przepędźił: A o rzeczách przyrodzónych/ [...] kiedy mówić pocznie/ [...] iákoby Dioſcoridá álbo Theophráſtá z ręku dopiéruczko puśćił Oczko A3.

»z laty przychodzić, rość« [szyk zmienny] (2 : 2): GlabGad O5; GliczKsiąż P3; RejZwierc 132; [zwyczaje i kochania pożądliwe chłopiąt] niemáiąc żadnego rozſądku vcżćiwośći/ niemogą być dobre/ y roſtą wnich z láty [cum annis]/ ták iż w dálſzym wieku trudno iuż więc bywa tego przeſtáć ábo ſię oducżyć. ModrzBaz 11.

»przyść k(u) [jakim] latom, do [jakich] lat, w [jakie] lata« [szyk zmienny] (11 : 5 : 1): OpecŻyw 5v; Gdyſmy ktym látom przyſzli/ iż iákokolwiek możem rozeznáć dobre od złego/ żądáliſmy oddálić od ſiebie nieumieiętnoſć/ á być nápełnieni mądroſcią w vmyſlech náſzych HistAl I4v; BielKron 18, 78v; KwiatKsiąż E2v; GórnDworz Kk4; RejZwierc A3v, 30v [2 r.], 127v, 129v, 146 (11).

»k(u) latom, do lat przyść (a. przychodzić); lat dorość, dojść« = być doroslym, dojrzałym [szyk zmienny] (7 : 1; 5 : 3): Aż gdy oni ku latam przychodzą, tuż więc włoſi roſtą mięſſze y gęſtſze GlabGad O4v; A gdy to dzieczko Lat doſło Tu me wſzyſtko zle vroſło. RejKup d7; GliczKsiąż E5, E7, F2v, F7, F7v, Kv; BielKron 158; KochSat [C2]; SienLek 11; RejPosWstaw [412]; PaprPan Qv; StryjKron 150; GórnRozm L3; PowodPr 12.

»przyść k(u) latom, do lat, w lata; zajść (a. pojść) w lata; zejść w leciech; latami obeszły; podeście w leciech; lata zajdą« = zestarzeć się [szyk zmienny] (6 : 3 : 2; 3; 1; 1; 1; 1): BielŻywGlab nlb 14; Accessio annorum, Podeśćie w leciech. Mącz 43d; Obsitus, ut pannis annisque obsitus, Látámi y łátámi obeſzły obsádzony/ to yeſt bárzo ſtáry y oſzárpány. Mącz 387b; á gdy do lath [młody człowiek] przydzie/ iż to wſzytko [zwierzęcą miłość] mimo ſię puśći/ á wſtępuiąc wyſzſzej/ zoſtáwi gorące żądze ſmyſłow zá ſobą GórnDworz L13v, L13v, Mm; RejZwierc B2 [2 r.], 29v, 137, 146, 180; KochFr 52; Wżdy Pánná w látá zaydzie gdzie niemáſz poboru. Nie pomogą Dámáſzki áni Złotogłowy/ Ani owy pſtroćiny: lepſzy groſz gotowy. BielSjem 20; KochSob 58. Cf »zstarzeć się, (a) przyść w lata (a. zejść w leciech)«.

»[jakie] lata (s)trawić« [szyk zmienny] (5): GliczKsiąż E5; Ktemu może o tákim cżłowiecże to rozumieć/ iż młode látá ſwe/ nie roſpuſtnie ſtrawił GórnDworz K4v, B7v; JanNKar A2; KlonWor 55.

»lata [czym] uprzedzać, przewyższać, przechodzić; uprzedza [co] lata« = postępować w sposob baráziej dojrzały niż na to wskazuje wiek [szyk zmienny] (2 : 2 : 1; 1): O tych záprawdę nadzieiá ieſt/ iż oni lata ſwe cnotą chcą vprżedzać. KwiatKsiąż D3v, E2v, E3; SkarŻyw 200, 248; ZawJeft 3.

»wyrość, wyniść z [jakich] lat; odrość [z czego] do [jakich] lat« (1 : 1; 1): Mącz 471c; Zátym Tárſia wyrosłá z lat dziećińſkich/ y pocżęłá z innymi pánnámi do ſzkoły chodzić HistRzym 18; BiałKaz 13.

»zawieść w lata« (1): Pánowie nam zeſzli s ſwiátá/ Záwiodſzy nas w dálſze látá/ W obce ręce ſkárby dáli/ A nas ná odpuſt poſłáli BielKom A.

Wyrażenia: »lata długie« [szyk 1 : 1] (2): Abowiem długie czáſy y látá [longitudinem dierum et annos] żywotá thwoiego/ y pokoy przynioſą tobie. BibRadz Prov 3/2; WitosłLut A6.

bibl. »dni lat« = dies annorum (a. anni) PolAnt (3): A toć (ſą) dni lat żywotá Abráhámowego/ ktorych żył/ ſto lat/ y ſiedmdzieſiąt lat/ y pięć lat. BudBib Gen 25/7, Gen 47/28; WerGośc 263.

»dojźrzałe, dorosłe lata; lat dojźrzałość, dośpiałość; dordzeją lata« [szyk 4 : 2] (2 : 1; 1: 1; 1): LibLeg 11/133v; GórnDworz L12v; WujJudConf 63v; Piérwéy dźiélność dordzáłá/ niżli látá twoie. KochJez A2; AVguſt Zygmuntow nie wydał też Táty, Choć go nie doſzedł doyzrzáłemi láty. KlonKr F2v; Więc po cżáśie lat ſwych doyźrzáłośći/ Pobudzoná z przyrodzoney krewkośći. Iełá myſlić/ y rozbieráć zſobą: Kogoby mogłá mieć ſwą ozdobą. PaxLiz A4v.

»doskonałe lata« [w tym: doskonałych lat (1)] = wiek dojrzałości i pełni sil [szyk 2 : 2] (3): Integra aevi puellula, Pánná práwie doskonáłych lat álbo doskonáła w leciech. Mącz 171d; RejZwierc 30v, 161v.

»dziecinne, dziecińskie, dzieciństwa lata« = dzieciństwo; anni pueritiae a. praetextae, pueritia Mącz [szyk 7 : 2] (9 : 1 : 1): BielKron 65v; Mącz 10c, 29c; żáſię około ćwicżenia/ y chowánia ich [synów] hnet od dziećinnych lat/ áż do męſkich/ áby wzroſt był kſtałtowny/ y zdrowie/ y śiłá. GórnDworz Hh4v; HistRzym 18; BiałKaz 13; SkarŻyw 250; ZawJeft 21, 23; LatHar 79, 530 marg.

»jednych, rownych, tych lat« = rówieśnik, w tym samym wieku; aequaevus Mącz, Calag, Calep; aequalis, coaetaneus, coaevus Mącz, Calep; par aetate, contemporaneus, synchronus Mącz; eiusdem aetatis, synephebus Calep [w tym: jednych albo rownych (2)] (6 : 2 : 1): Synchronus, Rowiennik/ yednych lat. Mącz 52c, 4c, 5c, 276c; Calag 247b; Aequaevus, Aequalis, eiusdem aetatis, ab aequalitate aevi ‒ Rownich albo, Iednich lat. Calep 34a, 209a [2 r.], [1041]b.

»małe lata« = niemowlę (1): Doſyć było bogóm/ lub miedźi/ álbo złotá/ Lub żelázá tyle dáć/ ile máłe látá/ Swiéżo przeważyć mogły dźiéćięćiá rodnégo/ A tym okup rodzáiu vczynić ludnégo: Y domoſtwá pátrzyć bez ſkłádu niewiśćiégo GosłCast 45.

»męskie lata« = integra aetas Mącz [szyk 3 : 1] (4): Mącz 171d, 498c; SkarŻyw 244; ACzkolwiek Zbáwićiel náſz/ [...] do vrzędu ſwego około ludzkiego zbáwienia czekał męzkich lat SkarKaz 42a.

