[zaloguj się]
[pdf]

NIEBEŚPIECZEŃSTWO (656) sb n

niebeśpieczeństwo (88), niebezpieczeństwo (23), niebeśpieczeństwo a. niebezpieczeństwo (545); niebeśpieczeństwo Leop (2), BibRadz (13), BiałKat, BiałKaz (4), SkarJedn (5), Calag (2), SkarŻyw (20), CzechEp, GórnRozm (3), WujNT (14), SkarKaz (3), VotSzl (14), CzachTr, SkarKazSej (3), KlonFlis, KlonWor; niebezpieczeństwo BielŻyw (4), RejPs, ModrzBaz (15), ActReg (2), ZapMaz.

W pisowni łącznej (647), w rozłącznej (9); -eństwo (650), -ęństwo (6); -ń- (590), -n- (66).

Pierwsze, drugie i trzecie e oraz o jasne; -czeń- (62), -czéń- (2); -czeń- : -czéń- KochWr (2:2).

Fleksja
sg pl
N niebeśpieczeństwo niebeśpieczeństwa
G niebeśpieczeństwa niebeśpieczeństw
D niebeśpieczeństwu niebeśpieczeństwom, niebeśpieczeństwåm
A niebeśpieczeństwo niebeśpieczeństwa
I niebeśpieczeństwem niebeśpieczeństwy
L niebeśpieczeństwie niebeśpieczeństwach, niebeśpieczeństwi(e)ch

sg N niebeśpieczeństwo (63). ◊ G niebeśpieczeństwa (177). ◊ D niebeśpieczeństwu (10). ◊ A niebeśpieczeństwo (70). ◊ I niebeśpieczeństwem (30); -em (6), -(e)m (24). ◊ L niebeśpieczeństwie (123). ◊ pl N niebeśpieczeństwa (31). ◊ G niebeśpieczeństw (30). ◊ D niebeśpieczeństwom (8), niebeśpieczeństwåm (5); -om MycPrz, ActReg, LatHar, PowodPr, VotSzl (2), SkarKazSej; -åm BibRadz, RejPos, CzechRozm, CiekPotr; -om :-åm SarnStat (1:1); ~ -om (1), -(o)m (7). ◊ A niebeśpieczeństwa (62). ◊ I niebeśpieczeństwy (2). ◊ L niebeśpieczeństwach (32), niebeśpieczeństwi(e)ch (13); -ach RejPs (2), BibRadz (8), GrzegŚm, BiałKaz, ModrzBaz, LatHar, WujNT (8), SarnStat, PowodPr; -(e)ch RejAp; -ach : -(e)ch LubPs (3:1), RejPos (4:8), RejZwierc (1:3); ~ -ach (20), -åch (10), -(a)ch (2); -ach BiałKaz, ModrzBaz, LatHar, WujNT (8), SarnStat, PowodPr; -åch LubPs (3), RejPos (4), GrzegŚm, RejZwierci -ach : -åch BibRadz (7:1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

1. Stan, sytuacja, położenie grożące ciału lub duszy bezpośrednio lub w dalszej przyszłości złymi skutkami; periculum Vulg, PolAnt, Modrz, Calag, Calep, Cn; discrimen Modrz, Cn; malum Modrz; casus Calag; altum, certamen, dimicatio, fauces fati, procella fortunae, scopulus, tempestas, vadum Cn (654): bandziesz proſzil y zandal aby Ceſ: yego M. raczil tho ſznovv opatrzicz yako by ony myastha wſzekakiego [!] nyebespyeczenyszthwa a skod bicz proſzne y vnycz mogły LibLeg 7/35v; RejPs 84, 131; Diar 64, 67 [2 r.], 68 [2 r.]; DiarDop 112; GliczKsiąż O7; LubPs gg6v; Leop Tob 4/4; LeszczRzecz A2v; mamy być dobrze opátrznemi y vzbroionemi przeciw wſzytkim niebeśpiecżeńſtwam. BibRadz II 57b marg; GórnDworz X8v [2 r.], Y, Aa6, Hh2v, Mmv; A iż miedzy wſzytkimi inemi niebeſpiecżeńſtwy to właśćiwe tu Pan przełożić racżył: Iż z bożnic ſwych będą odłęcżáć was. RejPos 139v, 7v, 51v [2 r.], 138, 138v, 174v, 183; RejZwierc 14, 83, 128, 143, 152v, 157 [2 r.]; BudBib 4.Esdr 7/9, Sαp 18/9, Eccli 3/26; MycPrz II Av, B4, C4; BiałKaz H4v, Lv; wyznawam/ iż ſie nie trzebá nic obawáć żadnego niebeſpiecżeńſtwá CzechRozm 208v; ModrzBaz 62, 109 [2 r.]; SkarJedn 29, 44, 314, 324; Więc ia podobno z mnieyſzym niebeſpiecżeńſtwem Grzeſzę: bo ſam ſie trácę ſwym wſzetecżeńſtwem. KochOdpr B3; Calag 219a; KochPs 23; Gdy go zá cźaſu młodośći iego zápalenie ćieleſne/ y pobudki niecżyſte bárzo gábáły: pokuſy ony y niebeśpiecżeńſtwá vcżyniły go w modlitwie gorącym y pilnym. SkarŻyw 211, A2v, A5, 62, 460, 517; ZapKościer 1582/32v; WerKaz 297; KochPieś 47; GórnRozm D4; ZawJeft 21; ActReg 6, 9, 95 [2 r.], 117, 135, 141, 161; Calep 781b, 782a; GostGospSieb +2v; Phil C2, G2 [2 r.], Q2; GórnTroas 4; Otóż nie dźiw/ że przodkowie náſzy ná oczywiſté częſto ſzli niebeſpieczeńſtwá dla téy Rzeczypoſpolitéy OrzJan 16, 46 [2 r.], 64, 78, 90, 91 (12); WujNT Luc 12 arg; SarnStat 122, 442, 443, 587, 1180, 1182; ZapMaz II G 97/90; pocżął ſię we wſzem nierząd/ zá tym religiey odmiáná: á ſtąd záśię niebeſpiecżeńſtwá/ y zgubá. PowodPr 60, 2, 6, 45; SkarKaz 240a; VotSzl Bv, B2v, B3, C2; CzahTr E2v, E3; A co nagorzey/ ſkąd iuż blizkie y nagłe niebeſpieczeńſtwo nádcbodźi: Turecka moc y ſzáblá ná głowy wáſze náſtępuie SkarKazSej 660a, 663b; KlonWor 5.

