[zaloguj się]
[pdf]

PIWNICA (104) sb f

a jasne.

Fleksja
sg pl
N piwnica piwnice
G piwnice piwnic
D piwnicy
A piwnicę piwnice
I piwnicami
L piwnicy piwnicach

sg N piwnica (17). ◊ G piwnice (36). ◊ D piwnicy (1). ◊ A piwnicę (8). ◊ L piwnicy (17). ◊ pl N piwnice (4). ◊ G piwnic (3). ◊ A piwnice (7). ◊ I piwnicami (1). ◊ L piwnicach (10); -ach (5) SkarŻyw, ReszPrz, SarnStat (3), -åch (3) RejWiz, GostGosp, WyprPl, -(a)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Pomieszczenie pod budynkiem służące do przechowywania produktów spożywczych (najczęściej piwa i innych napojów), oraz przedmiotów; cellarium Murm, Mymer1, PolAnt, Calep; apotheca Mącz, PolAnt, Calep, Cn; cella Vulg, Mącz, Calep; cellaria, hypogeum (a. hypogeon) Mącz; cella vinaria Modrz (85): Murm 133; Mymer1 30; Wezmi wayſztanu,/ á vpal gi cżyſcie w nowem garnczu/ [...] á thak wſtaw do piwnicze FalZioł V 98, III 39b; Ieft przed abramem polye domu thego Iacuba Zida ſlup zgalką po kthorem wyno spuſzczayą do pywnyczą [!] LibMal 1547/129v; zeznal yſch [...] wilupili pywnyczą pod domem pana Mokronoſkyego LibMal 1554/184, 1544/92, 1546/114, 115v [2 r.], 116, 1551/163v, 1554/185 [3 r.]; RejRozpr G3; RejKup g7v; BielKom E7, Fv; WIęc poydzyeſz do piwnice/ báryłek koſztowáć/ W ktorey lepſze/ á s ktorey/ maſz goſcie cżeſtowáć. RejZwierz 142v, 142v; BielKron [3323], 416v; Mącz 46b, 51c, 427a; SienLek 106v; RejZwierc 72, 86v; SkarŻyw 252, 497 [2 r.]; WerGośc 224 [2 r.]; Piwnicę bárzo dobrze mieć pod browárem/ dla łácnieyſzego zlania piwá GostGosp 136, 54 [2 r.], 56, 136; A téż niepomnię/ by tu konie przedawano/ Chybáby ie w piwnicach dla źimná chowano. WyprPl A4; SarnStat 288, 292 [2 r.]; CiekPotr 40; Pierwey rzadki miał piwo w domu: á teraz winem piwnice wáſze woniáią. SkarKazSej 666v.

piwnica czego (1): theż y Micháłá Słowaká ktory ſnimi przyiechał/ wydárli s piwnice iego goſpody/ y zábili okrutnie BielKron 377v.

piwnica dla czego (1): Miał też ſzpiklerze dla pſzenice/ y piwnice dla win y oliwy BudBib 2.Par 32/28.

piwnica czyja [w tym: ai poss1 (2), G sb (1)] (3): LibMal 1546/116; BielSat L4v; Ciſz Piwowárowie máią mieć kárby [...] iáko wiele wárow ktorego piwá zwárzą do piwnice Páńlkiey GostGosp 138.

W połączeniach z przymiotnikami oznaczającymi przeznaczenie (11): Oporotheca locus ubi fructus autumnales servantur. Eyn obs gaden. Owocna pywnicá. Murm 134; W wiodł mię Krol do piwnice winney [in cellam vinariam] Leop Cant 2/4; WyprKr 118, 122v; BibRadz 1.Par 27/27, Cant 2/4; Olearia cella, Piwnicá oliwna. Mącz 261c, 12d, 46b, 266a; gdy mu [Wencławowi pijanicy] powiedziano o zgorzeniu iednego Zamku bardzo bogátego/ tylko ſię o piwnicę winną ieſliby ieſzcze niezgorzáłá pytał. StryjKron 512.

W połączeniach szeregowych (10): otworzyłem gumná/ ſtáynie/ obory/ piwnice y komory ſwe bráćiey y ſąśiádom ſwym OrzRozm R4v; Mącz 280d; SkarŻyw 478; KochMRot A4v; ReszPrz 113; Calep 82v; GostGosp 54, 152; SarnStat 375, 411.