»młode, młodzieńskie, młodziuchne, młodości, młodego człeka lata; młodość lat« = młodość, okres życia następujący po dzieciństwie, przechodzący w okres wieku dojrzałego [w tym: młodych lat (1)] [szyk 22 : 7] (21 : 2 : 1: 3 : 1; 1): LibLeg 7/31 v; RejWiz 32; RejZwierz 61v; BibRadz *4v, *5; BielKron 105; KwiatKsiąż C; SienLek 117; GórnDworz K4v; HistRzym 123; A ták ty moy miły Krześćijáńſki brácie/ kthoremu ſie Pan Bog da przebić przez ty omylne á burzliwe látá młodośći y śrzedniego wieku RejZwierc [121]v, 29, 120v, 125v, 173; KochPs 135; długo ſię [św. Hugo] z Biſkupſtwá wymawiał/ niegodność ſwoię y młode látá przekładáiąc SkarŻyw 290, 244, 291, 459, 542, 552, 580; LatHar 31; GosłCast 15; KlonWor 55 [2 r.]; ZbylPrzyg ktv. Cf »wychodzą młode lata«.

»młode lata« = wczesny okres życia, dzieciństwo [szyk 10 : 2] (22): GliczKsiąż I5v, K2; ZYgmunt wthory Auguſtus/ [...] ná kroleſtwo Polſkie był pomázan y koronowan/ [...] ná zamku Krákowſkim: ácż temu byli ná odpor niektorzy/ iż młode látá miał/ iedno dzyeſięć lat BielKron 421v, 188v, 233, 233v, 346v, 373v, 387v; KwiatKsiąż E2v, N4v; Niechayże tedy tego pilnie pátrzą áby chłopiętá y dźiewecżki/ pirwſzych młodych lat ſwych niewiodły w proznowániu [primos transigant annos]: niechay śię ſtáráią/ áby záwżdy co robiły ModrzBaz 10v.

»lata najlepsze« (1): máiąc s tego wielką roſkoſz/ iż ktho láthá ſwe naylepſze/ v niego [u Florentyna biskupa] ſtráwić chciał. GórnDworz B7v.

»noworosłe lata« = wiek dzieciństwa (1): Nye yeſt tedi tá ſluſſna przycżyná áby dla noworoſlych lat á nyeuſtáłego rozumu dzyeći nye myáły być vcżone GliczKsiąż I7v.

»lata ojcow, przodkow« = wiek, którego dożywali przodkowie; dies patrum Vulg (2 : 1): Leop Gen 47/9; á dni żywotá mego były krotkie á złe/ y niedotrwałem lat przodkow moich [et non attigerunt dies annorum vitae patrum meorum]/ ktore oni przeżyli ná ſwiećie. BibRadz Gen 47/9; BielKron 18.

»lata ostatnie, ostateczne« [szyk 3 : 2] (3 : 2): WróbŻołt 70/18; Summa senectus, Oſtáteczne látá/ ſtárość. Mącz 431d; KochFrag 52; OrzJan 92; Iuż ſwoich lat oſtátecżnych/ pozbáwionem bárzo wdźięcżnych ArtKanc P18.

»pierwe (a. pirwsze), rane, wczesne lata« = młodość, dzieciństwo; adulta aetas Mącz [szyk 3 : 1] (2 : 1 : 1): GliczKsiąż E5; Mącz 262a; STáry cżłowiek gdy bacży ſwoie pierwe látá/ Zda śię mu áby záſzedł w iną ſtronę świátá. Inákſze obycżáie/ inákſze dziś ſpráwy/ Kto ſie ludziom przypátrzy/ dźiwne ich poſtáwy. BielRozm 10; ZawJeft 45.

»poczciwe lata« (6): A gdy cie wſzyſcy miłowáć będą/ iużći s thego vroſcie życżliwość/ poććiwość/ ſławá/ powagá pocżćiwych lat twoich RejZwierc 128, A3v, 28, 122v, 129v, 166v.

»lata potemne; lata były po temu« = aetas idonea Mącz (1 : 2): Mącz 211d, 510b; A iż látá náſze ná ten czás potemu nie były [aetas nostra tum non permittebat JanPrzyw 53]/ ábyſmy powinną przyśięgę vczynić mogli SarnStat 11.

»latom przystojny, przyzwoity; latam przystoi« [szyk 3 : 1] (2 : 1; 1): Oczko 16; y w zakryſtyey ſię około poſług kośćielnych látom ſwym przyſtoynych/ iáko Sámuel Prorok báwił. SkarŻyw 297, 580; KlonWor 44.

»przyśpiałe lata« = starość (1): Gdzie przyſpiáłe látá/ y tákowa miłość ſámey cudnośći/ nigdy ná ten błąd/ á zámieſzánie głowy nie podwiedzie GórnDworz Mm4.

»słuszne lata« = okres dojrzałości umysłowej (1): Bowiem gdy iuż przodkowie mogi dochowawſſy mie ſluſſnych lat wypuſćili na opiekę ſwoię/ zdáłomi ſie ábych ſie ná wſſem przyłączył ktobie [do Boga] RejPs 39v.

»stare, ostarzałe, niemłode lata« [w tym: lat niemłodych (1)] = grandis aetas Mącz [szyk 11 : 1] (9 : 1 : 2): Tales tylko dla ſwego vmyſlu á nyechući zbranyał małżeńſtwá dothąd áż wſtáre látá wpadł GliczKsiąż O8v; LubPs A4v; RejWiz 93; Mącz 148c; RejZwierc 118; PaprPan K2, Hh4v; gdy iuſz byłá [Matka Boska] lat nie młodych/ zlećić w opiekę niechćiał żadnemu Apoſtołowi/ ktory pierwey w małżeńſkim ſtanie był SkarŻyw 242, [237]; PowodPr 85. Cf »stare lata i siwość, siwy włos«.

»lata stateczne« [w tym: lat statecznych (1)] = okres wczesnej starości (2): HistLan D4v; A ták záwżdy dziwną ſtraż y dziwną opiekę Pan Bog vkázował nád tákiemi ludźmi lat ſtátecżnych á poważnych. RejZwierc 125.

»szedziwe lata (a. lato)« = starość [szyk 14 : 3] (17): GórnDworz H5; RejZwierc B2, 122, 124 [2 r.], 124v, 125v (13); KochPs 139; GrochKal 16; Człowiek choć wyraz Boży/ nieſpoſobny ná to/ Ani nálazł fortélu ná ſzedźiwé láto. KochFrag 21.

»śr(z)ednie lata« [w tym: śrzednich lat (2)] [szyk 8 : 2] (10): KwiatKsiąż C4v; Ut provecta aetate, vel provectus aetate homo, Srzednich lát człowiek. Mącz 478a; iákie ma być ſtánowienie y záchowánie ſpraw y żywotá iego [człowieka]/ pocżąwſzy od vrodzenia iego áż do śrzednich lat iego. RejZwierc 1, A3v [2 r.], 29v, 118, 126v, 206v; Oczko 27.

»wczesne lata« = wiek dojrzały (1): Confirmata aetas, Wczeſne látá Męſtwo. Mącz 128c.

»wiek [jakich] lat; lata wieku [jakiego]« (3; 1): iáko ſie káżdy [...] záchowáć ma káżdego wieku ſwego/ ktory [...] ieſt ná trzy cięśći [!] rozdzielon/ tho ieſt/ wiek młodośći iego/ potym wiek śrzednich lat iego/ á potym iuż wiek zeſzłych á ſzedziwych lat iego RejZwierc 206v, 30v, 118, 206v.

»zaziębłe lata« = starość (2): wſzytko to w tobie [Pan] ſpráwowáć będzie co iuż będzie należáło poććiwemu ſtanowi twemu/ á iuż thym iákoś ſłyſzał zázyębłym látom twoim. RejZwierc 128, 127v.

»zeszłe, podeszłe lata; zeszłość lat« [w tym: podeszłych lat (3)] = starość; affecta aetas, flexus aetatis Mącz [szyk 8 : 4] (7 : 4; 1): LubPs V2v; powiedáiąc ſwoię nicżemność á zeſzłe látá/ w ktorych iuż nie może być pożytecżny Rzecżypoſpolitey. BielKron 120, 107; Mącz [114]c, 129d, 149b; RejPos 295; RejZwierc 206v; KochMon 24; Phil B2; OrzJan 92. Cf »szedziwość a lata zeszłe«.