niebeśpieczeństwo kogo [= strony kogoś lub czegoś coś zagraża] (46): LubPs G4v; BibRadz I 366a marg, 2.Cor 11/26 [2 r.]; RejPos 49v, 51v, [137]v; RejZwierc 72v marg, Bbb; WujNT 2.Cor 11/26 [2 r.]; Trzećie niebeſpiecżeńſtwo Confederáćiey ieſt/ z ſtrony kátolikow. PowodPr 45. Cf »niebeśpieczeństwo świata«, »niebeśpieczeństwo żywota« = zagrażające w ciągu życia.

niebeśpieczeństwo czego [= coś zagraża] (3): SkarŻyw [236]; źiemiá Niemiecka [...] boi ſie o wſzyſtko pánſtwo ſwoie: y tegoż niebeſpieczenſtwá niewoléy/ co y my/ lęka ſie bárzo OrzJan 64. Cf »niebeśpieczeństwo śmierci«.

niebeśpieczeństwo czego [= coś jest zagrożone] (21): Ieſtli ią też w piękne á koſztowne ſzaty przyprawiſz niebezpiecżenſtwo cżyſtoty ieſt BielŻyw 109; RejPos 247; SkarJedn 334; młodzi ludzie nágle y zniebeśpiecżeńſtwem zbáwienia y żywotá wiecżnego giną SkarŻyw 461. Cf »niebeśpieczeństwo żywota«.

niebeśpieczeństwo do czego (1): widząc y młode látá ſwe y wielkie niebeśpiecżeńſtwo do vpadku/ [...] wizytko opuśćił/ y do klaſztoru Kluniáceńſkiego [...] wſtąpił. SkarŻyw 291.

niebeśpieczeństwo od kogo, od czego (17): RejPs 80; Diar 63; BibRadz 2.Cor 11/26 [2 r.]; RejPos 213v; BiałKaz C3; SkarŻyw 152; KochWr 34; ActReg 133; OrzJan 39, 47, 133; WujNT 2.Cor 11/26 [2 r.]; SKárżyli ſie obywatele źiem Ruſkich/ iż nietylko ná drógách/ ále y w domiéch ſwych niebeſpieczeńſtwá odnoſzą od rozbóyników. SarnStat 502; VotSzl C4. Cf niebeśpieczeństwo od kogo ku komu.

niebeśpieczeństwo od kogo ku komu (1): niech ym tesz przelozi niebespieczeństwo od Czessarza Tvr: kv ossobie swey LibLeg 11/41v.

niebeśpieczeństwo około czego (2): A gdyżem thu pokazał pericula extranea/ ktore/ rádbym widźiał żeby mi ie kto reſolwował/ á iakoby ſie tym niebeſpieczeńſtwom zábieżáło/ około bronienia ſie nieprzyiaćiołom okolicznym MycPrz II C3; SkarŻyw 133.

niebeśpieczeństwo komu, czemu (3): KochWr 34; Od tych [łudzi]/ niemáſz żadnégo niebeſpieczeńſtwá ludźióm wolnym OrzJan 39, 84.

niebeśpieczeństwo na co (1): A gdźieby [...] niebaſpieczeńſtwo iákié ná Rzeczpoſpolitą było przez nas vpátrowáné SarnStat 434.

niebeśpieczeństwo o kim (1): Gdy niebeśpiecżeńſtwo omnie/ Bogá ſobie naprzód wſpomnię. CzahTr [D]2.

niebeśpieczeństwo czyje [= komu zagrażające] [w tym: pron poss (39), G sb i pron (39), ai poss (2)] (80): gdibi na tho przicz mogło yzbi tą rzecz nowa mogła sye bes ſzkodi a nie beſpyeczenstwa Krolowey yey m. opvſczycz LibLeg 11/40v, 11/40v; A ia co inſſego będę miał czynić iedno wyſpiewawáć dobrodzieyſtwo twoie [...] wſpomionąwſſy ná to/ iżeś ty był wielki wſpomożyćiel moy caſu nawyſſego niebeſpieczeńſtwá mego. RejPs 87v, 51, 80v, 89v, 135v, 137, 141v; DiarDop 104, 113; LubPs E marg, O4 marg; Do thego tedy iedynego celu im naprośćiey zmierzáć mamy ábychmy go poználi/ [...] ieſliż z wielkim ſwym niebeſpiecżeńſtwem od niego ſię obłądźić nie chcemy BibRadz *4, Ps 17 arg; RejAp 6v, 119v; RejPos 20v, 34, 37v, 40v, 50v (23); Ale iż ſláchetne przyrodzenie nie śćirpi áby ſie dáley y wyſzſzey ciągnąć nie miáło/ chociay to będzye y z dziwnemi trudnoſciámi/ y z wielkim niebeſpiecżeńſtwem iego/ y z wielkim zgwałceniem á zniewoleniem onego wdzięcżnego żywotá pocżćiwego RejZwierc 20, 126v, 170, 173v, 176v, 206, 263 [2 r.], 264 [2 r.]; BiałKaz B; CzechRozm 47, 236v; Obacżyſz wáſzá Kx. M. [...] iákie ieſt niebeśpiecżeńſtwo tych ktorzy ziednośći kośćielney wychodząc/ głowy ſię tey co y my nie trzymáią SkarJedn A5v, 381; SkarŻyw 30, 243; CzechEp 7; iż ludźie/ którym to należy/ nie chcą rozumieć z iakiem niebeſpiecżeńſtwem rzeczy poſpolitéy ten ſpór o wiárę złączón ieſt KochWr 25; ActReg 50; Phil B2, C4; OrzJan 8, 96, 110; LatHar 640; SarnStat 445, 452; 1225; PowodPr 2, 85; SkarKaz 120a; VotSzl A2, B; CiekPotr 88; Námienię trochę tych niebeśpieczeńſtw náſzych SkarKazSej 658b, 686b, 695b. Cf W przen: »niebeśpieczeństwo dusz«.

niebeśpieczeństwo skąd (2): gdyż uważali nie mniejsze niebezpieczeństwa od węgierskich krajów Diar 43; ponieważ żaden inſzy więtſzégo niebeſpieczeńſtwá báć ſie z Węgier nie może/ iáko wáſzá kró: M. OrzJan 109.

W połączeniach szeregowych (47): BierRozm 15; LibLeg 11/43; wolą tak tego znikać jako tako, nie oględając się ani na chwałę bożą, ani pokoj pospolity, ani na majestat WKM, ani na miłość bracką, ani na swe żadne niebezpieństwo, ani nakoniec na ostateczny upad koronny DiarDop 104; BibRadz Rom 8/35; RejAp 69v; GórnDworz Bb6v, L13; RejPos A4, 48v, 52v, 107, 133 (22); RejZwierc 20, 35, 67, 131v, 157 (9); SkarŻyw 26; ReszPrz 25; Calep 903a; Phil S4; tam ieſt weſele bez ſmutku przymieſzánego/ odpocżynienie bez prace/ godność bez boiáźni/ bogáctwá bez niebeſpiecżeńſtwá/ zdrowie bez ſłábośći/ doſtátek bez vtráty/ świátłość bez ćięmnośći/ żywot bez śmierći/ wiecżnosć bez odmiennośći LatHar 597, 567, 655; WujNT Rom 8/35; KlonFlis D4v.

