[zaloguj się]
[pdf]

ODZIENIE (750) sb n

odzienie (748), odzianie (2), [(kaszub.) odzenie]; odzienie : odzianie Calep (4:1), SarnStat (3:1).

-en- (740), -ęn- (8) MurzNT (7), Calep (1).

o jasne, a pochylone; -en- (150), -én- (2) WyprPl, KołakSzczęśl; -é (44), -e (4); -e OpecŻywSandR; -é : -e OpecŻyw (33:1), MurzNT (3:2).

Fleksja
sg pl
N odzienié odzieniå
G odzieniå
D odzieniu
A odzienié odzieniå
I odzieniem, odzienim
L odzieniu odzieniåch
V odzieni(e)
inne sg G a. pl A - odzieniå

sg N odzienié (143); -é (15), -(e) (128). ◊ G odzieniå (99). ◊ D odzieniu (9). ◊ A odzienié (300); -é (29), -e (4), -(e) (267); -e OpecŻywSandR; -é : -e OpecŻyw (26:1), MurzNT (1:2). ◊ I odzieniem (25), odzienim (24); -em TarDuch (2), BibRadz (3), BielKron, Mącz (3), RejAp (2), RejPos (2), BudBib (4), KochPs, CzechEp, GrabowSet, LatHar; -im OpecŻyw (4), BielŻyw (2), SeklWyzn, SeklKat (2), GliczKsiąż (3), KrowObr (2), HistRzym, CzechRozm, SkarŻyw (3), SkarKaz; -em : -im WróbŻolt (2:1), Leop (1:2), WujNT (1:1); ~ -em (1), -(e)m (24). ◊ L odzieniu (115). ◊ V odzieni(e) (1). ◊ pl N odzieniå (2). ◊ A odzieniå (28). ◊ L odzieniåch (2). ◊ G sg a. A pl odzieniå (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Wszystko to, w co się człowiek ubiera; ubiór, strój; vestimentum Murm, Mymer1, BartBydg, HistAl, PolAnt, Vulg, Mącz, JanStat, Cn; amictus Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; vestis Murm, PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz, Cn; habitus BartBydg, Miech, HistAl, Mącz, Calep, Vulg; indumentum BartBydg, PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; vestitus PolAnt, Mącz, Calep, Vulg, Cn; stola, tunica Vulg, PolAnt, Mącz; tegumen Mącz, Modrz, Cn; vestiarium Mącz, Cn; amiculum, cultus, omatus, supparum, supparus Mącz; operimentum, pallium, pannus PolAnt; amictorium, indutus Calep; amicimen, induviae, stragula vestis, velamen Cn [w tym: czyje (147): pron poss (77), G sb i pron (65), ai poss (5)] (736): March1 A2; koronę mu zaſie na głowę wbili/ ktorą byli z odzienijm z iego ſwięté glowy ſerwali OpecŻyw 135v, 44v, 45, 51v, [61]v, 71v [2 r.] (18); PatKaz I 14; Murm 152 [2 r.]; Mymer1 [312]v; wtory pałac był wktorym chowano wſzytko odzýenye oney panny Aſenech HistJóz B3; Beniaminowi dał trzy ſtá śrebrnich pyenięydzy y pyęcyoro odzyenia HistJóz E, A3v, E; BartBydg 67, 74; TarDuch A3v, C6; FalZioł V 54; BielŻyw 27, 32; March2 D3, D4; March3 T7; RejPs 32, 68v; ZapWar 1542 nr 2556; (nagł) Rachel mathki/ ſmętne narzekanie [na widok skrwawionej odzieży Józefa] (–) Ach moie ſmutne odzienie Gdzie ieſt moie vcieſzenie Iedno widzę kęs krwie iego Marnies ſtraćiło ſamego RejJóz B6; HistAl E7; MurzNT Matth 6/28, Mar 6/56; [cnota] chce też myeć tákyego káżdego/ kthory yey ſlużyć á do niey przyſtáć wolą ma/ áby w ſprzych á w ſworowánych odzyenyach ſobye nye roſkoſſował. GliczKsiąż E7v; yego ocyec iż ma ná co inſſego/ á to ná piwo/ ábo vbyory/ przecżby theż nyemyał myeć náucżycyelowi/ gdy ſtego żywye y ſtego ſobye kſięgi/ odzyenia ſpráwuye GliczKsiąż M6v, F2v, F3v; LubPs F, Q, dd3; Co znamiowało odzienie Aaronowe. KrowObr 106v marg, 106v [3 r.], 107 [2 r.], 147v, 148v [2 r.], Rrv, Tt; Leop Ex 19/10, 14, Lev 8/30, Deut 24/17, Iob 30/18 (13); RejFig Cc4v; BibRadz Gen 9/23, Lev 11/40, 15/5, 4.Reg 25/29, Mar 11/8; Poſtáwił Sálomon kościół ze wſzytkim doſtátkiem/ [...] poſtánowił k niemu kápłany/ nacżynia/ odzyenie/ y ine rzecży BielKron 77, 2, 37, 70v, 116v, 318, 372; Mutare praetextam paludamento, Pokoyowe odzienie zá woyenne dáć. Mącz 239a; Thorax, Pierśi álbo pierśiſte odzienie/ kábat/ pleſzek y wſzeláka zbroyá/ od páſá aż do wierzchu. Mącz 455a, 49b, 51d, 69b, 76b, 103d (20); SienLek 10v; RejAp 158; Idzi ku pánu twemu: á rzekni mu żeby mi dał odzienia y koniá HistRzym 42, 41v, 42 [2 r.], 43, 43v, 44, 47, 47v; RejPos 1v [2 r.], 2v [2 r.], 15, 86v, 255 [2 r.], 256v, 258v; BielSat D4; duſzá známionuie żywot/ [...] A ćiáło ſkorę tę zwierzchowną/ ktorey odźienia y ćiepłá trzebá GrzegŚm 27; KuczbKat 330; RejZwierc 205; BudBib Deut 22/3, 12, 17, Iob 31/19, Is 3/6 (8); BudNT przedm b3; StryjWjaz C2v; ſukniá iedna proſta á płaſzcż ná niey á włośieńnicá podſpod/ to iey wſzytko odzienie zimie y lećie. SkarŻyw 581, 135, 212, 412, 496; ktoby pijánego (zwłaſzcżá z odźienia) okradł/ zá to ſromoty áni karánia wedle práwá nie odnioſł. WerGośc 265; ArtKanc E6; BielRozm 30; Habitus – Kſztałt, odziąnie. Calep 469a, 529a; Bene veſtire/ do potrzeby odźienie mieć. GostGospSieb +2v; Nie będźie ſię bałá w domu ſwym źimná śniegowego: bo wſzyścy domownicy iey/ dwoiákim ſą odzieniem opátrzeni. LatHar 461, 735; Rozdźielili ſobie odźienia moie: á o ſuknią moię los miotáli WujNT Matth 27/35, Matth 6/28, s. 39, Matth 21/7, 27/35, Mar 11/8, s. 167; Który Prȩbendarz y ſługá máią mieć odźienié iedno od Zupniká w roku SarnStat 377; [Ieſuſa ſzukace/ Iuſz go tu nienaydzece/ Wſtal cy ninia Zmiartwe/ Awo iego odzenie Krofej E3v].

odzienie od czego (1): ludzye [...] nágo chodzili/ nie máiąc obrony przećiw źwirzętom áni ptakom drapieżnym/ áni od źimná odzyenia BielKron 3.

odzienie na co [= na jaką porę] (1): Gausapina, Odzienie ná źimę. Mącz 142d.

odzienie z czym (2): Clavata vestimenta, Odzienie s pętlicámi álbo s kneflikámi. Mącz 56d, 437c.

