ODDALONY (112) part praet pass pf
oddalony (69), oddalon (41), oddalony a. oddalon (2).
Pierwsze o jasne; -å- (86), -a- (4); -a- KrowObr, BibRadz', -å- : -a- Leop (2:1), SarnStat (11:1). ◊ -ón (2), -on (2); -ón Mącz; -ón : -on SarnStat (1:2). ◊ -on-.
Fleksja
sg |
m | N | oddalony, oddålón |
f | N | oddålona, oddålonå, oddålon(a) |
n | N | oddålono, oddålon(e) |
G | oddålon(e)go |
G | |
G | |
A | |
A | oddaloną |
A | oddålon(e) |
L | oddålonym |
L | |
L | |
pl |
N |
m pers |
oddåleni |
subst |
oddåloné, oddålony, oddåleni |
G |
oddålonych |
A |
m pers |
oddålon(e) |
subst |
oddålon(e) |
sg m N oddalony (24), oddålón (14); ~ (attrib) -ony (3); ~ (praed) -ón (14), -ony (11); -ón TarDuch, GlabGad, Mącz, HistRzym, BudNT, SkarŻyw, SarnStat (3); -ony GroicPorz, SkarJedn (2), NiemObr, GrabowSet, WysKaz; -ón : -ony PatKaz II (2:2), RejPs (1:1), BielKron (1:1), ModrzBaz (1:1). ◊ G oddålon(e)go (2). ◊ L oddålonym (1). ◊ f N oddålona (11), oddålonå (7), oddålon(a) (2); ~ (attrib) -a (1) SkarŻyw; ~ (praed) -a (10), -å (7); -a OpecŻyw (3), GroicPorz, Leop (2), HistRzym; -å KuczbKat, SkarŻyw, ReszList; -a : -å RejPos (2:3), ModrzBaz (1:1). ◊ A oddaloną (1). ◊ n N (praed) oddålono (14), oddålon(e) (4) WujJud BudBib, MycPrz, Phil. ◊ A oddålon(e) (1). ◊ pl N m pers oddåleni (12); -eni (2), -(e)ni (10). subst oddåloné (13), oddålony (2) [m i f], oddåleni (1) [n]; -é (3), -(e) (10); ~ (attrib) -é (1); ~ (praed) -é (12), -y (2), -i (1); -y PatKaz III; -é : -y : -i FalZioł (1:1), SarnStat (2:–:1). ◊ G oddålonych (1). ◊ A m pers oddålon(e) (1). subst oddålon(e) (1).
Sł stp s.v. oddalić, Cn brak, Linde XVI w. s.v. oddalić.
1.
Będący w dużej odległości, daleki, odległy;
remotus Mącz, Modrz; relegatus Mącz; longinquus PolAnt (32):
Remotus, [...] Dáleki/ dáleko odſtrzelony/ oddalony. Mącz 234d.oddalony od kogo, od czego (6): która [szyja] ſrzoduie miedzi głową y theż miedzi wſzythkim ciałem [...]. Takież aby też mozg ktori ieſt barzo zimny był oddalon od ſercza ciepłego. GlabGad Dv; dziſieyſzy kośćioł od murow Torrentu Cedron nie ieſt oddálony iedno ná trzydzieśći ſtop od plácu kośćiołá BielKron 265; Mącz 187a; WujJud 177; WujNT 263. Cf oddalony od kogo czym.
oddalony od kogo czym [= jakim sposobem] (1): Ale iż iuż [Chrystus] wźięty ieſt od ocżu ludzkich: tedy trudno wzywáć przytomnośćią ćieleſną od nas oddalonego/ á náſzego wołánia nieſłyſzącego CzechRozm 192v.
Wyrażenia: »daleko, nieblisko oddalon(y)« =
longe relegatus Mącz (
3:
1):
Zimnoſć zimy przychodzi z tego yże Slończe przezliſz daleko oddalono ieſth. FalZioł V 54v;
ácz ſie zda ſtolec możnoſći iego niebliſko oddalony á wſſákoż on iáko właſny oćiec nic nieomieſzka tu opiekáć ſie ſierotámi [...] ná ziemi. RejPs 97v;
Mącz 187a;
WujNT 263.