W przeciwstawieniach: »poczciwość, rozkosz ... niebeśpieczeństwo« (2): Ale prawdziwe męſtwo/ pochodzi s ſtátecżnego namyſłu/ gdy cżłowiek więczey ſobie pocżćiwość waży/ niż wſzytki niebeſpiecżeńſtwá ná ſwiecie GórnDworz X8v; SkarŻyw 26.

W wyjaśnieniu przenośni (1): wiedzie nas przez morze á przez puſzcżą do ziemie nam obiecáney/ tho ieſt przez rozmáite niebeſpiecżeńſtwá á obłędliwośći tego nędznego ſwiátá/ do [...] kroleſtwá ſwoiego. RejPos 2v.

W charakterystycznych połączeniach: (po)bliskie niebeśpieczmstwo (4), dalekie (2), dziwne (8), gorsze, gwałtowne (2), haniebne, jawne, (nie)mniejsze (3), nagłe, namniejsze, nawyszsze, niedawne, pewne (2), piekielne (2), prędkie, przyszłe (3), spolne (2), straszliwe, teraźniejsze, zewnętrzne, zgotowane; niebeśpieczeństwo cielesne (7), czystoty, Korony (koronne) (3), kościoła, krolestwa, krolowej (krolewskiej miłości) (2), ojczyzny, pana, pospolite, rzeczypospolitej (na rzeczpospolitą) (7), zbawienia (2); niebeśpieczeństwo grzechow, konfederacyjej, niewolej, rzek (2), zbojcow (rozbojnikow) (2), zwady (2), źwierząt; niebeśpieczeństwo od cesarza tureckiego (Turka) (2), od ludzi swowolnyeh, od narodu, od nieprzyjaciela (2), od poganow (2), od przyrodnych, od rozbojnikow, od sprzeciwnikow, od syna, od Tatar, od węgierskich krajow; bojaźń niebeśpieczeństwa, czas (2), lekkie uważanie, obmyślawanie, oddalenie, opatrzenie, pełny (napełniony, pełno) (7), podobieństwo, prożny (prażen) (3), przewłoka, przyczyna (2), uczestnik, umocnienie, wycirpienie, zapamiętanie [= zapomnienie]; bezpieczen od niebeśpieczeństwa (3), odległy, straż, umocnienie, wolny; niebeśpieczeństwu podległy, ulegać; obrona na niebeśpieczeństwo; niebeśpieczeństwo dolega, jąć może, nadchodzi, odstąpi, okazuje (ukazuje) się (3), pojednało, przekaża (przekazić nie może) (2), straszy (straszyć może) (2), uniesie, zamnożyć się musi, zginie; bać (obaw(i)ać) się niebeśpieczeństwa (10), dokonać, doświadczyć, lękaćć się (9), nadziewać (spodziewać) się (2), nasłuchać się, zapomnieć; przygotować się do niebeśpieczeństwa; z niebeśpieczeństwa ostrzegać (przestrzegać) się (2); wytrwać niebeśpieczmstwu; baczyć niebeśpieczeństwo (3), cierpieć (2), czynić, mieć w sobie, obaczać (obaczyć) (4), obchodzić, obiecywać (obiecować) (2), odnosić (znosić) (2), opowiedzieć (2), podjąć, przeglądać [=przewidywać] (3), przełożyć (przekładać) (2), przepowiadać, przynosić (przynieść) (2), uczuć (2), ukazować, upatrzyć, uspokoić (3), uważać (2), ważyć, widzieć (6), wszcząć, wyliczać (2), wytrzymać, wzgardzić, zaciągać, zawiadować, zjednać, (po)znać (4); baczyć na niebeśpieczeństwo, gardło wydać, gonić, iść, namowić, odpowiedź czynić, nie oglądać się (3), pamiętać, styskowaé, urodzić (narodzić) się (4); o niebeśpieczeństwo nie dbać; lecieć przez niebeśpieczeństwo, przebyć, przejść, przeprowadzić, wieść, znosić; w niebeśpieczeństwa gardł nie litować; przed niebeśpieczeństwem ulegać, zatrwożyć się; o niebeśpieczeństwie mowić, nie myśleć; w niebeśpieczeństwie chodzić, kochać się, położony, trwać (2), zosta(wowa)ć (3).

Fraza: »niebeśpieczeństwo (a. w niebeśpieczeństwa) przypadło (a. przypadać ma a. może), przyszło, przychodziło (a. przychodzić ma)« [w tym: przychodzić a, przypadać ma (1); na kogo, na co (13)] [szyk zmienny] (8:7:4): gdyż nanie nie bezpiecżenſtwo przyſzło pocżęli ku Bogom wołać BielŻyw 16; RejPs 90; LubPs A4; ieſliby ná cię iákie niebeſpiecżeńſtwá [...] przypádły/ cieſz ſie nádzyeią o Pánu ſwoim RejPos 138v, 107, 133, [137]v, 158v, 267 (9); RejZwierc 90v; ActReg 28; Phil O2; SarnStat 133, 434, 440.
Zwroty: »bronić (a. obronić), strzec (a. ostrzegać) od niebeśpieczeństwa; uchronić się niebeśpieczeństwa; obrona w niebeśpieczeństwie; obrona niebeśpieczeństwa« [szyk zmienny] (8:2; 2; 2; 1): RejPs 135v; abi wthey doſpyaloſczy lyath ſſwoych mogli ſzya vchronycz kaſzdey nyeprziyaczyelſzkyey trvdnoſczi y nyebeſpyeczenſthwa Samſzyeczkyego LibLeg 11/133v; RejPos 30, 110, 142v, 171v; KochPs 33; SkarŻyw 133; Broń od niebeſpiecżeńſtwá/ á dźierż ná ſwey drodze/ Niech mnie/ twe miłoſierdźie/ wyrwie wſzelkiey trwodze. GrabowSet Iv; LatHar 21, 33, 70, 87; WujNT 493; VotSzl Bv.