»lat zupełność« [szyk 1 : 1] (2): Leop AAA4v; áżbyſmy ſię wſzyścy ſkupili w iedność wiáry y poznánia Syná Bożego/ w mężá doſkonáłego/ w miárę zupełnośći lat Chriſtuſowych [in mensuram aetatis plenitudinis Christi] WujNT Eph 4/13.

»lata żywota (a. życia)« = anni vitae PolAnt (5): HistAl N4v; BibRadz Prov 3/2, 9/11; Zaś te (ſą) latá żyćia Izmáelowego ſto lat BudBib Gen 25/17; choroby ćięſzkiey prędkie oddalenie y lat żywotá ſwego przycżynienie LatHar +9.

Szeregi: »czasy, (a, albo, i) lata« [szyk 5 : 3] (8): na twarz cżeſto w zwierciedle patrzał, nie dla pięknoſci á chędożenia ciała, ale aby znał iako vſtawicżne vcżenie lata á cżaſi twarz iego mieniły BielŻyw 82; RejZwierz 70v; BibRadz Prov 3/2; RejZwierc 119, 125, 143v, 162; KmitaPsal A3v.

»dni a lata« (1): Abowiem przez mię przybędźie tobie dni twoich/ á przedłużą lię látá żywotá twego [multiplicabuntur dies tui et addentur tibi anni viiae]. BibRadz Prov 9/11.

»lata i doświadszenie« (1): ná co potrzebá cżłowieká poważnego/ wziętego/ ktoregoby látá/ y doſwiádſzenie wyćwicżyło GórnDworz Kkv. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»lata a doznanie« (1): á oni y drogi do mądrośći niewiedzą iż látá a doznánie ſą do niey drogi. SkarKaz 42b.

»lata czyli (i) obyczaje (a. zwyczaj)« (2): Oczko 24; Biádá źiemi/ iáko Prorok Boży powieda/ ktorey Krol dźiećię. A ná temći nic/ ieſli láty ieſt dźiećię/ cżyli obycżáymi [aetate sit puer an moribus]. ModrzBaz 75v.

»rok i lata« (1): Niech tym ták zacnym oſobom ten rok y látá Długie da potym w ſzcżęśćiu mieć v świátá. WitosłLut A6.

»nie tylko lata, ale i rozum« (1): KochFrag 48 cf »mieć laty [przed kim]«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»lata i (albo) siła« (2): KochSat [C2]; tedy iem tąż drógą iáko y piérwſze lékárſtwá/ dáne być máią: to ieſt/ dniá piérwſzégo lenitiuum/ názáiutrz krwie (ieſli látá álbo śiłá pozwoli) puſzczenié Oczko 38. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»stare lata i (ani) siwość, siwy włos« [szyk 1 : 1] (1 : 1): LubPs Q3; TEgo namniey śiwy włos áni ſtáre látá/ Od tego nie odwiodą ni żadna vtrátá/ Iżeby miał położyć kopią w pokoiu PaprPan Y2.

»lata i starość« (1): z weſołą á nie z zákurcżoną myſlą żywotow ſwych wdźięcżnych á ſpokoynych vżywáć będziemy/ cżekáiąc lat y ſtárośći ſwoiey RejZwierc 115v.

»starość i ostatnie lata« (1): A przeto nie racży mie miły panie opuſzcżać aż do ſtaroſći y do oſtatnich lat moich [usque in senectam et senium]. WróbŻołt 70/18.

»lata szedziwe i biała skroń« (1): Tenże go będźie chćiał mieć w ſwey obronie/ Do lat ſzedźiwych/ y do białey ſkronie GrochKal 16.

»lata a szedziwość« (1): y iáko ſwe láthá á onę pocżćiwą ſzedziwość ſwą [...] ſtánowić á záchowáćby miał RejZwierc 119.

»szedziwość a lata zeszłe« (1): Aby też bácżność ná moię ſzedzywość á látá zeſzłe miał BielKron 372.

»wiek, (albo, i) lata« [szyk 5 : 4] (9): abowiem każdy wiek álbo láta máią ſwoye nieyákie właſćiwe wyſtepki. KwiatKsiąż C4v, A2v; AEtas pro aevitas [...], Wiek álbo káżdey rzeczi látá/ ſtarosć. Mącz 5b, 5c; SienLek 42; RejZwierc [121]v, 122, 129v; Calep 38a.

»zstarzeć się, (a) przyść w lata (a. zejść w leciech)« (3): BibRadz Ios 23/2; POtym s ſtárzał ſię Iehoſzua przyſzedſzy wlátá [senuit, venit in dies] BudBib Ios 13/1, Ios 13/1.

»żywot i lata« (1): Moiżeſz opiſuiąc żywoty y láthá pirwſzych ludźi mowi/ Zyw był Adam Dźiewięć ſet lat y trzydźieśći GrzegŚm 2.

α. W funkcji przysłówka (312):

»[jakich] lat« (4):

~ Wyrażenia: »młodych lat« = za młodu, w młodym wieku; pubescentibus annis BartBydg (2): Pubescentibus annis, mlodich lyath. BartBydg 125b; Młodych tedy lat tak mayą być ku piciu dziatki prżyzwyćżayani/ iżeby im nieſzalone wino/ ale z wietſzą połowicą wody zmieſzane było dawano KwiatKsiąż D2.

»lat ostatnich« = w starości, u schyłku życia (1): Supremis suis annis, Oſtátnych lat ſwych. Mącz 435a.

»podstarzałych lat« (1): Declinata iam aetate, Podſtárzáłych lat. Mącz 57d. ~

Wyrażenia przyimkowe: »dla lat, z strony lat« = z powodu starości (2 : 1): BielKron 222v; Per aetatem non posse, Dla lat nie moc zdołáć. Mącz 290b; Bo áczkolwiek W. P. M. z ſtróny lat ſwych od Woien wolen ieſt/ wſzákże od porády inym młodſzym/ którzy W. M. też náśládowáć choą SienLekAndr a2v.

»od [jakich] lat« (2):

~ Wyrażenia: »od młodych lat« = za młodu, w młodości (1): Ieſzcże od ſwoich młodych lat/ Piſał wſzem Polſkie rzecży BielKom A3.

»od młodych lat« = począwszy od wczesnego okresu życia (1): A tenero et a teneris subaudi annis, Od młodych lat/ od ſámego dziectwá. Mącz 448c. ~

»wedle (a. według, a. podług, a. podle) lat [w tym: czyich (5)]« = iuxta generationes, per seriem generationis PolAnt; ex aetate Mącz (15): Ale Alexander wedlug lat ſwych pochodząc iteż náuk ſwyh [!] miſtrzow HistAl B2; GroicPorz y2; kthorych w liczbie było godnych wedle lat ku boiowi mężow dwádźieſćiá y ſześć tyſięcy. BibRadz 1.Par 7/40, *5, Ex 28/10, 21, Sap 4 arg; KwiatKsiąż B4v, C, C4v; HistRzym 23v; SkarŻyw 331; NiemObr 144.

~ W połączeniu szeregowym (1): Ty y inne niewolniki ták obraca Ceſarz/ ſtárſze takież grube álbo máłogodne do roley obráca/ młode dawáiąc vcżyć według urody lat álbo godnośći BielKron 261v.

Szereg:»wedle przemożenia i wedle lat« (1): Erat enim populus Romanus ex censu et aetate in Centurias divisus, Wedle przemożenia y wedle lat. Mącz 61b. ~

»z [jakich] lat« (46):

~ W przeciwstawieniu: »z młodych lat ... (na) starość« (2): wſzákże gdym ſie go z młodych lat niebał/ naſtárość też niebędę. BielKron 253; RejPs Ff4v.

