Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEZMAZAN

Następne hasło: NIEZMAZISTY »

NIEZMAZANY (15) part praet pass pf

W pisowni łącznej (10), w rozłącznej (5).

e prawdopodobnie jasne (tak w nie-); pierwsze a jasne; -an-, -ån.

Fleksja

sg
m	N	niezmazany, niezmazån	f	N	niezmazanå	n	N	niezmazan(e)
	G			G			G	niezmazan(e)go
	A			A	niezmazaną		A
	I	niezmazanym		I	niezmazaną		I	niezmazanym
	L			L			L	niezmazanym

pl
N	subst	niezmazan(e)

sg m N (attrib) niezmazany (2), (praed) niezmazån (1). ◊ I niezmazanym (1). ◊ f N niezmazanå (2). ◊ A niezmazaną (2). ◊ I niezmazaną (1). ◊ n N niezmazan(e) (1). ◊ G niezmazan(e)go (1). ◊ I niezmazanym (1). ◊ L niezmazanym (1). ◊ pl N subst niezmazan(e) (2).

Sł stp notuje, Cn, Linde brak.

Znaczenia

I. W funkcji właściwej: Który nie został usunięty przez tarcie lub mycie; w przen (2)
II. W funkcji przymiotnika: Taki, który nie popełnił żadnego grzechu, bez skazy, nieskalany (13)
- W przen (4)

I. W funkcji właściwej: Który nie został usunięty przez tarcie lub mycie; w przen (2): krwią ſpłynął grob: vkazáłá ſię krew zwyćięſcow/ znáki niezmázáne/ cżłonki na ſwym mieyſcu náłezione/ y głowá od rámioná odćiętá SkarŻyw 567; Cożby to było zá oczyśćienie/ ktore nam P. Bog obiecuie/ y przez kreẃ y mękę Syná ſwego dáie: gdyby nieczyſtośći ná nas zoſtáły/ á tylo záſłonione á nie zmázáne w nas były? SkarKaz 348b.

II. W funkcji przymiotnika: Taki, który nie popełnił żadnego grzechu, bez skazy, nieskalany; impolutus PolAnt; immaculatus Vulg (13): vmyślił/ iako Iozeph/ nierządnicy ćiągnącey ſię do grzechu płaſzcż zoſtáwić/ á obnáżony przy duſzy zdrowey w ćiele niezmázánym/ zoſtáć. SkarŻyw 371; LatHar 182; Nabożeńſtwo czyſte y niepokaláne v Bogá [...] śiebie ſámego záchowáć niezmázánym od tego świátá. WujNT Iac 1/27.

W połączeniu szeregowym (1): Bo taki nam zgodził ſię árcyoffiárnik/ nabożny/ nieſzkodliwy/ niezmázány/ odłącżony od grzeſznikow/ y wyſzey niż niebioſa vczyniony. BudNT Hebr 7/14[26].

Wyrażenia: »baranek niezmazany« (1): Oto baranek nyezmazani ktori przed ſtrzigᾳci my ſyα zamylknᾳl BierRaj 23v.

»niezmazany grzechem« [szyk 1:1] (2): á iżby [dziecię] cżyſte y niezmázáne grzechámi przyść ná Sąd Boży mogło. KarnNap Cv; ArtKanc D19.

»nigdy niezmazany« (2): (marg) Chwáłá Pánu nalepſza. (–) Co mu wdzyęcżnie pochodzi s ſercá vprzeymego/ Nigdy nie zmázánego w zákrytey chytrośći RejWiz 52; SkarŻyw 112.

Szereg: »czysty i niezmazany« (2): KarnNap Cv; Cżemuſz tedy zakonowi ná niewiáſty ſkáżone/ y niecżyſte dánemu/ ty Pánno bez ſkázy podlegaſz/ á ocżyśćienia y dni cżterdzieśći cżekaſz/ záwżdy cżyſta y nigdy niezmázána będąc? SkarŻyw 112.

W przen (4): Nye mamći ya ſobye nigdzyey yuż inego Bogá/ Iedno Páná co yeſt yego nyezmázána drogá LubPs Ev, Ev, X3; pytáć będą [na sądzie Bożym]/ ieſliś wiárę niepokaláną záchował/ y piecżęć nie náruſzoną/ y ſuknią nie z mázáną SkarŻyw 120.

Synonimy: II. cny, czysty, niedotkniony, nienaruszony, niepokalany, niesplugawiony, niewinny, obyczajny, powściągliwy, sromieźliwy, szlachetny, wstydliwy.

Cf ZMAZANY