»by(wa)ć, będący w niebeśpieczeństwie« = periclitari PolAnt, Calep, Vulg; periclitatum a. in periculis esse Vulg; in discrimine versari; periclitans Modrz [szyk zmienny] (47:3): RejPs 80; LubPs G3, O2v; Leop Eccli 34/13; W drogách cżeſtom bywał/ w niebeśpieczeńſtwach rzek/ w niebeśpiecżeńſthwách zboycow/ w niebeśpieczeńſtwách od ſwoich przyrodnycb [periculis ſluminum, periculis latronum, perieulis cx genere] BibRadz 2.Cor 11/26, Luc 8/23, 1.Cor 15/30, 2.Cor 11/26 [5 r.]; RejAp 48, 69v; GórnDworz Y3, Ff6; Vſtáwicżnie w wielkim niebeſpiecżeńſtwio żywoth ludzki RejPos 331 marg, 128v, 213v, 286, 331; RejZwierc 159, 202; WierKróc B2; Niechćiáło śię do źiemie Zydowſkiey Apoſtołom/ pámiętáiąc nániebeśpiecżeńſtwo w ktorym byli niedawno w Ieruzalem BiałKaz C3; ModrzBaz 39v, 67, 68v, 85v; SkarJedn 334; CzechEp 370; ArtKanc S7v; w iákim niebeſpieczenſtwie y ten Pan y tá Rzeczpoſpolita ieſt/ gdźie ludźie nápięniądze chćiwi KochWr 33; Calep 782a; OrzJan 100, 128, 133; WujNT Luc 8/23, s. 512, 1.Cor 15/30, 2.Cor 11/26 [8 r.].

»niebeśpieczeństwem grozić (a. przegrażać)« (3): A ieſliżeby ſię tráfiło możnemu práwo przegrać/ tedy y ſędźiemu y ſtronie odpowieda/ y niebezpiecżeńſtwem groźi [pericula intentari]. ModrzBaz 94v; OrzJan 90; PowodPr 2.

»niebeśpieczeństwo podjąć (a. podejmować)« (2): CzechRozm 252; Dla prożney ſławy [...] tákie niebeſpiecżeńſtwá podeymuiećie SkarŻyw 46.

»niebeśpieczeństwa przestrzegać (a. ustrzec) się« [szyk zmienny] (3): RejPs 56v; RejAp AA7v; ponieważ śię łácniey wyſtępkow y niebezpiecżeńſtw káżdy vſtrzec może [vitantur ... pericula]/ gdy ſię pirwey przycżyn z ktorey wyſtępki y niebezpiecżeńſtwá roſtą/ ſtrzec będźie ModrzBaz 63v.

»przyść (a. wniść), wpaść (a. upaść) w niebeśpieczeństwo« = periclitari Calag [szyk zmienny] (4:3): iż dziſieyſzych cżáſow/ máło tych ludzi/ ktorzyby ſmieli/ nierzkąc vmrzeć dla rzecży pocżćiwey/ ále wniść thelko w niebeſpiecżeńſtwo. GórnDworz Ee2v; RejPos 168; BiałKaz C3; Calag 219a; SkarŻyw 151; ReszList 142; Phil C2.

»w niebeśpieczeństwa [kogo, co] przywodzić (a. przywieść się), wpędzić; w niebeśpieczeństwo, na niebeśpieństwo przywiedziony« = adducere se ad periculum Calag [szyk zmienny] (4:1; 1:1): A ty to [tj. niesprawiedliwość, swowoleństwo itd.] dzień za dzień odwlokę naprawienia swego biorąc, im dalej tym hojniej się szyrząc w wielkie niebezpieczeństwo a upad Koronę przywodzą. Diar 21, 68, 87; Oczko 34v; Calag 444a; ActReg 135; Phil G4.

»ratować (się), ratunk w niebeśpieczeństwie« [szyk zmienny] (2:1): RejPos 51v; náydzieć ſie y Dawid czo zábije Goliaſzá/ á záwżdy kiedy chce y iáko chce ſnádnie naydzie ráthunk w káżdym niebeſpiecżeńſtwie ludowi ſwemu RejZwierc 206v; SarnStat 1204.

»ujć niebeśpieczeństwa; wyniść, uszcie z niebeśpieczeństwa« = evadere, relinqui de periculis Vulg [szyk zmienny] (5; 4:4): Leop Act 28/1; BibRadz I 138c marg, 4.Esdr 9/8; GórnDworz Ff4v; RejPos 128v; BudBib 4.Esdr 9/8; MycPrz II D; SkarŻyw 86, [236]; Tákie mądre obrony y vſzćia z niebeśpieczeńſtwá ſą dozwolone WujNT 493.

»niebeśpieczeństwa uży(wa)ć; niebeśpieczeństwo mie(wa)ć« = być w niebezpieczeństwie (9; 5): nie tak iſtego á pewnego niemaſz aby nad ſobą iakiego niebezpiecżenſtwa niemało [lege: nie miało] BielŻyw 105; LibLeg 11/134, 135; RejWiz 42; RejAp BB7; GórnDworz Zv; (marg) Iákie kłopoty pyſznego. (‒) A co kłopotow/ fráſunkow/ niebeſpiecżeńſtwá vżywie w tym nędznym żywocie ſwoim/ to będzye miał káżdy w zyſku. RejPos 316, 9v, 280; RejZwierc 67, 131v, 152v, 168v; OrzJan 47.

»wybawi(a)ć, wyswobodzić (a. oswobodzić), wywieść (a. wywodzić), wyzwolić z niebeśpieczeństwa; wybawi(a)ć, wyzwolić, wyswobodzić od niebeśpieczeństwa; wybawiony z niebeśpieczeństwa; wyswobodzony, wybawiony od niebeśpieczeństwa; wybawienie z niebeśpieczeństwa; wyswobodzenie od niebeśpieczeństwa« [szyk zmienny] (9 : 6:5 :1;4:2:1;4;2:2;2; 1): LibLeg 10/114; niemáſz rownego tobie/ ktoryby ſie prędzey ſtárał/ áby vpádłego ktory ſobie pomoc niemoże wyzwolił zniebeſpieczeńſtwá á z vdręczcnia iego. RejPs 51, 48v; LubPs F4, Ov, V marg; KrowObr 162; Leop *B4v; BibRadz I 308c marg [2 r.], 341b marg; Zbáwiciel náſz/ miał ná ſwiát sſtąpić/ á wykupić y wyzwolić naród ludzki/ od wſzech vpadkow iego/ á od wſzytkiego iemu zgotowánego niebeſpiecżeńſtwá. RejPos 14v, A4v, 20v, 34, 75, 127 (11); RejZwierc 198v; BialKaz G3v, K4v; CzechRozm 47, 204; SkarŻyw 542; CzechEp 284; GórnRozm M2v; Phil C4; GrabowSet K4; LatHar 471, 483, 560, 567, 586, 655, 673.