Wyrażenia: »z młodych (a. namłodszych) lat« = od wczesnego wieku, w dzieciństwie, w młodości; a parvis, a parvulo, a pueris, a puero Mącz; a teneris annis Modrz [szyk 39 : 5] (44): Diar 61; BielKom A3v, B2v; BibRadz *5; BielKron 75v, 76, 115v, 151v, 153v (12); y iżeby to mniemanie o rzeczach B.[oskich] miał z namłodſzych lat ſwoich. KwiatKsiąż D2v; Mącz [1]a; GrzepGeom B3v; BielSpr 52; RejPosWstaw [412], [412]v, [413], [413]v [2 r.]; HistHel B4; PaprPan A4; Bo nie bez przycżyny ſię chlubi ten że Numanus Remulus, że z młodych lat przywykł pracy ModrzBaz 109v; KochPs 132; SkarŻyw 117; IEZDA DO MOSKWY, Y POsługi z młodych lat, áż y przez wſzyſtek czas przeſzłéy woyny z Moskiewskim, oyczyznie ſwéy y Pánom ſwym czynioné KochJez kt, A2; WerKaz 293; (marg) Małżeńſtwo (–) STárym chłopom dziewecżek byſmy nie dawáły/ Bo nie ſpołu oboie z młodych lat grawáły. BielSjem 22; GórnRozm D4v, L2v; WyprPl A3; CzahTr Cv, D, K2; PaxLiz E; SkorWinsz A3v. Cf W przeciwstawieniu.

»z pierwszych lat« = od wczesnego okresu życia (2): Tak tędy z pierwſzych lat maią być poſtanowione dziatki/ yżeby ſię y o wielkie rzecży kuśić śmiáły KwiatKsiąż Nv. Cf Szereg.

Szereg: »z młodości i z pierwszych lat« (1): z młodośći/ y s pierwſzych práwie do ćwiczenia godnych lat/ [...] nigdym ſie w prożnowániu nie kochał StryjKron A3v. ~

»za [jakich] lat« (14):

~ W przeciwstawieniu: »za młodych lat ... starość« (1): Nauka abyſmy za młodych lat panu bogu ſluzyli nieczekaiąc ſtaroſci. RejPs 137 marg.

Wyrażenia: »za młodych (a. młodszych, a. młodziuchnych) lat« = we wczesnym wieku, w okresie młodości (8): czo yeſſly kyedi czinyll [król] za mlodſich lyadth ſſwoych dziſſz thim wyanczey tho obmiſſlacz raczi abi wthey doſpyaloſczy lyath ſſwoych mogll ſzya vchronycz kaſzdey nyeprziyaczyelſzkyey trvdnoſczi LibLeg 11/133v; Yedni to twyerdzili/ żeby ſie nye godziło dzyecyęcyá vcżyć zá bárzo młodych lat/ yáko cżynyą ći/ ktorzy záraz ſkoro dzyecyę odſádzą/ ále yedno w ſiodmem lecye GliczKsiąż I5, B, E8v, 15, Kv; GrzepGeom B3; WujJudConf 199. Cf W przeciwstawieniu.

»za noworosłych, nieujrzałych lat« (3 : 2); Ták cżego ſie ono [dziecię] zá noworoſlych lat náucży/ długo ono pámyętáć będzye. GliczKsiąż I7v, B, E6v, F2v, 15. ~

»na [jakie] lata« (2):

~ Wyrażenia: »na lata młode« = w młodym wieku (1): á ná ſwoie látá Doſyć młodé/ zwiedźiłeś część niemáła [!] świátá. KochPam 80.

peryfr. »na siwe lata« = w starości (1): żeć przydźie plęſáć ná twé śiwé látá. PudłFr 34. ~

»nad lata« = w sposób bardziej dojrzały niż na to wskazuje wiek, przedwcześnie w stosunku do wieku (4): Mihi videre praeter aetatem tuam facere, Widźiſz mi ſie nád látá twoye czinić. Mącz 319c; y [panienka] nád látá rozum duchowny máiąc/ ſtárość ſwego ſtryiá dobrymi poſtępki vweſeláłá. SkarŻyw [237], 411.

~ Szereg: »nad lata i przed czasem« (1): Bo nád látá ſwe y przed cżáſem wielce duchownym zoſtał. SkarŻyw 35. ~

»z laty« = po upływie pewnego okresu życia, z wiekiem (9): SkarŻyw 249; Słonce iednáko y pádnie y wſchodźi/ Nam záwżdy z láty cokolwiek odchodźi. KochPieś 17. Cf »przychodzić, rość z laty«.

~ Wyrażenie: »z laty zeszłemi« = w starości (1): która karmiłá pierśiámi ſwoiémi Niemówiątko/ dźiś ſłużąc iuż z láty zeſzłémi Prowádźi ſwoię pánią/ dwoie wychowánié/ Nieprzepłáconé kochánié. GosłCast 23.
Szereg: »potym, z laty« (2): Abowiem ábo miał potym z láty ſwemi wynidź rodzicom ſwym ku żáłośći ábo ku lekkośći iákiey ſwoiey/ á ku zginieniu ſwemu RejPos Ooo3; ZbylPrzyg B2v. ~

»za laty« = po upływie pewnego okresu zycia, z wiekiem; w ciągu dłuższego okresu życia (4): SkarŻyw 371; Którey [dzielności] zá láty doſzedł: bo nie w piątym roku/ Przypiął mu Alexánder oſtrogę do boku WyprPl B4.

~ W przeciwstawieniu: »dziecinny wiek ... za laty« (1): Ztądże ſię y proſty dźiećinny wiek vcży tego/ cżegoby zá láty [rudis puerorum aetas discit, quod per annos assequinon posset] mógł niedoſtąpić ModrzBaz 53.

Szereg: »za laty a doświadszeniem« (1): ále niechay vmieią vżyć mądrośći ſwey/ biegłośći/ wiadomośći wiela rzecży/ ktorey zá láty á doſwiádſzeniem doſtáli GórnDworz K3v. ~

»w [jakich, których, czyich] leciech, w [jakim, którym] lecie« [w tym: w rymie (11)] (niekiedy w połączeniu z określeniem pełni funkcję przydawki lub orzecznika) (135 : 13): BielŻywGlab nlb 13; YAko rychło y w kthorych lećiech ſyná ſwego rodzicy myeliby náucżycyelowi yákyemu [...] przykázáć y polećić GliczKsiąż I4v, I6v, K3; RejZwierz 70; BielKron 109v; KwiatKsiąż A2v, B2v, D2, E4; Legem annalem dixerunt, quae praescribebat legitimam aetatem ad petendum magistratum, Statut/ albo/ vſtawá/ w których leciech mieli być ku radzie obierani. Mącz 10d; Quod annos nata dicitur, Yáko yey wiele lat powiedáyą/ w którich lieciech może być. Mącz 344c, 5b; SienLek 92v; GórnDworz Mm7v; gdy iuż obacżyſz ony przeminęłé cżáſy zátrudnione ſwoie/ ktorycheś vżywał w záwikłánych á nieobácżnych leciech twoich RejZwierc 161v, A4v, 162v; CzechRozm 136v; LatHar 130, 131; W onéy potym poćieſze/ gdyś ćiotkę [św. Elżbietę] wſpomniáłá/ Ze y oná w ſwych lećiéch ſyná począć miáłá SiebRozmyśl F3v.

~ W przeciwstawieniach: »w dzieciństwie, z młodu (2), w młodości ... w urosłych (a. dorosłych, a. więtszych, a. zeszłych) leciech; w młodych leciech ... na starość« (4; 1): Yáki zmłodu tháki w vroſlych lecyech vkázáć á popiſáć ſie musi. GliczKsiąż F2v, E; Iedno iż ſnadź z obu ſtron nie było bácżnośći/ Ták w wáſzych leciech zeſzłych ták y w mey młodośći. HistLan D2; Ale námowić ich nie mógł/ ktore ſobie Chryſtus iáko niewinne baránki ná ofiárę w młodych lećiech poświęćił SkarŻyw 180; CzechEp 192.

W charakterystycznych połączeniach: w mocnych leciech, w nieobacznych, w potachłych, w więtszych (3), w zawikłanych.

