[zaloguj się]
[pdf]

NIECH (6862) pt i int

pi (6859), int (3).

niech (4201), niechaj (2657), niecha (4); niech FalZiołUng (2), GroicPorzRej (3), SeklPieś, UstPraw (2), LeszczRzecz (2), HistRzym (5), RejPosRozpr (4), WierKróc (3), StryjWjaz, KarnNap (13), ModrzBazBud (2), ModrzBazStryj (2), KochJez, KochEpit (3), KochBr, KochPhaen, ReszHoz (2), ReszList (2), BielSen, KochPropKKoch (3), Calep, GostGospGroch, GostGospPon (8), GostGospSieb, KochCn, KochAp, OrzJan (33), KołakCath, JanNKar (4), JanNKarGórn, JanNKarOrz, WitosłLut (4), GrabPospR (4), PowodPr (20), RybWit; niechaj BierRaj (4), March1, BierEz (12), OpecŻyw (27), OpecŻywPrzedm, ForCnR, PatKaz III (2), HistJóz (10), GlabGad, March2, MiechGlab, March3 (2), WróbŻołtGlab, RejŁas, RejPs (34), ConPiotr, LibMal (3), SeklWyzn (3), SeklKat (13), RejRozm, KromRozm I (5), KromRozm II (9), GroicPorz (9), GrzegRóżn (15), KwiatKsiąż (14), RejPosWiecz2 (5), RejPosWiecz3, BielSpr, Strum (18), KochDz (2), KochWz, KochPij (2), JanNKarKoch, ZapMaz; niech : niechaj : niecha MetrKor (3:3), PatKaz I (1:5), TarDuch (2:23), FalZioł (9:49), BielŻyw (1:2), LibLeg (16:20), WróbŻołt (8:35), RejRozpr (2:10), LudWieś (3:1), RejJóz (10:28), RejKup (26:39), HistAl (4:38), MurzHist (4:8), MurzNT (5:15), KromRozm III (1:10), Diar (1:5), DiarDop (1:3), BielKom (1:3), GliczKsiąż (15:61), LubPs (154:29), KrowObr (1:118:1), RejWiz (42:34), Leop (157:135:2), OrzList (8:5), KochZuz (1:1), RejFig (7:3), RejZwierz (35:21), BibRadz (145:162), OrzRozm (13:7), BielKron (9:87), KochSat (9:6), KochZg (2:2), Mącz (2:94), OrzQuin (17:12), Prot (23:10), SarnUzn (9:9), SienLek (47:36), LeovPrzep (1:2), RejAp (35:26:1), GórnDworz (9:134), GrzepGeom (24:7), RejPos (23:103), BiałKat (12:10), BielSat (5:5), GrzegŚm (7:6), HistLan (8:1), KuczbKat (32:31), RejZwierc (86:33), KochMon (6:3), WujJud (31:9), WujJudConf (8:2), RejPosWstaw (14:2), BudBib (239:23), HistHel (2:5), MycPrz (4:6), BiałKaz (2:3), BudNT (68:1), CzechRozm (55:18), PaprPan (21:8), ModrzBaz (248:44), SkarJedn (26:15), KochOdpr (5:4), Oczko (28:23), KochPs (115:79), SkarŻyw (102:41), KochTr (3:1), MWilkHist (4:8), StryjKron (7:3), CzechEp (113:4), NiemObr (1:79), KochFr (26:13), KlonŻal (14:12), KochMuza (2:1), KochSz (2:4), KochMRot (2:3), ReszPrz (20:1), WerGośc (8:1), WerKaz (9:4), WisznTr (7:1), BielSjem (11:9), KochPam (1:1), KochPieś (20:13), KochSob (2:1), KochTarn (1:1), PudłFr (25:15), ArtKanc (31:17), BielRozm (1:3), GórnRozm (1:10), KmitaPsal (9:9), KochProp (1:1). KochWr (1:1), PaprUp (7:2), ZawJeft (32:7), ActReg (16:2), GostGosp (5:5), GrochKal (6:3), Phil (7:2), GórnTroas (23:17), GrabowSet (193:36), KochFrag (10:6), OstrEpit (6:1), WyprPl (7:3), LatHar (117:115), KołakSzczęśl (3:3), RybGęśli (13:2), WujNT (217:107), WysKaz (9:4), SarnStat (789:44), SiebRozmyśl (9:6), KlonKr (3:1), KmitaSpit (5:4), SkarKaz (91:7), VotSzl (2:1), CiekPotr (8:7), CzahTr (26:21), GosłCast (34:4), PazLiz (6:3), SkarKazSej (21:4), KlonFlis (22:14), SkorWinsz (1:1), SapEpit (11:6), KlonWor (13:6), PudłDydo (3:11), ZbylPrzyg (5:7), SzarzRyt (13:2).

-e- (1678 + kust), -é- (8); -e- : -é- MurzHist (11:1), MurzNT (18:2), Oczko (50:1), KochPs (190 + kust : 4); -å(j) (2344), -aj (22); -aj też HistAl; -å(j) : aj MurzHist (5:3), RejWiz (32:2), Leop (136:1), BielKron (86:1), BibRadz (160:2), Mącz (90:4), RejZwierc (32:1), SkarŻyw (39:2), MWilkHist (7:1), NiemObr (78:1), PudłFr (14:1), KlonFlis (13:1), PudłDydo (10:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w. s.v. niechać.