»wyda(wa)ć (a, podać (się), a. (w)da(wa)ć (się), a. udawać) w niebeśpieczeństwo, na niebeśpieczeństwo, niebeśpieczeństwu; kłaść w niebeśpieczeństwo; wysadzać na niebeśpieczeństwo; na niebeśpieczeństwo wystawiony; w niebeśpieczeństwo położony; wdawanie siebie w niebeśpieczeństwo« = dare seipsum periculo PolAnt [szyk zmienny] (16 : 7 : 1; 1; 1; 2; 1; 1): Przipominánie przecż ták Pan ſwoy Koſcioł wybrány ná tákie niebeſpyecżeńſtwá wydáie. LubPs R2v marg, A4, T6v, Z5v marg, gg6, hh; LeszczRzecz A6; BibRadz I 7a marg, 278v marg, 366a marg, 1.Mach 14/29; GórnDworz D5v, I6v; RejPos A4; BiałKat 48v; RejZwierc 151v, 167v, 201v; MycPrz II B4, C4v; áby iáko dla rzecży wielkiey y ſpráwiedliwye w niebezpiecżeńſtwo ſię żywotá wdawał [pericula capitis adeuntem]/ tákby dla lekkiey á nieſpráwiedliwey tegoż vchodźił. ModrzBaz 62; SkarŻyw A5v, 26, 59, 166, 194; KochPhaen 5; Phil C, K; LatHar 116.

»zabiegać (a. zabieżeć), zabieganie (a. zabieżenie) niebeśpieczeństwu« [szyk zmienny] (10:3): Abowiem ſtárzy oycowie chcąc zábieżeć niebeſpiecżeńſtwu/ áby kſięgi ktore poſzły z domyſłu ludzkiego/ nie były mieſzáne miedzy ty ktore oprocż wątpienia poſzły z duchá świętego/ tedy ie poſpołu zebráli BibRadz I 481; MycPrz II C3; BiałKaz I; ActReg 50; SarnStat 435, 440; PowodPr 6, 19, 72; VotSzl C3, Fv; Co to náwet inſzego ieſt, iedno zátrudniáć Drogę do zábiegánia wſzem niebeſpieczeństwam Oyczyzny? CiekPotr 88; SkarKazSej 686b.

»zachow(yw)ać (a. zachowawać, a, uchować) od niebeśpieczeństwa, niebeśpieczeństwa; w niebeśpieczeństwie zachowany« [szyk zmienny] (3:1;1): RejPs 45v; RejAp 40; RejPos 37v; y niechay mię vchowáią káżdego grzechu/ y wſzelkiego nie beſpiecżeńſtwá duſznego y ćieleſnego. LatHar 73; SarnStat 427.

Wyrażenia: »czasu [= w czasie] niebeśpieczeństwa« (8): RejPs 87v; RejPos 124; co w Rzymie y w inſzych Rzecżáchpoſpolitych/ cżáſu wielkiego niebezpiecżeńſtwu [!] [temporibus periculosissimis] záchowywano ModrzBaz 25; Phil B2, C4; WujNT 349; VotSzl B4, D2.

»niebeśpieczeństwo morskie« [szyk 2:1] (3): iáko ſą [...] Drudzy więzyenie ćirpiący. Drudzy niemocámi ociążeni. Drudzy w niebeſpiecżeńſtwach morſkich pływáiący. LubPs Y4; ActReg 77; WujNT Act 27 arg.

»ostateczne (a. ostatnie) niebeśpieczeństwo« = całkowita zagłada, dla człowieka ‒ śmierć [szyk 4:1] (5): skąd nieprzyjaciel w Koronie nie tylko wielką szkodę by uczyć mogł, ale pewnie w ostateczne niebezpieczeństwo przywiedzeni byśmy być mogli. Diar 68; Pan ći ſam ieſt ktory wybáwia z oſtátecznego niebeśpieczeńſtwá. BibRadz I 308c marg; PowodPr 2, 85. Cf »w niebeśpieczeństwie ostatnim«.

»niebeśpieczeństwo postronne, sąsiedzkie, zewnętrzne« = malum foris Modrz [szyk 3 :1] (2:1:1):LibLeg 11/133v; ModrzBaz 109; SarnStat 1018; byſmy ſie też ná poſtronne niebeſpiecżeńſtwo ſtąd nieoglądáli: tedy ták rozbieżone kołá tego przeklętego opilſtwá/ zniſzcżenie R.P. zá cżáſem vcżynić mogą. PowodPr 74.

»srogie, okrutne niebeśpieczeństwo« [szyk 9:1] (9:1): LubPs A4, V v marg, hh; GórnDworz Bb5; RejPos 259v, 260v, 263v; RejZwierc 201 v; Ia nędznik, przez ták wiele ſrogich niebeſpieczeńſtw Przez morzá: gdzie nie raz mi ſzło o gárdło: przez ćmę Zbójców morſkich przebywſzj [...] CiekPotr 82. Cf »w niebeśpieczeństwie srogim«.

»niebeśpieczeństwo śmiertelne, śmierci« (1:1): A on ie wybáwi od wſſytkiego niebeſpieczeńſtwá ſmiertelnego RejPs 48v; RejAp 20v.

»niebeśpieczeństwo świata, od świata, świeckie« [szyk 31:2] (31:1:1): RejPs 136; KrowObr 162; RejAp 15v, 41, 59; A iáko ten Lázarz ćirpliwie znośi káżde vdręcżenie á niebeſpiecżeńſtwo ſwiátá tego RejPos 163v, A4, 2v, 24v, 37, 44v (20); RejZwierc 14, 198v; SkarŻyw 133; LatHar 226. Cf »w niebeśpieczeństwie świata«.

»wielkie niebeśpieczeństwo« [szyk 61:2] (63): Prorok wyznawa krotki wiek á wielkie wniem niebeſpiecżeńſtwo RejPs 43v, 80v, 183v; ConPiotr 30; Diar 21; á to żeglárſtwo właſnie może być przywłaſzcżono ſwiátu burzliwemu/ w kthorym thu nędzni do cżáſu z wielkim nyebeſpyecżeńſthwem prácuiemy. LubPs Y5 marg, A4, G3, G4v marg; RejWiz 9; BibRadz *4, I 308c marg; GórnDworz E2, Y3, Z3v; RejPos A4v, 49, 52v, 124, 213v, 286, 331 [2 r.]; RejZwierc 20, 83, 159, 167v, 168v (8); MycPrz II C4v; ModrzBaz 25, 109; Oczko 19v; SkarŻyw 166, 291, 461 marg, 542; KochTr 22; CzechEp 7; ActReg 28, 77; OrzJan 64, 96, 109, 128, 133; ábyſmy nie vſáli ſámi w ſobie/ ále w Bogu [...]/ ktory z ták wielkich niebeſpieczeńſtw [de tantis periculis] wyrwał nas y wyrywa WujNT 2.Cor 1/10; SarnStat 1225; niech da choć y połowicę tego coby [...] był muśiał náłożyć ná wypráwę woienną z domu ſwego/ y ná ták długie ſie od domu ſwego z wielkim trudem y niebeſpiecżeńſtwem oderwanie. PowodPr 82; SkarKaz )(4, 120a; Bo widzimy/ á práwie res ipſa teſtatur, poblizkie á wielkie niebeśpieczeńſtwá náſze. VotSzl B, B4; SkarKazSej 695b. Cf »w wielkim niebeśpieczeństwie«.

