[zaloguj się]
[pdf]

ODTĄD (90) pron

odtąd (90), [(czes.) odtud].

W pisowni rozłącznej (70), w łącznej (20); -tąd (88), -tąnd (2).

o jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XVIII w.

Zaimek przysłówkowy (90):
1. Wskazuje na punkt początkowy; hinc BartBydg, Cn; illac, illic, illinc, inde, istac, istic, istinc BartBydg (27): Illuc, tham, illac, istac, illic, istic, hinc, illinc, istinc, odtąnd BartBydg 245, 245b.
a. O ruchu; wskazuje na miejsce opuszczone; też na miejsce pochodzenia (20): profectus inde, poszedl odtąd BartBydg 245.
α. W odniesieniu do miejsca, w którym znajduje się mówiący: stąd (2): Wynieſcie to od tąd OpecŻyw 73; Przetoż powiádam tobie krolu/ że y w mieśćie maſz ludzie ktorzy ćie chcą otruć/ á przetoż iedź od tąd. HistRzym 11.

[W przeciwstawieniu: »odtud ... odtamtud«: A w tym we wszem miedzi nami a wami cyl wieliky vtwierdzon iest, aby czÿ ktorzyi chczα od túd iytzi kwam nie mogli, ani tzi od tamtúd sem SandMalEwan 71.]

β. W odniesieniu do miejsca wspomnianego w wypowiedzi: stamtąd (17): OpecŻyw 176v; Przyſzliſmy ná drugi wyſep [...]. Od tąd puśćiliſmy ſie dáley BielKron 447, 18v; HistRzym 124.

W charakterystycznych połączeniach: odtąd brać się, (przy)ciągnąć (3), iść (wyniść, przyść) (6), jechać, odstąpić, przypłynąć, puścić się.

Połączenia: »odtąd (...) do, na, ku [= dokąd]« (9:2:1): Potym [Aleksander] przeciw ziemi ktora rzecżona Thyrus ciągnął [...]. Odtąd lepak do Thurek ciągnął BielŻyw 160, 5; LibLeg 11/83v; wſtąpił Dawid do iáſkinie gdzie chował ſwe rzecży. [...] Odtąd Dawid ſzedł ná beſpiecżnieyſze mieyſce Engády. BielKron 66v; Zmigrod wzyęli [...]. Od tąd ſzli do Iáſłá BielKron 395v, 31, 50v, 370; A iádąc tám sſtáwił ſie w Tárſie Mieśćie/ [...] A od tąd przypłynął ku Effezu miáſtu HistRzym 26, 27v; BielSpr 58v; KlonFlis F4v.

»odtąd tam; tamże odtąd« (1;1): Gdyż cżaſu iednego Alexander miaſto Thyrus obiegł, á odtąd tam liſthi do Ieruſalem kxiążęciu kapłanſkiemu poſłał BielŻyw 155; Bo tu Cżerwieńſko cżerwieni ſię dawne Klaſztorem ſławne. Támże záś od tąd ponieśie ćię wodá Przeſtronym wártem áż do Wyſzegrodá KlonFlis F4v.

b. O wyznaczaniu linii itp.; w odniesieniu do miejsca wspomnianego w wypowiedzi: stamtąd (2):

Połączenia: »odtąd ... do« (1): yz ziemia v.m. hoſpodarſka poczela sye [...] od Maraphi rzeczky [.,.] az gdzie Nyeſtr wpadł wmorze a ot tad od vſczia Nyeſtrowego Lymenem poſzla granycza mymo oczakow az do vſczya Nyeprowego LibLeg 10/71v.

»odtąd ... tam« (1): KlonŻal A3v cf »odtąd, kędy«.