I. Partykuła (6859):
1. Partykuła życząca; w połączeniu z trzecią (rzadziej z pierwszą) osobą czasu teraźniejszego lub przyszłego tworzy formy trybu rozkazującego w różnych jego funkcjach (np. też prośby, życzenia, zezwolenia, rady, pragnienia itp.); particula; imperans vel permittens (isti duo modi in tertia persona et prima efferri Polonice non possunt) Cn (w tekstach będących przekładami z łaciny „niech” + czasownik odpowiada łacińskiej formie coniunctivus lub ‒ bardzo rzadko ‒ futurum) [w tym z: 1 sg (195), 1 pl (35), 1 du (1)] (6859): BierRaj 20v (3); March1 A3v; Tego ſyná każy vcżyć/ Coć mu może z pożytkiem być/ Niechay ſie pracy náłoży/ Táć go nigdy nie zuboży. BierEz S2 (12); Ktomi ſłuży niecháy mie naſladuie OpecŻyw 180v (24); OpecŻywPrzedm C3v; MetrKor 40/815 (3); PatKaz I 7 (5); PatKaz III 91 (2); ya nyechay będę twym właſnym ſlugą HistJóz D3v (6); TarDuch ktv (24); Ale gdy [mięso sędacza] ieſth vbogich pokarm/ niechay go vbodzy pożywaią racżey z cżoſnkiem/ albo z chrzanem/ albo z gorcżyczą FalZioł IV 43c (54); FalZiołUng V 119 (2); BielŻyw 51 (3); March2 D4; MiechGlab 59; Ieſly poszla banda pythacz o Tvrky yeſlyby yem owcze bily wroczony, Nyechay thak powye ysz pan moy wſthky [!] owcze kaſzal wroczycz kthore od slodzyey byly odbythe LibLeg 7/10 (36); Kto niema koniá/ ten niechay chodzi piechotą. March3 V7v (2); WróbŻołt B4v (35); WróbŻołtGlab A5; RejŁas w. 65; á ieſliby ćię nieruſſyło miłoſierdzie/ niechay ćie ruſſy złoſćiwych ludzi y przećiwko tobie bluznienie. RejPs 101 (30); RejRozpr A2 (9); ConPiotr 31v; LibMal 1544/85 (3); LudWieś B3v (4); SeklWyzn d3v (3); RejJóz A6v (33); SeklKat F (9); RejRozm 391; Mily panie niechay ale Spyſe ſwe reieſtra czale. RejKup F; A tak yuż niech ydże gdzie chczę [!] A nas wieczey tém nietreſkcze RejKup v3 (56); HistAl A4v (42); KromRozm I C2 (2); MurzHist B4 (9); MurzNT 13v (20); KromRozm II h2v (7); KromRozm III A3 (9); Diar 49 (6); DiarDop 99 (4); BielKom C4v (4); ták też y rodzicy ſpráwowáć ſie máyą/ nyech dzyeći karzą nye iżeby ye zabili/ álbo yedli/ ále áby ſnich co dobrego mogło vrosć GliczKsiąż G5 (74); Niech nie będą záháńbyeni ći co ſwe ocżekawánie máią w Pánu. LubPs P6 (161); GroicPorz y (7); GroicPorzRej C4; SeklPieś 20; Ieſli ktho nie robi/ niechay nie ye. KrowObr 140 (105); Iuż niedbam chociay vmrę/ álbo ſie nie wrocę/ Niechay wżdy ſmutney myſli tym ſobie vkrocę. RejWiz 179 (57); ieſlim nalazł łaſkę przed ocżymá twemi/ niech idę rychło á oglądam bráćią moię Leop 1.Reg 20/29 (272); niech mi Krowicki odpuſći/ ieſli zápomniawſzy przyiáźni iego/ poczćiwoſći máthki ſwey przećiw iemu bronić będę. OrzList e3v; niewydrze kluczow iemu nikt z tych rąk/ thego niechay ſye wam áni ſni. OrzList h3 (10); UstPraw A2 (2); KochZuz A2 (2); LeszczRzecz A3v (2); A niecháy narodowie wżdy poſtronni znáią/ Iż POLACY nie Gęśi/ iż ſwoy ięzyk máią. RejFig Ee4 (9); Nie ſzácuyże moy brácie/ iedno co ieſt prawdá/ A pochlebſtwo z zazdroſcią/ niech idzye do dyabłá. RejZwierz A4 (51); Rádſzey niech vmrę á niżbych miał widzieć pomſthę/ ktorą ty ſpráwiedliwym ſwym ſądem puśćiſz ná ten lud zá iego złośći BibRadz I 83d marg; A przetoż teraz proſzę ćię niechay go przebiię oſzczepem ku źiemi iedno raz/ á więcey nie powtorzę. BibRadz 1.Reg 26/8; A gdy ty cżyniſz iałmużnę/ niechay nie wie lewicá twoiá/ co práwicá twoiá cżyni. BibRadz Matth 6/3; Czego chceſz ábychći vczynił? A ſlepy powiedźiał iemu/ Miſtrzu niechay wzrok wezmę. BibRadz Mar 10/51 (283); Niech żaden zaſługámi ſye ſwemi tobie Krolu niebroni OrzRozm C4v (14); ktho chce niechay iedzye/ á kto też chce zoſtáć zoſtań BielKron 414 (91); GrzegRóżn B3v (13); KochSat B2v (6); KochZg A2v (4); Zawżdy tedy niechay wiele vcżniowie nauk cżytaią/ ale mało niechay ná kożdy dzień obieraią/ czoby mogłá ich pámięć ſtrawić KwiatKsiąż K4v (14); Faciant quid velint, dum ne reducam, Niechay czinią co chcą tilko ábych nie muſiał prziwróćyć. Mącz 97c; Quod cuiquae obtigit hoc quisquae teneat, Co ſie komu doſtáło to niechay ma. Mącz 257d; Abeat quovis gentium, Niechay idzie w ymię boże gdzie go oczy ponioſą/ gdzie yedno chce. Mącz 344d (77); Niech nas o wſzytkié rzeczy/ ták o Swieckié/ iáko y o Duchowné/ Król ſam w Polſzce ſądźi: á Kápłan Rzymſki/ niech nas nie ſądźi. OrzQuin Z (23); Lákomcę miey zá czártá/ niech z tobą nie mięſzka/ Ten ktorego vwiodłá do pychy zła śćieſzká. Prot D2v (30); SarnUzn Cv (15); Albo kto ſárkáć niemoże ſoku námienionego/ thedy ſobie niech da wdmuchnąć piorkiem w nos prochu z ſuchey ſzáłwiey tártego. SienLek 72v (76); LeovPrzep E (3); To co ſie tám potym na ten czás sſtáło zá Pipinuſá Ceſárzá kto chce pewniey wiedzyeć niech ſobie hiſtorie cżyta. RejAp BB4 (46); Lecż tego cżegoby nie vmiał/ zgołá niechaj zániecha GórnDworz N4 (124); GrzepGeom A3v (30); HistRzym 79v (3); Oycże/ ieſliż to ieſt rzecż można/ niech nie piję kielichá tego RejPos 313v (82); RejPosWiecz2 91 (5); RejPosWiecz3 98v; wſzeláką gorzkość/ gniéw/ zápálczywość/ wołánie/ bluźnienie/ niech precz będźie od was BiałKat 51 (19); BielSat B3 (8); GrzegŚm A4 (11); HistLan A3 (5); KuczbKat 5 (60); Kiedy pátrzyſz ná grob cudzy/ Rádzęć niech cie ſtrách pobudzi RejZwierc [238] (86); BielSpr 15v; Lecz teraz mam li sie bić i tak się zda tobie, Niech sie wojska rozstąpią, każde na swą stronę, A ja z Menelausem w pośrzodku o żonę I o klenoty zaraz niech czynię! KochMon 21 (9); WujJud 21 (29); WujJudConf 69 (10); RejPosRozpr b3v (4); RejPosWstaw 21v (14); Tedy Anná [...] mowiła ták kniemu/ niechay iuſz vmrę miły ſynu/ gdym ćię oglądáłá BudBib Tob 11/8 (241); HistHel [A2] (7); MycPrz I A4 (9); Strum C2v (18); Gdyż Rycerſkimi ludzmi być ſie miánuiemy/ Záwżdy to iuż po ſobie niech pokázuiemy. WierKróc A3v (3); BiałKaz C2v (5); Káżdy wcżem wezwań bráćiá/ wtem niech trwa v Bogá. BudNT 1.Cor 7/24 (61); StryjWjaz A3; Chleb náſz ieść będźiemy y náſzym odźienim ſie przyodźieiemy/ tylkoſz niech imię twoie wzywano będźie nád námi: to ieſt/ niech ſie imienim twoim odzywamy. CzechRozm 196 (45); PaprPan B2 (20); Cżego niech nam vżycży miłośćiwy Pan/ przez Chriſtuſá Iezuſá Páná náſzego/ Amen. KarnNap C2 (13); Przeto niech práwá będą poſtánowione/ o wychowániu ſynow Krolewſkich: á mámki y miſtrzowie/ y w náuce towárzyſze/ tákże y w igrániu/ zá rádą Senatorſką niechay im będą przydáni. ModrzBaz 75v; niech mi ſię godźi proſzę o tem y mowić ModrzBaz 127v (260); ModrzBazStryj ¶2v (2); A ktoby ſię śmiał tego ważyć/ miecżem wyklęćia vbity/ z doſtoienſtwá y vrzędu kośćielnego niech złożon będzie. SkarJedn 260 (37); KochOdpr A2 (8); Oczko A4v (48); Okaż/ pánie/ śiłę ſwą: á my łágodnémi Twoię moc niechay ſławiém pieśniami ſwoiémi. KochPs 29; Niechay hańbę odnioſą/ niech ſye zápałáią/ Którzy vpadku mego ſzukáią. Niech idą wſpák ich rády/ niech ſye iáwnie wſtydzą/ Którzy nieſzczęśćie mé rádźi widzą. KochPs 60; Trwogi żadnéy/ zabiegów żadnych niech nie znamy/ Ani ogromnéy trąby ſłychamy. KochPs 210 (154); niech mam z ręki y błogoſłáwieńſtwá twego ten obrok Bogá twego. SkarŻyw 51 (127); KochTr 14 (2); MWilkHist B4 (8); StryjKron 6 (9); CzechEp ktv (85); KochJez A4; Cżwarty dowod niechay będźie z liſtow Piotra ś. NiemObr 52 (69); KochEpit A3v (3); Wy tedy/ co kto lubi/ moi towárzyſze/ Pijćie/ grayćie/ miłuyćie: Ian fráſzki niech piſze. KochFr 58; Ale ráczéy nas oboie Wzóẃ pod złote iárzmo ſwoie/ W którym niechayći ſłużywá/ Póki ia/ y oná żywá. KochFr 97 (34); KlonŻal A3v (26); KochDz 106 (2); A ia/ o pánny/ niechay wiecznie wam hołduię/ Y żywot ſwóy ná wáſzych ręku ofiáruię. KochMuza 28 (3); KochPhaen 20; KochSz ktv (6); KochWz 135; KochMRot A3v (5); ReszPrz 34 (8); ReszHoz 140; ReszList 179 (2); Kto przymuſza drugiego do vpićia w obycżay przyiáźni ábo záchowánia/ niech będźie ſrodze ſztrofowan/ á niech śiedm dni pokutuie. WerGośc 268 (9); WerKaz 284 (12); Przytul mą chorą głowę/ Niech ćię oycem zowę. WisznTr 29 (8); BielSen 19; BielSjem 2 (19); KmitaPsal A2v (18); TObie niechay tá kártá będźie poświęcona/ Zacny Hrábiá/ z Tęczyná KochPam 79; KochPieś 2 (30); Swięto niechay świętem będźie KochSob 56 (3); KochTarn 79; PudłFr [3] (35); ArtKanc D9v (30); BielRozm 2 (4); Więc iutro niechay ćię naydę ná tym mieyſcu/ á proſzę ćię nie czyń ináczey. GórnRozm H3 (9); KochProp 15; KochPropKKoch 3 (3); KochWr 16 (2); PaprUp C4v (8); Kto chce/ by dźiatki miłé tu poczćiwie żyły/ Niech ſye ſtára by w piſmie vczoné nie były ZawJeft 34 (37); Iesli mam tam iachac albo do Zamchu albo do Lezaiska niech wiem rychło bomuszę zas w Zamosciu bydź na Cwartale ActReg 93 (15); Calep [696]a; GostGosp 18 (10); GostGospGroch kt; GostGospPon 170 (8); GrochKal 6 (9); Phil C2 (8); GórnTroas 8 (31); KochCn B4v; KochPij C (2); NIech mi twoie imię/ zá ochłodę będźie/ Ciebie w ſercu máiąc/ niech ſię ćieſzę wſzędźie GrabowSet Cv (182); KochAp 9; KochFrag 16 (14); Proſzę/ niech mi wolno będźie mówić/ á W. M. niech ćiężko ſłucháć nie będźie. OrzJan 52 (31); OstrEpit Av (5); Niechay mi w Plebániiéy/ proſzę ćię niebywa WyprPl Bv (8); Pierwſza tedy myśl twoiá niech będźie o Pánu Bogu twoim/ álbo o rzecżách Boſkich. LatHar 2 (170); KołakSzczęśl B4 (6); gdy ćię ocż proſzę/ Modlitwy ſwey odmiotu niech nie odnoſzę. RybGęśli D2v (10); Ten ktory kradł/ [...] niechay iuż nie krádnie: lecz ráczey niech prácuie/ robiąc rękomá ſwemi. WujNT 719 (305); A tego wykłádu Adwerſarze/ niech mnie nie przypiſuią/ bo nie ieſt moy WysKaz 34 (13); ten vocatiuus, Pánie, domine, niech idźie proſtym /e/ bez kréſki JanNKar E3v (4); JanNKarGórn G4v; JanNKarKoch G2; JanNKarOrz F3v; Zydowie niech nie będą ſądzeni w ich święto. SarnStat 256; A kto ináczéy vczyni/ winą cztérnaśćia grzywien przez ſąd niech będźie karan SarnStat 495 (829); SiebRozmyśl A3 (11); WitosłLut A3v (3); ZapMaz II G 97/89; GrabPospR K2v (4); Słuſznie przykłádem Leſzek krol cnotliwy, Niech tobie będzie kázdy człecze żywy. KlonKr D2v (4); KmitaSpit Av (8); Ieśli ia przegram/ niech Lubelſki Dekret odnoſzę: alias oni ſámi. PowodPr 37 (20); Niech nośim ná ſobie obraz dobroći y miłośierdźia twego/ ábyſmy tobie podobni byli SkarKaz 280b; A ieſli co dobrego we mnie z łáſki twey będźie: niech ſię z tego nie chlubię/ á tobie wſzytko przypiſuię. Niech pomni roſzczká ná czyiem korzeniu ſtoi SkarKaz 353b (90); VotSzl E (3); Miły Skárbku prze náſzę przyiaźń niech dźiś iednę Rzecz v ćiebie vproſzę. CiekPotr 89 (14); TA wielkość nieprzyiaćioł niech wam nie ieſt ſroga CzahTr F3 (34); GosłCast 6 (27); Kto ſie znaydźie przećiwny/ niech będźie bezceny. PaxLiz E2 (5); Ieſli ſą duchowni/ niech miedzy biſkupy y plebany idą. SkarKazSej 682a (21); Niechay nie igra z ſzcżęśćiem/ kto ma w domu Swoy chleb KlonFlis D3 (32); SapEpit A3 (15); Ieſli ty wieſz co przodaſz: niech ten wie co kupi KlonWor 68 (8); Anno ſioſtro ma miła/ co wieſz ſpráwy moie/ Niecháy będzie ták chętne ku mnie ſerce twoie. PudłDydo B5 (14); RybWit kt; ZbylPrzyg ktv (11); Niech moiá łodź/ gdźie pędźi wola Boża/ bieży. SzarzRyt C3v (9).