»niebeśpieczeństwo wnętrzne« (1): któreieſmy [ojczyzny] [...] vmocnienié od niebeſpieczeńſtwá ták wnętrznégo iáko zewnętrznégo opátrzyć powinni SarnStat 1018.

»niebeśpieczeństwo żywota, zdrowia [= grożące śmiercią]« = periculum capitis Modrz (12:5): ámoże ſie też [ten psalm] ſćiągáć y na Kryſtuſá/ gdy był wniebeſpieczeńſtwie żywotá ſwego od ſprzećiwnikow ſwoich. RejPs 80; LubPs bb4; GórnDworz Bb5; Bo rozumiey temu/ iż káżdy Márinarz záwżdy ma więtſzą rádosć y pociechę/ gdy w przygodach á w niebeſpiecżeńſtwie żywotá ſwego pływáiąc/ przypłynie do pożądliwego portu ſwoiego/ niżli on który ćichym wiatrem á ſpokoynemi wodámi przypłynie. RejPos 50, 133, 286; RejZwierc 5v, 35, 37, 67, 168v; CzechRozm 252; ModrzBaz 62; ArtKanc S7v; ActReg 54; Horácyus Kokles niepodleyſzą poſługę nad inſze z niebeſpiecżeńſtwem zdrowia ſwego/ á z zachowániem Oycżyzny/ okazał. Phil C. Cf »w niebeśpieczeństwie żywota«.

»niebeśpieczeństwo żywota [= zagrażające w ciągu życia]« (3): Styſkuie ſobie prorok woſobie człowieczey wtem pſalmie ná niebeſpiecżeńſtwo tego doczeſnego żywotá RejPs 189; RejWiz 81; RejPos 263.

Szeregi: »niepokoj a niebeśpieczeństwo« (1): [jeśliby królowa węgierska chciała] ſtam tego niepokoyv. a niebeſpyeczenstwa gdzie yndzye na beſpyeczne a na pokoyne myeſcze wyechacz LibLeg 10/115.

»niebeśpieczeństwo albo (i) przeciwieństwo (a. przeciwność, a. sprzeciwnik)« [szyk 2:2] (4): A ktoż ſie ſłyſząc thy obietnice będzie lękał iákiego niebeſpiecżeńſtwá álbo przećiwieńſtwá ſwiatá tego RejAp 41; RejPos 298v; RejZwierc 264; LatHar 33. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przygody i (a) niebeśpieczeństwo(-a)« = pericula et discrimina Modrz [szyk 3:2] (5): RejPos 50; RejZwierc 263; ModrzBaz 101v; NIech nam Pan Bog błogoſłáwi/ y od wſzelkich niebeſpiecżeńſtw y przygód nas broni LatHar 21. Cf »w przygodach i niebeśpieczeństwach«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»strach (a. przestrach, a. postrach), (i, a, abo, ani) niebeśpieczeństwo« [szyk 24:3] (27): iż żaden wierny by theż był w nawięthſzym ſtráchu y niebeſpiecżeńſtwie nigdy vpáść nie może RejAp 48, BB3, 52, 71 [2 r.], 72v, 73; RejPos 110, 128v, 145, 158v, 174v (13); RejZwierc 143v; CzechEp 87. Cf »w strachu a niebeśpieczeństwie«.[Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.]

»trudność i (a) niebeśpieczeństwo« [szyk 13:1] (14): LibLeg 11/40v, 133v, 134, 135; LubPs A4, V marg; powſczięgliwość ieſt thák proſto/ iáko Hetman ktory bitwę ſtáwi/ y mężnie pocżynáiącz ſobie/ choć gwałthowne ná ſię będzie miał nieprzyiacioły/ iednák ie zwycięży/ ácż nie bez wielkiey trudnośći/ y niebeſpieczeńſtwá. GórnDworz Ff6v; RejPos 9v, 44; RejZwierc 20; woleli wielkie y dźiwne trudnośći y niebeſpiecżeńſtwo zdrowia podiąć/ niżby co zwierzchnośći nád wolą Bożą [...] mieli poſtąpić. CzechRozm 252, 224v. Cf »w niebeśpieczeństwie i (w) trudności«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.]

»trwoga i (a) niebeśpieczeństwo« [szyk 4:1] (5): RejPos 259v; RejZwierc 90v; Złe Tátáry Wołochy máiąc tuſz w ſąſiectẃie/ W wielkiey trwodze ſą záwſze y w niebeſpietzeńſtwie. WierKróc B2; CzechRozm 115; Phil O2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenie przyimkowe: »w niebeśpieczeństwie« = będąc zagrożonym, gdy ktoś lub coś jest zagrożone (83): W nyebeſpyecżeńſtwye nędzna duſſá ich omdlewa LubPs Y5v, E3v, Y5v; RejAp 5, 10v, 22, Ff3; iż y w więzyeniu/ y w káżdym niebeſpiecżeńſtwie/ źáwżdy nád káżdym tákim ieſt ſwięte oko iego RejPos [279]v, 48 v, 51v, 60v, 133 marg, 142v, [236], 331; RejZwierc 90v, 200, 206; BiałKaz L4; wźiął był od Albiná [...] żołnierze niećwicżone/ ſwowolne y roſpuſtne/ w niebezpiecżeńſtwie y w pracy niećierpliwe [periculi et laboris impatientem] ModrzBaz 112; KochPs 211; CzechEp 350; Phil C4; LatHar 676; GrabPospR N2; VotSzl C3. Cf »ratować się w niebeśpieczeństwie«, »w niebeśpieczeństwie zachowany«.