»oddalony od [którego] miejsca, miejscem« [szyk 1:1] (1:1): A iż nye wſſędy żydowye bydło bogu ofyárowáć [...] myeli/ [...] Y teraz ponyeważ ſą oddaleni od onego myeyſcá gdźye im Bog ofyárowáć kazał/ żadnych ofyar nye ofyáruyą KromRozm II 1; iż [potępieni] mogą być vſłyſzeni y zrozumieni od Abráámá/ choćia ták dáleko od nich mieyſcem y ſtanem oddalonego WujNT 263.
Przen [od kogo, od czego] (4):
Y oddziela ie [Pan Bóg owce swoje] od kozłow parſzywych/ a niepoſłvſznych ſłowv iego/ ktorzy [...]/ vſty iedno boga chwalącz/ a ſercze ſwoie od niego oddalone maiącz. SeklWyzn c2.
a)
Ukryty, niedostępny (2):
że wiela ludźi godnośći táią ſię w nich: á zwłaſzcżá one/ ktore w ſercu ſwe mieyſce máiąc/ weſpołek y z onym ſercem od oblicżnośći ludzkiey ſą oddalone? ModrzBaz 58.
Szereg: »nie skryty ani oddalony« (1): Bo to przykazánie [...] nie ieſt ſkryte od ćiebie/ áni ieſt oddalone [non occultum ... neque longinquum]. Nie ná niebie ieſt/ [...] Nie ieſt teſz zá morzem [...]. Bo bliſko (ieſt) od ćiebie słowo bárzo BudBib Deut 30/11.
b)
Nie dotyczący (1):
Wyrażenie: »daleko oddalony« (1): ZMártwych wſtánie Páná náſzego/ nie ták vważáć á ná nie poglądáć mamy/ iákoby ná iáką rzecż cudzą ábo od nas dáleko oddaloną/ ále ták iáko ná náſzę właſną RejPosWstaw [1102].
a.
Odłączony, nie będący razem;
alienatus PolAnt, Vulg; aversus, avulsus Mącz; ablatus PolAnt [w tym: od kogo, od czego (12)] (16):
Extrudi per translationem pro abalienari, Być oddalón od kogo. Mącz 467a,
478c;
Cżyli możecie ſyny nowożenie [tj. gości weselnych]/ poki nowożenia z nimi ieſt/ vcżynić/ áby pośćili? Lecż przydą dni/ gdy oddalon będzie od nich nowożenia BudNT Luc 5/35.
Przen (6):
Z tego mieyſcá [...] obaczyć możemy: iż ilekroć vſpráwiedliwienie bywa przypiſano wierze/ tedy vczynki miłośći nigdy nie bywáią od wiáry oddalone WujNT 656.
Wyrażenie: »daleko od siebie oddaleni« (1): Izali/ dla Bogá/ tá ſpráwá nie ieſt tákowa/ ktora dwu Rzecżypoſpolitych potrzebuie/ dla tych dwoygá rodzáiu ludźi? á ták dáleko od śiebie oddalonych/ iż z iedney do drugiey przyſtęp żadny niemoże być: że też iedná od drugiey pomocy niepotrzebuie ModrzBaz 71.
a) Niechętny, nieprzyjazny; obojętny (4): vprzeymie proſzę przez Páná/ ábyſćie więcey nie poſtępowáli/ iáko ini pogáni poſtępuią [...]. Máiąc myſl záćmioną/ á będąc oddaleni od żywotá Bożego przez nieumieiętność [...]/ z zátwárdziałośći ſercá ich. BibRadz Eph 4/18; animus aversissimus, Vmysł wielmi odwrócony oddalony y przećiwny. Mącz 487b; Y was ktorzyśćie niekiedy byli oddaleni y nieprzyiaćiele vmyſłem/ w złośliwych vczynkách: teraz też poiednał w ćiele człowieczeńſtwá ſwego przez śmierć WujNT Col 1/21, Eph 4/18.