W połączeniu z określeniem pewnej kategorii ludzi (ze względu na stan, godność, zajęcie, płeć itp.; w tym też zwłok składanych do grobu) oznacza konkretny rodzaj ubioru [w tym: ai (69), G sb (4), tych ktorzy..., w ktorym...] (75): OpecŻyw 72; PatKaz I 11; Sacerdotalia vestimenta, Prieſterliche gewand. Káplánſkye odzyenye. Murm 128; BielŻyw 155; MiechGlab 57; SeklWyzn 3; HistAl D4v, F8v; KromRozm I A3; KrowObr 67, 148v; Leop 1.Mach 8/14; BielKron 20v, 25v, 34 marg, 37v, 38v (31); Latus clavus, [...] Odzienie rádnych pánów Rzimskich. Mącz 56d; Comicus vestitus. Odzienie tych którzy Comedie ſpráwuyą. Mącz 111b; Scenicus habitus. Odzienie w którym Comedie á gry ſpráwuyą. Mącz 151b, 37d, 89c, 185c, 415a, 437b, 460b; HistRzym 37v; SkarŻyw 52, 211, [237], 355; MWilkHist H2v, H3v; StryjKron 411; ReszHoz 125. Cf »odzienie chłopie«, »niewieście odzienie«, »odzienie umarłych«, »wdow(sk)ie odzienie«.

W połączeniu z określeniem narodowości (2): Teyże nocy vkazał ſie Alexandrowi Merkurius máiąc ná ſobie płaſzcż y odzienie Macedońskie HistAl E8v; Mastruca, Nieyákie odzenie [!] ludu Sardeyskiego. Mącz 211a.

W połączeniu z przymiotnikiem oznaczającym kolor [w tym: przymiotnik + odzienie (39), odzienie + przymiotnik (27)] (66): Oblycze yego bilo yaſzne yakoby Szloncze a yego odzyenye yaſzne yaſzkoby [!] ſznyeg. PowUrb +3; naſmiéwaiątz ſie s niego/ kázál go oblétz w biálé odzienié pawlocżyſté OpecŻyw 122, [57], 122, 122v [4 r.], 128, 133 (13); OpecŻywSandR nlb 4v; PatKaz III 122, 131, 153v; ná známyę ſmętku oblokła ſye wtzarne odzýenye HistJóz C; TarDuch C3v; LibMal 1543/69v; HistAl Cv, C2; MurzNT Luc 9/29; KrowObr 106v; Leop Luc 23/11; BibRadz Dan 7/9, 2.Mach 5/2, Matth 28/3; BielKron 132v, 133, 135 [2 r.]; Dibaphus, [...] Miáſto ſzárłatnego odzienia który dwá kroć bywa fárbowan. Mącz 85a, 33b, 141d, 146c, 163c, 249a, 331a [2 r.]; Cżarne odzienie poſpolicie bywa znák żáłoby iákiey á ſmętku iákiego/ białe odzienie poſpolicie bywa znák weſela iákiego álbo dobrey nádzieie iákiey. RejAp 131-131v, 131 [2 r.], 131v, 158 [2 r.], Dd; HistRzym 93v, 94; RejPos 6, 85, 108, 135v, 243v; BudBib Is 63/2, Dan 7/9; SkarŻyw 68; MWilkHist A3; Calep 61a; LatHar 274; KołakCath A3; WujNT Luc 9/29, Act 1/10, 10/30.

W połączeniu z określeniem rodzaju materiału [w tym: ai (34), z czego (11); odzienie + określenie (24), określenie + odzienie (21)] (45): OpecŻyw 47v; niewieſcie pogłowie ktemu nawiodł, aby w odzieniu pyſznym złotim albo iedwanym [!] niechodziły BielŻyw 29; HistAl K6; GliczKsiąż E7v [2 r.], E8v; KrowObr 25v, 146, 241; miał Ian odzienie na ſobie z ſierśći Wielbłądowey Leop Mar 1/6, Ez 9/11, 10/2, 6, 7; vczynił Pan Bog Adámowi y żenie iego odźienie ſkorzáne/ y oblokł ie. BibRadz Gen 3/21, Ez 10/2, 6, 7, II 29d marg; BielKron 70, 137; Gossipinus, Báwełniáne odzienie. Mącz 147b, 195a, 437b; RejPos 189v; KuczbKat 375; BudBib Deut 22/11, Ez 10/2, Dan 12/6, 7; SkarŻyw 196; WujNT Matth 3/4, Zzzzz; Odźienie wſzytko z płotná niech brudne nie będźie ZbylPrzyg B2. Cf »odzienie pawłoczyste«, »odzienie włosiane«.

W połączeniach szeregowych (8): SeklKat Q4v; coſz to tedy Papieſz okázuie w thych koronách y mietzu y wtym odzieniu inſzego/ iedno iż tzyni naśmiewiſko s Páná Iezu Kryſtá vbogiego KrowObr 27v, B, 27 [2 r.]; áby w obycżáiach w doſtoieńſtwie/ y w odzieniu/ takież w vrodzeniu [mieszczanie] ſláchćie rowni byli. BielKron 365v; Mącz 442a; RejPos 173.

W połączeniach szeregowych z innymi rzeczownikami oznaczającymi przedmioty zbytku lub bogactwa (11): BierEz Q3; OpecŻyw 25; ForCnR kt; BielŻyw 160; BierRozm 6; RejKup o8; GliczKsiąż Fv; KrowObr 241v; wſzyſcy mu [Salomonowi] nośili dáry/ nacżynie złote y ſrebrne/ odzienie/ kámienie drogie/ y rzecży wonne BielKron 78; Srebrá y złotá/ álbo odzienia nicżyiego nie żądałem. BudNT Act 20/33; SkarŻyw 52; ZawJeft 26.

W połączeniach szeregowych z innymi rzeczownikami oznaczaącymi dobra konieczne do życia (3): przeſto ſlowo chleb zamykaią ſię wſziſtki rzeczy ktorych nam potrzeba na tym ſwiecie/ iako ieſt pokarm/ pycie/ odzienie/ ymienie/ zona/ dziatki/ dobrzy przełozeny ſąſiedzy SeklKat S3v, N4; Z sługami ktorzi ſię ná rok v nas náymuią/ ták ſię záchowuiem/ że im y ſtráwę/ y odźienie/ y pieniądze dawamy ModrzBaz 124.

W przeciwstawieniach: »odzienie ... ciało (5), dobrota, obyczaje, uczynki, wychowanie« (9): Ktorzy chczą bezpiecżniey okrutniki ſkrocić ci ſie maią dobrot ą [!] á nie odzienim ſwiatłymi vkazać BielŻyw 19; Ten powiadał że poſpolite dobre więcey obyczaymi niż odzienim abo zbroią zachowano ma być. BielŻyw [126]; Stymi nietrzymam/ ktorzy zwierzchnią poſtawą/ y odzienim/ okazvią cżyſtoſć ale na vmyſle y na vcżynkach/ nad nierozvmne beſtije ſą pſotliwſzy SeklWyzn f3v; MurzNT Matth 6/25; GliczKsiąż E8; GrzegŚm 27; KołakCath C3; Azaż duſzá nie ieſt ważnieyſza niż pokarm? y ćiáło niżli odźienie? WujNT Matth 6/25, Luc 12/23.

W porównaniach:

~ Jako comparatum (12): PowUrb +3; OpecŻyw [57]; BielŻyw 32; nieinákſſą wonnoſć podawa odzienie twoie iákoby vyięte ſkrzynie ſloniowych koſći vczynioney RejPs 68; BibRadz Dan 7/9, Matth 28/3; RejPos [108]; BudBib Dan 7/9; MWilkHist A3, C4; KołakCath A3; było weyrzenie iego iáko błyſkáwicá: á odźienie iego iáko śnieg. WujNT Matth 28/3.

Jako comparandum (17): Day miły panie aby byli przykrići/ iako odzienim ſromotą j lekkoſcią ći ktorzi mnie złego ſzukaią. WróbŻołt 70/13, 103/2, 6; LubPs X4, X5v, Zv; Leop Iob 29/14, 38/14, Hebr 1/12; BibRadz Is 59/17, Hebr 1/12; oto blizniętá wżywoćie iey. Y wyſzedł pierwſzy liſowáty/ á był wſzytek iáko odzienie koſmáty/ y názwáli imię iego Ezaw. BudBib Gen 25/25, Iob 38/14, Mal 2/16; KochPs 169; LatHar 168; WujNT Hebr 1/12.