Z czasownikiem w antepozycji (1): Dokonam niech tego lata RejKup F.

Z elipsą formy osobowej czasownika (5): Iż gdy prawdá/ niech wolno/ mowić im o pánie. RejZwierz 24; pomáżyſz mu ony mieſtcá ſmołą/ á przywiń/ ośrzodką chlebá vgniótſzy z ſolą/ niech ták przez noc á przez dźień SienLek 181v; ták ſie móy gotował Oyćiec k bitwie/ iż w dródze to wſzytko zwoiował. Ale y to niechay precz: á za máło ſpráwił/ Gdy Hektorá mężnégo żywotá pozbáwił? GórnTroas 20 (2); CzahTr I2.

W zaklęciach i przysięgach mających potwierdzić wiarygodność (ze zdaniem warunkowym) (22): y ſlubiłem oycu mowiąc yeſlić go zaſie nieprzywioze niechay będę grzechu winień na przećyw tobie oycu memu na wſſelkj tzas HistJóz D3v (2); WróbŻołt 7/6 (4); nienaydzieſſli wſzyſtkich rzecży ziedzionych od Belá/ ſmierćią niech pomrzemy Leop Dan 14/11; Ale ieſliże ia ná they obietnicy Krolá Iego Miłoſć Páná náſzego miłoſćiwego omylę/ niech przed oczymá wſzey Korony Polſkiey ná pal wbit będę. OrzList i2; Niechay mie Bog nie żywi ieſliże dźiś nie dam śćiąć głowy Elizeuſzowi ſynowi Sáfárowemu. BibRadz 4.Reg 6/31; BudBib Ps 136/5 (2); KochPs 195 (4); KochBr 152; KochPam 86; Niech ięzyk moy do vſt moich przyſchnie/ ieſli ćię kiedy zápomnię SkarKaz 578b; Nie dowiodęli tego co mówię/ niech nigdy Nie będę tym czym chcę bydź GosłCast 14; SkarKazSej 665b (2); CzahTr Lv.

Przysłowia: Ale ſnadz co nam do tego Niechay pátrzy káżdy ſwego RejRozpr E.

A dawna to przypowieść ieſt ná ſwiecie wſzędzye/ Niechay nigdy zwolennik nád miſtrzá nie będzye. RejWiz 184.

Ale ná tym mądremu niech będźie doſyć CzechEp 296.

Frazy: »niech będzie błogosławiony (-a, -e, -o), pochwalon(y, -e, -o), uwielbion(y, -e), wsławion Bog (a. Pan (Bog), a. Chrystus, a. Trojca Święta, a. imię pańskie itp,)« [w tym: pochwalony i błogosławiony itp. (2)] = glorificetur Dominus Vulg; benedictus Dominus Deus, benedictum (a. magnificetur) nomen tuum PolAnt [szyk zmienny] (13:11:4:1): MurzHist P2v; niech będźie Pan vwielbion Leop Is 66/5; A niech będźie pochwalon nawyſzy Bog BibRadz Gen 14/20 (4); RejPos 46 (5); BudBib Tob 11/11[17]; KochPs 99 (3); Niechay ia/ powiáda/ będę z háńbion/ tylo Chryſtus (ktorego pokarm ieſt náwrocenie grzeſznych) nákarmiony/ wsławion niech będzie. SkarŻyw 108 (2); iesli prawda Pąn Bog zato niech bedzie pochwalon ActReg 61; NIech będźie błogoſłáwioną Troycá święta LatHar 85; Niech będźie imię Páńſkie błogoſłáwione/ od tego cżáſu áż ná wieki. LatHar 334 (9).