α.
Nie należący do jakiejś społeczności, wyłączony z niej [od kogo, od czego] (4):
Wyrażenia: »od Chrystusa oddalony« =
wyłączony ze społeczności wiernych (
1):
Ale ieſli mu [księdzu K.] ſię chce nas potępiać/ [...] niechay vkaże/ gdźie to nápiſano: áby dla tákowych ſłow/ kto by ich nie wyznawał/ miał od Chriſtuſá oddalony być: [...] przypomnię ią nákrotce X.K. kilká prawdźiwych przycżyn/ dla ktorych ludźie źli/ y niewierni/ vcżeſtniki prawdźiwey ſpołecżnośći z Chriſtuſem pánem nie będą. NiemObr 114.
»daleko oddalony« (1): mamy bacżyć s tey Ewányeliey/ iż tá niewiáſtá byłá pogánká/ byłá grzeſznicá/ á byłá dáleko oddalona od ſpołecżnośći przebránych Páńſkich/ á wſzytká byłá w gniewie Páńſkim RejPos 74.
»oddalony od śpołeczności« = alienatus a conversatione Vulg (3): RejPos 74; Wſzyſtki tedy ludźie y zgromádzenia w Kośćiele Powſzechnym/ ktore ſie ták nie záchowuią wedle tey proby/ oddalone od prawdźiwey ſpołecżnośći świętey być rozumiemy. WujJudConf 136v; WujNT Eph 2/12.
β. Odstawiony od piersi (1): Ablactatus, odchovany, odszadzony, oddalyony, ostavyony BartBydg 2b.
γ. Nie będący jednością [od czego] (2): Bo ieſliby ſyn od oycowſkiey iſtnośći był oddalony/ á iákoſzby mogł Duchá oycowſkiego dawać ták iáko ſwego? SkarJedn 279, 280.
b. Którego zmuszono do odejścia, kazano mu odejść (1): gdzieſz theż [nad wrotami miejskimi] byłá nápiſána iego [króla] vſtháwá/ aby wſzelki pan iego corki żądáiący był oddalon. HistRzym 9.
c. Nieobecny [od czego] (1): A Ná Dworze Nadworny Podſkárbi/ [...] niech będźie człowiek dobry/ ſkrómny y rozumny: który przez Króla Iego M. będźie vſtáwion y trzyman: áni nigdy od Dworu nie ma bydź oddalón [nunquam removendus JanStat 308]. SarnStat 335.
2.
Pozbawiony, nie mający czegoś;
remotus Modrz [w tym: od czego (22)] (23):
a.
Pozbawiony dóbr lub praw do czegoś [od czego] (12):
cudzołożnicá áby byłá [...] od Práwá Małżeńſkiego oddaloná. GroicPorz kk4v.
Wyrażenia: »oddalon od spadku dobr, od imienia« =
wywłaszczony,
wydziedziczony;
exheres Mącz (
3):
A ták [lantgraf] wywołánia z źiemie/ y więźienia wiecżnego ktore záſłużył będzie prożen/ áni też będzie oddalon od ſwych dobr/ ieſli przerzecżone ártykuły zachowa BielKron 230;
Mącz 152b;
SarnStat 1172.
»od (urzędów i) dostojeństwa oddalony« (2): GroicPorz tv; á ieſliby [dygnitarze i urzędnicy] po trzy kroć náwiedzeni/ [...] nieſtáráli ſie áby vrzędóm ſwym doſyć czynili/ tedy od onych Vrzędów y doſtoieńſtw máią bydź oddaleni [priventur officiis et dignitatibus JanStat 300] SarnStat 81.
»od państw [= bogactw] oddalony« (1): NIe przeto/ żem ieſt od pańſtw oddalony/ A/ iż ták Bog chce/ w ſkárby nie bogáty? GrabowSet H4v.