Jako tertium comparationis (2): Herod wzgardziwſſy pana Iezuſa dál go oblétz w biálé odzienijé iakoby iakiégo blázna. OpecŻyw 122; OpecŻywSandR nlb 4v. ~

W charakterystycznych połączeniach: Aaronowe odzienie (3), aksamitne, altembasowe, apostolskie, bawełniane, bułe (37), biskupie, błazeńskie, błękitne, bryżowane, cesarskie, chędogie, chłopie [= noszone przez wieśniaków] (3), ciasne, cieple, ciężkie, cudze, czarne (7), czyrwone (4), czyste (2), długie (2), duchowne (2), [jakiej] farby (3), fijołkowe, futrowane, jasne (6), jedwabne (5), kapłańskie (15), kmiece, kosmate, krolewskie (14), krotkie, książęce, lepsze (2), lniane (9), ludu sardejskiego, łśniące (się) (2), macedońskie, mniskie (mnisze, mniszek) (5), naśmiewane (2), niewolnicze, odnowione, ogrodnicze (2), papieskie (2), pastyrskie, pielgrzymskie (3), płocienne (płotniane, z płotna) (6), pochędożone, poczesne (2), pokojowe, prorockie, przedsobne, radnych panow, rzadkie [= nie grzejące], senatorskie, siwe, skorzane (z skorek) (3), staroświeckie (5), strasznoczarne, sukienne, sworowane, szachowane, szarłatne (2), świeckie, ukrwione (krwią umazane, zmieszane ze krwią) (4), z wielbłądowej sier(ś)ci (z wielbłądowych włosow) (6), włosiate, wzgardzone, zasobne, zbramowane, złote (złotem przetykane, pozłocone, pozłociste) (8), złotogłowowe, zwodzicielskie, żadne [= brzydkie], żebracze, żołnierskie; dzielenie odzienia, farbarz, kstałt (4), płat, podołek (niższa część) (4), święcenie, ukrwawienie, węgły; dodawać odzienia, dostać, dotknąć się (6), nabywać, nakłaść, udzielać, żądać (2); z odzienia okraść; odzieniu nie szkodzić; w całości zachować odzienie, czarować, (u)czynić (5), czuć na sobie, (roz)da(wa)ć (13), kłaść (włożyć) [gdzie] (3), kupić (kupować) (2), mieć (26), miotać przed (pod) nogi (3), (wy)naleźć (2), nosić (nieść) [komu] (2), ochędożyć (2), odmieni(a)ć (2), odrzucić (porzucić) (5), opuścić, podrzeć [na kim], posłać (3), postanowić, poszarpać [na kim], przerzazać, przykrawać (3), rozdzielić (podzielić) (10), rozpiąć, rozwinąć, słać (na, po drodze, przed [kogo]) (6), spluskać, sprawić (sprawować) (5), stracić (2), święcić, ujrzeć, uprać (sprać) (3), widzieć (2), woleć, wymyślić (wymyślać) (2), wziąć (brać) (9), (po)zbierać (2), złożyć, zmaczać, zrządzić; na odzienie kapać; o odzienie rzucać los, troszczyć się (2); brać [= chować] pod odzienie; za odzienie dowlec; odzieniem (przy)ochędożony (2), opatrować (opatrzać opatrzony) (3), przybrany; pod odzieniem mieć [= chować] (2); z odzieniem zerwać; po odzieniu płynąć; w odzieniu rozkoszować sobie, wzgardzony.

Przysłowia: Tákie cżćienie iákie odzienie BierEz O4v; Pánowieć cnoty nie bacżą/ Po odzieniu gośćie racżą BierEz P; Dziękuy bogacżu odzieniu/ Iżeś prze nie w tákim cżćieniu BierEz P.

na ludziech nie patrz ſzachowanego odzienia, ale pozrzy iaki ieſt tam wnątrz. BielŻyw 92; Iako głupi ieſt ktoryby konia dla piękuoſci [!] iego kupił [...], tak też y ten ktory cżłowieka tilko po ſamey poſtawie á odzieniu poznać ſie domnimawa. BielŻyw 145.

Zwroty: »w [jakim, z czego] odzieniu chodzić, chodzący« = habitum vestire; indutus vestimentis HistAl; induere purpuram Vulg [szyk zmienny] (28:2): OpecŻyw 47v; BielŻyw 29; RejPs 51v; LibMal 1543/69v; HistAl D4v, K6; MurzNT Luc 7/25; gdzie thobie Kryſtus Syn Boży roſkazał/ álbo Apoſtołowie ſwięći/ gdzie othym nápiſáli/ ábyś ty w tákowym odzieniu chodził? KrowObr 106v, 61v, 106v [2 r.], 107 [2 r.], 134; żaden nienoſił Krolewſkiey korony/ áni w Páwłoce (odzieniu Krolewſkim) chodził/ áby w niey ſlawnym á zacnym był Leop 1.Mach 8/14; [Ulisses] wielekroć w żebrácżym odzyeniu chodził wywiáduiąc ſie położenia w Troiey BielKron 25v, 132v, 133, 133v, 134, 135 [3 r.] (11); Trabeatus, W tákowym odźieniu chodząci. Mącz 460b; GrzegŚm 59; WyprPl A2v; WujNT Luc 7/25.

»odzienie [jakie] (na sobie) nosić (a. nieść), noszący; w odzieniu [jakim] [kogo] nosić, nosić się« = portare vestimentum Vulg [szyk zmienny] (8:1;2:1): RejPs 100v; Tellus [...] dzyeći ſwych [...] nye nosił w drogim á koſztownym odzyenyu GliczKsiąż F2; áby wſzyſcy ktorzy tho odzienie noſić będą/ łáſkę poświęcenia otrzymáli. KrowObr 106; Leop Ioann 19/5; BielKron 56, 419; Mącz 142a, 195a, 211a, 331a, 348c; LatHar 733.

»oblec, ubrać [kogo], (przy)obleczon, obłoczony w odzienie [w tym: jakie, czyje, które (25)]; odzieni(e)m [jakim] pokryć [kogo], obleczon, przybrany« = indui vestimentis Vulg, PolAnt; indutus veste Vulg [szyk zmienny] (15:6:4:1;1:1:1): OpecŻyw 122 [2 r.], 122v [3 r.], 128 [2 r.], 133, 135v; OpecŻywSandR nlb 4v; nátychmyaſt ná krolewſkye przykazánye wywyodſſy Iozefa scyemnice oſtrzygli y oblokwſſy wdrugye odzýenye ofyerowali iemu HistJóz Bv, B2v; TarDuch C4; MurzNT Matth 27/31; KrowObr 106v; Leop Luc 23/11; Adam przyobleczon w odzienie. 22. y wygnan z Ráiu. BibRadz Gen 3 arg; vbrawſzy ie w krolewſkie odzienie ná ſánie włożywſzy z mámką/ y z ſtáremi paniámi/ wieźli ie do namiotow Tureckich BielKron 313, 37v, 173, 247, 380, 441; HistRzym 130v; onę ſynowicę iego odzienim zwodzićielſkim przybráną/ do niego przywiodł. SkarŻyw [237], 68; StryjKron 411; LatHar 290; WujNT Matth 27/31.