»Bog pokoju (a. pokoj (boży)) niech będzie [z kim a. komu]; Pan pokoju niech [komu] da pokoj; Bog pokoju niech [kogo] poświęci« = Dominus pacis det pacem PolAnt, Vulg; pax tibi PolAnt; Deus pacis sit Vulg (4;2;1): BibRadz Dan 10/19 (2); RejPos 115; Pokoy Boży niech będźie záwżdy z námi. Amen. LatHar 102; A ſam Pan pokoiu niech wam da pokoy wieczny ná wſzelkim mieyſcu WujNT 2.Thess 3/16 (2); Bog [...] pokoiu/ niech was ze wſzytkim poświęći SkarKaz 85a.

»Bogu (a. Panu (Bogu), a. Panu Jezusowi, a. imieniowi itp.) niech będzie chwała, cześć, błogosławieństwo; Bogu itp. niech chwała, cześć będzie (od)da(wa)na; Bogu itp. niech się chwała mnoży, cześć się dzieje, cześć się rodzi; [Boga] chwała, cześć niech nie ustawa itp.; [Boga] chwały niech pełno (a. świat pełen) będzie; [Pana] sprawy chwałę niechaj mają« [w tym: cześć, (i, a) chwała (29), błogosławieństwo, cześć i chwała (2)] = Deo honor et gloria PolAnt [szyk zmienny] (38:35:12;4:2;2:1:1;5:2;2;1): GlabGad P8v; A niechai ſie ſtąd mnoży wiekuiſta chwałá bogu oycu y ſynu y duchu ſwiętemu RejPs 220 (2); Niechay będzie wiecżna chwała panu Bogu w niebie RejJóz P8; A tak wieċznie Swiety Panie Niech twa chwała nieuſtanie RejKup ee3; LubPs O2v (3); GroicPorz mm4; KrowObr 175 (4); BibRadz *7 (2); RejAp 6 (6); RejPos 47v (2); GrzegŚm [67]; Niech po świećie pełno wſzędźie Iego zacnéy chwały będźie. KochPs 94; Pánu bogu niechay cześć będźie ná wieki KochPs 189; Chwałá iego niechay brzmi miedzy dobrémi. KochPs 215 (5); SkarŻyw 4; CzechEp 64; NiemObr 142; WerKaz 306; Bądźże Bogu Oycu wiecżna chwałá/ Y Synu iego niech będźie dana/ Tákże Duchowi Swiętemu/ Bogu w Troycy iedynemu. ArtKanc I 11v (9); ActReg 12; Niechay w tobie cżeść iego [Pana]/ nigdy nie vſtawa GrabowSet Dv; Iego [Pana] ſpráwy/ z wáſzych vſt/ chwałę niechay máią/ W kráiách/ gdźiekolwiek iego wſzechmocnośći znáią [...] Z vſt Pánie żywiących duſz/ niechći ſię cżeść rodźi. GrabowSet R2v; Bogu Oycu wſzechmocnemu/ Synowi zmartwychwſtáłemu: Z Duchem świętym cżeść ſpołecżna/ Niech będźie oddána wiecżna. LatHar 37; Tobie Oycu y Synowi y Duchowi świętemu niechay będźie cżeść y chwałá ná wieki wiekow. LatHar 44; Bądź pochwalon IESV Pánie/ Przez twe ſwięte zmartwychwſtánie: Niech będźie cżeść Oycu twemu/ Y z nim Duchowi świętemu. LatHar 362; Błogoſłáwieńſtwo y dźiękowánie/ niechay będźie Pánu IEzuſowi Chryſtuſowi LatHar 546 [idem (10)]; PRZEnayświętſzey y nierozdźielney Troycy/ vkrzyżowánego Páná náſzego cżłowiecżeńſtwu/ y błogoſłáwioney á wielce wielebney Pánny Máryey płodnośći/ y wſzyſtkich Swiętych powſzechnośći/ niechay będźie wiekuiſta cżeść y chwałá/ od ſtworzenia wſzelkiego. LatHar 635 (23); Chwałá niech będzie Bogu w Troycy iedynemu/ Oycu/ y Synowi/ y Duchowi świętemu. WujNT Ddddddv; Chwáłá ná wyſokośći Bogu niechay będźie/ A pokóy dobréy woléy ludźiem niech brzmi wſzędźie. SiebRozmyśl F4v; CzahTr H4.

»[komu a. czyja] cześć niech będzie, niech trwa« (1:1): RejPos 53v; Semper honos, nomenque tuum, laudeſque manebunt, To ieſt: Záwżdy twoiá cżeść/ ſławá/ niech trwa/ imię ſłynie Po wſzytkiey Sármácij ModrzBazBud ¶6v.

»niech będzie dosyć (powiedziano), koniec, kres, dokończenie; to (a. poty) niech będzie (powiedziano), niech się kończy« [sygnał zakończenia tematu lub przerwania tekstu] = haec dicta sint, hactenus haec, finis sit, satis Modrz [szyk zmienny] (49:8:2:1;7;1): SeklKat V4 (4); GliczKsiąż D2; Ale iż ſię przedłuża to náſze Kazánie/ Niech ſię tu końcy ſpraw mych prawdźiwe wyznánie. Prot B2; A tu niech będźię [!] Koniec tey náſzey roſpráwy Prot E; SienLek 27v (2); ále pothy iuż niechay kres thego wylicżánia będzie GórnDworz Hh3; Lecż o thym niechay będzie doſyć ná ten cżás/ á do rozmowy ſie Prądnickiey wroćmy. GórnDworz Ee (9); GrzepGeom I4v; KuczbKat 295 (2); RejPosWstaw [212]v; BudNT Hh6v; Lecż tu iuż cudom/ y rozmowie o kroleſtwie Chriſtuſowym niech będźie koniec. CzechRozm 191; A to niechaj będźie doſyć powiedziano o tych cnotách/ ktoremi Krolowie inſze ludźi przechodźić máią ModrzBaz 22v; A to niech będźie o náuce y ćwicżeniu rycerſkiem. ModrzBaz 113; A to o ſpołecżnem ludźi stowárzyſzeniu/ ktore domá obycżáymi y práwem bywa rządzone/ á na vkráinie bronią od nieprzyiaćielá bronione/ niech będźie powiedźiano ModrzBaz 128 (26); Ale poty (niech będźie) o rzecży á iákoby o máterij piſánia twego. ModrzBazBud ¶6; A tu niechay będzie Czytelniku miły Xiąg dokończenie. StryjKron 462; CzechEp 113 (9); Otoż to były te vſtáwy Apoſtolſkie/ o ktorych ná ten cżás niechay będźie doſyć. NiemObr 78 (5); ReszHoz 140; GórnRozm K2.

»niechaj będzie ([jaki]) jako chce, co chce, kto chce, czym chce, tyle ile chce« = jakkolwiek, cokolwiek, ktokolwiek, ilekolwiek; quantuluscunque, quantunvis, quantuscunque, quantuslibet, quantusquantus, quicquid est, quicunque, quodcunque, quomodocunque, utcunque, utercunque, utut Mącz (6:2:2:1:1): Quantivis precii homo ille sit, Niechay będzie czim chce/ álbo yákyſzkolwiek wagi yeſt. Mącz 338b; Quantusquantus, Iákokolwiek wielki/ Albo niechay będźie możne yáko chce. Mącz 338b; Quicquid est, Bá niechay będźie co chce. Mącz 340d; Quicunque, Bá ktożkolwiok/ bá niechay będzie kto chce. Mącz 343c; Utut et utcunquae, Yakożkolwiek/ yáko táko niechay będzie yako chcę [lege: chce]. Mącz 509c (12).

»niech nie będzie« [wyraża wzmocnione przeczenie] = wcale nie, w żadnym wypadku; absit, ne fiat PolAnt (5): PRzeto mowię/ cżyli odepchnął Bog lud ſwoy? Niech (to) nie będzie. BudNT Rom 11/1 (5).