Szereg: »oddalony i odsterkniony« (1): vſtáwiamy [...] áby którzykolwiek bráćia [...] będąc rozdźieleni/ y wtym rozdźieleniu byli przez trzy látá y trzy Mieśiące wmilczeniu/ nieprzywodząc ſie do ſądu [...] tedy od vpominánia ſie y ſobie przywłaſczánia części dźiedźicznéy brátá ſwégo/ [...] ſluſznie będą oddáleni y odſtérknieni [legitime excludentur JanStat 562]. SarnStat 594.
Przen (4):
Ieſli ſámym żydom [wymazany był przez Chrystusa on cyrograf ustaw]/ tedy ieſzcże pogáni nie ſą ocżyśćieni/ to ieſzcże ſą od rzecży poſpolitey niebieſkiey oddaleni [...]? CzechRozm 78;
Pokázuiąc pod figurą Abráhámá y dwu ſynow iego/ że ći ktorzy ieſzcze ſą pod zakonem/ będą od dziedzictwá Chriſtuſowego oddaleni. WujNT Gal 4 arg,
Eph 2 arg.
Szereg: »precz odrzucony i oddalony« (1): Ieſt tedy Zawiſna miłośc Boża/ [...] przez ktorą duſzá ludzka zepſowana fáłſzywymi náukámi y złymi chciwośćiámi/ precż odrzucona y od małżeńſtwá Bożego iáko Zoná cudzołożna oddalona bywa? KuczbKat 280.
b.
Wolny od czegoś; nie mający jakiejś cechy, nie czyniący czegoś lub nie podlegający czemuś [w tym: od czego (10)] (11):
Obycżáie niech będą oddálone od łákomſtwá [Sint mores sine avaritia] BibRadz Hebr 13/5;
GrabowSet D;
iż wſzyścy ktorzy ſą w klątwie/ ſą [...] od obrony y opieki Páná Chriſtuſowey oddaleni WujNT 588;
WysKaz 15;
SkarKaz 577b.
oddalon czego (1): tilko abych iedno ku temu nieprzyſſedl abych miał byc oddalon nam zdawna obiecaney ſwiętey laski twoiey. RejPs 207v.
oddalon czym (1): Abowiem to ieſt záwżdy moiá wielka pożądliwoſć/ [...] iż by przykłonił ku miłoſći ſwey / proſte ſerce moie/ áby było od wſſey ſwieckiey pożądliwoſći tem oddalono. RejPs 178.
Wyrażenia: »daleko oddalony« (
2):
RejPs 138;
ktorzi [filozofowie] dawáiąc náukę cżłowiekowi wielkiego ſercá/ chcą áby iáko od cżynienia krzywd był dáleko oddalony [ab iniuriis faciendis esse remotum]/ ták byśię też y mſzcżeniem ſwoich brzydźił ModrzBaz 62.
»oddalony od (zmazy) grzechu« [szyk 1:1] (2): ktorá [Matka Boża] iako liliá polná/ rożá bez cirniá/ tak tą panna od wſſelkié zmazy grzéchu była oddálona OpecŻyw 183; PatKaz II 68.
3.
Nie istniejący, nie będący lub którego ktoś nie ma, nie doświadcza (bo mu odebrano lub nie dano), którego ktoś nie czyni (49):
czo ſię w młody vmysł wpoi/ tedy to głębokie korzenie cżyni/ áni to łatwie potym żadną mocą może być oddalono. KwiatKsiąż K3v.
a.
O sprawach niepożądanych: od którego kogoś lub coś uwolniono, uchroniono; zlikwidowany; nie dopuszczony;
alienus Vulg; avertus Modrz (26):
PatKaz III 124v;
á tak oſtroſć y iadowitoſć iego [wilczego łyka] bywa oddalona/ gdy będzie w oczcie namocżono przez dwie godzinie FalZioł I 76b;
Stáránie wſzelákim ſpoſobem ma być cżynione/ áby woyná byłá oddaloná [avertatur]. A iesliby niemogłá być oddalona/ co cżynić ModrzBaz 102v;
SkarŻyw 320;
Phil H;
áby miedzy Szláchtą Korony náſzéy y inémi poddánémi/ ſwary/ ſpory/ roſtérki/ porażki/ zábiiánia były oddaloné [submoveantur JanPrzyw 9]: któréby mogły ſie wſcząć/ gdybyſmy [...] SarnStat 887,
406,
886.