Wyrażenia: »w dobrych leciech« = we właściwym wieku (1): A ponieważ że máłymi dźiatkámi ſámi chrześćiánie chrzeſt prziymuią/ [...] izaliſz to nie ieſt rzecz ſłuſzna: áby w dobrych lećiech y baczeniu vználi náukę wiáry ſwoióy BiałKat 266.

»w dorosłych (a. urosłych) leciech« = w wieku dojrzałości (2): GliczKsiąż F2v; CzechEp 192. Cf W przeciwstawieniach.

»w leciech doskonałych« = dorosły (1): [Maryja] wzyuoczye bądącz ſzwyątey anny myala pozyuanye dobrouolne ſwego rozumu yſz teſz tak byla podnyeſyona wſtadlo bogomyſzlnoſzczy uyſſzey nyſz bylo prauye ktore ſtworzenye wleczyech doſkonalych PatKaz III 111v.

»w dziecinnych leciech« = in primis pueritiae annis Modrz (3): ModrzBaz 13; StryjKron 285; zkąd bráćia młódſzy w dźiećinnych lećiech [in puerilli aetate JanStat 562] będący [...] bywaią oſzukawáni. SarnStat 593.

»w każdym, w ktorymkolwiek lecie; w każdych, w ktorychkolwiek leciech« = w każdym wieku, bez względu na wiek (3 : 1; 2 : 1): KwiatKsiąż D3, D4; iż choć miłość thá gruba/ w káżdym leczie cżłowiekowi ieſt ſzkodliwa/ á wſzákoż młodym ludziom ieſzcże ſie wdy nieiáko zydzie GórnDworz L13; DOkonawſzy tych kſyążek poććiwych ſpraw cżłowieká cnotliwego/ w ktorymkolwiek ſtanie y w leciech będącego RejZwierc 182; KochTr 6; KołakSzczęśl A3v. Cf »w każdym lecie, wszelakiego czasu i na każdym miejscu«.

»w małych (a. w maluczkich), we mdlonych (a. w mdłych), w dopiro rosłych, w nieujrzałych leciech; w ranym lecie [w rymie]« = w dzieciństwie (3 : 1 : 1 : 1; 1): OKrom dzieczi takovych ktoremby ſtryovie abo opiekvnovie ymienie opieką trzymayącz wmalych ich liecziech ComCrac 19v; GliczKsiąż E5, F7, I6v; SkarŻyw 371; Tákli moiá Orſzulá/ ieſzcze żyć na świećie Nieumiawſzy/ muśiáłá w ránym vmrzéć lećie? KochTr 4; LatHar 130.

»w męskich leciech; w mężnym lecie [w rymie]« = w wieku cechującym się pełnią sił (o mężczyznach) (1; 1): BudBib 1.Reg 2/33; O Hektorze náſz/ ſławny po wſzem świećie/ Coś Phrigóm zginął w twoim mężnym lećie GórnTroas 14.

»w młod(sz)ych leciech; w młodym lecie [zawsze w rymie do: świećie]« = w młodość, będący młodym, niedorosłym, w dzieciństwie [szyk 72 : 2] (68 : 6): OpecŻyw 28, 31, [34]v [2 r.]: FalZioł V 17a; BielŻyw 27; HistAlHUng A4; Mátká miła dawno zeſzłá s ſwiátá/ Zoſtáwiwſzy w młodych leciech brátá BielKom G, F7v, Gv; GliczKsiąż I5v, I7; KochZuz A3v; Będzye pánná w młodym lecie/ Godná wielbienia ná ſwiecie. BielKron 133, 90v, 105v, 112v, 120v, 122v (16); KwiatKsiąż E3v; bo y w młodſzych leciech mych/ nigdym nie był na te miłoſtki wabny. GórnDworz L14, L12, L18v; KuczbKat 155; RejPosWstaw [412]v, [413] [2 r.]; BiałKaz I3v, I4v; StryjWjaz Av; Káźimirz Krol Polſki. CNotliwie y pobożnie żył tu ná tym ſwiecie/ Pokwápił ſie do niebá bárzo w młodym lecie PaprPan Ee, D3v, T3, X, X2v, [Gg]4v, Hhv; SkarJedn A6v; SkarŻyw 135, 200, 224, 527, 574; KochTr 23; StryjKron 360; KlonŻal A2v; WerKaz 302; ZawJeft 43; GórnTroas 62; KochFrag 48; LatHar 130; KołakCath B; WysKaz 41; dla czego częſtokroć tákowi ſynowie w młodych lećiech będący [in teneris annis exsistentes JanStat 574] nie vmieiąc rzeczóm áni mogąc rádźić/ ták wźięte dźiedźictwo zwykli márnie trawić SarnStat 588 [idem 630], 100, 585, 630; SiebRozmyśl G2; KlonKr B2v, D3; SkarKaz 42a; CzahTr F4v, L3v. Cf W przeciwstawieniach.

»w pierwszych leciech« = za młodu (1): Abowiem nie dopieroć dźiś znáć mądrość twoię/ ale wnet w pierwſzych lećiech twoich [a principio dierum tuorum] wſzyſcy ználi roſtropność twą BibRadz Iudith 8/18.

»w starych (a. ostarzałych, a. zastarzalszych), w szedziwych, w starości leciech« = w starości, będący starym [szyk 6 : 4] (6 : 3 : 1): Będąc iuż Dawid w leciech ſtárośći/ [...] gdy ſie zágrzać nie mógł [...] przywiedzyono bárzo cudną dzyewecżkę Sunámicką/ imieniem Abiſág która go zágrzewáłá w łożnicy iego BielKron 73v, 88, 217; Acżkolwiek ſię zawzdy tak w młodych iako y wſtarych lećiech mamy vcżyć KwiatKsiąż E4, A2; HistLαn B, B4v; RejZwierc 130, 132; Mnie iákokolwiek widźiſz w tym ſzedźiwym lećie/ Przedśię [...] Oyczyznie ſwéy chcę ſłużyć KochJez A3.

»w leciech statecznych« = mający wiek więcej niż średni (1): Ale iż nie przyſtoi ná páná ták cnego/ W leciech iuż ták ſtátecżnych báwić ſie ledá cżym/ Wſzákoż cżáſu potrzeby nie zeydzye ni ná cżym. PaprPan C2v.

»w śrzednich leciech« = w średnim wieku (2): RejZwierc 28v; lecż wſzytko mnoſtwo domu twego w śrzednich lećiech męſkich [morientur viri] vmieráć będzie. BudBib 1.Reg 2/33.

»w tych leciech« [zaimek „ten” podkreśla niezwykłość wskazanego wieku w stosunku do jakichś faktów] (8): widząc iego ſłuſzne ſtánowienie w tych lećiech/ bo mu iedno było 9. lat BielKron 242, 112v; KwiatKsiąż D3, N, Nv; Mącz 317c; GórnDworz L14; CiekPotr 60.

»w zeszłych leciech« = w starości, będący starym [szyk 7 : 2] (9): BielKron 332, 354v, 425; Żeby ládá co mogło zdrowiu iego wádzić/ Bo w zeſzłych leciech więcey o tym trzebá rádzić. HistLan D3v, B4v; Swinterog Vtenuſſowic Wiełki Xiądz Litewſki w zeſzłych lećiech ſtáruſzek StryjKron 345; GosłCast 30. Cf W przeciwstawieniu, »stary a w zeszłych leciech«.

Szeregi: »w każdym lecie, wszelakiego czasu i na każdym miejscu« (1): ábowiem te przymioty/ nie ſą przećiwne cznocie/ bacżeniu/ vmieiętnośći/ dzielnośći cżłowiecżej/ w káżdym lecie/ wſzelákiego przyſtoinego cżáſu/ y ná káżdym mieſcu. GórnDworz Kk7.

»stary a w zeszłych leciech« (1): A thákże Izáák vmárł/ y przyłączon ieſt do ludu ſwego będąc ſtárem/ á w żeſłych lećiech [senex et satur dierum] BibRadz Gen 35/29.