»oblec (a. obłocżyć) się w odzienie [w tym: jakie, czyje (25)]; obłoczyć (a. oblec na się) [jakie] odzienie; (przy)obleczony w [jakie] odzienie, [jakim] odzieniem« = indui vestimento PolAnt, Vulg; vestiri vestimentis; indutus veste Vulg; vestitus Mącz; induere se panno, induere vestimentum; indutus indumento PolAnt [szyk zmienny] (26;5;6:1): HistJóz C; FalZioł V 49v [2 r.], 50; BielŻyw 32; zabiezáłmu człowiek nie ktory zmiáſta/ ktory [...] nieobłoczył śię wodźięnié ani w domu mieſkáł MurzNT Luc 8/27; Rátz Boże tho poſwiećić/ áby Biſkupi y inni kxięża/ w to odzienie obletzeni y vbráni/ od wſzelkiego pokuſzenia Dijabelſkiego záſłużyli/ y byli obronieni. KrowObr 106, 107; Leop Ez 42/14, Soph 1/8; BielKron 38v, 53, 70, 107, 115, 188; Supparus, vel supparum, Nieyákie odzienie które odeſpód obłóczymy żupicá może też być zwano/ ſzorc/ fártuch. Mącz 434c, 33b, 52a; RejAp 90v; HistRzym 37v, 41v, 45v, 48, 57 (8); RejPos 161, 162; BudBib Deut 22/5, 11, Ez 10/2, Dan 12/6, 7, Soph 1/8; WujNT Luc 8/27; ZbylPrzyg B2.

»odmienić (a. przemienić) się w odzienie« = przebrać się za kogoś innego (2): rzekł krol żenie ſwey/ odmień ſie w odzyenie/ by cię nie poznano BielKron 83, 67v.

»odzieni(e)m [jakim, czyim] pokryć się, obwinąć się, przykryty; odzieniem okryć swe członki« = circumdare vestimentum Vulg [szyk zmienny] (1:1:1;1): Obwiń ſie odzienim ſwoim á idź zá mną. Leop Act 12/8; RejPos 8v; Iáko drugi członki ſwé okrył odźieniem/ Ták on zewſząd obłożon ieſt złorzeczeniem. KochPs 169; SkarŻyw 13.

»odzieniem [kogo] przykryć, przyodziać« = zaopatrzyć w odzież; operiri vestimento PolAnt [szyk zmienny] (3:1): BibRadz Ez 18/7, 16; chlebá ſwego głodnemu vżycży/ á nágiego przykryie odzieniem. BudBib Ez 18/7, Ez 18/16.

»przyodziewać się, przyodziany [jakim, czyim] odzieni(e)m; przyodziewać się w [jakie] odzienie; wdziać [jakie] odzienić« [szyk zmienny] (1:4;1;1): OpecŻyw 47v, 165; RejAp 131; HistRzym 52; RejPos 10v; CzechRozm 196; Iezus zeymie kapę/ y chorągiew ſchowa/ á wdźieie na álbę ogrodnicże odźienie MWilkHist H2v.

»rozedrzeć (a. drzeć, a. rozdzierać), roztargać (a. roztargnąć), (z)drapać, drapający (na sobie a. sw(oj)e) odzienie; rozdrapane, zdarte odzienie« = akt rozpaczy lub żałoby; scindere vestimenta Vulg, PolAnt; scissa vestis; conscindere tunicas a. vestimenta Vulg; conscissum vestimentum PolAnt [szyk zmienny] (23:4:3:1;1:1): Slyſſątz to Kaijfáſs/ pocżąl drapatz na ſobie odzienijé OpecŻyw 114; HistJóz A2v [2 r.], D2v; TarDuch C2v; SeklWyzn 3; Iozue roſtárgawſſy ná ſobie odzienie ſwe/ padł ná twarz ſwą ná źiemi przed Archą Páńſką Leop Ios 7/6, 2.Reg 15/32, 3.Reg 21/27; BibRadz 2.Reg 3/31, 4.Reg 6/30, Is 36/22, 37/1, Ier 36/24, 41/5, 1.Mach 4/39; BielKron 16, 38, 47v, 51, 69 (11); RejPos 343; BudBib 3.Esdr 8/70[72], 72[74]; vſłyſzáwſzy Apoſtołowie Bárnábas y Páweł rozdárſzy odzienia ſwoie wſkocżyli do tłumu krzycżąc BudNT Act 14/14[13]; WujNT Matth 26/64, Act 14/13.

»ubrać (a. ubierać, a. przybierać) się (a. sam siebie), ubrany (a. przybrany) w [jakie, czyje] odzienie; przybrany [jakim] odzieniem« = non vestitus veste Vulg; instratus ornatu Mącz [szyk zmienny] (24:15;1): HistJóz C; FalZioł V 49v, 50v, 53; vbrawſzy ſie w odzienie Aaronowe/ álbo Krolewſkie/ [...] ták mowi/ thę obłudę poſwiącáiąc KrowObr 67, 25v, 106, 106v, 241v; A oto mąż ktory był vbrány we lniáne odzienie/ [...] odpowiedział ſlowo/ mowiąc Leop Ez 9/11, Ez 10/2, 6, 7, Matth 22/11; BibRadz Ez 10/2, 6, 7; BielKron 38, 56, 62v, 66v, 88 (14); Instratus ornatu regio, Przibrány/ przichędożony królewskim odźieniem. Mącz 415a, 274c; RejAp 158 [2 r.]; RejPos 8v, 10v, 238; BielSpr 31, 67.

»odzienie [jakie] włożyć na się (a. położyć)« [szyk zmienny] (4): TarDuch A6v; [Leo IX] pielgrzymſkie odzyenie ná ſię włożył ſłożywſzy Papieſkie/ ſzedł do Kárdynałow iżby mu odpuśćili tę winę BielKron 176v, 35, 166v.

»wziąć, brać (na się) odzienie [jakie, czyje, czego]« = accipere vestimenta Vulg [szyk zmienny] (5:1): Gdy tedy [Jezus] vmył nogi ich/ wźiął ná ſie odzienie ſwoie Leop Ioann 13/12, Eccli 50/11; BielKron 10, 33v; od tey ſmierći áż do dźiſieyſzego dniá prze żáłość nie braliſmy ná ſie lepſzego odzieniá. HistRzym 21v; SkarŻyw [237].

»zjąć (z siebie), zwłoczyć (a. zewlec) z siebie, zrzucić (z siebie), złożyć z siebie, miotać odzienie [w tym: jakie, czego (11), sw(oj)e (4)]; z odzienia zwłoczyć się; zjęte [z kogo], zwleczone odzienie« = exuere chlamydem HistAl; transitum facere vestimentum PolAnt; exuviae Mącz [szyk zmienny] (8:4:4:3:1;1;1:1): Ezop ziąwſzy odzienie/ Wſtąpił przez cżtery ſtopienie BierEz E3; ſlożyl s ſiebie ſweé odzienijé/ na znamię ſwé czyſtoty ij niewinnoſci/ przéſcieradlem ſie przepáſál OpecŻyw 91, 91v; HistAl F8v; LubPs hh3v; KrowObr 139v; gdy oni wołáli/ y miotáli odzienie ſwoie/ y proch ſypáli ná powietrze Leop Act 22/23, 2.Mach 8/35; BibRadz Ion 3/6; cżynili tho raz przez dzyeń do ſiedmi dni/ nie zwłocżąc s ſiebie odzyenia BielKron 37v, 20, 35, 66; Exuviae, Odzienie z człowieká zyęte. Mącz 112d, 433c; HistRzym 40v, 41v, 47; RejPos 22v; BudBib Ion 3/6; SkarŻyw 13; MWilkHist H3v; Toć [promy przez rzekę] ſą potrzebne rzecży/ bez nich trudna/ Rzecż w náſzych kráiách y nie bárzo cudna/ Gdybyś ſię co raz miał z odźienia zwłocżyć/ Abo ie zmocżyć. KlonFlis C3v.