~ w niebeśpieczeństwie czyim [w tymi pron poss (31), G sb i pron (8)] = ktoś jest zagrożony (39): nieracz miły panie przypuſcic zadney roſpaczy na vmyſly naſſe wtych niebeſpieczenſtwach naſſych RejPs 82v, 87v, 109v, 135v; LubPs A5v, Ov, O6; RejAp AA4v, AA5, 71v; RejPos 27v, 51v, 128v, 158v, 180 (16); GrzegŚm 49; ále ſobie pilnie vważay á rozważay/ iż co ſie kolwiek z wiernemi działo w dziwnych niebeſpiecżeńſtwiech á przeſládowániu ich/ to ſie też iſcie s thobą nieomylnie dziać będzie RejZwierc 206, 176v, 198v, 204, 205, 205v; On w niebeſpiecżeńſtwie moim Skrył mię pod namiotem ſwoim KochPs 37; OrzJan 109, 116; aby też y ći [duchowni] z łáſki ſwey/ w iáwnem niebeſpiecżeńſtwie oycżyzny ſwey [...] do wypráwy przyłożyć ſię chćieli GrabPospR M4v; PowodPr 19; VotSzl Dv.

W połączeniu szeregowym (1): ábyſmy záwżdy ná tho pomnieli w káżdych ſpráwach náſzych/ w káżdych ſthráchoch á niebeſpiecżeńſtwiech náſzych/ iżbychmy wſzytko przypuſzcżáli woley á opátrznośći y przeźrzeniu Páná náſzego RejPos 282.

W charakterystycznych połączeniach: w dziwnym niebeśpieczeństwie, jawnym; bezpieczen w niebeśpieczeństwie, opieka, pociecha, straż, ucieczka; w niebeśpieczeństwie ojczyzny, rzeczypospolitej; w niebeśpieczeństwie być obrońcą, (u)cieszye się (2), nie cknąć sobie, nie czynić nic, nie dać się uwieść, fortunić [kogo], frasować się, nie lękać się (3), mieć na pieczy [co], mocno stać, nadzieję mieć (jednać, odnieść, utwierdzić) (4), nadzieje nie mienić, nie odstępować, omdlewać, opiekać się (3), opuszczać (2), pomagać, pomnieć, nie przebaczyć [= nie zapomnieć] [kogo] (2), przypuścić rozpacz, skryć pod namiotem, strzec, trwożyć się, uciekać ku Panu, zginąć (2), żyć.

Wyrażenia: »w niebeśpieczeństwie ostatnim« (1): który [stan duchowny] widząc wiárę Páná Kryſtuſową w niebeſpiecżeńſtwie oſtátnim/ nie ſą trudni przyłożyć ſie ná tę woynę OrzJan 111.

»w niebeśpieczeństwie srogim« (1): A ſnadź głoſow trzod ſwoich w ten cżás ſłucháć wolicie/ Gdi nas w niebeſpiecżeńſtwie ſrogim ze wſząd bacżicie LubPs hh.

»w niebeśpieczeństwie świata« (4): RejPs 192; wielką pociechę Pan wiernym ſwoim/ á zwłaſzcżá ktorzy go nie odſtępuią w żadnym niebeſpiecżeńſtwie ſwiátá tego [...] tu zoſtáwić racżył. RejPos 161v, 273v; RejZwierc 198v.

»w wielkim niebeśpieczeństwie« [szyk 6:1] (7): A záwżdy poſpolićie ći prętko boháći/ W wielkim niebeſpiecżeńſtwie káżdy wolność ſtráći. RejWiz 13v; RejAp 64v; RejPos [292]; A gdy będzieſz wiernie dufał iemu/ teżći ſie záwżdy sſthánie w nawiętſzym niebeſpiecżeńſtwie twoim/ czo ſie sſtawáło záwżdy z wiernemi iego. RejZwierc 204, 138, 200v; PowodPr 19.

»w niebeśpieczeństwie żywota« = w zagrożeniu śmiercią (1): Tu wtem pſalmie dziękuie prorok pánu bogu iż ſie niem miłoſćiwie opiekáć raczi wniebeſpieczeńſtwie żywotá iego/ gdy był od Saula przeſládowan RejPs 80.

Szeregi: »w niebeśpieczeństwie i potrzebie« [szyk 1:1] (2): w téy potrzebie oſtátniéy/ y w tákim niebeſpieczenſtwie króleſtwá twégo/ muśiſz wáſzá kró: M. przyznáć wielkié dobrodźieyſtwo pánſkié OrzJan 109; VotSzl Dv.

»w przygodach i niebeśpieczeństwach« (1): Bo w naywiętſzych przygodách y niebeſpiecżeńſtwách náſzych [...] rękomá nie cżyniemi nic PowodPr 19.

»w przypadkach i niebeśpieczeństwach« (1): żeby więc dla támtéy źiemie/ nie záwżdy wſzyſtká Rzeczpoſpolita byłá turbowána y vćiążona: ále ſámá téż przez ſie w mnieyſzych przypadkách y niebeſpiecżeńſtwách/ mogłá ſie bronić y rátowáć. SarnStat 1204.

»w strachu (a. postrachu) a (i) (w) niebeśpieczeństwie« (5): Poſpolićie w ſtráchu á w niebeſpiecżeńſtwie cżás káżdy długi ſie widzi. RejAp 84; RejPos 272 [2 r.]; RejZwierc 200v; OrzJan 116. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»w niebeśpieczeństwie i (a) (w) trudności« [szyk 1:1] (2): Cieſzże ſie tedy namilſzy bráćiſzku w káżdey twey trudnośći á niebeſpiecżeńſtwie/ Pánem á zbáwicielem ſwoim LubPs A5, A5v. ~

W przen (96): Są ciem prawi niewolnicy Wielmożni krolowie wszytcy, Poddani silnym gomonom, Niebezpieczeństwu i strachom, I ktorym sie mnimają panować Więcej sie ich muszą lękać. BierRozm 15; Srogą puſſcżą Kades głos Páńſki poruſſy/ Nyebeſpyecżeńſtwá yey wſſytki ſam pokruſſy. LubPs G4v; Nyebeſpyecżeńſtwá piekyelne nádemną moc wzyęły LubPs aav; iák ſkoro [Lot] wyſzedł ná gorę z niebeſpiecżeńſtwá tedy ſproſnie vpadł. BibRadz I 10d marg; RejAp 52; GórnDworz Ff8; Tákżeć theż cżáſem [Bóg] długo ſpi nád niebeſpiecżenſtwem náſzym/ á długo nam nie odpowie RejPos 75; Iuż nie tylko ine ſtráchy ábo ine niebeſpiecżeńſthwá/ ále y dyabli vciekáć muſzą przed tobą. RejPos [236]; kthorzy w ſtátecżnośći wiáry ſwoiey [...] przebijać ſie iefzeże będą/ przez thy okrutne huffy/ á przez ty ſrogie niebeſpiecżeńſtwá ſwiátá thego RejPos 263v, 52v, 109v, 130, 130v, 145 (13); Dziwne niebeſpiecżeńſthwá około nas ſie zátácżaią. RejZwierc 83 marg, 176v, 264, Aaa3v; CzechRozm 224v; ModrzBaz 63v, 109 [2 r.]; GórnRozm E3v; bo poki iescze te niebespieczenstwa niewygasły, zmyśli ludzkich, gorączey wszytlde sprawy przed się wezmą. ActReg 94; áby ten ćiáłá y krwie twoiey Sákráment [...] był mi [...] przećiwko niebeſpiecżeńſtwom świátá tego vmocnieniem LatHar 226; SarnStat 445; VotSzl B2v; ieſli go nie nákarze ſzkodá/ Niebeśpiecżeńſtwo y cżęſta przygodá KlonFlis D4v.