oddalony od kogo, od czego (16): PatKaz II 78; TarDuch Cv; FalZioł I 55b; Odpowiedział lud y rzekł: Niechay tho od nas oddalono będzie byzmy mieli Páná odſthąpić á opuśćić Leop Ios 24/16; RejPos 80; WujJudConf 181v; MycPrz I C3v; Lecż zbytnie ſkoki [w tańcu] do wſzetecżnośći ſkłonne/ á ſproſnośćią pachnące/ niech będą oddalone od ludu [facessant a populo]/ ktory ſię wſzyſtek Bogu poświęćił ModrzBaz 55v, 36v, 95; Tą ſię wtorą plagą nieco káráć pocżął Okrutnik/ y prośił áby byłá od niego oddalona/ obiecuiąc iuſz lud puśćić. SkarŻyw 480, 2. Cf Fraza.
oddalony czym (2): tem kamieniem krowki y inſze chrobacztwo/ y grady od owoczow oddalony będą FalZioł IV 58d, V 26v.
W przeciwstawieniu: »oddalony ... zachowany« (1): Oddalone tedy być máią od Kośćiołow Chrześćiáńſkich wſzyſtki prożne nakłády/ vbiory/ y koſzty ktore pyſze ſłużą/ tylko záchowána być ma ſkromność/ świątobliwość/ y dobry rząd. WujJudConf 181v.
Fraza: »(pierworodny) grzech jest oddalon(y) [od kogo]« (4): yſz ta myla panna zwyecznoſzczy w czyſtoſzczy zachouana y grzech odnyey oddalon yeſt wſzelky PatKaz II 37, 34v, 67v, 78.
Szeregi: »oddalony albo leczony« (
1):
Tu zaſię maſz baczyc/ y wiedziec rozmagithe trafunki y przygody: kthore przy rodzeniu/ y po porodzeniu na niewiaſthy: przychodzą/ Y zaſię kthoremi lekarzſtwy maią być oddalone/ albo leczone. FalZioł V 26v.
»zniesiony a oddalony« (1): Gdyſz ieſt iárzmo Pogáńſkie z Moſkwy iuż znieſione/ A zá przeyrzenim Bożym od nich oddalone. MycPrz I C3v.
W przen (4):
RejPos 80;
Cżyń ochotnie świętą wolą iego/ poniewaſz ſynowſkie ſerce/ w lane w ćię ieſt/ á opoká twardośći iego/ oddaloná od ćiebie SkarŻyw 2.
Fraza: »kielich męki jest oddalon« (1): lezu ktorys padłſzy na oblicże ſwoie ojczas proſił iżby kielich męki od ciebie był oddalon. ſmi. ſie nad nami. TarDuch Cv.
Wyrażenie: »daleko oddalony« (1): yzem ſyą yeſt począla wzyuoczye mey mathky przeſz wſzelkyego grzechu, a pyeruorodny daleko odemnye yeſth oddalony PatKaz II 78.
b.
O sprawach pożądanych: którego kogoś pozbawiono, utracony przez kogoś, odebrany komuś;
alienatus JanStat, JanPrzyw [w tym: od kogo, od czego (21)] (22):
bo w ten cżas iego kráſa była oddalona/ bo iego ſwięté lice vbito ij zeplwáno OpecŻyw 128v,
60;
KrowObr 36;
Mária co lepſſą cżąſtkę obráłá/ ktora od niey nie będzie oddálona/ [non auferetur ab ea]. Leop Luc 10/42;
HistRzym 126;
iż ći poſiędą kroleſthwo niebieſkie/ á zapłátá/ roſkoſz/ á pociechá ich nigdy im nie zginie/ á nigdy od nich oddaloná nie będzye. RejPos 267,
128,
164,
337;
ReszList 148;
obierz go ſobie zá przyiaćielá/ nád wſzytkie inſze przyiaćiele. Bo gdy wſzyſtkie inſze rzecży od ćiebie będą oddalone/ on ſam wiáręć w cále záchowa LatHar 279.
