NIECHBY (312) pt
niechby (193), niechajby (118), niechaby (1); niechby UstPraw, RejFig, RejPosWstaw (2), PaprPan (2), Oczko, SkarŻyw, ArtKanc, ActReg, GostGospPon (2), WujNT, GrabPospR (6), PowodPr (2), GosłCast; niechajby OpecŻyw, RejPs, ComCrac, BibRadz (2), BielKron (2), Mącz, Strum, PudłFr, GórnRozm (4), GórnTroas, KochAp, KochFrag; niechby : niechajby LibLeg (25:3), RejKup (1:1), GliczKsiąż (7:18), Leop (2:2), RejZwierz (1:1), GórnDworz (2:8), RejPos (1:1), BielSat (1:1), RejZwierc (1:1), CzechRozm (5:2), ModrzBaz (81:33), CzechEp (21:2), BielSjem (3:3), GrabowSet (4:1), VotSzl (10:23), PudłDydo (1:1); niechby : niechaby LubPs (5:1).
niechby, niechajby (291), by niech, by niechaj (20); by niechaj OpecŻyw, GórnTroas; niech(aj)by : by niech(aj) LibLeg (26:2), ModrzBaz (101:13), CzechEp (22:1), GórnRozm (2:2).
W pisowni łącznej (266), w rozłącznej (46).
e jasne; -å(j)- (112), -aj- (1); -åj- : -aj- CzechRozm (1:1).
Sł stp, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w. s.v. niechać.
Partykuła życząca; w połączeniu z trzecią osobą (też formą nieosobową lub pierwszą osobą) tworzy formy trybu przypuszczającego, wyrażające postulat, życzenie, prośbę, zezwolenie, radę itp. (w tekstach będących przekładami z łaciny „niechby” + czasownik odpowiada łacińskim formom coniunctivus, coniugatio periphrastica passiva oraz wyrazom „debet”, „licet”, „oportet”) [w tym z: impers (26), 1 sg (5), 1 pl (1)] (312):
ijż iako ijch miloſtz niebyla rozdzielona/ tako by też niecháy byla ſmiertz ij męka iedna. OpecŻyw 85;
Ale yeſlybi yachacz mvſyala za ych radą y postanowyenym tedi bi niech yey [miłość] the rzecz pretko odprawowala LibLeg 11/42v;
y otim też niechbich wiedzial przes tego ſlvzebnyka mego ktorą karnoſczią thy lyvdzie ſloczinczi mayą karany bicz. LibLeg 11/66,
6/157,
7/99v,
10/61v,
92,
92v (
25);
RejPs 192;
ComCrac 21v;
RejKup cc5 [2 r.];
Ocyec ſyná ſwego nyechby ná małżeńſtwo námawyał GliczKsiąż O7;
Teraz o tym wychowányu dzyatek do[ſi]c[/] nyechayby káżdy zá wdzyęcżne prziyął/ to com piſał GliczKsiąż Q3v,
A4v,
E6v,
F5v [2 r.],
F8,
G4 [2 r.] (
24);
Nyechby ſproſnym wſtydem obtocżeni byli/ Ci ktorzy w złoſciach ſwych ná myę ſie zburzyli LubPs Q3,
M3,
dd6v,
ee3v;
Leop 3.Esdr 2/21,
6/21,
Esth 2/2,
9/13;
UstPraw D3;
RejFig Cc7;
niechaybyſmy ſie wżdy po ſierśći ználi RejZwierz 40v;
BibRadz Gen 18/32,
23/9;
BielKron 25v,
313v;
Iuż tedy/ y to/ y czo drugiego ktemu/ niechaiby miał pan zá iedno lekárſtwo przećiwko temu/ żeby poddáni nowych rzecży w páńſwie zácżynáć/ ábo nowego páná pragnąć nie mogli GórnDworz Hh8,
B8v,
M6,
Hh5v [2 r.],
Ii2v [3 r.],
Ii7 [2 r.];
Iż moy miły Pánie com iedno ná kimkolwiek wyfáłſzował á wyzdrádził/ niechaybych cżworáko nágrodził. RejPos 351,
289;
BielSat L4,
Nv;
RejZwierc 251v,
253;
RejPosWstaw [414],
[1434];
Strum D4v;
A ták ćię proſzę/ niech bym też od ćiebie mogł mieć wyznánie o Iezuſie Chriſtuſie ſynu Bożym CzechRozm 11,