»niech (nie) będzie błogosławion(y, -a, -o)« [w tym: od kogo = od Boga (3)] = benedicatur Vulg; ((ne) sit) benedictus PolAnt [szyk zmienny] (12): Aták niechay miły pánie będzie błogoſláwiono od ćiebye zebránie to RejPs 191; Leop Iudic 5/24; BibRadz Gen 14/19 (2); niechay będzye błogoſłáwion ktory ſie to nád tobą zmiłował. BielKron 53; Przeklęty dzień ktoregom ſię vrodził/ ktorego mię vrodziłá mátká moiá/ niech nie będzie błogosławiony. BudBib Ier 20/14; Niechayżeć teſz obcżerſtwieią kośći dwunaśćie Prorokow ná mieyſcách ſwoich/ á pámiątká ich niechay będzie dobra y błogosłáwiona [sit memoria in benedictionibus] BudBib Eccli 49/12 (5); LatHar 54, SkarKaz 387a.

»Pan (Bog) niech będzie, raczy być [z kim a. miedzy kim]« = Deus (a. Dominus) sit Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (12:1): niechay będzie Pan miedzy mną y tobą ná wieki. Leop 1.Reg 20/23 (3); BibRadz Iudith 8/23[34] (2); Pan Bog Abráámow/ Izáákow/ Iakobow/ niech racży być zwámi BielKron 97v; BudBib Iudith 8/23[34]; A Pan náſz Iezus Chriſtus/ y Bog á oćiec náſz niechay ſtobą będźie. CzechRozm 176 (4); WujNT 2.Thess 3/16; Rość Iároyśiu naymilſzy/ Bog niechay będźie z tobą SkorWinsz A3v.

»niech będzie przeklęty(m), przeklęctwem (a. przeklęctwo), anatema, za przeklęcie« [w tym: anatema, to jest przeklęty (4)] [szyk zmienny] (31:8:6:1): KromRozm I Fv (2); KromRozm II b3 (2); ktokolwiek ſie ſtym piſmem Swiętym niezgadza/ [...] niechay będzie ánáthemá. KrowObr 224 (2); Leop Gal 1/8 (2); BibRadz Gen 9/25; BielKron 47; RejPos 63v; GrzegŚm [67]; KuczbKat 175; WujJud 263 (11); Niech przeklęty będzye/ ktoryby przećiw ták iáſnym ſwiádectwam piſmá ſwiętego co inſzego piſał/ mowił/ y vcżył. RejPosWstaw [213]v; BudBib 1.Reg 26/19; CzechRozm 97 (9); ieſliby wam Angioł z niebá co inſzego powiádał/ nád to cośćie wźięli/ niech przeklęctwo będźie ReszPrz 8; Przeklęte/ przeklęte niechay będą ćięmnośći/ w ktorychem ſię był położył. Przeklęta/ przeklęta niech będźie ślepotá/ dla ktorey nie mogłem świátłośći niebieſkiey oglądáć. LatHar 568; Ieſli kto nie miłuie Páná náſzego Ieſuſá Chriſtuſá/ niech będźie przeklęctwem Máránáthá. WujNT 1.Cor 16/22 (3); PaxLiz Dv.

»niech (tak) będzie, niech się tak stanie, niech tak zostanie« [wyraża ustępstwo, zgodę] = esto (sane) Mącz, Modrz, Vulg, Cn; fiat Mącz, PolAnt, Cn; licet, sine (sic habere) Mącz, Cn; ita sit (sane) PolAnt, Cn; fac (esse) Modrz, Cn; pone, positum sit Cn [szyk zmienny] (33:3:1): KromRozm I K3; Iużeſz na oſtatek niechai tak będźie gdyś ci śię tak podoba MurzHist Q4v (2); KromRozm III H3v (2); LubPs A5v; KrowObr 231v; OrzList b3; OrzRozm N4v; BibRadz II 103a marg; BielKron 84v; Mącz 192d (5); OrzQuin S3v (2); Ale niechay to ták będzie iáko oni przywodzą SarnUzn D5v; A zatym lud wſzytek rzekł/ Bądz ták/ niech ſię ták ſtánie. BudBib Iudith 13/26 (3); CzechRozm 40v (4); ModrzBaz 30 (2); Dobrze/ niech ták będzie. SkarJedn 77; SkarŻyw 480 (2); GórnTroas 57; Amen tu ſię rozumie niech ták będźie. LatHar 400 marg; WujNT 2.Cor 12/16; Dobrze/ niech im Máchábeyſkie kśięgi piſmem nie będą (iáko v Kátholikow ſą y będą ná wieki) wżdy ie zá hiſtoryą przyiąć muſzą SkarKaz 382a; Lecz/ niech to ták zoſtánie/ żem tego żebráłá GosłCast 50 (2).

»Bog (a. Pan (Bog), a. Jehowa, a. anjoł) niech błogosławi, da błogosławieństwo; boża chwała, błogosławieństwo [boże] niech będzie« = Deus (a. Dominus) benedicat, dei benedictionem PolAnt [szyk zmienny] (19:1;3:2): Boza chwała y modlithwa naczie nyech bandzie. MetrKor 46/46 [idem (3)] (3); HistJóz B4v; A Bog wſzechmogący niechay błogoſłáwi tobie [...]. Y niechayći da Błogoſłáwieńſtwo Abráhámowe/ y pothomkom twym z tobą BibRadz Gen 28/3–4; RejAp 198; BiałKat 241; A s tym niech Pan Bog błogoſłáwi wſzytki cżáſy W. W. wedle ſwiętey łáſki ſwoiey. RejZwierc 240; y rzekli mu niech ćię błogosławi Iehowá. BudBib Ruth 2/4 (2); Anioł ktory mię wyrwał od wſzego złego/ niech błogoſłáwi ty młodzieńce. CzechRozm 46; Niechayći Pan błogoſłáwi CzechRozm 200 (6); Bog wſzechmogący niechayći błogoſłáwi/ abyś vroſł y rozmnożył ſię ná tłumy ludow. SkarŻyw 346; Záthym ſie miey dobrze/ á Pan Bog z łáſki ſwey niech thobie y wſzytkim twym ſpráwom błogoſłáwi Phil S4v; LatHar 21; Niech was Bog błogoſłáwi ktorzy tu żywiećie KołakCath C5; WujNT 462; CzahTr A4; PaxLiz E2; SapEpit B4v.

»[kto, co] Boga (a. Pana (Boga), a. Jehowę, a. imię Jehowy, a. pańskie itp.) niech chwali, błogosławi, wielbi, wyznawa, wychwala, wysławia; [kto, co] Bogu itp. niech chwałę, cześć (od)dawa [w tym: cześć, chwałę (1)], błogosławi, cześć czyni« = laudet Dominum (a. te, a. nomen Domini) Vulg, PolAnt, Modrz; adoret te, benedicat nomini sancto, confiteatur tibi, glorificet Deum Vulg [szyk zmienny] (29:3:2:2:1:1;9:4:1:1): OpecŻyw [162]; TarDuch A7v; WróbŻołt kk7v (2); RejPs 48; RejRozpr A4v; Narod Lewi ten też Pánu nyechay błogoſłáwi LubPs dd4v (6); Wſzelki duch niechay chwali Páná Bogá/ y wſzelki ięzyk niechay go wyznawa. KrowObr 198v; Wſſyſtká źiemiá niech cżeść cżyni á niech weſſele ſpiewa tobie Leop Ps 65/4; niech błogoſláwi wſſelkie ciáło imię ſwięte iego ná wieki y ná wiek wiekow. Leop Ps 144/21 (8); Niechayże ſię nędzniczek od ćiebie nie wráca z poháńbieniem/ ale vbogi y żebraczek niechay chwalą imię twoie. BibRadz Ps 73/21; Poraź ie miecżem tych ktorzy miłuią ćiebie/ á ći ktorym ieſt znáiome imię twe/ niechay ćię chwaląc wyſławiáią. BibRadz 1.Mach 4/33; BielKron 343; y rzecże wſzytek lud Amen/ á niech chwali Iehowę. BudBib 1.Par 16/36; Niech wychwaláią imię iego w tańcu/ ná bębnie y ná árfie niech przypiewáią iemu. BudBib Ps 149/3 (5); ModrzBaz 55v; Oczko [40]v; KochPs 94 (6); A przez twe drogie Oycow świętych vćieſzenie/ niech słuſznie chwalimy y twe święte z martwych wſtánie. ArtKanc E15v (2); Bądź chwalon wiecżnie/ ſmyſł y ćiáło tobie Niech cżeść oddawa: [...] Niechay ćię wielbi/ niechći chwałę dawa. GrabowSet I (9); y cokolwiek przy mnie ieſt niechay oddáie chwałę imieniu twemu świętemu LatHar 642 (2); WujNT 1.Petr 4/16.