»z odzienia [kogo] złupić (a. obłupić), z(e)wlec, odzierać; odzienie [z kogo, czyje] zwlec (a. zwłoczyć), drzeć, złożyć; z odzienia odart, zwleczon; odzienie zdarte; odarcie odzienia« = siłą rozebrać i niekiedy zabrać sobie odzież; spoliare HistAl, Vulg; vestibus spoliare Mącz [szyk zmienny] (7:2:1;4:1:1;3:1;1;1): On wás na puſſcży cżterdzieſci lát kármil/ gdzie ſie odzienijé waſſe niekazilo/ a wy ninijé oblupiliſcie z odzieniá ſyna mégo. OpecŻyw 116, 125 [2 r.], 126, 138; OpecŻywSandR nlb 4v; TarDuch C4, C4v; głowę mu vcięli á złupiwſzy z odzienia y z klinotow nago zoſtawili [corpus ... insignibus omnibus despoliatum nudum reliquerunt]. MiechGlab 12; kazał do ſiebie przywieſć iáką pánnę/ y kazał ią z odzienia zewlec y poſtháwić przed ono zwierzę. HistAl K6v; zábił tám trzydzieśći męzow: ktore złupiwſſy z odzienia [ablatas vestes] ich/ dał thym kthorzy mu gadkę zgádnęli. Leop Iudic 14/19, 1.Reg 31/8; BielKron 419; Spolium, Lup/ korziść/ á zwłaſzczá odzienie zdárte z nieprziyacieli. Mącz 409d, 409d; RejAp 146; HistRzym 94; RejPos 208; zaſtáwę brałeś v bráćiey twoiey prożno/ á odzienie nagich zwłocżyłeś [vestes nudorum spoliare]. BudBib Iob 22/6; Zydowie z niego odźienie złożyli/ Potym go ná krzyż okrutnie rozbili ArtKanc D10; LatHar 521; SiebRozmyśl I2v.

Wyrażenia: »odzienie chłopie, męskie« [szyk 2:1] (2:1): gdy ſniey chłopie odzyenie zwlekli/ obacżyli iż niewiáſtá BielKron 419, 419; to nálázłá v śiebie áby ſię odzienim męſkim pokrywſzy/ płeć ſwoię zátáiłá SkarŻyw 13.

»odzienie cudzoziemskie, obce« = vestis peregrina Vulg; indumentum peregrinum PolAnt (2): w then dzień offiáry Páńſkiey/ náwiedzę ná kxiążętá/ y ná ſyny krolewſkie/ y ná wſzytkie ktorzy ſie oblekli w odzienie obce. Leop Soph 1/8; BudBib Soph 1/8.

»drogie, kosztowne, cudne, pyszne, bogate, świetne, bujne, dworne, ozdobne, znamienite odzienie« [w tym: drogie a kosztowne itp. (2)] = vestis pretiosa PolAnt, Vulg; purpura Mącz; indumenta elegantia Modrz; vestitus refulgens Vulg [szyk 24:13] (14:10:4:4:2:2:1:1:1): BierEz I3v, Q3; OpecŻyw 25; HistJóz B2v, C; BielŻyw 29, 43, 100, 160; Niepomoże tam rokieta Ani pieniedzý kalieta Ny złoto ani kamienie Any koſtowne odzienie RejKup o8; Otoć/ ktorzy wznamięnitem odźięniu chodzą i wroſzkoſzy żywą/ na pałácach krolewſkich ſą MurzNT Luc 7/25; Nyemáſz tedy gorſſey zapráwy yáko buyne odzienya GliczKsiąż F5v, E8 [2 r.], Fv, F2; LubPs X5v; KrowObr 25v; Vmywſzy ſie chędogo á przypráwiwſzy w odzyenie cudne/ [...] ſzłá do woyſká Holoferneſowego BielKron 113v, 35, 53, 258v, 267v, 441; Mącz 139a, 182a; HistRzym 18v, 40v, 52, 82; RejPos 161; domy chędogie y odźienia ozdobne wynaleźliśćie. ModrzBaz 143; Spytam tych/ powiáda/ ktorzy ták wiele imion máią/ ták pyſzne budowánia/ ták bogáte odzienia/ ták roſkoſzne vżywánia: co maćie nád tego ſtárcá? SkarŻyw 52; StryjKron 411; ZawJeft 26; WujNT Luc 7/25; PowodPr 84.

»dwoiste [= podwójne, wkładane jedno na drugie] odzienie« (1): Diplois, Futrowáne álbo dwoyiſte odzienie Mącz 89c.

»łazienne (a. łaziebne) odzienie« = bracca, feminale, femorale, subligaculum, subligar Mącz [szyk 4:1] (5): Iż Fránćiſzek ieſt lepſzy/ á niſſli krzćićiel Ian Swięty/ y Apoſtołowie wſzyſcy/ ktorzy tylko Lodz/ y máłe rzetzy opuśćili/ ále Fránćiſzek ſſuknią grzbietową/ y ćiáſne odzienie łáziebne. KrowObr 144v; Mącz 26c, 120c, 193b, c.

»odzienie maszkarne« (2): thego odzienia náśmiewánego y máſſkárnego/ áni od Kryſtuſá/ áni od iego Apoſtołow nie maćie. KrowObr 107, 107.

»miękkie odzienie« = melitaea vestis Mącz [szyk 10:1] (11): OpecŻyw 47v [2 r.]; KrowObr 107 [2 r.]; Mącz 141d, 214c; Każe ſie theż nam ſtrzedz tych kthorzy ſie tylko páſą około dworow krolewſkich/ przyodzyewáiąc ſie w miękkie odzyenie RejPos 10v, 8v, 10v; Miękkie odzienie zrzućiwſzy włośiennicą trapiłá młode ćiáło ſwoie. SkarŻyw 13; PowodPr 84.

»niewieście, panieńskie, białychgłow odzienie« = muliebre vestimentum Mącz, PolAnt [szyk 4:3] (3:3:1): [Chiron Achillesa] nośił w pánieńſkim odzyeniu BielKron 56, 116v, 380; Mącz 235d, 355d; nie oblecże ſię teſz mąſz w odzienie niewieśćie/ bo obrzydłość Iehowy Bogá twego (ieſt) káżdy dziáłáiący to. BudBib Deut 22/5; Calep 61a.

»nowe odzienie« = vestimentum novum PolAnt [szyk 5:4] (9): W lazni ſie możeſz myc/ w nowe odzienie oblocżyc. FalZioł V 49v, V 49v [2 r.], 50, 50v, 53 [2 r.]; RejWiz 94v; BudNT Luc 5/36.

»odspodne odzienie« (1): Tunica, Suknia/ żupicá króm rękawów/ wſzelákie zwłaſzczá odſpodne odzienie. Mącz 469a.

»odzienie pawłoczyste (a. pawłocz(a)ne), szarłatne, z szarłatu« = szata z delikatnego, drogiego materiału w kolorze czerwonym, przeznaczonego na strój królewski; purpureum vestimentum Vulg; coccinum PolAnt; coccina Mącz [szyk 7:3] (8:1:1): Pilát [...] kázál go w pawlocżyſté odzienijé oblétz OpecŻyw 128, 122, 128, 129; TarDuch C4, G4v; Leop Ioann 19/5; BibRadz Thren 4/5; Coccina, Odzienie álbo ſzátá z purpury á z Szárłatu. Mącz 58c; LatHar 733.

»proste, grube, podłe, pokorne, pospolite, ubogie, liche, miąższe, sprosne, zgrzebne, złe odzienie« [w tym: miąższe, grube, zgrzebne itp. (3)] = vestimentum horridum HistAl; levidensa Mącz; aspera tegumenta Modrz; sordidus habitus Vulg [szyk 25:2] (10:7:3:2:2:1:1:1:1:1:1): acż byl krol nieba ij ziemie/ a wſſakoż niemiál náſtolek pyſſnych ale tylko proſté odzienié apoſtolſkié OpecŻyw 72; Theſz [Maryja] barzo ubogye odzyenye myala PatKaz III 131; HistAl Iv; LubPs Zv; KrowObr 139v; Serwilius zrzućił s ſiebie páwłokę/ oblokſzy ſie w poſpolite odzyenie BielKron 107, 35, 126, 133v, 134, 153v (10); Mącz 189d; RejAp 90v; HistRzym 45v, 85, 123v; RejPos 243v; BielSpr 37; ModrzBaz 143; Pokorne y podłe odzienie iey nie vkázowáło/ iáko v drugich/ nádętego ſercá SkarŻyw 195, 212 marg; WyprPl A2v; WujNT Iac 2/2.