»odtąd, kędy« (1): (marg) Długość y ſzerokość Słowáńſkiego narodu. (–) Od tąd kędy Maeotis zamulona leży/ A do Pontu Boſphorem y Cymmeriyſkim bieży. Aż tám gdźie Oceanus dźikiemi wodámi Z zachodnemi nas Láchow dźieli narodámi. KlonŻal A3v.

c. O mierzeniu; wskazuje na punkt, w stosunku do którego określa się odległość (3):
α. W odniesieniu do miejsca, w którym znajduje się mówiący: stąd (2): [ábyć ſto mil álbo dwie od tąd był HistFort Bv.]
Wyrażenie: »odtąd niedaleko« [szyk 1:1] (2): Ieſth od tąd nie dáleko ieden rycerz ktoregom ia rycerzem vcżynił. HistRzym 42, 42v.
β. W odniesieniu do miejsca wspomnianego w wypowiedzi: stamtąd (1):

Połączenie: »odtąd do« (1): od Viathki do Permſkiey źiemie ſto mil/ od tąd do źiemie Wohulckiey trzydźieśći mil BielKron 436.

2. Wskazuje na moment początkowy; amodo, ex hoc Vulg, PolAnt; exinde, ex quo Vulg; ex hoc tempore PolAnt; abhinc Cn (60): Abusque – Odtąd, Od tego czaſsu. Calep 10b.
a. W odniesieniu do momentu mówienia, przekazywania tekstu: od teraz, od chwili obecnej (34): MurzHist K2; SeklPieś 19; á od tąd nie ſądź żywotá żadnego cżłowieká/ áż práwie o nim wiedzieć będzieſz. HistRzym 53; Wſtań rychło/ á ziedz wſzytek chleb/ bo od tąd áni mnie áni towarzyſzá mego nie vyźrzyſz. HistRzym 97v, 46v, 62v, 102v, [118], 120; Będzie bo od tąd pięćioro w domu iednem rozdzielonych/ trzey ná dwu/ á dwá ná trzech. BudNT Luc 12/52, Matth 23/39, Ioann 14/7, Luc 22/69; GórnTroas 39; LatHar 721 [2 r.]; Iednák powiádam wam/ od tąd vyrzyćie ſyná człowieczego śiedzącego ná práwicy mocy Bożey WujNT Matth 26/64, Matth 23/39, Luc 1/48, 12/52, 22/69, s. 304 marg; Bo weyźrzał [stworzyciel] ná pokorę ſłużebnice ſwoiéy: Od tąd ſławić mię będą wſzyſcy we czći moiéy. SiebRozmyśl F4.

W przeciwstawieniu: »dotąd ... odtąd« (1): Ale matuchnę moię milą polétzám tobie ij zwoleniki moie. Iá do tąd chowáłem ié/ od tąd ty boże oytcże chowáy ié. OpecŻyw 102v.

Połączenia: »odtąd do« (1): nie rácż mię nigdy opuſzcżáć. Od tąd do ſtárośći moiey ArtKanc Q10.

»już odtąd; odtąd już« = amodo a. ex hoc iam Vulg (2; 2): LubPs cc2; HistRzym 58v; Nie boy ſię: od tąd iuż/ ludźie łowić będźieſz. WujNT Luc 5/10, Apoc 14/13.

Szereg: »odtąd (i a. ninie) aż (i) na wieki (wieczne)« = ex hoc nunc et usque in saeculum Vulg; ex hoc tempore et usque in saeculum PolAnt (6): WróbŻołt 130/3; Będzye cye yuż od tąd ſtrzegł áż ná wyeki wyecżnye. LubPs cc3; BibRadz Is 59/21; BudBib Is 9/7; Ná kroleſtwie mowię Dáwidowym ſiedźieć będzie áby ie rządźił y vmocnił w ſądźie y w ſpráwiedliwośći/ od tąd áż ná wieki CzechRozm 142v, 177.
b. W odniesieniu do momentu określonego przez wydarzenie wspomniane w wypowiedzi: od tego czasu (25): MurzHist E2v, O; MurzNT Ioann 6/67; á vćiekłliby táki/ tedy ma być z ziemie wywołan/ ktorego iuż czyniem od tąd nieſławnym. UstPraw D4v; od tąd [od koncylijum trydenckiego] táki rok niebędźie/ áż kiedy piſáć będą/ Anno Domini 2000 Oczko 30; Azaż nie znácżnie duch nowego przymierza mowi/ iż wſzyſcy prorocy y zakon áż do Ianá prorokowáli/ á od tąd opowieda ſię kroleſtwo Boże? CzechEp 32; LatHar 733; KmitaSpit C2v.