»w leciech albo wieku« (1): yeſliżeby kto z młodośći nie był wyćwiczon/ [...] tedy ſię niechay nieſpodziewa/ yżeby w zaſtarzalſzich lećiech albo wieku łatwie mógł [...] ony natychmiaſt ſobie wſpoſobić. KwiatKsiąż A2v. ~

»w leciech [kto]« (1): Był ten to Roboas [...] w leciech młodzieniec [aetate adolescens] HistAl N.

»[jaki] w leciech« (60): KuczbKat 5; RejZwierc 119, 141v; Wam ſię Aniołowie [...] y święći wſzyſcy dziwowáli: mężom w lećiech kwitnącym/ á żywotem ochotnie gárdzącym SkarŻyw 209, 259; Fráſzkáć młódźik: toć to koń/ który doświadczony/ Y ieſt w lećiéch doyźrzáłych dobrze ſtánowiony. WyprPl B4.

~ W charakterystycznych połączeniach: w leciech kwitnący, (po)stanowiony (3), uczyniony, umocniony.

Wyrażenia: »w leciech doskonały« = dojrzały [szyk 2 : 2] (4): BielKron 372; Mącz 171d; w iákiey ieſt powadze y poććiwośći cżłowiek ſtátecżny/ poważny/ á w leciech ſwych doſkonáły RejZwierc 136; SkαrŻyw 354.

»młody (a. młodszy) w leciech« [szyk 3 : 2] (5): BielKron 112v, 423; Zá nim idźie TRZYćieſki w lećiech dobrze mlodſzy/ A wżdy ięzyk v niego y nád Cukier ſłodſzy. Prot E; SkarŻyw 15, 452.

»w leciech (nie)rowny, mało rozny« [szyk 2 : 2] (3 : 1): Dzieći ktorym śiedḿ lat minęły miedzy rowne ſobie w lećiech ná ćwicżenie dawány były BielKron 272v; A co ſie tycże vrzędu/ á ochmiſtrzowánia tego/ widzę iż wdy nieiáko mu Dworzánin ſproſtáć może ná then cżás/ kiedy będzie máło rozny w leciech od páná GórnDworz Kk; KochMon 26; SkarŻyw 117.

»podeszły, zeszły, poszły w leciech« = aetate provectus Vulg [szyk 16 : 14] (15 : 14 : 1): MurzHist P4; Ponieważem iá ieſt ſtáry i żona moia iuſz podeſzła wleciech ſwoich [provecta in diebus suis] MurzNT Luc 1/18; Leop 2. Mach 4/40, Luc 1/7, 18; BibRadz 2.Mach 4/40; Bálicki ácż w lećiech zeſzły był ále ná ſercu nic/ pothkał ſie napierwey s ſwoią rotą z Wołochy BielKron 422, 191, 347v; HistLan B3v; RejZwierc 166v; BielSpr 45v; áni ſię teſz wſtydaymy ſzedziwośći ſtarcá wlećiech podeſzłego [nec veterani revereamur canos multi temporis Vulg] BudBib Sap 2/10; BiałKaz I4v; CzechRozm 129; SkarŻyw 411; StryjKron 360, 467; LatHar 31, 685; WujNT Luc 1/7, 2/36; SarnStat *8. Cf Szeregi.

»w leciech podrastający, mały« = niedorosły [szyk 1 : 1] (1 : 1): że zaſługą iego [Pana Krystusa]/ y dzyatki/ y młodzyeniaſzkowie/ y inſzy w leciech podraſtáiący/ zbáwieni bywáią. RejPosWstaw 41 v; SkarŻyw 117.

»starodawny w leciech« = przedwieczny (o Bogu Ojcu) [szyk 2 : 1] (3): ktory w lećiech Stárodawny/ ſam Bog żywy y prawdziwy/ miał dáć ſynowi cżłowiecżemu pánowánie wiecżne nád wſzemi narody. CzechRozm 169, 180, 181.

»star(sz)y w leciech« [szyk 5 : 1] (6): KromRozm I Bv; Ludzie z ſobą vprzeymie/ nie zá tárcżą/ żyli/ Stárſze w lećiech/ tákze też przełożone cżćili. KochDryas A2v; SkarŻyw 119, 428, 519, 553.

Szeregi: »w leciech podeszły jako i młody« = każdy (1): Może przynieść niemáły pożytek káżdemu/ Ták w leciech podeſzłemu iáko y młodemu. HistLan A2v.

»stary i podeszły (a. zeszły) w leciech« = senex veniens in dies PolAnt (5): GliczKsiąż B2v; BibRadz Gen 18/11, 24/1, 1.Par 23/1; Oycy też ludźie ſtáre y w lećiech podeſzłe zowiemy/ ktore też w vcżćiwośći mieć mamy. KuczbKat 305.

»zstarzeć się i być zeszły w leciech« (1): á Iozue ſie był ſtárzał y był zeſzłym w lećiech [fuit post dies multos]. BibRadz Ios 23/1. ~

W przen (6): Koc ten/ ácz nie pomáłu wezbráły go látá/ Ták iż rzadko gdźieby w nim nie przyſzyta łátá/ Ale pewnie koſztowny PudłFr 78; Czemu wąż fortunnieyſzy/ który z przyrodzenia/ Káżdy rok wiotché látá ná młodą płeć mienia? KochFrag 21.
Zwroty: »w lata postępować« (1): Przetoſz przywileie y zwierzchność ſtolice Piotrá S. im dáley w látá kośćioł S. poſtępował/ tymſię iáśniey y więcey pokázowáć y wynurzáć pocżęły. SkarJedn 80.

»przyść w lata« = zestarzec się (1): y przybliżyłaś [Jerozolimo] dni twoie/ á przyſzłaś w látá ſwoie [venisti usque ad annos tuos] BudBib Ez 22/4.

Szereg:»lata i praca« (1): nie wſtydzi ſię ſtárey y záſłużoney mátce [= stolica carogrodzka Kościołowi rzymskiemu] vwłocżyć: nie pomni ná ćiáło iey láty y pracą ſtrapione/ y zſtárzáłe ná ſłużbie Bożey SkarJedn 389.
Wyrażenie przyimkowe: »w leciech« (1):
~ Wyrażenie: »w zastarzałych leciech« (1): A ták tu Prorok ſwięty dwie rzecży bárzo ſrogie á okrutne opowieda/ ktorymi miał być borzon á pſowan kościoł ſwięty w tych záſtárzáłych leciech ſwoich. LubPs A4. ~
a. praw. Pełnoletność; aetas (debita a. integra a. iusta a. legitima) Mącz, JanStat, JanPrzyw, Cn; plenitudo aetatis Vulg; maturitas aetatis Mącz; anni legitimi a. legitimae aetatis JanStat (85): Potym gdy oną dziewecżká pięć lat miáłá/ rádził Ceſarz/ áby zámowioná byłá zá iednego Senatorá zacnego/ ktoryby iey lat cżekał. SkarŻyw [223]; LAtá teraz znayduią na Trybunale dobrze mnieyſze niż w Státućie ſą opiſáne: A to dla tego áby ſie nie przewłaczáłá ſpráwiedliwość dla wymowki, że kto lat nie ma. SarnStat 1288.

lata ku czemu (1): Legitima aetas ad petendum consulatum Słuſzne látá ku ſtárániu ſie áby był wzięt do rády. Mącz 190c.

G z określeniem w funkcji przydawki (1): GroicPorz b3 cf »lata zupełne«.

Zwroty: »lata (lat) (nie) mieć, (nie) mający« = (nie) być pełnoletnim, dojrzałym; aetatem (debitam a. integram a. iustam a. legitimam) habere JanStat, JanPrzyw, Cn; annos discretionis attingere JanStat; minorennis JanStat, Cn; maior qui, annos implevit, minor (annis a. annorum viginti duorum) Cn [szyk zmienny] (29 : 4): ZapWar 1529 nr 2373, 1550 nr 2655 [2 r.]; ComCrac 16 [3 r.]; Przethoſz wponyedzialek Szwyąthym Idzym yeſth [Iwan woźnica] obyeſchon a yanek yako chlopyec lyath nyemayączi yeſzcze puſzczon LibMal 1548/146v; GroicPorz p3, eev, ee3; UstPraw B4 [2 r.], C2, G2, H3 [2 r.], Iv [2 r.]; A gdy go potim vpomináłá [Helena Miecsława] aby ſynowi Monárchią ſpuśćił záſię/ ponieważ iuż ma lathá ſłuſzne. BielKron 357v, 103, 124; SarnStat 9, 473 [2 r.], 474 [2 r.], 581, 778 (12).