»stare, wiotche, przenoszone odzienie« = vestimentum vetus Vulg, PolAnt; obsoletae vestes Mącz; vestis veter PolAnt [szyk 5:3] (4:3:1): OpecŻyw 128, 129; Práwie iák wiotche odzyenie ták ye odmienić racżyſz LubPs X4; A teżći żaden nie wſzywa łáty ſukná nowego do ſtárego odzienia Leop Matth 9/16; Obsoletae vestes, Stároświeckie/ też przenoſzone odźienie. Mącz 262b; RejPos 189v; BudBib Ios 9/5; BudNT Luc 5/36.

»odzienie święte, kościelne« = vestis sanctitatis PolAnt [szyk 3:2] (3:2): RejKup V; ſpráwili odźienie święte Aaronowi/ thák iáko był Pan roſkazał Moiżeſzowi. BibRadz Ex 39/1; Arcybiſkup Iákub [...] iechał ná woſku do woyſká krolá Włádziſłáwá proſtho pod iego namiot vbrány w infułę y w inne odzienie kośćielne BielKron 354v, 33v, 124v.

»odzienie umarłych, żałobne« [szyk 1:1] (1:1): Bądz iuż weſola dziewitzo blogoſlawioná/ bo dnia trzeciégo będzieſs do nieba wzięta od twégo milégo ſyna/ A na znamię tego/ daię tobie od ſyna twégo to żalobné odzienijé w ktoré ſie oblecżeſſ OpecŻyw 177v; Feralia amicula, Czecheł y ine odzienie vmárłych. Mącz 120d.

»wdow(sk)ie odzienie« (2): LubPs hh3v; Thámár [...] zrzućiłá wdowie odzyenie/ á wdzyałá ine podobne k niewiáſtam ſwowolnym BielKron 20.

»odzienie wesela, swadziebne, godom przystojne« = vestis nuptialis Vulg (7:3:1): Wſſedł potym Kroł chcąc oględáć gośćie ſwoie: y vyźrzał tám cżłowieká nieubránego w odzienie ſwádziebne. Leop Matth 22/11, Matth 22/12; RejPos 238 [2 r.]; Przyiaćielu/ iákoś tu wſzedł nie máiąc odźienia weſela? WujNT Matth 22/12, Matth 22 arg, 11, s. 92 [2 r.], Dddddd2 [2 r.].

»odzienie włosiane, grube« = włosiennica [szyk 1:1] (1:1): położyłem odzienie moie włoſiane TarDuch A6v; RejPs 100v.

»odzienie zbrojne« (1): daycie mi pięć ſet Rycerzow ktorzyby mi prziſzli na pomoc/ w odzieniu zbroynym [in armatorum habitu] zgotowane. HistAl D3.

»odzienie zwier(s)chn(i)e« (2): Amictus, Odzienie zwierſchne/ álbo Płáchtá. Mącz 7c; Efod było odzienie zwierchnie/ ktore ták po Ebreyſku od ciáſnośći álbo od opáſánia zową BudBib I 43d marg.

»żałobne (a. żałobliwe) odzienie« = feralis cultus, funebre vestimentum, lugubris habitus a. ornatus Mącz (7): RejPs 51v; [Judyt] zyąwſzy s ſiebie żałobne á wdowſkie odzyenie/ Oblokłá ſzáty koſztowne ná rozweſelenie LubPs hh3v; Elugeo, Odżáłowáć/ żáłobne odzienie złożić. Mącz 199b, 120d, 140d, 151b, 199b.

Szeregi: »barwa albo odzienie« (1): ktory dzyecyom ſwym Adámowi y Ewye [...] nye ſpráwił bárwy żadney koſztowney álbo odzyenya drogyego/ ále yedno nágosć ich przykrył á odzyał ſkorkámi. GliczKsiąż E8.

»odzienie i stroje« (1): vbrawſzy ſie w ich odźienie y we wſzyſtki ſtroie/ y [może] ná Konie ich wſieść/ przyiecháć pod Zamek/ puſzcżą dobrowolnie mniemáiąc by ſwoie. BielSpr 67.

»odzienie, (i, a, albo) suknia« = vestimentum et tunica Vulg [szyk 3:1] (4): GliczKsiąż E7v; Zołnierze lepak gdy go vkrzyżowáli/ wźięli odzienie iego [...] y ſuknią. Leop Ioann 19/23; Exomis, Exomidos, Nieyákie odzienie/ álbo ſuknia króm rękawów. Mącz 111b; Calep 61a.

»odzienie, (i, albo) szata« = vestimentum et tunica Vulg [szyk 7:2] (9): Ymiona ſzat y odzienia rozlicznego. Mymer1 nlb 1v; Stola, Wſzelákie odzienie/ ſzátá Mącz 420a, 58c, 490c, d; BudBib 3.Esdr 8/70[72], 72[74]; StryjKron 411; Calep 1118a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»ubior, (a, i) odzienie = amictus et ornatus Modrz [szyk 4:2] (6): Ocyec tedy káżdy [...] ma go [syna] ták wypráwić á nágotowáć/ yákoby dobrze przyyęty był/ á tho nye żadnym vbyorem/ nye odzyenim koſztownym/ ále dobrym á bogoboynym wychowányem á ćwicżenyem GliczKsiąż E8, E7v, E8v; KrowObr 107; Ktoż nam dodáwáć będźie odźienia y vbioru/ ieſli nie będźie rzemieśnikow? ModrzBaz 80; KochPs 68.

»żywność (a. chleb, a. potrawy, a. strawa, a. wyżywienie), (i, a) odzienie« = panis et vestis a. vestimentum PolAnt; victus et amictus JanStat [szyk 10:6] (16): MurzNT 48v; ieſli będzie Bog zemną [...] y da mi chleb ku iedzeniu y odzienie ku oblecżeniu BudBib Gen 28/20, Is 3/7; CzechRozm 196; Máiąc odzienie á żywność/ ná tym przeſtáymy. SkarŻyw 142, 50; CzechEp 59; W lichym chodźi odźiéniu/ ié proſte potrawy WyprPl A2v; WujNT Matth 3 arg, Mar 1 arg, s. 227, 419, Zzzzz; WysKaz 5; którému ſłudze/ ma poſtánowić żywność y odźienié SarnStat 376, 380. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenie przyimkowe: »w [jakim] odzieniu« = habitu Miech, Mącz; in habitu, veste HistAl, Vulg; cum vestimentis HistAl; in veste Vulg (83): Cżłowiekći zły [...] choćia w drogim odzieniu/ Doſyć cżyni przyrodzeniu. BierEz I3v; OpecŻyw 129, 174v, 180, 184v; PatKaz III 131, 153v; BielŻyw 43, 155; MiechGlab 57; widzieli nád oną rzeką niewiáſty bárzo piękne/ ktore były w bárzo grubym á ſzkárádym odzieniu HistAl Iv, Cv, C2, C2v, D3; KromRozm I A3; KrowObr 106v, 107; alić ſie ſnim podkał Chuſai Arachitcżyk/ w rozdrápánym odzieniu/ á prochu pełno máiąc ná głowie. Leop 2.Reg 15/32; oni kthorzy byli wychowáni w odźieniu ſzárłathnem [qui alebantur super coccinum]/ przykryli ſię gnoiem. BibRadz Thren 4/5, 2.Mach 5/2; gdy przyſzedł [Merkuryjusz] do Arguſá w chłopim odzyeniu/ wzyął z nim towárzyſtwo BielKron 20v; ilekroć ná ſtolcu krolewſkim ku iákiey ſpráwiedliwośći ſieść miał w odzieniu krolewſkim/ kazał zwierzchu ſwoie ſzáty pierwſze grube wdziać ná ſię/ áby pátrząc ná nie w pychę nie vpadł BielKron 341v, 125, 176v [2 r.], 275, 283, 353, 368; Mącz 151b; RejAp 131 marg, 131v, Dd; wnidęli do domu towárzyſzá mego/ nie pozna mie/ bo ieſtem we złym odzieniu HistRzym 85, 18v, 52, 82; RejPos 135v, 150, 243v; SkarŻyw 211, 355; MWilkHist G4v; Przychadzáli też niktorzy w pielgrzymſkim odźieniu ReszHoz 125; LatHar 274; gdyby wſzedł do zgromádzenia wáſzego mąż máiący złoty pierśćień w ſzáćie świetney/ wſzedłby też y vbogi w podłym odźieniu WujNT Iac 2/2, Luc 7/25, Act 1/10, 10/30; SiebRozmyśl C3. Cf »w odzieniu chodzić«, »w odzieniu nosić, nosić się«.
W przen (7): A takowy ſtrach ziął go [...]/ aż obfity pot wyſſedl s niego/ tzo przez dwie ſukience przeſſedl/ ij na ziemię ciékl poſpolu teéż ze krwią [...]. Wezrzycie na ſwégo oblubieńtza panny/ iakiém iedwábiem iego odzienijé ieſt vtkané. OpecŻyw 103; Leop Iob 9/31; rozumieć mamy iż Kryſtus położył przed ocży pewny ſąd [...] mężow y niewiaſt roſkoſznych/ kthorzy iáko y on Bogacż vżywáią roſkoſznie/ y w odźieniach Sodomſkich chodzą/ pychj nápełnieni GrzegŚm 59; SkarŻyw 196.