Połączenia: »odtąd ... do« (1): Potym kreẃ z Kolerą pánuie áż do Dwudźieſtu y ośmi lath. Od tąd więc áż do Czterdźieśći y trzech/ kreẃ z Melankolią. SienLek 42.

»odtąd, jako(ż)« (4): Leop 2.Mach 1/7; á ten cżás może ſię rozumieć odtąd iáko ſię okazáł ſyn Boży w ćiele BibRadz II 120c marg; BudBib 3.Esdr 8/69 [71]; Abowiem od tąd iáko oycowie záſnęli [ex quo enim patres dormierunt]/ wſzytko ták trwa od początku ſtworzenia. WujNT 2.Petr 3/4.

»jeszcze odtąd« (1): tákże przednieyſzy y nazacnieyſzy ſtáli ſie vcżeſtniki tey złośći/ ieſzcże od tąd iáko ſię tá rzecż pocżęłá [ab initio ipsius regni Vulg]. BudBib 3.Esdr 8/69[71].

»już odtąd« (1): przetoż iuż odtąd [od napisania tych słów] Apoſtoł pilnie záleca żywot pobożny. WujNT 566.

Zwrot: »odtąd począć (się)« = exinde coepisse Vulg (4): Henrykus [...] wnet po Luterá poſłał/ áby w Lipſku ſłowo Boże powiádał. [...] á odthąd ſie wnętrzne walki pocżną w Niemcech. BielKron 217v; RejAp BB; A gdy vſłyſzał Iezus iż Ian poiman/ odſzedł do Gálileiey. [...] Odtąd począł IEſus kázáć WujNT Matth 4/17, Matth 16/21.
α. O słowach lub temacie początkowym tekstu (7): Co ſię záś dotycże niéwoley duchowney/ to iuż z Ewánieliſtow trzebá vpátrowáć/ á zwłaſzcżá z Márká I. v. 1.2.3. ktory od tąd pokázuie pocżątek Ewánieliey Páná Chriſtuſowey CzechEp 153.
Zwrot: »odtąd począć (a. poczynać, a. zacząć)« [z przytoczeniem lub ze zdaniem dopełnieniowym] [szyk zmienny] (6): OrzRozm L2; páná Derſniaká áby mowił vpomniał/ ktory od tąd ſwą zácżął. Ten ſwiát moim zdániem/ ieſt iáko poſpolita łáźnia GórnDworz C6; A thák piękność wſzędzie tám ma mieiſcze/ gdzie ma być czo dobrego: y dla tego od tąd więc záwdy chwalić pocżynamy/ mowiącz/ piękny dzień/ piękne niebo GórnDworz L16v; RejPos 298; A nie tylko mowi/ żywie we mnie Pan Kryſtus: Ale naprzod od tąd pocżyna/ mowiąc tymi ſłowy: Iż iuż nie ia żywę. RejPosWiecz2 93v; á iáko ſye w tym [siedząc w wannie] záchowáć/ krótko ſye przypátrzmy: od tąd począwſzy/ áby ten co do tákich wód iedźie/ myśl/ y ſerce ſwé/ co nabárźiéy vſkromił Oczko 24.
3. Wskazuje na przyczynę (3): Tego cżaſu [w lecie] roſcie á rozmnaża ſie Kolera cżyrwona, Kthora mieſthcze ſwoie ma w żołci. Przyrodzenie iey ieſth gorącże á ſuche. Od thąd przychodzą ludzie gniewliwi/ oſtrego rozumu/ á legczy. FalZioł V 53v, +2v; OGrażki álbo fébry rozmáite ſą: ábowiem niektoré trzęſą człowiekiém/ á od tąd ié zową/ trzęſącé SienLek 139.

Synonimy: 1. stąd; a.β. odonąd, stamtąd; 2. odtychmiast; b. odonąd.

Cf ODTĄDŻE

ZZa