»niechaj się co chce dzieje, będzie« [szyk zmienny] (2:1): RejJóz I4v; Iuz niechay ſię czo chcze dzeye Iuż ſmetnę Sercze Truchleye RejKup cc7; KmitaSpit B4.

»wola boża itp. niech się dzieje, niech się stanie, niech będzie; niech mi się stanie, będzie według (a. wedle, a. podług) słowa twego (a. woli twej); niech się (tak) stanie, (nie) będzie, niechaj się dzieje (jako ty chcesz a. co (a. jako) jest wola pańska (a. jego), a. co Bog raczy); niechaj zostanie, będzie przy świętej wolej jego« = fiat mihi secundum verbum tuum PolAnt, Vulg; fiat voluntas tua Vulg [szyk zmienny] (10:8:5;8:1;6:4:1;3:1): OpecŻyw 100; A z temi nieboraki/ iuż czo pan bog racży Niechay ſie z ſnimi dzieie RejJóz M7; Niech będźie co Bog raczy/ iá ná tym przeſtánę. Prot Ev; Alleluia ſie nam wykłáda/ bądź chwałá Pánu/ Amen záſię/ niech ſie ná wſzem sſtánie wola iego RejAp 156 (2); A ieſliże mu ſie nie podobam/ tedy niechay thák będzie iáko ieſt ſwięta wola iego. RejPos 46; Iż Bog náſz ktorego my chwalimy mocenći nas wyzwolić/ á ieſli nye będzye racżył/ to niechay zoſtánie przy ſwiętey woley iego. RejPos 46 (12); BiałKat 208v; RejZwierc 12; Oto niewolnicá Páńſka/ niech mi będzie wedle ſłowá twego. BudNT Luc 1/34[38] [przekład tego samego tekstu: LatHar 10, 404, 487, 529, 532, WujNT Luc 1/38, SiebRozmyśl]; CzechRozm 227v; co ieſt wola páńſka twoiá/ niech ſye ſtánie. KochPs 135; wſzákże niech będzie wola twoiá SkarŻyw 245; MWilkHist G3; ArtKanc I 19 (3); GrabowSet T3; O Naſłodſzy IEzu/ [...] ćiebie ia cżekam/ niechay mi ſię sſtánie według woley twoiey. LatHar 652 (12); Oycze moy/ ieſli nie może ten kielich odeyść iedno ábym go pił: niech ſię dźieie wola twoiá. WujNT Matth 26/42 [przekład tego samego tekstu: OpecŻyw 100, RejPos 313v, BiałKat 208v, CzechRozm 227v, LatHar 579, 651, 693, 719, WujNT Luc 22/42] (3); SiebRozmyśl F3v; GosłCast 47 (2); Mowi z pokorą: Niech ſię dźieie Boża wola. KlonWor 77.

»niech to (a. moje słowa) idzie (a. idą) na stronę; niech to będzie na stronie« = odłóżmy to na razie [szyk zmienny] (4;1): Ale to niech będźie ná ſtronie OrzQuin G4; Niech to iuż idzie ná ſtronę/ co ſie tknie tákiego ich poſtępku y zátwárdziáłośći. CzechRozm 68v (4).

»niech odpoczywa w pokoju« [o umarłym] [szyk zmienny] (6): Niedármoć Mſzą żáłobną Kápłan onim zámyka/ Requieſcat in pace, iákoby przykázuiąc rzekł/ niechay ten vmárły odpoczywa w pokoiu OrzRozm M3; CzechEp 83; A wiernych Páńſkich duſze z łáſki y miłośierdźia iego/ niech odpocżywáią w pokoiu. Amen. LatHar 21 (4).

»tak mię (Pan) Bog niech wspomoże (a. mi pomoże, a. mi pomaga), niechaj mi tak będzie Bog miłościw, niechaj mię tak Bog miłuje« [formuła przysięgi] = sic faciat mihi Deus PolAnt; sic me Deus adiuvet JanStat [szyk zmienny] (5:1:1): Ale Dawid przyſiągł temi ſłowy/ Ták mi niechay Bog pomagá/ iż nie będę iadł by namniey pierwey niż ſłońce zaydźie. BibRadz 2.Reg 3/35; Y przyſiągł Krol Sálomon przez Páná/ mowiąc/ Niechay mi ták będźie Bog miłoſćiw/ żeć Adoniaſz mowił ty ſłowá ſam przećiwko ſobie. BibRadz 3.Reg 2/23; Ták mi pan Bog niech pomoże/ y święta Ewanyelia. SarnStat 347 (4); niechay mię ták Bog moy Miłuie, iáko niechcę ia vrągáć tobie CiekPotr 36.

»światłość wieczna (a. wiekuista) niech [komu = umarłemu] (za)świeci« (2): RAcżże mu dać/ Pánie Iezu Chryſte/ wiekuiſte odpocżynienie: á światłość wiecżna niech mu záświeći. LatHar 657 (2).

»niechaj nas Bog zbawi« (2): Niechay nas Bog przez was [świętych] Zbáwi. KrowObr 176 [idem] (2).

»niechaj go psi zjedzą« (1): A niechay go pśi ziedzą. WyprPl B3v.

»niech się zmiłuje Bog (a. Pan Bog, a. Chrystus Jezus)« [w tym: nad kim, nad czym (4)] = reconcilietur Vulg (5): y potym rzekł/ nýechaý ſie ſmiłuie pan bog wſſechmogący nád tobą miły ſynu HistJóz Dv; Leop 2.Mach 1/5; CzechRozm 200 (2); Niech ſię zmiłuie nad moią ſtárośćią Chryſtus Iezus SkarŻyw 532.

»niech się (z)stanie, niech (tak nie) będzie, niech się dzieje« [wyraża rozkaz, postulat lub życzenie spełnienia się czegoś w stosunku do kogoś] = fiat Vulg [szyk zmienny] (13:4:1): Wſſytko ſie yuż nyech sſtánye podług ſercá twego LubPs E4 (2); O niewiáſto wielka ieſt wiárá thwoiá/ niechać ſię ſtánie iáko żądaſz. KrowObr 58v (2); Leop Matth 9/29; Proſzę pánie moy niechay ták niebędźie. BibRadz Gen 19/18; RejPos 45v (2); Rzekł Bóg/ niechay będźie: á co roſkazał/ wnet się sſtáło. BiałKat 11; RejZwierc 83v; niech ſie to z tobą ſtánie cżego ſobie żądaſz CzechRozm 66v (3); Syn móy Neoptolomus/ niech ſie to ták dźieie/ Aby ią [Poliksenę] śćiął/ á grób móy krwią iéy niech poleie. GórnTroas 18; Com roſkazał/ niechay ſie co nairychléy ſtánie GórnTroas 47; WujNT Matth 8/13 (3).

a. W konstrukcjach bezspójnikowych, odpowiadających zdaniom podrzędnie złożonym (237):
α. W zdaniu przyzwolonym [w tym ze zdaniem podrzędnym zbudowanym według schematu: zaimek względny + forma osobowa czasownika „chcieć” (119), „raczyć” (2); w antepozycji (173), w postpozycji (6)] (179): RejJóz K4v; RejKup Cv; Nyechay będzye nyewyedzyeć yáka złosć albo nyecnotá/ by thylko nye byłá złosć a nyecnotá żony. GliczKsiąż P6; LubPs Z2; Wierz mi iż długie vſzy ludzye w tym miewáią/ A ſłyſzeć to dáleko niech iáko chcą táią. RejWiz 41v (9); OrzList h3; RejZwierz 103v; Dziś niech iawnie kto zbija/ niech zdradza/ niech kradnie Foritarza doſtanie/ iako cżego ſnadnie. KochSat B2 (6); RejAp 26v (3); Drugi [...] niechay będzie iáko chcze mądry/ żadną miarą ták w to nie trefi GórnDworz L; nie żoẃ [!] w. m. drobiozgiem żadney tey rzecży/ kthora páná w cżymkolwiek popráwić może/ niechay iáko chce máła będzie. GórnDworz Ii6v (3); Bo niechay iáko chce ſie wierny zákołylze/ nigdy vpáść nie może/ gdy ma nád ſobą krolá á obrońcę ſwego. RejPos 27v (10); Albo niechay kto napiękniey ná koń wſiędzie/ ábo co ozdobnego vcżyni/ bá wneth znaydzie ſędziego y podſędká około ſiebie. RejZwierc 56v; Niech ſie iáko chce mieſzáć wſzytko będzie/ Cnotá káżdego ma ozdobić wſzędzie. RejZwierc 211 (14); Poliſenus Antipus niechay im pomogą/ Ieſzcże to cżworo Kſiążąt náſzych nie przemogą PaprPan M3v (2); ModrzBaz 30; SkarJedn 94; Niechay ćmá iáka chce wſtánie/ Dobrym świátłá záwżdy zſtánie. KochPs 172 (12); MWilkHist F; CzechEp 134 (2); Niech głowá/ niech mu [pijanemu] ſłużą dobrze nogi/ Sámá poſtáwá vkázuie rogi. KochFr 22; ReszPrz 6 (12); lecz/ kto będźie krzywy/ Niech ſye wierći / iáko chce/ nie zoſtánie żywy. KochPieś 1; Hárda myśl/ niech iáko chce z fortuną ſye zbráći/ Z nienawiśćią nie zrówna/ y ná koniec ſtráći. KochTarn 74; PudłFr 5 (2); ArtKanc K7; KochProp 5; GostGospSieb +2v; GrabowSet Q4; OrzJan 81 (2); RybGęśli D3 (2); SkarKaz 160a (2); CzahTr [D2] (2); KlonFlis Cv (3); KlonWor **2v (3); SzarzRyt D2v.