odzienie czego [w znacz. ‘wspaniałe’] (3): [Nikanor] zewlokſſy z ſiebie odzienie ſlawy/ vćiekáiąc morzem ſpoſrednym/ ſámiuſtek przyſſedł do Anthiochiey Leop 2.Mach 8/35, Eccli 50/11, 12.

Przen (70): Pan á ſtworzyciel náſz gdy wſſytkye rzecży ná ſwiecye mocą á względem ſwym poſpráwyał/ záraz y odzyenim yednym obdárzył. Co widzimy zrozmáitych á rozlicżnych źyoł y kwyatkow/ ktorych ſſáty y bárwy dáleko cudnieyſſe y ozdobnieyſſe ſą/ niż kyedy Sálomonow rozum GliczKsiąż F; To przeklęcye y tho yego wyecżne potępyenye/ Nyech mu będzye zá nawdzyęcżnyeyſſe yego odzyenye LubPs Zv; Leop Iob 38/9; RejAp 184; BudBib Iob 38/9; GrabowSet O4.

odzienie czego (5): Yáko pirwey [Pan Krystus] był powyedźyał [...] iż ći ktorzy máyą odźyenye dobrego żywotá/ nye máyą być przyymowáni dla złey náuki. KromRozm I C4v. Cf Zwroty, Wyrażenia.

odzienie czego [= co okrywające] (3): Odzienie duſze twey wiedz że ieſt ciało twe BielŻyw 131; włoſi odzienie głowy BielŻyw 137, 137.

odzienie czego [= podobne do czego, straszne jak co] (1): Przypáſz pod ſię odzyenie ſtráſzliwego wężá/ By tám iny nie ruſzał nád właſnego mężá. BielKom C6v.

W charakterystycznych połączeniach: odzienie duchowne, gotowe, nawdzięczniejsze, uhaftowane; odzienie z cnoty, z dobrych spraw, dobrego żywota, płaczu, sprawiedliwości, (z) wiary (2), złości; odzienie dusze (2), głowy; odzienie straszliwego węża; mieć odzienie (2), ochędożyć, przypasać pod się; odzienim gorszyć się, obdarzyć.

Zwroty: »chodzić w [jakim] odzieniu« (1): KTo tu chce Bogu ſłużyć [...] muśi záwſze chodzić w Duchownym odźieniu/ ćierpliwości dobyć przećiw pokuſzeniu ArtKanc K.

»odzienim [czego] przyoblec« (1): Iako oblubienicę okráſil mie koroną pán buog/ a odzienijm ſprawiedliwoſci przyoblokł mie. OpecŻyw 189.

»oblec się w odzienie [jakie]; wziąć na się odzienie [jakie]« (1;1): Iuż tu o duſſo nábożná/ tzorko milégo boga/ ſlyſſątz to/ oblecż ſie z Marią w odzienijé żalobliwé OpecŻyw 110, 110.

»zwlec, zjąć [z kogo] odzienie [jakie, czego]« (1:1): LubPs Hv; Rácż z nas ziąć odźienie złośći/ á day nam chodźić w żywotá nowośći. ArtKanc E6.

»zwlec się z odzienia [czego]« = exuere stola PolAnt (1): ZWlecż że ſię Ieruzálem z odźienia płacżu y z żałoby twoiey/ á oblećż ná ſię miáſto ſzáthy zacnosć chwały BibRadz Bar 5/1.

Wyrażenia: »podłe odzienie« (1): Ia ſię też tą oſobą chlebá/ ták podłym odźienim twoim y poſtáwą niſką twoią/ ktorą dla mnie bierzeſz nie gorſzę SkarKaz 160b.

»swadziebne odzienie [z czego]« (1): miey záwżdy ſwádziebne odzienie gothowe s cnoty/ z wiáry/ á z dobrych ſpraw twoich vháwtowáne. RejZwierc 170v.

»odzienie włosiane« = włosiennica (1): Iuż tu o duſſo nábożná [...] wezmi na ſię odzienijé wloſiané OpecŻyw 110.

»złupiony z odzienia [czego]« (1): przed ktorym [anjołem] oto nágo ſtoiſz / odárty y złupiony przez kácerze/ ze wſzytkiego odźienia wiáry potćiwey. OrzRozm M4v.

»odzienie żałobne (a. żałobliwe)« [szyk 1:1] (2): OpecŻyw 110; Zwlecżże żáłobne odzyenye ze mnye ſługi ſwego LubPs Hv.

Szereg: »odzienie i ubior« (1): Przecż że thedy rodzicowye nye myeliby [...] yego náſládowáć/ żeby dzyeći ſwe ták nosili/ byorąc przykład á wzor z inſſych rzecży ſtworzonych/ ktore doſić máyą y przeſtawáią ná yednym odzyenyu y vbyerze. GliczKsiąż F.
a) W nawiązaniu do tekstów biblijnych (34):
α) Do Apoc 3/4 (13): A coż to zá odzienie miły Pánie? RejAp 44v.

W połączeniu z przymiotnikiem oznaczającym kolor [odzienie + przymiotnik (6), przymiotnik + odzienie (5)] (11): Iużeś ſie doſyć káżdy náſłuchał/ iż wiárá ma záwżdy kwitnąć ſpráwámi żywotá dobrego á cnotliwego [...]. A toć ieſt odzienie białe RejAp 44v, 36v [2 r.], 37, 37v, 44, 44v [3 r.], 45, Dd2.

W charakterystycznych połączeniach: odzienie białe (11); dostać sobie odzienia, szukać.

Zwroty: »chodzić w [jakim] odzieniu« (4): Iż ktora owiecżká będąc pod tákim złym páſtherzem/ [...] iż ſie oná przedſię nie da zwieść ani ſie vnieſie od ſtátecżnośći ſwoiey/ iáko ią tu Pan wyſłáwiáć racży/ y co iey obiecowáć racży/ Iż będzie chodziła ze mną w odzieniu białym RejAp 37, 36v [2 r.], 37v.

»w [jakie] odzienie ubrać się, oblec się« [szyk zmienny] (2:1): Tu iuż Pan záſię dokłádáć racży/ ábychmy ſie ieſzcże ktemu vbráli w odzienie białe. RejAp 44v, 44, 44v.

»pomazać odzienie swoje« = zgrzeszyć (1): Ale maſz tám máło tym imieniem názwánych w Sárdis kthorzyby nie pomázáli odzienia ſwego RejAp 36v.

β) Do Apoc 16/15 (5): RejAp 138 [2 r.]; Błogosłáwiony ktory cżuie y ſtrzéże odźiénia ſwégo/ żeby nágo nie chodźił/ y byłáby widźiáná ſzkárádość iego. KołakSzczęśl C.
Zwrot: »oblec się w odzienie« (2): Oblec ſie w odzienie. RejAp 137v marg, Ee3.
γ) Do Matth 22/12 (9):

odzienie z czego (2): Swadziebne odzienie s cżego. RejZwierc 170v marg, Bbb2v.