W charakterystycznych połączeniach: piwnica pusta, wilgotna; piwnica oliwna, owocna(-owa) (2), winna (8); piwnica pod dom(em) (3); kłotka do piwnice; składać do piwnice, spuszczać, wpaść, wstawić, zakopać, zawiesić, zwarzyć piwo; dawać piwo z piwnice (2), ukraść, utoczyć piwa (2), wyciągać (2), wynieść; piwnicę otworzyć, wyłupić, założyć, zamknąć, zapieczętować:; chować w piwnicy (2); zawalić się w piwnice; składać w piwnicach.

Wyrażenia: »na dole w piwnicy« (1): Ták iádowity w niey cżárt był/ iſz ią wiązáć á ná dole w piwnicy chowáć muśiano SkarŻyw 226.

»pełna piwnica« = dostatek (1): Pewnieyſza tu źwierzyná/ gdźie pełné piwnice/ Albo gdźie pſczoły noſzą miód zá okiennice. KochFr 77.

Szeregi: »piwnice i doły« (1): [naszy] ſie ſami záwálili ná pogorzeliſkach w piẃnice y w rozmáite doły/ przemożeni od Tátar BielKron 417v.

»komora, piwnica« (1): Bo w méy komorze ſczéra páięczyná/ W piwnicy tákże coś ná ſchyłku winá. KochFr 7. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»piwnica, (ani) sklep (podziemny)« [szyk 1:1] (2): Plani pedis aedificium, Budowánie ná równym ſiedlisku/ To yeſt gdźie żadney piwnice áni sklepu podźiemnego niemáfz. Mącz 303a; PaprUp H2v.

»piwnica, (albo, i) spiżamia« [szyk 4:2] (ó): Hypogeum sive hypogeon, Mieyſce á yáskiniá pod ziemią/ piwnicá álbo ſpiżárniá poddomna. Mącz 161a, 325c; na tem máło [...] piwnice y śpiżárnie [cellas vinarias et penuarias] napoiem y pokármem poſtronnym nápełniáć ModrzBaz 143; PudłFr 4; Calep 177b [2 r.].

»(tak też) szpichlerz, (jako, i) piwnica« = apothecas fructus frumenti et vini, et olei [szyk 2:1] (3): BudBib 2.Par 32/28; KochPs 6; Klucżnik [...] iáko ſtátki piwne piwnicy/ ták też śpichlerzowi y wſzemu dworowi należące/ ma opátrowáć GostGosp 54. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

2. Gospoda, karczma (prawdopodobnie w podziemiach); desidiabulum, despoliabulum, dispoliabulum, ganea, ganeum, lustra, lustrum Cn (11): RejWiz 60v, 90, 97v, 141v; RejFig Cc3v [2 r.]; RejZwierc 237v, [238]; iż názáiutrz miał mieć dobrze cżym zápłáćic [!]/ ſzedł do nakoſztownieyſzey piwnice WerGośc 256; Nikczemny Woytowicze, zápomniałeś torby W piwnicy, kiedyś ſobie miodkiem gárdło płokał. CiekPotr 76; [quod die dominico nunc transacto [ille] veniens ad tabernam dictam szwynyczka pywnycza nocte [...], cum aliis [...] fecerunt violenciam ActRector 1538 nr 107].
Zwrot: »pić w piwnicy« (1): IEden pijąc w piwnicy/ był dłużen niemáło RejFig Cc3v.
[Przen: Uczestnictwo w odkupieniu przez Chrystusa: [Słowa Chrystusa do Boga Ojca w Ogrójcu:] Będźieſz raczył/ nie wſzytkich do tego iáſnego kielichá záſługi moiey przypuśćić? Każeſz komu precz z tey pocieſzney piwnice? BzowRóż 66.]
3. Dół w ziemi do przechowywania płodów rolnych; doliarium Mącz, Cn; sirus Mącz (3): Doliarium, Piwnicá/ Pársk w którym żymię [!] chowáyą rzepę/ vkopawſzi dół w ziemi. Mącz 93d, 396b; BielKron 64v.
4. Więzienie w podziemiach, loch (5): Potym go [Pana Jezu Krysta] do piwnice ciemné wiedli OpecŻyw 115, 115v [2 r.]; Piy/ roźleway/ á dłuż ſie/ á gdy przydzye trwogá/ Do nagłębſzey piwnice/ iuż tám iedno Bogá. RejZwierz 122v.
Przen: Piekło (1): [Jadam do Lucypera] Wypijeſz ią [smołę] ſam pocżwáro Szpetna piekielna máſzkáro. Zábacżyſz przewodźić więcey Nád námi w tey tu piwnicy. MWilkHist Ev.

Synonimy: 1. komora; 2. gospoda, szynk; 3. loch, parsk; 4. bylina, ciemnica, grzymka, izdebka, sadzawka, sztok, więzienie.

JBi