W charakterystycznych połączeniach: nawałność niebeśpieczenstwa; niebeśpieczenstwo(-a) drży [przed kim], (po)kusi się [o kogo] (3), moc ma (wzięło) [nad kim] (3), nakarze [kogo], obstąpiły [kogo], (u)roście [z czego] (4), ucichło, ucieka [przed kim] wygasły, jest na drodze zasadzone, zataczają się (2); przepławić się z niebeśpieczeństwa; poddany niebeśpieczeństwom; przeciwko niebeśpieczeństwom umocnienie; niebeśpieczeństwo odganiać [od kogo], pokruszyć, przebrnąć, rozsiewać, tłoczyć, pod nogi sobie włożyć, zamknąć pod swą mocną ręką, zaściełać, zwyciężyć; przebijać się przez niebeśpieczenstwa.

Frazy: »niebeśpieczeństwo się nie dotknie (a. nie może się dotknąć) [kogo]« [szyk zmienny] (8): znácży ie vſtáwicżnie znákiem ſwoim/ áby żadne niebeſpiecżeńſtwo nigdy nie mogło ſie dotknąć żadnego wiernego iego. RejAp BB2v, 20v, 70, 71; RejPos 110, 128, 244v, 282 marg.

»niebeśpieczeństwo wisi [na kim, nad kim]« (2): Diar 77; nikt nie ieſt ták tępy/ żeby niebaczył/ miedzy iákiemi ſąśiády śiedźiemy/ y co zá niebeſpiecżeńſtwo ztąd nád námi wiśi KochFr 20.

Zwroty: »kołysać się, pływać, topić się w niebeśpieczeństwach; po niebeśpieczeństwiech pływać; płynąć przez niebeśpieczeństwa« [w tym: kołysać się a pływać itp. (2)] [szyk zmienny] (5:4:2; 1; 1): iż ſie ten Pan temu ſwemu ták wdzięcżnemu koſciołowi á tey łodce ſwey/ po dziwnych nawáłnoſciach ſwiátá tego pływáiącey/ ták ſie w niebeſpiecżeńſtwiech iego topić á kołyſáć dopuſzcża. RejPos 49v, 49, 50v, 51, 51v, [137]v, 237; O bychmy ſie my theż nędzni márynarze obacżyli/ po iákich niebeſpiecżeńſthwiech ná tym omylnym morzu tego obłudnego ſwiátá pływamy RejZwierc 83, 14, 177, 206.

»wyr(y)wać, wydrzeć (a. wydzierać), wydart z niebeśpieczeństwa; wyrwać, wydrzeć od niebeśpieczeństwa« = de periculis eripere Vulg [szyk zmienny] (11:7:1; 1:1): przez to ymię ſwięte ieſtem wydart zwielkiego niebeſpieczeńſtwá moiego RejPs 80v; LubPs Tv; BibRadz Ps 17 arg; GórnDworz Z3v, Cc7, Hh6v; RejPos 109v, 112,150, 198, 233, [254], 267v; RejZwierc 263, 264; SkarŻyw 270; ieſt przyczyná Zbyś teraz nie ſpáłá/ á wyrwáłá ſyná Z niebeſpieczeńſtwá GórnTroas 34; WujNT 2.Cor 1/10; PowodPr 3; SkarKaz )(4; SkarKazSej 682b,

»(za)szczycić od niebeśpieczeństwa; szczyt niebeśpieczeństwa, na niebeśpieczeństwo« (3;1:l): racz miły panie [,..] ſzczycic nas od wſſech nawałnoſci niebeſpieczeńſtwa naſſego RejPs 137, 89v; A vważ to ſobie/ iáko tho ieſt mocny ſzcżyt ná káżde niebeſpiecżeńſtwo/ mocnie á ſtale trwáć przy koſciełe Páná ſwego. RejPos 139v, 142v, 171v.

Wyrażenia: »niebeśpieczeństwo duszne (a. duchowne), dusz« [szyk 13:2] (13:2): SkarJedn 259; zobiáwienia Boſkiego/ niektorych duſz niebeśpiecżeńſtwá widziáłá SkarŻyw 581, 152, 153, 273, 290; RAcż nas Pánie BOże bronić od káżdego niebeſpiecżeńſtwá duſznego y ćieleſnego LatHar 87, 33, 70, 73, 116, 471, 586, 676; PowodPr 45 marg.

»niebeśpieczeństwo gardła« (1): A nákoniec [idzie mu] o pewne niebeſpiecżeńſtwo gárdłá iego/ kthore go iuż trudno minąć ma RejPos 247.

»niebeśpieczeństwo morza« (4): iż Pan tákiemu záwżdy á záwżdy błogoſłáwić obiecáć racżył/ ktory przebrnąwſzy ty wſzytki niebeſpiecżeńſtwá tego burzliwego morzá/ á tego zátrwożonego á nikcżemnego ſwiátá: á pokuſy/ á omylnośći iego s ſiebie złoży/ á w niwecż ie potłocży RejPos 187v, 49, 237; Y fábułyćby máło wádziły/ wiedzieć [...]/ w iákiem też tu niebeſpiecżeńſtwie morzá thego á ſwiáthá tego obłudnego pływamy RejZwierc 14.

2. Poczucie zagrożenia, niepokój (2):

W połączeniu szeregowym (1): Azalz to nie wielka obietnicá/ iż [...] każdy ſmutek y niebeſpiecżeńſtwo y káżda łzá iuż będzie otárta z ocżu káżdego. RejAp 70.

Zwrot: »być w niebezpieczeństwie« (1): Zadny vcżynek zły nie może ſie taić acżby przed ludzmi ſkryty był, wſzakoż ſumnienie twe zawżdy cie gryſć będzie gdzieć by ſie przygodziło być w niebezpiecżenſtwie aż doſmierci. BielŻyw 43.

Synonimy: 1. ciasność, groza, postrach, przygoda, trwoga, ucisk; 2. bojaźń, niepokoj, trwoga.

Cf BEZPIECZEŃSTWO, NIEBEZPIECZNOŚĆ, NIEPRZEŚPIECZEŃSTWO

ASt