Zwrot: »ubrać się w [jakie] odzienie [czego]« (1): ruſzmy ſie do niego [Pana]/ vbrawſzy ſie w ono nowe ſwádzyebne odzyenie/ wiáry á ſtałośći ſwoiey RejPos 160v.
Wyrażenia: »nowe odzienie« (1): RejPos 160v cf Zwrot.

»odzienie swadziebne, weselu przystojne« [w tym: z czego (2)] [szyk 4:4] (7 :1): TarDuch B7; A on ktory yuż przez wyárę y krzeſt wſſedł był ná ono weſele/ ále nyemyał odźyenya weſelu przyſtoynego/ nye pirwey wyrzucon yeſt/ áliż goſpodarz wſſedł áby oglądał goduyące/ to yeſt áliż ná drugim ſwyećye. KromRozm III C8; RejAp 184; RejPos 160v, 193, Ooo4v; RejZwierc 170v marg, Bbb2v.

Szeregi: »ochędożność albo odzienie« (1): O wielki wſtyd á wielkie zápalenie muśi być/ kto tám przydzye do tych thák ſwiętych roſkoſzy [...]. A iż mu rzeką: Iákoś tu ſmiał wniść przyacielu/ nie máiąc żadney ochędożnośći álbo odzyenia ſwádzyebnego ná ſobie. RejPos 193.

»ubior albo odzienie« (1): Anyołowie ſwięći [...] beſpiecżnie mogą káżdemu tám zle á omylnie wchodzącemu rzec: Przyacielu wroć ſie/ oto widziſz iż nie maſz vbioru álbo odzienia ſwádziebnego RejAp 184.

Wyrażenie przyimkowe: »w [jakim] odzieniu« (1):
~ Wyrażenia: »w grubym odzieniu« (1): W grubym álbo oſzárpánym odźieniu w dwor Aſſwerá krolá/ y ná gody niebieſkiego onego krolewicá/ wniść ſię nie godźi LatHar 394.

»w oszarpanym odzieniu« (1): LatHar 394 cf »w grubym odzieniu«. ~

δ) Do Matth 21/8 i 4.Esdr 2/45 [czego] (7):
Zwroty: »oblec (a. obłoczyć) się w [jakie] odzienie; przyoblec się [jakim] odzieniem« (2;1): Prowádzili go theż ſwięci/ pokorni/ á cnotliwi ludzie/ miecąc odzienie ſwoie pod nogi iego/ to ieſt/ zeymuiąc s ſiebie ſtáre zwycżáie niedowiárſtwá ſwoiego/ á obłocżącz ſie w nowe odzienie wiáry á ſtałośći ſwoiey. RejPos 2v, 2v, 339v.

»zwlec (a. zwłoczyć) (z siebie), zejmować z siebie odzienie [jakie]« (4:1): ábychmy wyſzli w cżyſthych myſlach przećiwko iemu/ á zeymowáli s ſiebie odzyenie grzechow ſwoich/ á miotáli przed nogi iego RejPos 4, 2v, 4, 87v, 339v.

Wyrażenia:»odzienie nowe« [szyk 2:1] (3): A ćić tho ſą/ [...] ktorzy zwlekli s ſiebie ſtáre odzyenie niedowiárſtwá ſwego/ á przyoblekli ſie odzyeniem nowym/ náuk/ woley/ á roſkazánia Páná ſwego. RejPos 339v, 2v [2 r.].

»stare odzienie« (4): zwlecż ono ſtáre odzyenie onych dawnych obłędliwośći ſwoich/ á podłoż ie ná gośćinieć [!] iechánia iego. RejPos 87v, 2v, 4, 339v.

b) Człowiek jakoś odziany (2):
Wyrażenia: »odzienie dworne« (1): Tedy będzie ſwiécitz odzienijé grubé/ a zatzmi ſie odzienijé dworné. OpecŻyw [192].

»odzienie grube« (1): OpecŻyw [192] cf »odzienie dworne«.

c) Skóra na zwierzęciu; indumentum PolAnt; vestimentum Vulg (12): Ktoż odkrył zwierzchnie odźienie iego (marg) To ieſt/ zwierzchnią ſkorę iego. (–) [...]? BibRadz Iob 41/4.
Wyrażenie:»owcze odzienie« = fałszywa łagodność; pokora; vestimentum ovium Vulg [szyk 8:3] (11): KromRozm I [L3]; Tenci ieſt [...] przykłád przewrotności a owczego odźieniá [...] wpierwſzęm proroku fałſzywęm ſzatanie MurzNT 31. Cf Wyrażenie przyimkowe.
Wyrażenie przyimkowe: »w owczym odzieniu« = in vestimentis ovium Vulg [szyk 6:3] (9): Tákżeć y ſam pan Kryſtus nas przeſtrzegł/ Iż fáłſſywi prorocy w owczym odźyenyu do nas myeli przychodźić. KromRozm I [L3]; KrowObr 1v, 37, 60; RejPos 186v; WujJud ktv; NiemObr 152; Strzeżćie ſię pilnie fałſzywych prorokow/ ktorzy do was przychodzą w odźieniu owczym/ lecz we wnątrz ſą wilcy drapieżni. WujNT Matth 7/15.
~ Wyrażenie: »wilk w owczym odzieniu chodzący« (1): Azaſz nie to ieſt wrodzona złość fáłſzerzow/ kłamcow matácżow/ wilkow w owcżym odzieniu chodzącjch/ náſpráwy ſie dobre/ ktore ich kolą w ocży/ tárgáć CzechRozm 81v. ~
2. Okrycie na coś, derka, obrus; stragulum, tegimen Cn (2):

odzienie z czego (1): Cilicium, Odzienie álbo guniá z włoſienia capów álbo kozłów Mącz 53d.

Wyrażenie: »kosztowne odzienie« (1): Inſzi [...] koſtownym odzienym ołtarze przybieraią SeklKat Q3v.
3. Ubieranie się a. ubieranie kogoś; vestitus Mącz; amictus JanStat (11): KromRozm I D4v; Wſſytek thedy ſpoſob odzyenya/ á chowánya dzyátek wzyąć/ á ku ſwemu pożytkowi obroćić możem od páná á ſtworzycyelá náſſego GliczKsiąż E8; BibRadz I 2d marg; In vestitu mediocritas optima, Mierność w odzieniu naylepſza. Mącz 213c.

W połączeniach szeregowych (2): Cialo naſze walczi na nas obzarſtwem/ proznowanym gnuſnoſcią/ leniſtwem/ y wſzelką zlą ządzą przeciw prikazaniu bożemu/ ktore mamy zwicięzić timy vczinki/ poſtem/ to ieſt/ miernoſczią/ wiedzeniu/ wpycziu/ wodzieniu/ a praczą SeklKat Tv; Zacne y wyſokie zálecenie ták poſtow/ oſtrośći żyćiá y odzienia/ puſtelnictwá/ ſtáteczności/ y mężnośći Ianá ś. iáko y godnośći vrzędu iego. WujNT 47, 11.

Szereg:»żywność (a. życie, a. jedzenie, a. pożywanie) i odzienie« = victus et amictus JanStat [szyk 3:1] (4): Ieſliby Pan Bog był zemną/ á ſtrzegł mię ná tey drodze ktorą ia idę/ y dał mi chleb ku żywnośći y ſzáty ku odźieniu KuczbKat 405, 405; SkarŻyw 347; SarnStat 374. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Tákże y w inſzéy literze /ź/ z cienką krèſką, iáko/ odźienié, á odźiębił ſobie, etć. JanNKar E3.

Synonimy: 1. barwa, okrycie, stroj, suknia, szata, ubior, ubranie; 2. deka, gunia, koc, kołdra, nakrycie, przykrycie, przykrywadło; 3. okrycie.

Cf ODZIAĆ, ODZIAĆ SIĘ, ODZIEW, ODZIEŻ, ODZIEŻA

MM