»k(u) latom, do lat przyść (a. przychodzić, a. dojść); lat (swoich) dorość, dojść; przyście do lat« = annos discretionis assequi, legitimam attingere aetatem, ad annos legitimae aetatis pervenire, ad aetatem legitimam venire JanStat; ad aetatem integram pervenire JanPrzyw [szyk zmienny] (15 : 9; 5 : 1; 1): ZapWar 1529 nr 2373; ComCrac 16, 19v; GliczKsiąż O3v; GroicPorz eev, ee4v; UstPraw B3, G4v, H3, Iv; Dzieći ktorym śiedḿ lat minęły [...] ná ćwicżenie dawány były/ piſáć y cżytáć vcżyły ſie [...]/ boſo chodziły/ bez ſukniey/ áż doſzedł łat [!] ſwoich BielKron 272v; PO śmierći Włádzisłáwá Krolá Węgierſkiego ſyn iego Ludowik ku látom przyſzedſzy pánował BielKron 305v, 103, 258, 342, 360, 379; HistRzym 112, 123; Potym gdy lat doroſły [córki] wydał zá mąż [wdowiec] obie HistLan A3; ZapKościer 1585/61; StryjKron 472; Phil M2; SarnStat 11, 474, 581, 583, 584, 592, 779; PudłDydo B4v.

Wyrażenia: »lata doskonałe« (1): Potym Romulus wybrał mężow rádnych s Pátricyow ſto/ ktore potym zwáli Rzymiánie Senatem/ ábowiem od ważnośći á mocy byli wezwáni Patres/ á od lat doſkonáłych Senátores. BielKron 99.

»lata prawem opisane« (1): tedy gdy prziydą do lat Práwem opiſánych [si ad annos legitimae aetatis pervenerunt JanStat 561] y będą miéć doſtáteczné baczenié SarnStat 592.

»lata roztropne, rozumne« [szyk 1 : 1] (1 : 1): ZapWar 1529 nr 2373; Iákiego záſye długu iákim porządkiem ná dobrách zmárłego dłużniká doydźie/ [...] á iákiego nie doydźie áż dźieći do roſtropnych lat doydą. GroicPorz eev.

»lata słuszne, słusznego rozeznania« = legitima aetas Mącz, JanStat, JanPrzyw; debita a. integra aetas JanStat [szyk 5 : 4] (8 : 1): BielKron 357v; Mącz 190c; WisznTr 3; A gdy da Pan Bóg látá ſłuſznégo rozeznánia [annos discretionis JanStat 862] będźiemy mieć SarnStat 1084, 9, 584, 758, 779, 890.

»lata zupełne, zupełność lat« [w tym: lat zupełnych (1) ] (2 : 1): DLa pożytku Mieyſkiego/ máią być obieráni w Rádę/ Ludźie dobrzy/ mądrzy/ lat zupełnych GroicPorz b3; Phil M2; gdybyſmy do lat zupełnych [ad aetatem integram JanPrzyw 53] przyſzli/ iżechmy mieli przyśięgę vczynić SarnStat 11.

Szereg: »(słuszne) lata albo rozum (a. rozeznanie dobre)« = debita aetas aut discretio bona JanStat (2): Sądowni máią tego doyzrzeć kto przed niemi wyznawa ábo zápiſuie/ ieſli iuże ma látá álbo rozum UstPraw C2; SarnStat 758.
Wyrażenie przyimkowe: »do lat« = do czasu dojścia do pełnoletności (15): ComCrac 16 [2 r.]; GliczKsiąż Q2v; Oćiec każdy zá żywotá ſwego może dźiećiom do lat y żenie opiekuná dáć UstPraw B3, H3; polecił Bálduin trędowáty ſwoiego ſieſtrzeńcá máłego/ tym obycżáiem/ áby ſie im opiekáli do lat/ á ſkoro doroście/ áby mu koronę ſpuśćili. BielKron 179v, 322v, 327v, 357; RejPos 33; Gdy oyćiec zéydźie oſtáwiwſzy dźiatki ieſcze do lat [ad annos legitimos JanStat 579] niedochowáne/ opiekun ich nie może dźiedźictwá przedáć SarnStat 583, 496, 581, 582, 613.
5. Czas życia człowieka lub zwierzęcia, odnoszący się do jednostki lub rozumiany ogólnie jako miara czasu istnienia człowieka; życie; anni Vulg, PolAnt; aetas, spatium Mącz [zawsze w pl] [w tym: czyje (65): pron poss (53), G sb i pron (11), ai poss (1)] (103): OpecŻyw 90v; á wſſákoż ieſſcze przyłoż lat co nawięcey ku látom iego dla wielkiey dobrotliwoſći iego. RejPs 89v; RejKup i8v; LubPs P3 marg, T6v; Leop 4.Esdr 4/33; In medio spatio, W pośrzodku ſwych lat. Mącz 404c, 280a; [Pan] kazał go ziąć w niewinnośći iego s ſwiátá tego/ náſyćiwſzy go doſyć láty iego RejZwierc 175v, 30v [2 r.], [233]v; Day nam zá troſkliwe látá/ Weſołégo vżyć świátá KochPs 137, 52, 55, 136, 152; SkarŻyw 113; Iesliżeć téż z tąd rośćie żáłość/ że iéy látá Pierwey ſą przyłomione/ niżli tego świátá Roſkoſzy záżyć mogłá KochTr 21; DLugóż maſz/ ô miłosći/ fráſować mé látá? KochFr 95; Vżył lat Twoich w rádośći/ Służąc Bogu w pobożnośći. KochMRot A3v; ArtKanc P18v; w których [kłopotach] moié látá/ Będą ſchnąć miedzy ludźmi/ poko ſtánie świátá. ZawJeft 41; GrochKal 11; Pánie/ ty wieſz złośći moie/ karz niż weźmieſz z świátá/ Bo/ niżbyś tám wzgárdźić miał/ wolę z płácżem látá GrabowSet Ov, A3v; KochFrag 21; LatHar 112; KołakCath A3v; Látá náſzé niepewné: Lepiéy ſie nie rodźić/ Albo ſie w niewinnośći ná ráną śmierć zdobyć. GosłCast 52.

W połączeniach szeregowych (2): Iuż na ſtronie ſtan Vrodą Seroky Plas/ Sywą Brodą Liata długie/ Rozum/ Zdrowie Iako tego vżił to wie RejKup bb5v; GosłCast 37.

W przeciwstawieniu: »lata śmiertelności ... wieczność« (1): Ty żywieſz czás nieprzeżyty/ A móy wiek ieſt w gárśći ſkryty/ Látá moiey śmiertelnośći/ Mniéy niżli nie ku wiecznośći. KochPs 57.

W porównaniach (3): BibRadz Ps 90/9; Iáko dym/ ták látá moie vlećiáły KochPs 151; Márá człowiek: á iego látá ſą lotnemu Cięniowi rowné niehámownemu. KochPs 209.

W charakterystycznych połączeniach: nieszczęsne lata, prędkie (2), pracowite, smutne, spokojne, troskliwe, złe; lata schną; skrocić lat, ucierać, udzielić, użyć; frasować lata.

Frazy: »lata (precz) bieżą, wskok idą, uleciały, umykają się« [szyk zmienny] (3 : 1 : 1 : 1): iż látá precż bieżąc/ biorą s ſobą wiele cżłowiecżego dobrego/ y odeymuią śiłę/ á z nienagłá gubią żywość/ y ciepło przyrodzonez wilgotnoſcią/ zá kthorym ginieniem/ cżłowiek ſie mieni GórnDworz H5v; KochPs 137, 151; KochFr 44; WisznTr 22; PudłFr 40.