Połączenia: »niechaj ... a« (1): Niechay ſie iáko chcą niewierni Żydowie/ Turcy y Tátárzy obrzezuią ná ćiele/ á co nam do tego? CzechRozm 76v.

»niech ... ale« (6): Niech ſie przą tego iáko chcą/ ále rzecż ſámá ie wydáie. SarnUzn H2v (2); GórnDworz Ee2v; RejPos 4v (2); A Ták niech ſie chłubi kto chce cżym chce/ ále ſie żaden práwie błogoſłáwionym zwáć nie może. RejZwierc 138v.

»niech ... ali(ć)« (3): Bá niech będzye niedbálec/ leniwiec/ plugáwy/ Alić z niego pochwili Eurialus práwy. Niech też będzye opilec/ kárcżemnik/ y zwaycá/ Wnet gdy go cnotá ruſzy áli z niego ráycá. RejWiz 3v (3).

»niech ... (a) przedsię« (18): RejKup m5 (2); A nyechay on yáko chce ſądzi nyewinnego/ Przedſię Pan nye potępi poſtępkow wyernego. LubPs K2v; OrzRozm H3v; OrzQuin K4v (2); GórnDworz N8v; RejZwierc 41v (5); CzechRozm 168v; CzechEp 134; niech ſye ſmocy Y wſzytko bydło Protheowé ieży/ Lódź moiá przedśię ſwym pędem pobieży. KochPieś 49; PudłFr 6. Cf »niech ... tedy przedę«

»niechaj ... a wszakoż« (2): LubPs Z2 marg; Bo niechay ſie iáko chce długo tái wewnątrz tá niemoc ſroga grzechu káżdego/ á wſzákoſz/ gdy ſie cżłowiek vznáć á obácżyć nie chce/ muśi ſie ná wirzch wyłożyć on ſproſny á przemierzły wrzód iego RejPos 212v.

»niech ... (a) w(ż)dy(ć)« (5): RejWiz 10v (2); GórnDworz Ii8; Niechay gwałći/ niech woiuie Wżdyć nam piekłá nie zepſuie. MWilkHist F. Cf »niechaj ... wszakże wżdy«

»niech ... jednak« (8): Niechay Cżárt z wiátry ſwemi ná nie iák chce wieie/ Iednak nigdy kwiatkow ich márnie nieroſchwieie. KrowObr Av; Mącz 247a (2); GórnDworz E5; RejPos 286 (2); KochFrag 18. Cf »niech ... tedy jednak«

»niech ... jedno« (2): Niech márni Wielorybowie tobą iák chcą chwieią/ Iedno ty przy Kryſtu Pánie ſtoy z mocną nádzyeią. LubPs ktv; RejZwierc 206.

»niech ... tedy« (6): RejAp 119v; GórnDworz K6v; Ale niech co chce z ſtárego Teſtámentu przywodźi/ chcąc ſwego przedwiecżnego dowieść/ tedy mu to nie tylko iáſne ſłowo Boże pſuie CzechEp 266. Cf »niech ... tedy jednak«, »niech ... tedy przedsię«

»niech ... tedy jednak« (1): Abowiem niech ſie ono pieśći iáko chce/ roſkoſzuie ſobie iáko chce/ tedy iednák nigdy bez trwogi być nie może. RejZwierc 113v.

»niech ... tedy przedsię« (2): iż niech namożnieyſzy krol broi iáko chce/ przeſláduie ludzie ſwięte iáko chce/ powſtawa przećiwko temu Báránkowi iáko chce/ tedy mu przedſię obálić ſię o ziemię á pomſtá iego iuż nigdy nie vmrze RejAp 145; RejZwierc 82v.

»niechaj ... to« (1): niechay będzye rola nalepiey vpráwiona/ y napięknieyſzą pſzenicą vſiana/ to nie może być kiedy podroſcie/ áby ſie w niey iákiego chwaſtu co nie vkazáło. RejZwierc 142v.

»niechaj ... wszakże wżdy« (1): niecháy błądzą iako chtzą: wſzakże my wżdi vrzędu ſwego nieprzeſtaniemy, ForCnR C4.

Przysłowie: Bo ſtara to przypowieſc kogo cznota rządzi Niech ſie tuła kędy chce nigdy nie zabłądzi RejJóz Lv; RejZwierc 214.
Frazy: »niech co chce będzie, niech się co chce zstanie« (2:1): Mnieć tho nic nie obeydzie niech ſie co chce sſtánie HistLan F6 (2); Niech co chce będźie: żyw pan ludu ſwemu KochPs 107.

»niech czyni co chce, co raczy« (2:1): RejWiz 46v; Niechay cżyni co raczy nie nas tym zepſuie. GrzegRóżn N4v; Niechay czynią co chcą/ mnie ſzkodzić nie mogą WujNT 493.

»niech się dzieje co chce, jak chce; niech się co chce toczy« [szyk zmienny] (6:1;3): OrzRozm H3v; RejAp 119v; RejPos 330v (2); RejZwierc 202; Gdy mu będą pomágáć że by Królem zoſtáł/ Niech ſie iuż iak chće [!] dzieie ná toby nic niedbał. MycPrz I B4; O Izráhelu/ niech ſye dźieie Co chce/ ty w pánu kłádź nádźieie. KochPs 194; niech ſie co chce toczy/ Bych winnym nie zſzedł z świátá/ to tylko w méy mocy. GosłCast 74 (2); KlonWor 79.

»niech mowi (a. plecie, a. powiada) kto co chce (a. kto chce, a. co chce)« [szyk zmienny] (8): PatKaz I 15; RejRozpr B3v; A niechay kto czo chcze mowij Nieczieſkye rogy thurowij RejKup t5v; Powiedzyał mi że roſkoſz ná tym nędznym ſwiecie/ Nalepſza nádewſzytko/ niech kto co chce plecie. RejWiz 36; IEdney pániey pokąſał/ Wilk w oborze Owce/ Woyt powieda Wilkołek/ niech mowi kto co chce. RejFig Bb3; RejZwierz 119v; Loquatur quid velit ego nihilo minus faciam, Niechay mowi co chce/ yednák ya vczinię. Mącz 247a; GórnDworz Ee2v.

β. W zdaniu warunkowym [w antepozycji (48), w postpozycji (10)] (58): GroicPorz q2; RejWiz 98; RejZwierz 57v; Ale niech ma zapłatę godnoſć miedzy wami/ Ręcżę wam/ że zrownaćie z ich tam Sorbonami. KochSat B3; RejAp 116; RejPos 330v; BielSat N; HistLan E2; Pod wiecżor Iámuzius niech poydzye zápáſy/ Prętko będzye we błocie pogromią tho náſzy. PaprPan R4v (5); Oczko 19; SkarŻyw 83; niech ſobie kto chce cżyta/ vyźrzy iż oni pány ſą pánow CzechEp 335 (2); NiemObr 141.