W przeciwstawieniach: »dany (2), przyczyniony ... oddalony« (3): pewnie wiedzcie/ iż kroleſtwo Páńſkye będzye oddalono od was/ á będzye dano ludowi tákyemu/ kthory będzye s tey winnice podawał owoc Pánu ſwemu. RejPos 250v, 337; A kto ma/ będźie mu przycżyniono: kto záſię nie ma [...] y to co ma/ będźie od niego oddalono/ mowi Chryſtus P. náſz. LatHar 559.
α.
Nie udzielony przez Boga (4):
A będzie trwáć zágniewánie moie ná thobie: y oddaloná będzie precż [auferetur] chuthliwa miłość moiá od ćiebie Leop Ez 16/42;
iż záwżdy opieka á władza iego ſwięta będzye nád tobą/ á błogoſłáwieńſtwo iego nigdi od ciebie oddalono nie będzye. RejPos 280v,
351v.
W przen (1):
Fraza: »ręka [czyja] jest oddalona« (1): á gotuie tobie [oprawca twój] záwſze vpadek á zginienie twoie/ gdyż ręká á obroná Páńſka iuż ieſt oddalona od ciebie RejPos 309.
β.
Odłączony od jakiegoś państwa (4):
A tym obycżáiem kſięſtwo Opolſkie y Bytomſkie od Polſki ieſt oddalono. BielKron 367v.Szeregi: »oddalon i odjęt« (
1):
á to cobykolwiek nieſłuſznie od téy korony oddalono y odięto było [alienatum vel ademptum esset JanPrzyw 53]/ [iżechmy mieli] [...] do iednośći korony przyłączyć SarnStat 12.
»oddalon albo rozerwan (a. oderwany)« (2): A To wſzyſtko/ co ieſt nieſłuſznie od tego Króleſtwá oddalono álbo rozerwano [alienata vel distracta JanStat 13]/ wedle mocy méy/ do tegóż Króleſtwá przygromádzę SarnStat 124, 124.
4.
Przekazany komu innemu, sprzedany (1):
Szereg: »rozszafowany i oddalony« (1): ieſliby zá przerzeczonym ſkazániem ſędźiégo rzeczy záſtáwné/ rozſzáfowáné/ y oddaloné [distractae et alienatae JanStat 632] ználázłyby ſie bydź mnieyſzéy cény gdy ie rozprzedawano/ á niżli pieniądze któré dano ná zaſtáwę SarnStat 692.
5. Unieważniony, skasowany (1): vſtáwiamy: áby [...] wſzyſtkié nie ſłuſzné rzeczy któré w nich ku ſzkodźie/ y ku krzywdźie poddánych króleſtwá náſzégo ſą wymyśloné/ we wſzyſtkich mieśćiéch y miáſteczkách króleſtwá náſzégo były znieśioné y oddaloné [tollenda et amovenda esse JanStat 279] SarnStat 297.
*** Bez wystarczającego kontekstu (6):
Reiectus, Odrzucony oddalowy [!]. Mącz 163a,
163a;
Calep 2b,
53a,
910b.
Błędnie zamiast „bliższy” (1): Citerior – Dalſzy, oddąlony. Calep 201b.
Synonimy: 1. daleki, obdalny, odemkniony, odległy, odłączony, odsiadły, odstrzelony; odwiedziony; a. oddzielony, odjęty, odłączony; β. odcyckowany, odsądzony; b. odesłany, odprawiony; 2.a. odsterkniony, odstrychniony; 5. abrogowany, kancellowan, odmieniony, odrzucony, odwołany, rewokowany, skażony, »wniwecz obrocony«.
Cf ODDALIĆ
ZCh