»dokąd tu lat [czyich], poki [komu] lat [czyich] dostanie« = dopóki ktoś żyje (1 : 1): Tarnę wſzytek/ ná przeſtępce pátrząc vſtaw twoich/ Które v mnie ſą zá pieśni/ dokąd tu lat moich. KochPs 181, 90.

»lata [czyje a. komu] przeminą« [szyk zmienny] (2): LubPs R6v; bo tháki cżłowiek nie długi cżás ma ná ſwiecie żyć/ bo Pan bog zábáwi go weſołemi krotofilámi/ iż mu prętko látá przeminą. BielKron 80v.

»przyjdą, wynidą zamierzone lata« = skończy się życie (2): KochPs 72; Kiedy iuż w ónéy rádźie ſwéy boſkiéy vrádźił/ Iże ćię do śiebie miał wźiąć z tego świátá/ A iuż wyſzły óné twé zámierzoné látá. SiebRozmyśl K4.

»schodzą (a. przechodzą) [komu a. czyje] lata; [komu] na leciech schodzi« = upływa czyjeś życie [szyk zmienny] (2; 1): KwiatKsiąż Q [2 r.]; Pátrz iáko ſchodzą tákim márnie látá/ Co ſie wdawáią w roſpuſtnośći ſwiátá. RejZwierc [213].

Zwroty: peryfr. »lata [komu a. czyje] prząść« = wyznaczać długość życia czyjegoś (o Parkach) [szyk zmienny] (2): NIeużyté Boginie/ dźiećióm látá przędą/ Wedle których ráchunku żyć na święćie [!] będą KochMRot B4v; SapEpit B4v.

»sw(oj)e lata skończyć (a. skończać)« = umrzeć [szyk zmienny] (2): KołakSzczęśl C2; Zyiąc ſpokoynie [król Aleksander] ſkończył ſwoie látá, W łáſce v Bogá, á z chwałą v świátá. KlonKr Fv.

»(wszystki, swoje) lata (po-, s)trawić, (u)tracić, terać« [w tym: około czego (1), nad czym (1), na czym (6), w czym (4), zą zdaniem dopełnieniowym (1)] = aetatem consumere a. conterere Mącz [szyk zmienny] (20 : 2 : 1): SeklWyzn 3v; BielKom G3; GliczKsiąż I3v, N2; Ale iż wſzyſcy ći ktorzy látá ſwoie ſtrawili około piſm świętych BibRadz *5; Mącz 335d, 432d, 450d; RejAp 200; RejPos 324v; BiałKaz M2v; PaprPan Q, Qv, Dd4; KochDryas [A3]; KochPs 116, 187; Nieſzczęśliwy ia człowiek/ którym látá ſwoie Ná tym ſtrawił/ żebych był vyźrzał progi twoie [o mądrości]. Terazem nagle z ſtopniów oſtátnich zrzucony KochTr 10, 24; GrabowSet Tv; LatHar [+10], 644; KlonWor 78.

»wieść swe lata« = żyć (1): Ktore [morskie potwory i ryby] ná głębiey od pocżątku świátá Wiodą ſwe látá. KlonFlis B4v.

Wyrażenia: »(będą) lata (nie)długie, długość lat« = erunt anni eitati Vulg [szyk 3 : 2] (3 : 2): RejKup bb5v; LubPs X4; BibRadz 4.Esdr 12/20; Będzyeli długo żyw cżłowiek/ á w tey długośći lat będzyeli weſoł záwżdy BielKron 82; SkarKaz 551b.

»krotkie (są) lata« = modici anni Vulg (4): BudBib 4.Esdr 4/32[33]; Więc był chćiwy do boiu ále krotkie látá/ Tego nie dopuśćiły bo prętko sſzcżedł s ſwiátá PaprPan Ee2v; KochFr 131; RybGęśli C2v.

»lata nieprzeżyte, nieśmiertelne« = nieśmiertelność [szyk 1 : 1] (2): WisznTr 34; Morſkié Nimphy [...] Wzdycháły/ pátrząc ná twarz/ y wiek iego młody. Nieśmiertelnémi láty kupowáć ie chćiáły: Prózno/ bo wieczné czáſy gdźie indźiey mu ſłáły. KochPam 81.

»wszy(s)tkie lata« [szyk 5 : 1] (6): SeklWyzn 3v; RejPos 324v; KuczbKat 205 [2 r]; KochTr 24; Wſpomnię przed tobą (Pánie) ná wſzytkie látá moię LatHar 131.

»zamierzone lata« = koniec życia (2): Brát rodzonego nie odkupi brátá/ Kiedy iuż przyidą zámierzoné látá. KochPs 72; SiebRozmyśl K4.

Szeregi: »lata i czasy« = tempora et anni Vulg [szyk 2 : 2] (4): vcżącz ſię ich [wiary w Boga i zdobywania sławy]/ wſzyſtkim moie lata/ y cżaſy potrawił SeklWyzn 3v; Leop 4.Esdr 12/20; BibRadz 4.Esdr 12/20; RejPos 324v.

»dni a lata« (1): Abowiemći przemiiáią wſzythki dni náſze dla gniewu twego/ á łátá [!] náſze ták niſzcżeią iáko ſłowá ktore ná wiátr puſzcżamy [omnes dies nostri declinaverunt propter iram tuam: consumpsimus annos nostros]. BibRadz Ps 90/9.

»lata, (i) wiek (a. bieg wieku) [czyjego]« [szyk 3 : 2] (5): KochPs 43, 57; Nie było żadney cżęśći żywotá twego/ w ktorąbyś iákiego dobrodzieyſtwá nie wziął/ z hoyney y ſzcżodrobliwey ręki iego/ w dziećińſtwie/ młodźieńſtwie/ y inſzych cżęśćiách lat y wieku twego. LatHar 673, 509, 749.

»żywot i lata« = vita atque aetas Mącz (2): Mącz 335d; Nieżalmi/ ſrebrné włoſy/ żem was zá poſługi Tu ſobie wyſłużyłá/ przez żywot ták długi/ Y prácowité látá GosłCast 55.

Wyrażenia przyimkowe: »za lat [czyich]« (2): KmitaSpit Av; Chceſzli zá lat ſwych záżyć lubégo pokoiá. GosłCast 46.

»po [jakie] lata« (2):

~ Wyrażenie: »po wszy(s)tki lata« = w ciągu całego życia (2): RejWiz 67v; Iedni bowiem z pogány zwierzchne tylko rzecży Vpátruią/ y máią ná wſzyſtkiey ſwey piecży: Ieść pić á roſkoſzowáć po wſzyſtkie ſwe látá Ozdoby y roſkoſzy mieć wſzyſtkiego świátá. KołakSzczęśl A3. ~

»przez [jakie] lata« (1):

~ Wyrażenie: »przez wszystki lata« (1): także też y ludzie ieſliżeby ſię napierwey zdziecżinſtwa/ a potym przez wſzyſtki lata/ ku ćierpliwośći/ y pracam tak vmysłem iako y ćiałem nieprzyzwycżaili KwiatKsiąż M2v. ~

Synonimy: 3. czas, dni; 4. czas, dni, wiek; 5. czas, dni, życie, żywot.

Cf CZTERDZIESTOLETNI, CZTERDZIEŚCILETNY, [CZTERLETNI], CZTERZYLEĆNY, CZWARTOLATNY, CZWARTOLETNI, CZWOROLETNY, DŁUGOLETNI, DWULETNI, DWUNASTOLETNI, DZIESIĘCIOLETNY, DZIESIĘĆLETNI, DZIEWIĘĆDZIESIĘĆLETNY, HOJNOLETNY, LATOPIS, LATOPISZEC, LATOROSŁKA, LATOROŚĆ, LATOROŚL, LATOROŚLI, LATOROŚLNIE, LATOROŚLNY, [LATOROŻDŻKA], NOWOLETNI, OŚMIOLETNI, PIĘCIOLETNI, PIĘĆLETNY, PUŁTRZECIOLETNI, SIEDMIOLETNY, SIWOLETNI, SZEŚĆDZIESIĄTLETNY, SZEŚCIOLETNY, TRZYLETNI, TRZECIOLETNI, TRZYSTOLETNI, WIECZNOLETY, WIELOLETNI

ZZie