Połączenia: »niech ... a« (13): warzże tę kokoſz/ á day ieſć trędowatemu y polewkę z niey niechay pije A będzie zdrow. FalZioł V 94; RejPos 218v; BudBib Iob 31/6; CzechEp 221 (3); Lecż ſam X. K. niechay ſię dobrze ze ſwoią Kátoliką obráchuie: á obacży bez pochyby/ iż oni ſą nowochrzcżeńcy/ ktorzy chrzeſt ná chrzeſt wnoſzą NiemObr 149 (4); LatHar 700; WujNT Matth 27/42; SkarKaz 85b.

»niech jacy« (1): Niech iácy będźie rozum powodem/ á ſprawcą wſzytkich poſtępkow: rzecż pewna/ że może w tey mierze żaden niewątpić ModrzBaz 8v.

»niech je(d)no« [szyk 11:6] (17): RejKup aa7v (2); KrowObr 219v; RejWiz 174; Niech iedno ſobie kęs wytchnę/ á godnego znáć ſye od Goſpodarzá náuczę/ łátwieć dług zápłácę OrzRozm P; będzieć thu to wſzytko/ niechay iedno vroſcie. GórnDworz R7v; HistLan E2; RejZwierc 36v; ModrzBaz 8v; wſzytko vcżynię co mi każeſz/ iedno niech to mam cżego prágnę. SkarŻyw 171 (5); CzechEp 169; WyprPl B3v; PaxLiz B2.

»niech ... tedy(ć)« (5): Niechay tego dowiodą wprzod Sofiſtowie/ tedyć koniec będźie ſwarom GrzegRóżn C2; RejZwierc 146v (2); CzechRozm 166v; KochFr 47.

»niechaj ... wnet (a. hnet)« (2): GórnDworz D4; ále niechay ruſzą mnichá/ kſiędzá/ páná/ ſtároſty/ Woiewody/ [...] wnet vſlyſzyſz prętką obmowę RejZwierc 36v.

»niech ... wszak« (1): Niech táki Philokletes náſzemu ſie iáwi/ Wſzák to vzna iákich go roſkoſzek nábáwi. PaprPan C4.

»niechaj ... zaraz« (1): Niechay temu przyrzeką iák Ligurguſowi/ Záraz ná wſzem porządek mieć będzyem gotowy. PaprPan H2v.

b. Zastępuje spójnik typu „aby, iżby” (141):
α. W zdaniu dopełnieniowym (po czasownikach mówienia wprowadza mowę zależną) [w postpozycji (51), w antepozycji (1)] (52): BierRaj 23; LubPs C3v; GroicPorzRej C4 (2); RejWiz 183v; Prośimy niech będzie zábit ten cżłowiek [Rogamus ut occidatur homo iste] Leop Ier 38/4 (3); RejZwierz 3v; Moẃ ſynom Izráelſkiem/ Niech ſie wrocą/ á niech rozbiyą namioty ſwe v Fiháhirot BibRadz Ex 14/2; Powiedz to Krolowi/ álbo Pánom iego/ niechay ſam Krol w bitwie niebywa OrzRozm G3; Kaſz niech zábiją tego kurá. HistRzym 109; RejPos 54v; SkarJedn 297 (2); Oczko 5; To przedkładáiąc łan S. mowił: rádzę niech nikt prętki do poſądzenia niebędzie SkarŻyw 100; Powiédzćie mu/ niech próżno niefráſuie głowy KochFr 107; KochPieś 10; ArtKanc K4v; Dopuſc niech wolno wnidzie do nas ſwieta cnota PaprUp A3; ActReg 132; Każ/ niech będą ſkońcżone/ Troſki: co/ od twey woli/ odrywáią GrabowSet K2v; Day/ niech ſię wſzytko com ieſt/ w twą chwałę obroći. GrabowSet X3 (19); Ty roſkaż/ boś w tym władny: Niech iedni śpiéwáią [...]: á drudzy niech gráią OstrEpit A2; SkarKaz 245a; Niech wiecznie w piekle gora/ życzę iéy ia tego. GosłCast 32 (3); PaxLiz B3v; Y autor też prośi/ Niech zá to od Kápłanow gniewu nie odnośi. KlonWor 71; O Swięty Pánie/ day niech y my mamy To co mieć każeſz/ y tobie oddamy. SzarzRyt Av (2).
β. W zdaniu przydawkowym (2): O pánie Iezu proſzę ćię Niech mię dźiś podka to ſzcżęśćie. Niechay idę do mátki twey Tę nowinę powiádáć iey. MWilkHist F4; Daymyż iuż ten dánk Hiſzpánom y Niemcom/ Fráncuzom/ Włochom/ inſzym cudzoźiemcom/ Niech támte świeże wynáyduią świáty/ Z złotemi płáty. KlonFlis D2v.
γ. W zdaniu skutkowym, niekiedy z odcieniem celu [w postpozycji (87), w antepozycji (1)] (88): Rozwiążcie go/ niecháy wyſſedſſy z grobu chodzi. OpecŻyw 68; Ty wſzytki rzecży włoż w ieden garnek á wſtaw na ogień niech ſie ſmażi FalZioł V 112 (3); Wytraẃ ye w gnyewye twoim á wytraẃ ye Pánye/ Nyech żadny znák myeſſkánia ich tu nye zoſtánye LubPs O4v (5); KochSat B4v (2); OrzQuin K2; nápal iáſzczurek w gárncu ná popiół/ zmiéſzay go z ſolą/ á ſtháwiay to przed bydłem niechay bydło liże. SienLek 191 (4); HistRzym 12v; BielSat N2; KochOdpr B4; zrzućmy z kárku ſwégo Ich ćięſzkié iárzmo/ niech nam nie pánuią. KochPs 4 (7); SkarŻyw 398; CzechEp 319; KochTr 19 (2); KochFr 58; BielSjem 37; Opałkę do Minerwy dayćie do Klaſztorá/ Niech w niéy ſáłatę noſzą/ gdy przydą z nieſzporá. PudłFr 78 (2); niech zwyćięſtwá nie máią/ potłuḿ Diabły przeklęte. ArtKanc M14v (2); GórnRozm I3v; ZawJeft 10 (2); GórnTroas 12 (4); Weyźrzy á łáſkáwe nam ſtaẃ ſwoie vſzy/ Niech ćię żal náſz/ Pánie/ niech ćię náſz płácż ruſzy GrabowSet Dv; Boże moy vlituy ſię/ niech me złoſne ćiáło/ Ciebie ták nie obraża GrabowSet K3v (14); Błogoſłaẃ źiemi/ z twéy ſczodrobliwośći/ Niechay nam dawa doſtátek żywnośći. KochFrag 29; LatHar 589 (3); RybGęśli D2 (3); SiebRozmyśl B3 (2); WitosłLut A6v; Day mi ná brzeg wypłynąć niech márnie nie ginę CzahTr C2v (7); GosłCast 49; SkarKazSej 670a (2); Vćieſzna Lutni [...]. Zábrzmi teras roſzkoſzniey/ roſpuść głoſy ſwoie/ Niechćię vſłyſzą wrotá/ ſłonecżne oboie. SkorWinsz A2; A wy mury każćie to śpiewáć ſwoiey głowie/ Niechay będą nápotym wiedźieć potomkowie. W iákiey wadze mieć KROLA, poddáni więc máią SapEpit A4v; KlonWor 31 (5); odpuśććie mi proſzę/ Niechay zá to niełáſki wáſzey nie odnoſzę. ZbylPrzyg B4; SzarzRyt B2 (3).
2. [Partykuła uwydatniająca i ograniczająca: choćby tylko: Nykodym acż Páná Ieſuſá zá miſtrzá tylko/ albo niechay zá Proroká miał/ przedſię mu ták mowi BudArt F7v.]
II. Wykrzyknik wyrażający niezadowolenie, zniecierpliwienie; sine Vulg, PolAnt (3): Niechay/ Coż nam ſtobą Iezuſie Názáráńſki? Leop Luc 4/34; Niech [Aj BudBib; Sine]/ co nam z tobą Ieſuſie Názareyſki? BudNT Luc 4/34; WujNT Luc 4/34.

Synonimy: I.2. jacy, jedno, tylko.

Cf 2. NIECHAĆ, [NIECHAJŚCI], NIECHAJŻEBY, NIECHAJŻEĆ, NIECHBY, NIECHŻE

ZZa