3,
25v;
PaprPan Cc3v;
á ktorzi niechcą robić/ ći też [...] niechby nie iedli. ModrzBaz 13;
Zwierzętámi by niememi táki niech rządźił/ nie ludźmi rozumnymi/ ktoby chćiał áby ſie poddáni iego do tego zwycżáili. ModrzBaz 81v;
A gdyby iuż z onego vrzędu wyſtáli/ toby w ten cżás/ ieſliby który ná vrzędźie wyſtąpił/ niechayby był karan. ModrzBaz 91v;
tedyć też do woyny trzebá koni dobrych: ktoreby też niech dobrze karmiono ModrzBaz 110;
Gdy ſię też ſchodzą do łupu/ ábo do dźielenia żywnośći/ niechby nie wedle woli ſwey niecżynili: áleby niech wſzytko Rotmiſtrzom było porucżono. ModrzBaz 114;
Tożby ſię niechay rozumiáło o máiętnośći ślácheckiey w ktorey kmieći niemáſz. ModrzBaz 122v;
Záprawdę niechby nikomu tego vrzędu nieporucżano/ iedno temu/ ktoryby powagą/ náuką/ doświádcżeniem rzecży/ y zwierzchnośćią przed inſzemi wiele miał. ModrzBaz 132;
Zmáiętnośći iego niechby byłá nagrodá vkrzywdzonemu: á oſtátek do poſpolitego ſkárbu niechby obrocono. ModrzBaz 139v,
10 [2 r.],
11v,
14 [2 r.],
14v,
20 [3 r.] (
113);
SkarŻyw 212;
proſzę y dla Páná Bogá niechby y ſam X. K. w to pilno weyźrzał/ boć idźie o iego zbáwienie. CzechEp 17;
A co ſię tknie Eliaſzá: kto nim nie ieſt/ iáko y Fineeſem/ duchá iego od Bogá nie máiąc niechby ſię ſam nim nie cżynił/ áni ſobie duchá iego przycżytáł CzechEp 49,
12,
50,
97 [2 r.],
281,
290,
321;
Aby też vſtáwicżna ſłużbá v nas byłá/ Niechby rok każda źiemiá koleią ſłużyłá. BielSjem 19,
18,
24,
27,
33,
37;
PudłFr 73;
ArtKanc M16v;
A o te inſze zbrodnie/ y niechay by prżećię bannitio byłá/ lecz citra infamiam. GórnRozm Lv,
E4,
Lv,
L4v;
ActReg 80;
GostGospPon 170 [2 r.];
Nasby niechay płákano/ nie my Polixény GórnTroas 64;
GrabowSet D3,
I3,
I3v;
KochAp 8;
GDy będą Bogá vſtá wyznawáły/ Niechayby ſie go y ſpráwy nieprzáły. KochFrag 39;
WujNT 2.Cor 10/2;
A ktoby ſię wedłuk tákich Conſtitucyi nie záchował niechby nic inſzego nie popadł/ iednoby był notatus iáko imbellis GrabPospR K3v,
Mv,
M3v,
M4v [3 r.];
PowodPr 47,
82;
Ktorzy Rotmiſtrze/ Porucznicy/ towárzyſze/ niechayby vſtáwicznie przy rotach mieſzkáli. VotSzl E3v,
D [3 r.],
Dv,
D2v,
D3 [3 r.],
D3v [8 r.] (
33);
GosłCast 32;
PudłDydo B4.
W zaklęciu mającym potwierdzić wiarygodność (ze zdaniem warunkowym) (1): Niechby ku cżeluſciam moim moy nędzny ięzyk przyſtał/ Ieſlibych mieyſcá ſwoiego kiedy roſpomnieć nie miał LubPs dd6.
Frazy: »niechaby Pan błogosławił« (
1):
Nyachaby cye Pan s Syonu wyecżnye błogoſłáwił LubPs dd3v.
»co ty chcesz, niechby było« [wyraża zgodę z wolą bożą] (1): nie co mnie miło/ Owſzem co ty chceſz/ niechby Oycże było. GrabowSet E.
»niechby tak było« [wyraża ustępstwo, zgodę] (8): Esto sane, A áczby ták było Bá dobrze niechąyby [!] ták było/ álbo niechay/ ták będzie. Mącz 367b; CzechRozm 26v; ále niechby to ták o ſtrużkach/ á małych krynicach było: á o wielkich rzékach co rzeczem? Oczko 8; CzechEp 14, 17, 58, 96, 384.
»niechby tak było« [wyraża postulat] (1): Niechby to ták było/ żeby ſie nam nie trzebá ſpuſzcżáć/ cále we wſzyſtkim/ ná ſámę łáſkę Bożą/ [...] ále też y ná náſze właſne vcżynki CzechRozm 212.
a.
W konstrukcjach bezspójnikowych, odpowiadających zdaniom podrzędnie złożonym (16):
α.
W zdaniu przyzwolonym [w antepozycji] (4):
niechbi czy bily chocza panowye pogranyczny, waschi abo pansczy ſlvzebnyczi albo yeſly ſzlyachta yeſly tesch pospolyczy livdzie bily. ktobikolwiek bil. abiſczie ſye dowiadowaly spylnoſczia. LibLeg 10/93v.
Połączenia: »niechby ... ale« (2): Niecháyby to ták było co ſie tknie tych rzećży źiemſkich y ſámey źiemie/ ná ktorey Bog iednym ludźiom/ nád drugimi zwierzchności vżycżył/ y Pány ich nád nimi cżyni/ y Pány názywa: ále to zá tym iść nie może/ áby ći ktorzy ná źiemi pánuią/ mieli też być y ná niebie Pány? CzechRozm 123; ModrzBaz 30.
»niechby ... przedsięby« (1): Bo niechby ták było/ żeby Ian ś. piſał o ſynu Bożym/ przedtym náſzym Iezuſem Chriſtuſem/ iuż w ſkutku będącym ná pocżątku/ ktoregoby ſłowem/ wedle nich zwał [...] przedśięby X. K. tym wćielenia nie dowiodł. CzechEp 159.
Fraza: »niechby tak było« [wyraża ustępstwo, zgodę] (3): CzechRozm 123; Niechby ták było [Fac vero]/ że w rzecżách trudnych trzebá śię tego dźierżeć ná co więcey ich wotuie: ále w rzecżách iáſnych á łácnych/ áza nie więcey śię ſámey ſzcżerośći rzecży mamy trzymáć/ niżli mnoſtwá mowiących? ModrzBaz 30; CzechEp 159.
β.
W zdaniu warunkowym [w antepozycji] (12):
Połączenia: »niechby ... a« (5): CzechRozm 130v; ale niechby ſię I. M. X. K. ſłowam Ambrożego ná to mieyſce przypátrzył/ á vyźrzy iż ták ná nie piſze. CzechEp 201, 155, 191, 404 marg.
»niechby ... aliści« (1): A niechby wżdy w goſpodzye/ co ieść vcżyniono/ Aliśći ze wſząd bieży/ wnet łotroſtwo ono RejZwierz 137.
»niechby jedno« (5): Niechby iedno kto bácżny/ á nie lipkimi ocżymá w nie weyźrzał/ vyźrzy tego więcey. CzechEp 186, 121, 294, 418; Niechayby iedno ſpytał/ gdzie ſie mátká dziáłá/ Pięknego Iuliuſá/ naydzie że ſtrádáłá/ Zywotá PudłDydo B3.
»niechby ... wnetby« (1): OEtá Ephialtes oni Obrzymowie/ Co byli dawnych cżáſow nalepſzy mężowie/ Niechby ſie tu do Ruśi tylko vkazáli/ Wnetby ſie Ciemierzyńſcy z nimi probowáli PaprPan E3v.
b.
Zastępuje spójnik typu „aby, iżby” (4):
α. W zdaniu dopełnieniowym [w postpozycji] (1): Według tego tedy ſpráwowáć ſie máyą rodzicowye/ nyechayby myęſſáli podcżás karánie yákye yákoby kwasne do miłosći/ kthora yeſt rzecż ſlodka. GliczKsiąż F8v.
β. W zdaniu skutkowym, też z odcieniem celu [w postpozycji] (3): atho biſczie prawdzywie dowiadowali thich ktorzi tham biły dowodnie niechbi wieczey sli sye nie płodzil LibLeg 10/57, 10/59v; Náwroć ſię do nas/ Oycże dobrotliwy/ A vśmierz gniew ſwoy/ coś nas nim poráźił/ Niechby pogány/ á nie twoy lud káźił. GrabowSet E3v.
Cf NIECH, 2.
NIECHAĆ, [NIECHAJŚCI], NIECHAJŻEBY, NIECHAJŻEĆ, NIECHŻE
ZZa
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}